نسب مدفون در بقعه و شرح حال وی
درباره نسب آن حضرت، اقوال متفاوتی ذکر شده است: برخی او را همان محمد بن موسی، معروف به سید میر محمد عابد می دانند، واضح است که این قول نمی تواند صحیح باشد؛ چرا که محمد بن موسی معروف به محمد عابد قبرش در شیراز و در جوار حرم مطهر احمد بن موسی معروف به شاهچراغ است؛ عده ای وی را نوه حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) میدانند؛ و بعضی می گویند نسب او به امام سجاد (علیه السلام) می رسد؛ دلیل این گروه آن است که در قدیم، در منطقه دشتی به آن دسته از اولاد حضرت علی (علیه السلام) که از نسل امام سجاد (علیه السلام) بوده اند شاهزاده می گفته اند.بنا به نقل مطلعین و معمرین محلی، در قدیم جایی که اکنون روستای شیخیان، چاه حسین جمال، گزدراز و برید قرار دارد، شهری بزرگ و آباد به نام «شهر سو» وجود داشته است؛ این شهر دارای فاریاب و چشمه ای پرآب بوده که از کوههای غربی شهر سرچشمه می گرفته و به محلات مختلف شهر می رسیده به برکت همین چشمه، شهر دارای باغات متعدد بوده است. برخی از خانه ها شهر، آجری و جاده هایش سنگ فرش بوده و یکی از این جاده ها از مرکز شهر به طرف کوه می رفته.
حاکم شهر مقتدر، متمول، صاحب چند قلعه دفاعی بوده، یکی از این قلعه ها در شمال شهر قرار داشته که اکنون آثارش پیدا و به "تل پخی" معروف است؛ دیگری در جنوب بوده که آثارش اکنون پیدا و مشهور به «کوشک دشت» یا تل چاه حسین جمال است؛ قلعه دیگر، در غرب شهر و در میانه کوه بوده که اکنون خرابه هایش هویدا و دارای دیوارهایی از سنگ و ساروج به ارتفاع حدود دو قد است؛ این قلعه، معروف به قلعه «تیر» و در مجاورت بقعه شاهزاده محمد قرار دارد. چون بیشتر اهالی این شهر به آئین زرتشتی بر می گردند، در عصر بنی عباس و در قرون اولیه هجری قمری، شاهزاده محمد که فردی شجاع و دلیر بوده به همراه سپاهی ۷۰ نفره برای هدایت مردم به طرف شهر سوه حرکت می کند. افراد محلی خود را آماده جنگ می کنند؛ ظاهرا اولین درگیری در جایی که اکنون بقعه امامزاده شهیدان واقع است؛ رخ می دهد و نیروهای مسلمان با دادن چند شهید، قلعه ای که در این قسمت بوده فتح و سپس به طرف قلعه، تیر که محل تجمع سپاهیان زرتشتی بوده حرکت می کنند. بار دیگر، در میانه راه به جایی که اکنون بقعه اولیاء و انبیاء قرار دارد . درگیری خونین رخ می دهد و چند تن از همراهان شاهزاده محمد - اکنون قبر بعضی از آنها پیداست - شهید می گردند. نیروهای مسلمان با شکست دادن زرتشتی ها به پیش روی خود ادامه می دهند تا اینکه به حدود ۵۰۰ متری قلعه - جایی که اکنون شاه ابوالقاسم و عده ای دیگر مدفون اند می رسند؛ در همین نقطه، جنگی دیگر بین آنها رخ می دهد و از دو گروه، عده ای کشته و زخمی می گردند؛ سرانجام بعد از دو روز، نیروهای مسلمان قلعه را فتح می کنند. متأسفانه در این درگیری امامزاده جعفر، مدفون در خاک شیخیان، زخم برداشته و شاهزاده محمد به ضرب تیر دشمن، در کنار قلعه، شهید و همان جا مدفون می گردد. چون از این قلعه تیر فراوانی به سوی نیروهای مسلمان پرتاپ شده بود این قلعه بعد ها معروف به قلعه تیر شد.
تاریخچه بقعه، معماری، امکانات
روی قبر شاهزاده محمد تا مدتها فقط یک گنبد چه بود؛ تا این که یک قرن و اندی پیش مرحوم حاج عباس بن زائر حسین بن محمد از طایفه بردستانی های شیخیان که فردی متمکن و خیراندیش بود روی آن اتاقی احداث کرد.حاج علی اندرخور فرزند آن مرحوم جریان ساخت اتاق توسط پدرش را اینگونه بیان می کند: «پدرم که فردی مال دار و محب اهل بیت بود، شبی شاهزاده محمد که به قول پدرم سیدی نورانی و کوتاه قد بوده به خوابش می آید، آن بزرگوار به پدرم می فرماید: چرا اتاقی روی قبر من نمی سازی؟ بعد از این خواب، پدرم با همکاری دیگر دوست داران آل علی (علیه السلام) اتاقی سنگ و گچی و دارای گنبد و گلدسته به ابعاد ۳ در ۷ متر بر روی قبر شاهزاده محمد می سازد.
در سال های بعد با نذورات مردمی و به سرپرستی خادمین وقت، به ترتیب اتاق شش ضلعی به مساحت ۲۸ متر مربع، مشهور به «دالون» و اتاقی دیگر به ابعاد ۱۲×4 متر، معروف به پنج دری به اتاق اصلی افزوده می شود. چند سال قبل از انقلاب با هزینه مرحوم حاج عبدالله دهقان از خیرین شیخیان و به سرپرستی مرحوم حاج سید خسرو حسینی آزاد، اتاق قدیمی شاهزاده محمد تخریب و اتاق سنگ و گچی فعلی بنا می گردد؛ این اتاق در ابعاد 11 در 10.75 سانتی متر است و بر فرازش گنبدی از نوع ناری با دو گلدسته کوچک در اطرافش قرار دارد. در زیر گنبد، قبری به طول 180، عرض ۸۵ و ارتفاع 95 سانتی متر قرار گرفته و بر روی آن ضریحی آلومینیومی به ارتفاع 1.95 متر و طول و عرض 1.37 در2.32 متر نصب شده است.
دیوارهای اتاق از داخل، نازک کاری گچ و تا ارتفاع 1.47 متر رنگ آمیزی شده و از بیرون پلاستر گچ دارد؛ در اطراف ضریح، شش شاه نشین به ابعاد2.90 در 360 متر وجود دارد که سقف همه آن ها هلالی شکل و کفشان سیمانی و مفروش به قالی و موکت است. دو درب ورودی اصلی در جانب شرق و غرب و دارد و دو در فرعی در شمال و جنوب درب شرقی تختهای قدیمی به عرض 1.16 متر و در غربی از جنس آهن، جدید و به عرض یک متراست. و چند پنجره نیز در اطرافش دارد.
بقعه شاهزاده محمد، دارای امکاناتی مانند فضای سبز، پنج؛ زائر سرا، آب و انبار، چاه آب، سرویس بهداشتی، آشپزخانه و وسائل آشپزی می باشد. متاسفانه جاده آن خاکی، پر پیچ و خم و رفت و آمد در آن به هنگام زمستان و زمان بارندگی به سختی صورت می گیرد.
قبور و آثار تاریخی مجاور بقعه شاهزاده محمد
در فاصله پانصد متری شرق بقعه شاهزاده محمد، مزاری ساده به نام شاه ابوالقاسم بن حمزه وجود دارد؛ طبق نقل کهنسالان منطقه، وی از همراهان شاهزاده محمد است که در همین جا شهید و مدفون شده و تذکره اش در زنجان است. گفته می شود افراد دیگری نیز که اکنون قبرشان نامعلوم و از همراهان شاهزاده محمد بوده اند در کنار شاه ابوالقاسم به خاک سپرده شده اند. با ظهور کراماتی از این مزار و خوابی که مرحوم گرگعلی بن زائر علی بن مظفر می بیند، او، حدود ۸۰ سال پیش تصمیم می گیرد بر روی آن مزار اتاقی بنا کند؛ اما با کشته شدن او توسط نیروهای دولتی، این کار عملی نمی شود؛ این اواخر اقداماتی برای ساخت اتاق صورت گرفته است. شاه ابوالقاسم بسیار مورد احترام اهالی منطقه است.دو قبر دیگر نیز در فاصله ای اندک در سمت شمال بقعه شاهزاده محمد قرار دارد؛ یکی از آنها متعلق به سربازی اهل کازرون و دیگری متعلق به خادم بقعه؛ یعنی مرحوم علی فرزند حسن فرزند محمد فرزند غلام گپ است؛ این دو تن در جریان حمله نیروهای سروان یوسف اسفندیاری به مرحوم زائر على بن مظفر که خود و اولادش به درون بقعه پناه برده بودند به ضرب گلوله کشته می شوند؛ این حادثه مربوط به 16/2/ 1312 یعنی ۷۷ سال پیش است.
در غرب و بر فراز ارتفاعات مجاور بقعه، قلعه ای قدیمی، معروف به قلعه تیر واقع شده که هنوز دیوارهایش به ارتفاع دو قد باقی است؛ این قلعه چهار ضلعی از سنگ و ساروج است و در زمان آبادانی در هر طرفش ۱۲ سنگر نگهبانی بوده است؛ از عجایب این قلعه، چاه آبی بوده که بعد از چندین متر به آب شیرین می رسیده این چاه اکنون پر شده است. ورودی قلعه، در جهت شرقی آن واقع شده و در مابقی جهات آن پرتگاه های وحشتناک قرار دارد؛ صاحب این قلعه، گبر کان بوده؛ این قلعه یکی از قلعه های قدیمی دشتی به شمار می رود.
از دیگر آثار قدیمی و تاریخی مجاور بقعه شاهزاده محمد می توان به تعداد سه حلقه چاه آب معروف به «کتو» اشاره نمود:
الف) کتو شمالی: حدود پنجاه متر با قلعه فاصله دارد اکنون پر شده است؛
ب) کتو جنوبی که در فاصله حدود یک کیلومتری بقعه است و دارای آب شیرین بوده و تا همین اواخر اهالی از آبش استفاده می کردند؛
ج) کتو غربی که در حدود پنج متری بقعه قرار دارد، هم اکنون فعال، آبش قابل خوردن و در حال حاضر زوار از آن استفاده می کنند.
جایگاه شاهزاده محمد، نزد مردم و اسامی خادمانش
مردم منطقه شیخیان و روستاهای مجاور امامزاده والامقام، اعتقاد زایدالوصفی به او داشته و از کراماتش حکایات عجیب و غریب روایات می کنند که به جهت پرهیز از طولانی شدن کلام از بیانش خودداری می شود. روزهای پنج شنبه و جمعه و دیگر تعطیلات، به زیارتش می روند؛ هر وقت دچار بیماری یا گرفتاری می شوند به وی متوسل شده و بعد از رفع حاجت در کنارش قربانی نموده و روضه میخوانند.امروزه، بقعه شاهزاده محمد یکی از اماکن زیارتی و سیاحتی شهرستان به دشتی به شمار آمده و در ایام بهار به ویژه تعطیلات سال نو، زائر فراوانی به این مکان مقدس می آید و جمعیت به حدی می رسد که غرفه های اقامت زوار کفایت نکرده و به ناچار برای خود چادر و سایبان برپا می کنند. در حال حاضر فرزندان مرحوم گرگعلی زارعی فرزند محمد فرزند عبدالعلی فرزند زین الدین فرزند شیخ امیر؛ یعنی آقایان حسن و حسین به عنوان خادمان حرم در این مکان خدمت می کنند و عهده دار پذیرایی از زوارند و قبل از این دو برادر به ترتیب: محمد فرزند غلام گپ و بعد فرزندش حسن و بعد عبدالله فرزند حسن و بعد فرزندان عبدالله یعنی حاج علی و حاج حسن و نیز خواهرزاده عبدالله به نام مرحوم عبدالله فرزند محمد فرزند سیف الله و بعد مرحوم سید خسرو حسینی آزاد از سادات گنخکی اصل ساکن شیخیان افتخار کلید داری و خادمی این بقعه را داشته اند.
منابع:
1. سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی آبادی های کشور جمهوری اسلامی ایران، جلد ۱۱۱ (خورموج) ص ۷۰
٢. جلیل عرفان منش، چلچراغ شیراز، ص ۲۹۱.
3. گفتگو با حاج صفر نیرو، ۷۰ ساله، خورموج، مورخ ۱۳۸۷/8/16
۴. گفتگو با حاج شیخ احمد محمودی، ساکن عامری، مورخ ۱۳۸۵/5/10
5. گفتگو با بهرام محمدی، ساکن باغ پیر، مورخ ۱۳۸۴/1/17
6. گفتگو با گرگعلی صداقت، ۱۰۰ ساله، ساکن شیخیان، مورخ ۱۳۸۴/6/24
۷. گفتگو با زائر حسین شیخیانی، شیخیانی اصل، ساکن کاکی، ۹۰ ساله، مورخ ۱۳۸۸/۹/۱۲
8. گفتگو با حاج علی حیدری، مطلع، مسیله ای اصل، ساکن کاکی، مورخ ۱۳۸۵/۵/۶
9. گفتگو با حاج سید خسرو حسینی آزاد، معمر، ساکن شیخیان، مورخ ۱۳۸۵/5/9
۱۰. گفتگو با حسن زارعی، خادم بقعه، مطلع، ساکن شیخیان، مورخ ۱۳۸۸/9/13
۱۱. گفتگو با حاج علی اندر خور، ۷۳ ساله، شیخیانی اصل، ساکن لنگک، مورخ ۱۳۸۷/۶/۱۶
۱۲. گفتگو با حاج حسن بردستانی، متولد ۱۳۳۱ش، شیخیانی اصل، ساکن خورموج، مورخ ۱۳۸۸/1/10
۱۳. مشاهدات نگارنده، مورخ ۱۳۸۷/1/13
منبع: زیارتگاه‌های استان بوشهر، دفتر دوم، غلامحسین هادی نژاد دشتی، انتشارات وثوق، چاپ اول، قم، 1388ش، صص 112-105
