آی یو دی چیست، عوارض و فواید و انواع مختلف آن

آی یو دی چیست؟

آی یو دی (IUD) دستگاهی کوچک و به شکل حرف T انگلیسی است که در داخل رحم قرار می‌گیرد. این دستگاه یکی از رایج‌ترین روش ‌های جلوگیری از بارداری محسوب می‌شود که باید توسط متخصص زنان و زایمان در بدن قرار داده شود.

با گذاشتن آی یو دی در رحم، ۲ رشته نخ از آن آویزان است که داخل واژن قرار دارد و با ترشحات واژن مرطوب می‌شوند. وجود این نخ‌ها هنگام رابطه جنسی احساس نمی‌شود و مشکلی برای شریک جنسی ایجاد نمی‌کند.

اما نحوه عملکرد آی یو دی چیست و چرا این دستگاه محبوب است؟ برای پاسخ به این پرسش باید به این نکته اشاره کنیم که داخل آی یو دی نوعی هورمون پروژسترون مصنوعی قرار دارد که از لقاح تخمک و اسپرم و در نتیجه بارداری جلوگیری می‌کند.

همچنین این دستگاه برای مدت‌زمان طولانی قابل‌استفاده است و مثل قرص‌های ضدبارداری نیاز نیست روزانه دارویی مصرف کنید. میزان اطمینان آی یو دی نیز نسبت به دیگر روش‌ها بالاتر است. درباره مزایای استفاده از استفاده از آی یو دی در ادامه بیشتر توضیح خواهیم داد.

آی یو دی (IUD) چگونه کار می‌کند؟

انواع مختلف آی یو دی کارکردهای متفاوتی دارند و به روش‌های مختلفی در بدن عمل می‌کنند. اگر در این دستگاه نوعی هورمون پروژسترون مصنوعی (پروژستین) وجود داشته باشد، جداره رحم نازک می‌شود تا اگر تخمک لقاح پیدا کرد نتواند به جداره‌ها بچسبد. همچنین با ترشح این ماده، مخاطی ضخیم در رحم تولید می‌شود که اسپرم توانایی نفوذ به آن را ندارد و در نتیجه لقاحی صورت نمی‌گیرد.

در برخی موارد از آی یو دی‌های مسی استفاده می‌شود که با تولید یون‌های مس در رحم، اسپرم‌ها از بین می‌روند. به‌طورکلی می‌توان گفت که نحوه عملکرد آی یو دی به نوع آن وابسته است.

انواع آی یو دی (IUD) برای جلوگیری از بارداری

به‌طورکلی ۲ نوع آی یو دی وجود دارد. یک نوع با نام آی یو دی مسی و دیگری با نام آی یو دی هورمونی شناخته می‌شود.

آی یو دی مسی

در این نوع از آی یو دی، سطح دستگاه با مس پوشانده شده است. مس نوعی اسپرم‌کش است؛ به همین دلیل از این ماده در ساخت دستگاه استفاده می‌کنند. با ورود آی یو دی به داخل رحم، یون‌های مس آزاد می‌شوند و اگر اسپرمی داخل رحم شود از بین می‌رود. میزان ماندگاری آی یو دی مسی یا پاراگارد بین ۱۰ تا ۱۲ سال است. این آی یو دی باید به‌وسیله پزشک متخصص جای‌گذاری و خارج شود.

آی یو دی هورمونی

چندین مدل آی یو دی هورمونی تولید می‌شود که با نام‌های تجاری میرنا، اسکایلا، کیلینا و لیلتا شناخته می‌شوند. روش اثربخشی این دستگاه‌ها به این صورت است که با ترشح هورمون پروژستین از لقاح تخمک و اسپرم جلوگیری می‌کنند. مدت‌زمان ماندگاری هرکدام از این آی یو دی ها در بدن متفاوت است. این مدل نیز باید توسط متخصص زنان و زایمان در بدن قرار داده شود.

میرنا: تا ۷ سال می‌تواند در بدن باقی بماند.
اسکایلا: تا ۳ سال می‌تواند در بدن باقی بماند.
کیلینا: تا ۵ سال می‌تواند در بدن باقی بماند.
لیلتا: تا ۷ سال می‌تواند در بدن باقی بماند.

تفاوت IUD مسی و IUD هورمونی

آی یو دی مسی می‌تواند بارداری را تا ۱۰ سال متوقف کند. IUD هورمونی بسته به نوع و مارک تجاری فقط ۳-۵ سال کار می‌کند.

در صورت استفاده از IUD مسی ممکن است خونریزی شدیدتر، درد شدید قاعدگی و گرفتگی عضلات را تجربه کنید. همچنین ممکن است بین دوره‌های قاعدگی مقداری خونریزی داشته باشید. آی یو دی هورمونی به طور معمول درد قاعدگی و خونریزی شدید را تسکین می‌دهد. حتی ممکن است تخمک گذاری و قاعدگی شما را به طور کلی متوقف کنند.

پزشک شما ممکن است به شما در انتخاب بهترین نوع IUD کمک کند. جلوگیری از بارداری اغلب اصلی‌ترین استفاده از IUD‌ است. اگر می‌خواهید علاوه بر جلوگیری از بارداری درد پریود را نیز تسکین دهید ممکن است آی یو دی هورمونی بهترین انتخاب برای شما باشد. اگر می‌خواهید برای مدت طولانی‌تری این وسیله را داشته باشید استفاده از آی یو دی مسی انتخاب بهتری است.

میزان اثرگذاری آی یو دی نسبت به دیگر روش های جلوگیری از بارداری

آی یو دی تا ۹۹ درصد از حاملگی جلوگیری می‌کند. بنابراین، نسبت به روش‌های دیگر مثل قرص‌های ضدبارداری که تا ۹ درصد و کاندوم که تا ۱۸ درصد خطا دارند، موثرتر است. با این حال بسیاری از متخصصان زنان توصیه می‌کنند که معاینه‌های دوره‌ای برای بررسی محل قرارگیری صحیح آی یو دی باید انجام شود. زیرا امکان جابه‌جایی وجود دارد.

بلافاصله بعد از خارج کردن آی یو دی مسی امکان بارداری وجود دارد. اما اگر از آی یو دی هورمونی استفاده می‌کنید، پس از ۶ هفته می‌توانید برای بارداری اقدام کنید.

عوارض آی یو دی چیست؟

عوارض آی یو دی در زنان شامل موارد زیر است. توجه کنید که این موارد در تمامی افراد مشاهده نمی‌شود. همچنین بر اساس اطلاعات موجود درباره دستگاه آی یو دی در دفترچه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، لکه‌بینی، نامنظم شدن و افزایش مقدار خون‌ریزی قاعدگی در برخی افراد دیده می‌شود. اما این عارضه بعد از ۲ تا ۳ ماه رفع می‌شود.

افزایش خونریزی و درد هنگام قاعدگی: این مشکل 2 تا 3 ماه پس از کارگذاری IUD رفع می‌شود. در صورت نیاز به درمان معمولاً داروهایی مانند ایندومتاسین، مفنامیک‌اسید (روزانه 3 بار و در هر بار 2 کپسول 250 میلی‌گرمی به مدت 5 روز) تجویز می‌شود. توصیه می‌شود مکمل آهن روزانه استفاده شود و اگر این مشکل پس از چند ماه رفع نشد به پزشک مراجعه کنید تا پس از بررسی‌های لازم و در صورت لزوم IUD خارج شود.

خونریزی نامنظم و لکه‌بینی بین قاعدگی‌ها: این مشکل در عرض 2 تا 3 ماه اول استفاده برطرف می‌شود ولی اگر ادامه داشت باید به متخصص زنان مراجعه شود.

افزایش ترشحات واژینال: در صورت افزایش ترشحات واژن باید توسط ماما یا پزشک معاینه شوید و در صورت لزوم درمان شوید. ترشحات عفونی معمولاً بدبو، همراه با سوزش و خارش بوده و رنگ آن با ترشحات غیرعفونی تفاوت دارد.

برای از بین بردن لکه‌بینی نیازی به خوردن قرص‌های ضدبارداری نیست. اگر شدت خون‌ریزی نیز زیاد شود و احتمال کم‌خونی بالا رود، بعد از معاینه پزشکی در صورت لزوم قرص آهن تجویز خواهد شد.

عوارض آی یو دی در زنان

بیماری‌های التهابی لگن (PID): این مورد معمولاً در 20 روز اول کارگذاری مشاهده می‌شود. دلیل اصلی آن تشخیص ندادن عفونت موجود قبل از کارگذاشتن IUD و یا رعایت نکردن فرآیندها به صورت استریل (موارد بهداشتی برای جلوگیری از ورود باکتری‌ها) در زمان جایگذاری است.

اگر این مورد تشخیص داده شد باید سریعاً به بیمارستان مراجعه کنید.

سوراخ شدن رحم هنگام کارگذاری:
با علائم بالینی: معمولاً هنگام اندازه‌گیری عمق رحم با هیسترومتر (وسیله اندازه‌گیری عمق رحم) و یا کارگذاری IUD رخ می‌دهد و معمولاً با درد همراه است.

بدون علائم بالینی: در این مواقع معمولاً فرد علامتی ندارد و فقط در هنگام معاینه طول نخ آی یو دی که درون واژن است کوتاه شده است.

اگر احتمال سوراخ شدن رحم توسط ماما یا متخصص زنان وجود داشته باشد، در صورت امکان IUD را خارج می‌کنند و باید سریعاً به بیمارستان مراجعه کنید.

* دردهای زیر شکم
* لکه‌بینی
* افزایش میزان خون‌ریزی قاعدگی
* نامنظم شدن پریود
* افزایش ترشحات واژینال (در این مورد نیز امکان برطرف شدن عارضه بعد از ۲۰ تا ۳۰ روز وجود دارد)
* دردهای زیر شکمی از عوارض آی یو دی در زنان

خطرات گذاشتن آی یو دی

1.دیده نشدن نخ یا عدم لمس نخ IUD توسط فرد معاینه‌کننده
نخ IUD در فاصله 2.5 سانتی‌متری از دهانه‌ی رحم (سرویکس) بریده می‌شود. اگر نخ IUD دیده نشود، باید برای بررسی بیشتر از جهات حاملگی، پاره شدن نخ، سوراخ شدن رحم، ورود IUD به حفره‌ی شکمی و خروج IUD، سونوگرافی درخواست شده و در صورت نیاز به بیمارستان ارجاع داده شود.

2.تأخیر قاعدگی
در موارد تأخیر قاعدگی، برای حصول اطمینان آزمایش بارداری درخواست می‌شود. اگر پاسخ آزمایش بارداری هم‌زمان با استفاده از IUD مثبت باشد، باید حاملگی از نظر داخل و یا خارج رحمی بودن بررسی شود. شانس بارداری خارج رحمی با استفاده از IUD افزایش پیدا نمی‌کند، اما در صورت وقوع حاملگی هم‌زمان با استفاده ازIUD بارداری خارج رحمی را باید مد نظر قرار داد.

3.در مواردی از جمله شرایط زیر:
الف- حاملگی داخل رحمی: اگر در نیمه‌ی اول حاملگی هستید و نخ IUD دیده نمی‌شود باید به بیمارستان مراجعه کنید. اما اگر بتوان نخ را دید، سعی می‌کنند با کشیدن آن IUD را خارج کنند. در نیمه‌ی دوم حاملگی در هر صورت (دیده شدن یا دیده نشدن نخ) باید به بیمارستان مراجعه کنید.

ب- حاملگی خارج رحمی: پس از تشخیص این مورد باید سریعاً به بیمارستان مراجعه کنید.

شایان ذکر است:
در صورت ادامه‌ی حاملگی با داشتن IUD، در صورت داشتن هر کدام از علایم زیر باید سریعاً به بیمارستان مراجعه کنید؛ تب، علایم شبه آنفولآنزا، درد شکمی و خونریزی.

در صورت سقط با IUD (به ویژه در سه‌ماهه‌ی دوم) خطر عفونت خون (سپتی سمی) وجود دارد.

اگر بارداری با داشتن IUD تا پایان ادامه داشته باشد، وجود IUD در رحم باعث ناهنجاری‌های جنینی نخواهد شد.

4.وجود علایمی چون: درد پایین شکم، ترشح واژینال چرکی و بد بو، تب و لرز، استفراغ و حرکت دردناک دهانه‌ی رحم نشانه‌های احتمال وجود بیماری‌های التهابی لگن هستند و در صورت مشاهده‌ی این علایم سریعاً باید به بیمارستان مراجعه کنید.

5.بدخیمی دستگاه تناسلی: اگر هر کدام از موارد مشکوک به سرطان‌های دستگاه تناسلی تشخیص داده شود باید سریعاً به بیمارستان مراجعه کنید تا IUD خارج شود.

آیا آی یو دی باعث لک صورت می‌شود؟

دکتر میشل گرین، متخصص پوست و زیبایی می‌گوید: “آی یو دی هورمونی در واقع می‌تواند باعث ایجاد آکنه شود.” در حقیقت، آکنه یک عارضه جانبی شناخته شده در IUD است. اگر از قبل مستعد ابتلا به جوش‌های هورمونی هستید، ممکن است بیشتر به این عارضه مبتلا شوید.

مزایای کارگذاری آی یو دی در رحم چیست؟

استفاده از آی یو دی برای بسیاری از زنان فواید زیادی در مقایسه با دیگر روش‌ها دارد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین مزایای کارگذاری آی یو دی در رحم اشاره می‌کنیم.

* تا ۹۹ درصد از بارداری جلوگیری می‌کند.

* بلافاصله بعد از کارگذاری آی یو دی مسی از حاملگی جلوگیری می‌شود. این مورد برای آی یو دی هورمونی تا ۷ روز بعد از قرارگیری در رحم اتفاق می‌افتد.

* به‌راحتی توسط پزشک کارگذاری می‌شود و در دسترس است.

* تا مدت‌زمان زیادی، بین ۳ تا ۱۲ سال، قابل‌استفاده است.

* به‌راحتی از بدن بیرون آورده می‌شود و در مدت‌زمان کوتاهی پس از خروج، امکان بارداری وجود خواهد داشت.

کارگذاری آی یو دی درون رحم چگونه است؟

نحوه گذاشتن آی یو دی به این صورت است که ابتدا پزشک با انجام آزمایش و معاینه‌های بالینی درمورد احتمال بارداری و عفونت‌های واژن باید اطلاعاتی به دست آورد. زیرا زنان باردار نباید از این دستگاه استفاده کنند و در صورت وجود هرگونه عفونتی باید اول عفونت درمان شود و بعد از آی یو دی با استفاده شود.

بعد از انجام این معاینه‌ها، پزشک با استفاده از اسپکولوم دهانه رحم را باز می‌کند تا بتواند عمق رحم را اندازه‌گیری و به‌راحتی آی یو دی را داخل رحم جاگذاری کند. در این مرحله ممکن است از داروهای بی‌حسی نیز استفاده شود. اما به‌طورکلی تمام فرایند قرارگیری دستگاه دردناک نیست و بعد از چند دقیقه تمام می‌شود. ممکن است بعد از کارگذاری آی یو دی در ناحیه زیر شکم احساس درد کنید، در این صورت با مشورت پزشک می‌توانید از مسکن استفاده کنید.

علائم پایین آمدن آی یو دی

پایین آمدن یا خروج آی یو دی به دلیل اینکه داخل رحم است و بعد از قرارگیری دهانه رحم بسته می‌شود، خیلی نادر است. اغلب در زمان پریود، امکان جابه‌‌جایی آن وجود دارد که نشانه‌های آن لکه‌بینی یا نامنظم شدن قاعدگی است.

بعد از قرار دادن دستگاه، پزشک نحوه بررسی نخ آی یو دی را که در واژن قرار دارد به مراجعه‌کننده آموزش می‌دهد. هر ماه بعد از قاعدگی باید از وجود این نخ‌ها اطمینان حاصل کنید. زیرا در صورت جابه‌جایی احتمال بارداری وجود دارد. هر ۶ ماه نیز باید برای چکاپ دوره‌ای به متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید.

روشهای مراقبت از دستگاه آی یو دی بعد از کارگذاری

بعد از کارگذاری دستگاه آی یو دی، سونوگرافی تجویز می‌شود تا از مکان قرارگیری آن اطمینان حاصل شود. وجود دردهای شکمی و خون‌ریزی تا ماه اول طبیعی است؛ اما اگر بیش از این مدت‌زمان طول کشید باید برای بررسی وجود هرگونه عفونتی به پزشک مراجعه کنید.

بهتر است در ماه اول از بلند کردن اجسام سنگین پرهیز کنید. توجه کنید که هر ۶ ماه برای معاینه باید به پزشکتان مراجعه کنید.

تاثیر آی یو دی بر قاعدگی و پریود

استفاده از آی یو دی روی شرایط پریود تمام زنان اثر نمی‌گذارد. اما در برخی افراد متناسب با نوع آی یو دی، برخی عوارض مثل افزایش یا کاهش خون‌ریزی، لکه‌بینی و دردهای قاعدگی گزارش شده است. این مشکلات معمولا بعد از ۲ تا ۳ ماه بهبود می‌یابند و نگران کننده نیستند. اما در صورت مشاهده هرگونه علائم ناگهانی و دردهای مزمن به پزشک متخصص مراجعه کنید.

در چه شرایطی آی یو دی با احتیاط گذاشته می‌شود؟

* سابقه بیماری التهابی لگن ( PID ) بدون بستری در بیمارستان
* سابقه منوراژی ( خونریزی شدید در دوره‌ی قاعدگی )
* سابقه دیسمنوره ( درد هنگام قاعدگی )
* داشتن شریک‌های جنسی متعدد در زن یا همسر او
* ابتلا به بیماری‌های قابل انتقال از راه تماس جنسی ( STIs ) یا سابقه‌ی ابتلا به آن
* اندومتریت (عفونت مخاط رحم) پس از زایمان و سقط عفونی در 3 ماه گذشته
* سرویسیت ( التهاب دهانه رحم ) و واژینیت ( التهاب داخل واژن ) درمان نشده
* نداشتن سابقه زایمان

کلام آخر

اینکه آی یو دی چیست و چگونه از بارداری جلوگیری می‌کند، همگی وابسته به عملکرد و انواع مختلف این دستگاه است. آی یو دی مسی و هورمونی ۲ نوع رایج هستند که به ترتیب با آزاد کردن یون‌های مس و هورمون‌های استروژن مصنوعی از لقاح تخمک و اسپرم جلوگیری می‌کنند. مزایای آی یو دی بیشتر از عوارض آن است. به همین دلیل یکی از پرمصرف‌ترین وسیله‌های جلوگیری از حاملگی به شمار می‌رود.