فتق (Hernia) چیست؟

فتق به بیرون زدگی یا خارج شدن هر عضو بدن، از جای اصلی خود گفته می‌شود. به عبارتی دیگر: تغییر محل اعضایی از بدن به حفره یا بافت مجاور که موجب تورم یا پارگی شود را فتق می‌گویند.

بیماری فتق زمانی بروز می‌کند که یک ناحیه از یک عضو یا بافت از طریق یک لایه عضله ضعیف بیرون می‌زند.

فتق کجا ایجاد می‌شود؟

هر جایی از بدن که جداره بافت نگه‌دارنده یک اندام ضعیف باشد؛ فتق می‌تواند اتفاق بیافتد. فتق مزمن معمولا در ناحیه شکمی رخ می‌دهد، همچنین فتق می‌تواند در ران، ناف و ناحیه کشاله ران دیده شود.

آیا زنان هم فتق دارند؟

ممکن است ما به طور مادرزادی با فتق به دنیا بیاییم و یا بعدا به آن مبتلا شویم؛ بنابراین تصور اینکه زنان فتق ندارند، اشتباه است. باد فتق در باور برخی ایرانیان مختص فتق بیضه در مردان است که باوری غلط و بی‌اساس است.

انواع فتق

بیماری فتق را می‌توان براساس نوع پیش‌رفتگی و محل ایجاد آن دسته‌بندی کرد. میزان شیوع فتق در کودکان، فتق در زنان و فتق در مردان براساس دسته‌بندی انواع باد فتق متفاوت است.

فتق داخلی
اگر پیش‌رفتگی یا بیرون‌زدگی فتق به سمت داخل بدن باشد به آن فتق داخلی می‌گوییم.

فتق خارجی
اگر پیش‌رفتگی یا بیرون‌زدگی فتق به سمت بیرون بدن باشد به آن فتق خارجی می‌گوییم. فتق می‌تواند از طریق ماهیچه به سمت بیرون بدن فشار آورد و در زیر پوست مشاهده شود.

فتق کشاله ران یا فتق اینگوینال (Inguinal hernia)

فتق اینگوینال به شکل برآمدگی در کشاله ران یا کیسه بیضه ظاهر می‌شود. فتق کشاله ران در مردان شایع‌تر از زنان است. این فتق هنگامی رخ می‌دهد که بخشی از روده‌ها یا بافت چربی از طریق یک نقطه ضعف یا پریشانی در دیواره شکمی در بالای قسمت ران، فشار آورند.

به فتق در کشاله ران فتق مغبنی هم گفته می‌شود.

کانال مغبنی در کشاله‌ی ران قرار دارد. در مردان این کانال محل ورود طناب منوی یا اسپرماتیک (spermatic cord) از شکم به کیسه‌ بیضه است. طناب منوی بیضه‌ها را بالا نگه می‌دارد. در زنان در کانال مغبنی رباطی وجود دارد که در نگه‌داشتن رحم در محل خود مفید است.

فتق مغبنی بیشتر در مردان شایع است. بیضه‌های مردان اندکی پس از تولد از کانال مغبنی عبور می‌کند و پایین می‌رود. کانال مغبنی باید پس از عبور بیضه‌ها به‌طور کامل بسته شود. ولی گاهی این کانال کاملا بسته نمی‌شود و منطقه‌ای ضعیف را به‌جا می‌گذارد که مستعد فتق است.

فتق رانی (Femoral hernia)

فتق فمورال به صورت برآمدگی در قسمت بالایی ران ایجاد می‌شود. توده حاصل از این فتق با وارد آوردن فشار یا دراز کشیدن ناپدید خواهد شد و با سرفه یا زور زدن ممکن است که ظاهر شود. فتق رانی در زنان شایع‌تر از مردان است.

فتق شکافی

فتق شکافی در محل مربوط به جراحی شکمی یا عمل‌های لاپاروسکوپی ایجاد می‌شود؛ که به عنوان فتق پست لاپاروتومی هم شناخته می‌شود.

فتق هیاتال (Hiatal hernia)

فتق هیاتال زمانی رخ می‌دهد که بخشی از معده ازطریق شکافی در دیافراگم وارد حفره‌ی سینه‌ای (یا حفره‌ی قفسه‌ی سینه) می‌شود. دیافراگم، صفحه‌ای ماهیچه‌ای است که با منقبض شدن و کشیدن هوا به درون ریه‌ها در تنفس مؤثر است. دیافراگم اندام‌های شکم را از اندام‌های موجود در قفسه‌ی سینه جدا می‌کند.

فتق هیاتال بیشتر در افراد بالای ۵۰ سال شایع است. معمولا اگر کودکی دچار این مشکل شود، علت آن وجود نقصی مادرزادی است. در بیشتر موارد فتق هیاتال موجب رفلاکس معده به مری می‌شود، یعنی محتویات معده به مری برمی‌گردد و موجب ایجاد حس سوزش معده می‌شود.

فتق نافی (Umbilical hernia)

برآمدگی اطراف منطقه ناف، شامل بخشی از روده یا بافت چربی که از طریق دیواره شکم در نزدیکی ناف بیرون می‌زند. فتق ناف در کودکان و نوزادان زیر ۶ ماه بیشتر دیده می‌شود.

فتق ناف در زنان بیشتر از فتق ناف در مردان گزارش شده است. چاقی، بارداری‌های متعدد و تومورهای داخل شکمی از علل فتق نافی در زنان است.

فتق اینکارسره: اگر فتق با فشار، به محل اصلی خود برنگردد در این حالت فتق گیر کرده (اینکارسره) نامیده می‌شود.

فتق مختنق: فتق گیرکرده (اینکارسره) در صورتی که با قطع جریان خون به بافت‌ها همراه باشد فتق مختنق (استرنگوله) نامیده می‌شود. فتق مختنق در صورتی که درمان نشود می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد.

دماغی یا سلبرال : از نوع داخلی ثانویه به شمار می‌رود که ناشی از رشد تومورها، فورامن اکسیپیتال (لوزه‌ای) یا سوراخ تخم مرغی شکل را اشغال می‌کند.

فتق دیسک : این نوع داخلی ناشی از جابجایی و بیرون‌زدگی هسته دیسک در کانال اسپینال ستون فقرات گردنی، مهره سینه‌ای، ناحیه کمری یا ستون فقرات رخ می‌دهد.

علت ایجاد فتق چیست؟

علت ایجاد فتق ترکیبی از ضعف عضلات و فشار است. بسته به علت آن، فتق ممکن است به سرعت یا در مدت زمان طولانی توسعه یابد. به طور طبیعی دیواره شکم دارای مناطقی است که احتمال ضعیف شدن آنها می‌رود. هر کس در هر سنی ممکن است به فتق دچار شود.

بیشتر موارد فتق در کودکان مادرزادی است. در بزرگسالان، ضعف طبیعی یا فشار ناشی از بلند کردن جسم سنگین، سرفه مداوم، مشکل در اجابت مزاج یا دفع ادرار باعث می‌شود دیواره شکم ضعیف یا گسسته شود.

علل ضعف عضلانی منجر به فتق

* شکست دیواره شکم
* نقص مادرزادی عضلات
* سن
* سرفه مزمن
* آسیب وارد شده بر اثر جراحی

عواملی که بدن ما را تحت فشار قرار می‌دهند و ممکن است باعث فتق شوند؛ به خصوص اگر عضلات ما ضعیف باشند، عبارتند از:

حاملگی
یبوست
بلند کردن وزنه سنگین
آبسه شکمی
افزایش ناگهانی وزن
جراحی
سرفه مداوم یا عطسه

علائم فتق چیست؟

شایع‌ترین علامت فتق یک عضله یا توده بیرون آمده در ناحیه آسیب دیده از بدن است. فتق ممکن است ایجاد دردهای بسیار شدید شکمی کند. همچنین با بروز مشکلات جدی دیگر ممکن است نیاز به جراحی اورژانسی پیدا کنید.

شاخص‌ترین علائم فتق عبارتند از:

* درد در ناحیه کشاله ران که با خم شدن یا بلند کردن اجسام سنگین بدتر می‌شود.
* وجود توده یا برآمدگی دردناک در کشاله ران یا ناحیه شکمی
* وجود توده دردناک در ناحیه بیضه
* احساس سنگینی در شکم
* سوزش یا احساس درد در محل زخم
* درد قفسه سینه
* مشکل بلعیدن
* درد شکمی

روش‌های تشخیص فتق

تشخیص فتق معمولا ساده است: ممکن است یک برآمدگی زیر پوست را احساس کنیم یا ممکن است هنگام بلند کردن اشیا سنگین، سرفه کردن، زور زدن هنگام دفع ادرار یا اجابت مزاج و یا موقع نشستن یا ایستادن طولانی مدت احساس درد کنیم. درد ممکن است شدید باشد یا درد خفیفی که در طول روزشدت پیدا کند.

انواع مختلفی از بیماری فتق وجود دارد که هر کدام با مجموعه علائم خاص خود همراه هستند. پزشک براساس علائم و تاریخچه سلامت ما، معاینه فیزیکی و احتمالاً آزمایش خون یا اسکن تصویری در منطقه آسیب‌دیده، فتق را تشخیص می‌دهد.

علاوه بر معاینه فیزیکی پزشک ممکن است برخی از آزمایش‌ها از جمله: سونوگرافی، اشعه ایکس باریم و آندوسکوپی را برای تشخیص علت ایجاد فتق درخواست کند.

سونوگرافی برای تشخیص فتق

زمانی پزشک این آزمایش را توصیه می‌کند که بیمار زن باشد تا از علل درد مربوط به دستگاه تناسلی مانند کیست تخمدان یا فیبروئید جلوگیری کند.

در مردان سونوگرافی برای ارزیابی فتق‌های کشاله‌ ران و یا فتق بیضه است. این آزمایش با استفاده از امواج صوتی برای ایجاد تصاویر شکم و اندام‌های لگن انجام می‌شود. سونوگرافی کمک بزرگی است تا پزشک معالج به صورت دقیق وجود بیماری فتق یا عدم وجود آن را تایید کند.

نقش اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) در تشخیص فتق

پزشک ممکن است این آزمایش را برای جلوگیری از شرایط دیگری که باعث درد و تورم شکم می‌شود، توصیه کند. سی‌تی‌اسکن با به کار بردن اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر شکم و اندام کاربرد دارد و شامل یک رنگ کنتراست است که در بازوی بیمار تزریق می‌شود.

این نوع تست ممکن است به دلیل برخی محدودیت‌های بیمار توصیه نشود. در واقع بنابر تشخیص پزشک معالج است که نیازی به سی‌تی‌اسکن وجود دارد یا خیر. اگر مشکل زمان یا دسترسی به پزشک را دارید، پیشنهاد می‌کنیم از طریق تماس تلفنی با پزشک با پزشک متخصص نظر ایشان را در این باره جویا شوید.

تشخیص فتق با تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)

پزشک این آزمایش را زمانی به بیمار توصیه می‌کند که هنگام ورزش شدت دردش افزایش یابد؛ زیرا فعالیت بدنی می‌تواند عامل ایجاد بیماری فتق باشد.

اسکن MRI می‌تواند پارگی در ماهیچه‌های شکم را، حتی زمانی که هیچ ورمی نباشد، تشخیص دهد. این آزمایش با استفاده از امواج رادیویی و یک میدان مغناطیسی برای ایجاد تصاویر شکم و اندام بیمار است.

اگر تشخیص پزشک این باشد که فتق ممکن است عارضه ایجاد کند؛ مانند اینکه بیمار در حال از دست دادن خون یا قطع شدن جریان خون‌رسانی باشد، آزمایش‌های تصویربرداری و همچنین آزمایش خون را برای بررسی علائم عفونت انجام خواهد داد.

اهمیت تشخیص به موقع بیماری فتق را جدی بگیریم. مراجعه به پزشک در صورت مشاهده علائم یکی از ساده‌ترین راهکارها برای جلوگیری از بروز مشکلات حادتر خواهد بود.

لاپاراسکوپی

روش لاپاراسکوپی در مقایسه با جراحی روش کم دردسرتری است. زیرا به جای برش شکم از طریق سوراخ کردن چند ناحیه خاص جراحی انجام می‌شود. در نتیجه آسیب کمتری به بافت های اطراف فتق زده می‌شود. در طی این جراحی از دوربینی کوچک و تجهیزات جراحی مینیاتوری استفاده می‌شود. این روش دوره بهبودی کوتاهی دارد ولی خطر برگشت بیماری در آن بالا است.

درمان فتق

تقریبا همه انواع فتق نیاز به جراحی دارند. این که آیا ما نیاز به درمان داریم یا نه؟ به اندازه فتق و شدت علائم در ما بستگی دارد. گزینه‌های درمان برای فتق عبارتند از: تغییر سبک زندگی، مصرف دارو یا جراحی که در ادامه به توضیح هر کدام می‌پردازیم.

تغییر سبک زندگی برای درمان فتق شامل:

تغییرات غذایی اغلب ممکن است علائم فتق را از بین ببرد؛ اما فتق را از بین نمی‌برد.

* از وعده‌های غذایی بزرگ یا پرخوری اجتناب کنید.
* وزن بدن خود را در محدوده سالم نگه دارید
* برخی تمرینات ممکن است به تقویت عضلات اطراف شکم کمک کنند و علائم فتق را کاهش دهند. با این حال، گاهی تمرینات انجام شده می‌توانند فشار را در این ناحیه افزایش دهند و در واقع باعث ایجاد فتق بیشتر شوند.

درمان دارویی فتق

برخی از مسکن‌ها مثل استامینوفن می‌توانند ناراحتی و درد حاصل از فتق را بهبود ببخشند.

عمل جراحی برای درمان فتق

اگر فتق در حال افزایش است یا باعث درد می‌شود، پزشک ممکن است تصمیم بگیرد که عمل جراحی را انجام دهد.

روش‌های جراحی فتق

فتق می‌تواند با جراحی باز یا لاپاروسکوپی انجام شود. در جراحی باز که ممکن است با بی حسی موضعی و یا بیهوشی عمومی انجام شود، جراح یک برش در ناحیه کشاله ران ایجاد می‌کند و بافت بیرون زده را به شکم برمی‌گرداند. گاهی پزشک برای تقویت ضعف عضلات از مش (بستری مصنوعی برای افزایش استحکام بافت شکم) استفاده می‌کند.

پس از عمل جراحی، پزشک ما را تشویق می‌کند در اسرع وقت حرکت کنیم، اما ممکن است چند هفته زمان نیاز باشد تا فعالیت‌های معمول خود را از سر گیریم.
در روش لاپاروسکوپی که نیاز به بیهوشی عمومی دارد؛ جراح از طریق چند سوراخ کوچک در سطح شکم به داخل شکم دسترسی پیدا می‌کند و با استفاده از لوله‌های لاپاروسکوپ جراحی با حداقل تهاجم انجام می‌شود.

افرادی که تحت لاپاروسکوپی قرار می‌گیرند ممکن است ناراحتی کمتری پس از جراحی داشته باشند و زخمشان سریعتر بهبود یابد.

عوارض درمان نکردن باد فتق

اگر فتق درمان نشود، خون‌رسانی به بخش بیرون‌زده عضو انجام نمی‌شود و جریان خون متوقف می‌شود. امکان دارد سبب انسداد روده همراه با تب، درد شکمی شدید، استفراغ و شوک شود.

اگر بخشی از روده در دیواره شکم به دام افتاده باشد؛ می‌تواند حرکت روده را مختل کند و باعث درد شدید، حالت تهوع یا یبوست و خشکی مزاج شود. فتق در حالتی که درمان ندارد نیز می‌تواند فشار زیادی بر روی بافت‌های اطراف خود ایجاد کند. این حالت باعث تورم و درد در ناحیه اطراف فتق می‌شود.

عوارض جراحی فتق چیست؟

برخی از مطالعات نشان می‌دهد که در جراحی به روش لاپاروسکوپی احتمال عود فتق وجود دارد. تبحر جراح در روش لاپاروسکوپی میزان این عارضه را کاهش می‌دهد. از دیگر عوارض جراحی فتق درد زیاد است که گاهی ممکن است تا یک سال طول بکشد.

آیا شما در معرض خطر فتق هستید؟

علت ایجاد فتق و فاکتورهایی که خطر ابتلا به فتق را افزایش می‌دهد عبارتند از:

* سابقه فامیلی یا خانوادگی
* اضافه وزن یا چاق بودن
* سرفه مزمن
* یبوست مزمن
* سیگار کشیدنی که می‌تواند موجب سرفه مزمن شود
* شرایطی مانند فیبروز کیستیک هم می‌تواند به طور غیر مستقیم خطر ابتلا به فتق را افزایش دهد. فیبروز کیستی عملکرد ریه‌ها را کاهش می‌دهد و باعث سرفه مزمن می‌شود.

جلوگیری از فتق

اکثر فتق‌ها تهدیدکننده زندگی نیستند، فتق خود به خود از بین نمی‌رود و با گذشت زمان بهتر نمی‌شود.

ما نمی‌توانیم از ضعف عضلانی که علت ایجاد فتق است، جلوگیری کنیم. با این حال، می‌توانیم میزان فشار بر روی بدنمان را کاهش دهیم؛ این کار ممکن است به ما در جلوگیری از فتق کمک کند یا از افزایش شدت فتق جلوگیری کنید.

بعض نکات برای پیشگیری از فتق عبارتند از:
* سیگار نکشیدن
* حفظ وزن بدن در حالت نرمال
* اجتناب از تنش در طی حرکات روده یا ادرار کردن
* بلند نکردن اجسام سنگین

سخن آخر

بیماری فتق یا بیرون‌زدگی عضوی از بدن از جای اصلی خود، در هر جایی از بدن می‌تواند ایجاد شود. فتق همچنین در هر سنی و در تمام افراد ممکن است به وجود بیاید. فتق نوزادان و کودکان که بیشتر از نوع فتق نافی هست، در اکثر موارد یک بیماری مادرزادی است. بیماری فتق در بزرگسالی اکتسابی است.

بیماری فتق در اکثر موارد تنها با جراحی به صورت باز یا لاپاروسکوپی قابل درمان است. برای بهبود علائم فتق می‌توان تغییراتی در سبک زندگی ایجاد کرد، همچنین مصرف بعضی از داروهای مسکن به تسکین دردهای ناشی از فتق کمک می‌کند.

بیماری فتق یکی از بیماری‌هایی است که ممکن است در هر صورت روزی به سراغ شما نیز بیاید. بنابراین در مواجهه با آن نگران نباشید. سعی کنید خیلی زود به پزشک مراجعه کنید و مراحل درمان را طبق نظر پزشک پیگیری کنید. در این صورت بدون هیچ نگرانی روند درمان شما سپری خواهد شد.

منبع: سایت دکتردکتر
سایت چطور
سایت کلینیک پایتخت