روابط زمستاني
مترجم: عدالت عابديني
نگاهي به روابط تركيه و اسرائيل در نيم قرن اخير
رابطه رژيم صهيونيستي و تركيه به 28 مارس 1949 باز مي گردد. تركيه نخستين كشور مسلماني بود كه اين رژيم را به رسميت شناخت. از آن پس بود كه رژيم صهيونيستي مهم ترين حامي تسليحاتي و نظامي ارتش تركيه گرديد و همكاري استراتژيك و ديپلماتيك بين دو كشور در سطحي عالي برقرار شد. اين رابطه تا چندي پيش كه رجب طيب اردوغان تهاجم اسرائيل به غزه (2008-2009) به شدت محكوم كرد پابرجا بود اما انتقاد وي موجبات تيرگي روابط را فراهم آورد.
اما مهم ترين زمان رابطه تركان عثماني و يهوديان به سال 1492 باز مي گردد؛ زماني كه بيش از 150 هزار نفر از يهوديان اسپانيايي به دليل تفتيش عقايد در اين كشور، به امپراطوري عثماني گريختند. در آن زمان جمعيت قسطنطنيه به دليل جنگهاي صليبي و خطر محاصره دائمي، كمتر از هفتاد هزار نفر بود و به همين دليل عثمانيان، قرن چهاردهم را قرن مرگ سياه مي ناميدند. اين حادثه تاريخي دليل مهمي براي شكل گيري مجدد جمعيتي در اين شهر بود. در نتيجه، يهوديان مهاجر در شهر قسطنطنيه در قسمت «تسالونيكي» (Tessaloniki)اقامت گزيدند كه بعدها اين منطقه لقب «مادر اسرائيل» به خود گرفت و بيگمان علت اين نامگذاري جمعيت اكثريت يهوديان در اين منطقه بود.
رژيم صهيونيستي و تركيه به دليل نزديكي جغرافيايي روابط خوب تجاري برقرار كردند كه اين امر موجب افزايش دوستي و پيوند بين آن دو شد. تجارت اين دو بر مبناي توافق مناطق آزاد تجاري در سال 1997 شكل گرفت كه به آنها اجازه گردش آزاد تجاري را مي داد. در سال 2007 ارزش تجاري اين دو به ركورد جديد تقريبي سه ميليارد دلار رسيد. در همين سال، كشور تركيه هشتمين شريك بزرگ تجاري رژيم صهيونيستي شناخته شد. در نه ماهه نخست سال 2008 تجارت بين اين دو نسبت به سال 2007، 30 درصد افزايش نشان مي داد. طرح خط لوله بزرگ براي انتقال آب، برق، گاز و نفت از تركيه به اسرائيل به امضاي طرفين رسيد.
اما روابط نظامي و اطلاعاتي تركيه و اسرائيل نيز وارد مرحله جديدي شد و همكاري امنيتي آنها در خصوص ارامنه و كردهاي مخالف دولت تركيه افزايش يافت. اسرائيل به طور مرتب مركز آموزش نظامي سازمان نظامي ارمني (ASALA) را مورد حمله قرار داد كه به كشته شدن رهبر آنان منجر شد. اين دو مانورهاي مشترك نظامي برگزار كردند. همچنين مذاكراتي براي فروش موشك هاي اُفق (Ofeq) و سيستم هاي دفاع موشك هوايي به تركيه صورت گرفت كه با حمايت آمريكا همراه بود. سيستم هايي كه موجب ارتقا كلي ظرفيتهاي امنيتي و نظامي تركيه مي شد.
اما موضع تركيه به عنوان يك كشور اسلامي در قبال درگيري هاي عربها و اسرائيل در زمانهاي مختلف، متفاوت بود. پس از جنگ 1967 اسرائيل با عربها، تركيه در اعلام محكوميت اعمال اسرائيل به كشورهاي عربي پيوست. در همان زمان از اسرائيل خواست كه از مناطق اشغالي عقب نشيني كند، اما در عين حال هيچ گاه اسرائيل را يك رژيم مهاجم قلمداد نكرد. پس از دسامبر1987 و افزايش سركوب فلسطينيان، تركيه اين عمل اسرائيلي ها را محكوم و از حاكميت فلسطينيها بر سرنوشت خود حمايت كرد و در سال 2004 تركيه ترور شيخ احمد ياسين از سوي اسرائيل را «عمل تروريستي» خواند و آن را محكوم كرد. همچنين پس از سياست هاي خصمانه اسرائيل در نوار غزه، اين كشور را حامي تروريسم ناميد.
البته مقامات دو رژيم در برهه هاي مختلف زماني ديدارهايي با هم داشته اند. در ديدار سه روزه شيمون پرز رئيس جمهور رژيم صهيونيستي از آنكارا در نوامبر سال 2007، براي اولين بار به همراه عبدالله گل رئيس جمهور تركيه در يك پارلمان اسلامي به سخنراني پرداخت. پرز و گل در اين ملاقات در خصوص نوع عملكرد برنامه هسته اي ايران اختلاف نظر داشتند. پرز بر اين باور بود كه غني سازي اورانيوم در ايران براي نيروگاه اتمي است. البته عبدالله گل در اين ديدار قول داد كه براي آزادي سه سرباز اسرائيلي به گروگان گرفته شده تلاش خود را به كار ببرد. ناگفته نماند كه هفته ها پيش از كنفرانس به اصطلاح صلح خاورميانه اي آناپليس در مريلند در سال 2007، شيمون پرز و محمود عباس در تركيه مصوباتي را براي اختلافات بين دو كشور به تصويب رساندند. پرز در اين ديدار گفته بود: تركيه بازيگر مهمي در خاورميانه در رابطه با آمريكا، سوريه و فلسطينيان و به ويژه ماست.
اما روابط حزب «عدالت و توسعه» و اسرائيل به گونه اي ديگر رقم خورد. به رغم روابط سرد اين دو كشور پس از به قدرت رسيدن حزب عدالت و توسعه در تركيه، وزير امور خارجه رژيم صهيونيستي در اوايل سال 2006 روابط با تركيه را «عالي» توصيف كرد. اما همان سال پس از ديدار خالد مشعل رهبر تازه منتخب فلسطينيان از تركيه، اين اظهارات تغيير كرد. ديپلمات هاي اسرائيلي اين ديدار را با ديدار مقامات رسمي اسرائيل با عبدالله اوجالان (رهبر كردهاي پ ك ك) مقايسه كردند كه اين امر خشم مقامات تركيه را در بر داشت و تركيه اين اظهارات را «غير مسئولانه و نادرست» خواند. پس از اين ديدار، روابط اسرائيل و تركيه رو به سردي نهاد. البته برخي اين سردي روابط را نمايش دولت تركيه به مردم مسلمان جهان اسلام مي دانستند به اين دليل كه تركيه به عنوان يك كشور مهم اسلامي در بسياري از موضوعات مهم مانند درگيري هاي اسرائيل - فلسطين و بحرانهاي لبنان موضعي بي طرف داشته است.
چند روز قبل از اولين تهاجم اسرائيل به غزه در 27 دسامبر ،2008 ملاقاتي ميان رجب طيب اردوغان و همتاي وي ايهود اولمرت برگزار شد. ملاقاتي كه به بررسي پيشرفت مذاكرات محرمانه گذشته اسرائيل و سوريه مي پرداخت كه در اين ميان تركيه نقش ميانجي را بين سوريه و اسرائيل ايفا مي كرد .
اما عمليات نظامي اسرائيل در غزه و خبر افزايش تلفات عمومي كه با تصاوير غم انگيزي از مظلوميت زنان و كودكان فلسطيني همراه بود با واكنش تندي از سوي ترك ها مواجه شد و اين درگيري منجر به وخامت روابط بين اين دو شد. رجب طيب اردوغان در واكنش شديد سياسي نسبت به اين عمل اعلام انزجار و آن را به شدت محكوم كرد. هر چند ملاقات اردوغان با ايهود اولمرت به يك مسئله مشاجره آميز تبديل شد. رهبران مخالف در تركيه نخست وزير اين كشور را محكوم كردند كه معامله محرمانه اي بين اردوغان و اولمرت براي تهاجم اخير اسرائيل وجود داشته است؛ اتهامي كه به سرعت و به دنبال اظهارات سفير رژيم اسرائيل در آنكارا تكذيب شد. اين سفير اظهار كرده بود كه در ملاقات مقامات دو رژيم، چه بسا اولمرت به اردوغان در خصوص امكان عمليات نظامي عليه حماس اشاره اي كرده باشد. تاييد اين خبر بسيار سخت بود و در واقع اين ذهنيت پيش آمد كه ممكن است اشتباهي در ترجمه صورت گرفته و چيزي در ترجمه حذف و يا اضافه گرديده است . در هر حال اردوغان به طور شديد و طعنه آميزي كشتن رهبران حماس از سوي اسرائيلي را سخت مورد انتقاد قرار داد و از اين رو باور موافقت وي با هر گونه عمليات نظامي عليه فلسطينيان سخت به نظر مي رسد.
در درگيري هاي اسرائيل و غزه در سال 2008 -2009 كه طي آن هزار و سيصد فلسطيني به شهادت رسيدند، رجب طيب اردوغان از اسرائيل خواست كه اين جنگ را متوقف و از همه عملياتهاي نظامي اش عقب نشيني كند. وي عمل اسرائيل را «جنايت عليه بشريت» ناميد و اسرائيل را با كلمات تند مورد خطاب قرار داد و گفت اين عمليات باعث افزايش تنش بين كشورهاي مسلمان خواهد شد. وي به ديپلماسي فعال منطقه اي و مذاكره با سران كشورهاي عربي از جمله مصر، سوريه، اردن و عربستان سعودي پرداخت. مردم تركيه در واكنش به اين درگيري كه باعث از ميان رفتن روابط اسرائيل با تركيه شد تظاهرات گسترده اي عليه اسرائيل در شهرهاي مختلف به راه انداختند كه بيشترين آن در شهر استانبول با دويست هزار نفر تظاهر كننده بود. هفته ها پس از آتش بس، روابط بين اين دو رژيم به طور روز افزوني رو به وخامت گراييد. در نشست جهاني اقتصاد در داووس (29 ژانويه 2009) رجب طيب اردوغان اين كنفرانس را به نشانه اعتراض ترك كرد. در اين مذاكرات وقتي به موضوع سياست در خصوص جنگ غزه كشيده شد اردوغان با شيمون پرز به مشاجره برخاست و به شدت از اسرائيل انتقاد كرد و گفت: شما مردم را كشته ايد. وي همچنين به اختصاص زمان زيادتري براي صحبت هاي پرز (25 دقيقه) در مقايسه با خود (12 تا 15 دقيقه بود) اعتراض كرد.
چه بسا دو دليل ديگر براي دولت آنكارا وجود داشته تا تلاش كند نقش پيشرو را براي پايان دادن جنگ ايفا كند.
1. تركيه جايگاه شوراي امينت سازمان ملل را (اول ژانويه 2009) را براي دو سال از آن خود كرده است. بنابر اين دولت آنكارا مسئوليت افزون تري براي كار با پنج عضو دائم و نُه عضو غير دائم شوراي امنيت براي بازگشت صلح و امنيت به اين كشور را دارد.
2. تركيه تنها كشوري است كه روابط نزديك با تمام طرف هاي درگير را دارد. در واقع اين نزديكي بخصوص در زمان بحران حياتي است كه ميانجي گري امتيازي براي تركيه باشد. بنابراين احمد دوات اوغلو مشاور ارشد سياست خارجي اردوغان كه گفته مي شود مسئوليت ديدار غير منتظره با خالد مشعل رهبر در تبعيد حماس در فوريه 2006 داشته است مجددا براي يافتن راههاي پايان دادن جنگ به منطقه عازم شد. به نظر مي رسد پس از اينكه اسرائيل به طور يكجانبه اعلام كرد كه عمليات نظامي را (17 ژانويه 2009) به اتمام رسانده دعوت اوغلو نقشي مهمي را در راضي كردن حماس براي پايان دادن به حملات راكتي به مقر صهيونيستها در شمال و شرق غزه داشته است.
منابع:
1. BBC NEWS
2. www.washingtoninstitue.com
3. The Jerusalampost 2007،11،12.
4. The Israel Government Official website
5. Hurriet News
6. Aljazeera English inside story Gaza story sours Israel _ Turkey relations
http://www.pegahhowzeh.com
/خ
رابطه رژيم صهيونيستي و تركيه به 28 مارس 1949 باز مي گردد. تركيه نخستين كشور مسلماني بود كه اين رژيم را به رسميت شناخت. از آن پس بود كه رژيم صهيونيستي مهم ترين حامي تسليحاتي و نظامي ارتش تركيه گرديد و همكاري استراتژيك و ديپلماتيك بين دو كشور در سطحي عالي برقرار شد. اين رابطه تا چندي پيش كه رجب طيب اردوغان تهاجم اسرائيل به غزه (2008-2009) به شدت محكوم كرد پابرجا بود اما انتقاد وي موجبات تيرگي روابط را فراهم آورد.
پيشينه رابطه يهود و تركان عثماني
اما مهم ترين زمان رابطه تركان عثماني و يهوديان به سال 1492 باز مي گردد؛ زماني كه بيش از 150 هزار نفر از يهوديان اسپانيايي به دليل تفتيش عقايد در اين كشور، به امپراطوري عثماني گريختند. در آن زمان جمعيت قسطنطنيه به دليل جنگهاي صليبي و خطر محاصره دائمي، كمتر از هفتاد هزار نفر بود و به همين دليل عثمانيان، قرن چهاردهم را قرن مرگ سياه مي ناميدند. اين حادثه تاريخي دليل مهمي براي شكل گيري مجدد جمعيتي در اين شهر بود. در نتيجه، يهوديان مهاجر در شهر قسطنطنيه در قسمت «تسالونيكي» (Tessaloniki)اقامت گزيدند كه بعدها اين منطقه لقب «مادر اسرائيل» به خود گرفت و بيگمان علت اين نامگذاري جمعيت اكثريت يهوديان در اين منطقه بود.
جمهوري تركيه و رژيم صهيونيستي
رژيم صهيونيستي و تركيه به دليل نزديكي جغرافيايي روابط خوب تجاري برقرار كردند كه اين امر موجب افزايش دوستي و پيوند بين آن دو شد. تجارت اين دو بر مبناي توافق مناطق آزاد تجاري در سال 1997 شكل گرفت كه به آنها اجازه گردش آزاد تجاري را مي داد. در سال 2007 ارزش تجاري اين دو به ركورد جديد تقريبي سه ميليارد دلار رسيد. در همين سال، كشور تركيه هشتمين شريك بزرگ تجاري رژيم صهيونيستي شناخته شد. در نه ماهه نخست سال 2008 تجارت بين اين دو نسبت به سال 2007، 30 درصد افزايش نشان مي داد. طرح خط لوله بزرگ براي انتقال آب، برق، گاز و نفت از تركيه به اسرائيل به امضاي طرفين رسيد.
اما روابط نظامي و اطلاعاتي تركيه و اسرائيل نيز وارد مرحله جديدي شد و همكاري امنيتي آنها در خصوص ارامنه و كردهاي مخالف دولت تركيه افزايش يافت. اسرائيل به طور مرتب مركز آموزش نظامي سازمان نظامي ارمني (ASALA) را مورد حمله قرار داد كه به كشته شدن رهبر آنان منجر شد. اين دو مانورهاي مشترك نظامي برگزار كردند. همچنين مذاكراتي براي فروش موشك هاي اُفق (Ofeq) و سيستم هاي دفاع موشك هوايي به تركيه صورت گرفت كه با حمايت آمريكا همراه بود. سيستم هايي كه موجب ارتقا كلي ظرفيتهاي امنيتي و نظامي تركيه مي شد.
اما موضع تركيه به عنوان يك كشور اسلامي در قبال درگيري هاي عربها و اسرائيل در زمانهاي مختلف، متفاوت بود. پس از جنگ 1967 اسرائيل با عربها، تركيه در اعلام محكوميت اعمال اسرائيل به كشورهاي عربي پيوست. در همان زمان از اسرائيل خواست كه از مناطق اشغالي عقب نشيني كند، اما در عين حال هيچ گاه اسرائيل را يك رژيم مهاجم قلمداد نكرد. پس از دسامبر1987 و افزايش سركوب فلسطينيان، تركيه اين عمل اسرائيلي ها را محكوم و از حاكميت فلسطينيها بر سرنوشت خود حمايت كرد و در سال 2004 تركيه ترور شيخ احمد ياسين از سوي اسرائيل را «عمل تروريستي» خواند و آن را محكوم كرد. همچنين پس از سياست هاي خصمانه اسرائيل در نوار غزه، اين كشور را حامي تروريسم ناميد.
البته مقامات دو رژيم در برهه هاي مختلف زماني ديدارهايي با هم داشته اند. در ديدار سه روزه شيمون پرز رئيس جمهور رژيم صهيونيستي از آنكارا در نوامبر سال 2007، براي اولين بار به همراه عبدالله گل رئيس جمهور تركيه در يك پارلمان اسلامي به سخنراني پرداخت. پرز و گل در اين ملاقات در خصوص نوع عملكرد برنامه هسته اي ايران اختلاف نظر داشتند. پرز بر اين باور بود كه غني سازي اورانيوم در ايران براي نيروگاه اتمي است. البته عبدالله گل در اين ديدار قول داد كه براي آزادي سه سرباز اسرائيلي به گروگان گرفته شده تلاش خود را به كار ببرد. ناگفته نماند كه هفته ها پيش از كنفرانس به اصطلاح صلح خاورميانه اي آناپليس در مريلند در سال 2007، شيمون پرز و محمود عباس در تركيه مصوباتي را براي اختلافات بين دو كشور به تصويب رساندند. پرز در اين ديدار گفته بود: تركيه بازيگر مهمي در خاورميانه در رابطه با آمريكا، سوريه و فلسطينيان و به ويژه ماست.
اما روابط حزب «عدالت و توسعه» و اسرائيل به گونه اي ديگر رقم خورد. به رغم روابط سرد اين دو كشور پس از به قدرت رسيدن حزب عدالت و توسعه در تركيه، وزير امور خارجه رژيم صهيونيستي در اوايل سال 2006 روابط با تركيه را «عالي» توصيف كرد. اما همان سال پس از ديدار خالد مشعل رهبر تازه منتخب فلسطينيان از تركيه، اين اظهارات تغيير كرد. ديپلمات هاي اسرائيلي اين ديدار را با ديدار مقامات رسمي اسرائيل با عبدالله اوجالان (رهبر كردهاي پ ك ك) مقايسه كردند كه اين امر خشم مقامات تركيه را در بر داشت و تركيه اين اظهارات را «غير مسئولانه و نادرست» خواند. پس از اين ديدار، روابط اسرائيل و تركيه رو به سردي نهاد. البته برخي اين سردي روابط را نمايش دولت تركيه به مردم مسلمان جهان اسلام مي دانستند به اين دليل كه تركيه به عنوان يك كشور مهم اسلامي در بسياري از موضوعات مهم مانند درگيري هاي اسرائيل - فلسطين و بحرانهاي لبنان موضعي بي طرف داشته است.
چند روز قبل از اولين تهاجم اسرائيل به غزه در 27 دسامبر ،2008 ملاقاتي ميان رجب طيب اردوغان و همتاي وي ايهود اولمرت برگزار شد. ملاقاتي كه به بررسي پيشرفت مذاكرات محرمانه گذشته اسرائيل و سوريه مي پرداخت كه در اين ميان تركيه نقش ميانجي را بين سوريه و اسرائيل ايفا مي كرد .
اما عمليات نظامي اسرائيل در غزه و خبر افزايش تلفات عمومي كه با تصاوير غم انگيزي از مظلوميت زنان و كودكان فلسطيني همراه بود با واكنش تندي از سوي ترك ها مواجه شد و اين درگيري منجر به وخامت روابط بين اين دو شد. رجب طيب اردوغان در واكنش شديد سياسي نسبت به اين عمل اعلام انزجار و آن را به شدت محكوم كرد. هر چند ملاقات اردوغان با ايهود اولمرت به يك مسئله مشاجره آميز تبديل شد. رهبران مخالف در تركيه نخست وزير اين كشور را محكوم كردند كه معامله محرمانه اي بين اردوغان و اولمرت براي تهاجم اخير اسرائيل وجود داشته است؛ اتهامي كه به سرعت و به دنبال اظهارات سفير رژيم اسرائيل در آنكارا تكذيب شد. اين سفير اظهار كرده بود كه در ملاقات مقامات دو رژيم، چه بسا اولمرت به اردوغان در خصوص امكان عمليات نظامي عليه حماس اشاره اي كرده باشد. تاييد اين خبر بسيار سخت بود و در واقع اين ذهنيت پيش آمد كه ممكن است اشتباهي در ترجمه صورت گرفته و چيزي در ترجمه حذف و يا اضافه گرديده است . در هر حال اردوغان به طور شديد و طعنه آميزي كشتن رهبران حماس از سوي اسرائيلي را سخت مورد انتقاد قرار داد و از اين رو باور موافقت وي با هر گونه عمليات نظامي عليه فلسطينيان سخت به نظر مي رسد.
در درگيري هاي اسرائيل و غزه در سال 2008 -2009 كه طي آن هزار و سيصد فلسطيني به شهادت رسيدند، رجب طيب اردوغان از اسرائيل خواست كه اين جنگ را متوقف و از همه عملياتهاي نظامي اش عقب نشيني كند. وي عمل اسرائيل را «جنايت عليه بشريت» ناميد و اسرائيل را با كلمات تند مورد خطاب قرار داد و گفت اين عمليات باعث افزايش تنش بين كشورهاي مسلمان خواهد شد. وي به ديپلماسي فعال منطقه اي و مذاكره با سران كشورهاي عربي از جمله مصر، سوريه، اردن و عربستان سعودي پرداخت. مردم تركيه در واكنش به اين درگيري كه باعث از ميان رفتن روابط اسرائيل با تركيه شد تظاهرات گسترده اي عليه اسرائيل در شهرهاي مختلف به راه انداختند كه بيشترين آن در شهر استانبول با دويست هزار نفر تظاهر كننده بود. هفته ها پس از آتش بس، روابط بين اين دو رژيم به طور روز افزوني رو به وخامت گراييد. در نشست جهاني اقتصاد در داووس (29 ژانويه 2009) رجب طيب اردوغان اين كنفرانس را به نشانه اعتراض ترك كرد. در اين مذاكرات وقتي به موضوع سياست در خصوص جنگ غزه كشيده شد اردوغان با شيمون پرز به مشاجره برخاست و به شدت از اسرائيل انتقاد كرد و گفت: شما مردم را كشته ايد. وي همچنين به اختصاص زمان زيادتري براي صحبت هاي پرز (25 دقيقه) در مقايسه با خود (12 تا 15 دقيقه بود) اعتراض كرد.
چه بسا دو دليل ديگر براي دولت آنكارا وجود داشته تا تلاش كند نقش پيشرو را براي پايان دادن جنگ ايفا كند.
1. تركيه جايگاه شوراي امينت سازمان ملل را (اول ژانويه 2009) را براي دو سال از آن خود كرده است. بنابر اين دولت آنكارا مسئوليت افزون تري براي كار با پنج عضو دائم و نُه عضو غير دائم شوراي امنيت براي بازگشت صلح و امنيت به اين كشور را دارد.
2. تركيه تنها كشوري است كه روابط نزديك با تمام طرف هاي درگير را دارد. در واقع اين نزديكي بخصوص در زمان بحران حياتي است كه ميانجي گري امتيازي براي تركيه باشد. بنابراين احمد دوات اوغلو مشاور ارشد سياست خارجي اردوغان كه گفته مي شود مسئوليت ديدار غير منتظره با خالد مشعل رهبر در تبعيد حماس در فوريه 2006 داشته است مجددا براي يافتن راههاي پايان دادن جنگ به منطقه عازم شد. به نظر مي رسد پس از اينكه اسرائيل به طور يكجانبه اعلام كرد كه عمليات نظامي را (17 ژانويه 2009) به اتمام رسانده دعوت اوغلو نقشي مهمي را در راضي كردن حماس براي پايان دادن به حملات راكتي به مقر صهيونيستها در شمال و شرق غزه داشته است.
منابع:
1. BBC NEWS
2. www.washingtoninstitue.com
3. The Jerusalampost 2007،11،12.
4. The Israel Government Official website
5. Hurriet News
6. Aljazeera English inside story Gaza story sours Israel _ Turkey relations
http://www.pegahhowzeh.com
/خ
