نام‌گذاری سوره مُلْک
دلیل نام‌گذاری این سوره به نام «ملک» و «تبارک» را وجود این دو واژه در نخستین آیه آن دانسته‌اند.تبارک به معنای صدور برکات بسیار زیاد از ناحیه خداوند است. نام‌های دیگری از جمله مانعه (جلوگیری کننده)، واقیه (نگه‌دارنده)، منجیه (نجات دهنده) و منّاعه (بسیار بازدارنده) به این سوره داده شده است. علت این نام‌گذاری‌ها را، حفظ قاریان و عاملان به سوره ملک از عذاب قبر و نجات از آتش دوزخ دانسته‌اند که در روایات به آنها اشاره شده است.
محل و ترتیب نزول
سوره ملک جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، هفتاد و هفتمین سوره‌ای است که بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) نازل شده است.این سوره در چینش کنونی مُصحَف، شصت و هفتمین سوره است و در آغاز جزء ۲۹ قرآن جای دارد.
تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها
سوره ملک دارای ۳۰ آیه[یادداشت ۱] ۳۳۰ کلمه و ۱۳۰۰ حرف و از نظر حجم جزو سوره‌های مفصلات و در حدود نیم حزب است.این سوره پس از سوره طور و پیش از سوره حاقه و قبل از هجرت در مکه نازل شد و آیه مدنی ندارد.
سوره ملک همانند سوره فرقان با واژه «تبارک الذی» آغاز شده و در شمار سوره‌های ممتحنات آورده شده است، که گفته شده با سوره ممتحنه تناسب محتوایی دارند.
.jpg "سوره مُلْک")
آیات مشهور
دو آیه ابتدایی سوره ملک از آیات مشهور و نامدار این سوره است.آیه تبارک (۱)
«تَبَارَ‌کَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ وَهُوَ عَلَىٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ﴿۱﴾»(ترجمه: بزرگوار [و خجسته] است آنکه فرمانروایى به دست اوست و او بر هر چیزى تواناست.)
علامه طباطبایی واژه «تبارک» که در ابتدای این آیه آمده است را درباره هر چیزی می‌داند که منشا خیرات و برکات زیادی باشد.
در این آیه مبارک بودن ذات خداوند را به مالکیت و حاکمیت او بر جهان و قدرت او بر همه چیز مرتبط دانسته و به همین دلیل او را وجودی زوال ناپذیر و پربرکت معرفی کرده‌اند.
تعبیر «بیده الملک» در این آیه را کنایه از تسلط کامل خداوند بر تمام هستی دانسته‌اند به صورتی که هر تغییری بخواهد در آن می‌دهد و به هر شکل بخواهد اداره می‌کند و قدرت او به هیچ حدی محدود نمی‌گردد.
آیه آزمایش (۲)
«الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیَاةَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ۚ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْغَفُورُ ﴿٢﴾»(ترجمه: همانکه مرگ و زندگى را پدید آورد تا شما را بیازماید که کدامتان نیکوکارترید و اوست ارجمند آمرزنده.)
مراد از آزمایش (لِیَبْلُوَکُمْ)
این آیه به هدف آفرینش مرگ و زندگی انسان که از شئوون مالکیت و حاکمیت خداست، اشاره کرده است.
منظور از آزمایش خداوند را نوعی پرورش دانسته‌اند که آدمیان را به میدان عمل می‌کشد تا ورزیده، آزموده و پاک شوند و شایستگی قرب خدا را پیدا کنند.
به این ترتیب عالم هستی میدان بزرگی است برای همه انسان‌ها و وسیله این آزمون، مرگ و زندگی است و هدف آن رسیدن به حُسن عمل است که مفهوم آن تکامل معرفت، اخلاص نیت و انجام هر کار خیری است. 1
آثار و برکات سوره
آثار و برکات این سوره شامل:1) امنیت
پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم فرموده است: در کتاب خدا سوره ای است که سی آیه دارد و هر کس پیش از خوابیدن آن را قرائت کن خداوند برای او سی حسنه می نویسد و سی گناه از او را پاک می کند وسی درجه بر دجات او می افزایدئو فرشته ای از فرشتگان خدا مأمور می شود تا بال هایش را بر روی او بگسترد و او را از هر بدی و آفتی نگه دارد تا از خواب بیدار شود و این سوره از جانب صاحبش در روز قیامت مجادله می کند و آن سوره ملک است.8امام صادق علیه السلام نیز در این باره فرمودند: هر کس سوره ملک را در نماز واجب خود یا پیش از آنکه بخواند قرائت نماید تا صبح در امان الهی خواهد بود تا وارد بهشت شود.
2) شفاعت و بخشش
رسول خدا صلی الله علیه و اله وسلم فرموده است: سوره در قرآن است که سی آیه دارد و فرد قرائت کننده خود را آنقدر شفاعت می کند تا او را ببخشند و آن سوره ملک است.همچنین فرموده اند: هر کس سوره ملک را قرائت کند نجات دهنده او از عذاب قبر است و به اجری همانند کسی که شب قدر را احیا داشته است اعطا می شود و هر کس این سوره را حفظ کند. انیس و مونس او در قبر خواهد شد و او را از هر حادثه و عذاب در قبر نگه می دارد او را به خدا نزدیک می کند تا اینکه وارد بهشت شود در حالی که از وحشت قبر در امان است.
امام باقر علیه السلام نیز در فضیلت این سوره فرمودند: سوره ملک، سوره مانعه است و مانع از عذاب قبر می شود و در تورات نیز سوره ملک نوشته شده است. هر کس در شب ها این سوره را قرائت نماید عملی زیاد و پاک و نیکو به جا آورده است. و از گروه غفلان نوشته نمی شود. من پس از نماز عشای خود به حالت نشسته آن را قرائت می کنم و پدرم امام سجاد علیه السلام در شب و روز این سورهرا قرائت می کرد
3) غفران برای اموات
قرائت قرآن و هدیه کردن ثواب آن به گذشتگان، موجب رفع گرفتاری های آخرتی آنها و مغفرت و بخشش برای ایشان خواهد بود. رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم در این باره فرموده است: هر کس سوره ملک را قرائت کن وبه برداران خود که در گذشته اند هدیه کند ثواب آن با سرعت برق به آنها خواهد رسید و در عذاب گناهان ایشان تخفیف داده می شود و مایه انس ایشان در قبر می شود.از حضرت صادق علیه السلام نیز روایت شده : هر کس سوره ملک را برای میّتی بخواند از عذابی که در آن است تخفیف داده می شود و اگر قرائت کننده به اموات هدیه کند ثواب آن با سرعت برق به انها می رسد. 2
داستان سوره ملک
در کافی به سند خود از سفیان بن عیینه از امام صادق علیه السلام روایت کرده که در ذیل آیه (لیبلوکم ایکم احسن عملا) فرموده منظور این نیست که معلوم کند کدامیک بیشتر عمل می کنید، بلکه منظور این است که معلوم کند عمل شما کدامش صواب تر و درست تر است، و درستی عمل به خشیت از خدا و نیت صادقه است، (خلاصه منظور مقدار نیست بلکه کیفیت است)..jpg "سوره مُلْک")
آنگاه فرمود: و مهم هم همان کیفیت است، انجام خود عمل خیلی دشوار نیست، این دشوار است که انسان آن را خالص انجام دهد، و همچنان خالص باقیش بدارد، و آگاه باشید که عمل خالص آن عملی است که نخواهی مردم تو را در برابر آن بستایند، و جز خدا کسی را منظور نداشته باشی. آری نیت مهم تر از عمل است، آگاه و هوشیار باشید که ارزش عمل به همان نیت است و در پایان این آیه را تلاوت کردند: (کل یعمل علی شاکلته) یعنی هر کسی بر نیت خود عمل می کند.
و در مجمع البیان آمده که ابو قتاده گفت: من از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم از جمله (ایکم احسن عملا) پرسیدم، که منظور از آن چیست؟
فرمود: منظور این که کدام یک از شما عقل بهتری دارید. آنگاه فرمود: عقل آن کس از شما کاملتر است که خوفش از خدا بیشتر باشد، و بهتر در اوامر و نواهی او نظر کند، هر چند که عمل مستحبی او کمتر باشد.
و نیز در همان کتاب از ابن عمر نقل کرده که گفت: رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم آیه (تبارک الذی بیده الملک... ایکم احسن عملا) را تلاوت کرد، و در معنای جمله آخر فرمود: یعنی کدامتان از حرامهای خدا بیشتر می پرهیزد، و واجبات خدا را سریع تر انجام می دهد.
و در تفسیر قمی در ذیل آیه شریفه (الذی خلق سبع سموات طباقا) آمده که یعنی روی هم قرار گرفته اند.
و در همان کت اب درباره جمله (من تفاوت) فرموده: یعنی از فساد. و نیز در همان کتاب در ذیل جمله (ثم ارجع البصر) آمده که: در ملکوت آسمانها و زمین نظر بیفکن.
و در همان کتاب درباره جمله (بمصابیح) آمده که: یعنی به ستارگان.
و در همان کتاب درباره جمله (سمعوا لها شهیقا) آمده: یعنی صدای افتادن در آتش را می شنوند.
و در همان کتاب در رابطه با جمله (تکاد تمیز من الغیظ) آمده: یعنی غیظ بر دشمنان خدا.
و در همان کتاب درباره جمله (و قالوا لو کنا نسمع او نعقل ما کنا فی اصحاب السعیر) آمده که فرمود: منظور این نیست که گوشها نشنیدند، و فهم ها درک نکردند، نه، هم شنیدند و هم درک کردند، ولی اطاعت نکردند و نپذیرفتند، دلیل بر اینکه هم شنیدند و هم فهمیدند این است که می فرماید: (فاعترفوا بذنبهم فسحقا لاصحاب السعیر).
مولف: معنی این آیه دلالت دارد بر اینکه منظور از نشنیدن و تعقل نکردن همان اطاعت نکردن و نپذیرفتن بعد از شنیدن و فهمیدن است، و خدای تعالی همین جمله (اگر می شنیدیم و می فهمیدیم) را اعتراف به گناه خواند، و معلوم است که وقتی عملی گناه می شود که فاعلش به بدی آن عمل علم داشته باشد، یا علم سمعی یعنی دلیل نقلی، و یا علم عقلی یعنی دلیل عقلی.
در کافی به سند خود از سعد از ابی جعفر علیه السلام روایت کرده که فرمود: قلب چهار قسم است، قلبی است که در آن هم نفاق است و هم ایمان، و قلبی است به کلی منکوس و زیر و رو شده، و قلبی است مطبوع و مهر شده، و قلبی است از هر، پرسیدم قلب ازهر کدام است؟ فرمود قلبی است که در آن نوری چون چراغ هست.
و اما قلب مطبوع قلب منافق است، و قلب از هر قلب مؤ من است، اگر خدا به او نعمتی دهد شکر می گزارد، و اگر مبتلایش کند صبر می کند و اما قلب منکوس قلب مشرک است، آنگاه این آیه را در معنای قلب منکوس تلاوت کرد: (افمن یمشی مکبا علی وجهه اهدی امن یمشی سویا علی صراط مستقیم)، و اما قلبی که هم نفاق در آن هست و هم ایمان قلب مردمی است که در طایف بودن د، اگر اجل یکی از آنها در حال نفاق می رسید، هلاک شده بود، و اگر در حال ایمان می مرد نجات می یافت.
مؤلف: این روایت را تفسیر برهان هم از ابن بابویه و او به سند خود از فضیل از سعد خفاف از ابی جعفر علیه السلام نقل کرده، در نقل وی آمده: قلب چهار قسم است تا آخر این حدیث نقل کرده و لیکن در (قلب ازهر) کلمه (انور) را زیادی دارد، (قلب ازهر انور).
و اما اینکه امام فرمود: (قلب مردمی که در طائف بودند) منظور از طائف چند فرسنگی مکه معظمه نیست بلکه منظور از طائف شیطانی است که بسیار به سراغ دل آدمی می آید، و پیرامون دل طواف می کند، همچنان که فرمود: (ان الذین اتقوا اذا مسهم طائف من الشیطان تذکروا فاذا هم مبصرون)، پس معنای روایت چنین است که قومی با طائف شیطانی زندگی می کنند، و شیطان لحظه به لحظه پیرامون دلشان طواف می کند تا بمیرند، اگر در حالی که همان شیطان طوافگر با ایشان باشد بمیرند، هلاک شده اند، و اگر در حال ایمان بمیرند نجات یافته اند.
این را هم باید دانست که در اینجا روایاتی است که جمله شریفه (افمن یمشی مکبا علی وجهه...) را بر منحرفین از ولایت علی علیه السلام و پیروان ولایت او، و دوستانش تطبیق می کند، که البته جنبه تفسیر ندارد، بلکه از باب تطبیق کلی بر مصداق است. 3
پی نوشت:
1.www.fa.wikishia.net
2.www.beytoote.com
3.www.ommolketab.ir
