مولانا کیست؟

«جلال الدین محمد بلخی» شاعر برجسته و مشهور قرن هفتم هجری و سیزدهم میلادی در ایران بوده است که با نام‌هایی نظیر مولوی، مولانا و رومی در جهان شناخته می‌شود. مولانا شاعری فارسی‌گو است؛ اما برخی از آثارش به زبان‌های عربی نیز نگاشته شده‌اند و در میان آثار به جا مانده از او، جملات محدودی نیز به زبان‌های ترکی و یونانی وجود دارند. نام کامل مولانا «محمدبن محمدبن حسین حسینی خطیبی بکری بلخی» است و القاب مختلف در طول سال‌های بعد و با تخلص از شعرهایش به وجود آمده‌اند.

در گذشته به‌دلیل گستردگی مرزهای ایران زمین و سفرهای مختلف مولانا به نقاط پراکنده آن، مردم نقاط مختلف از اندیشه او بهره می‌بردند و در زمان حیات مولانا او را خداوندگار می‌خواندند.
محل زندگی مولانا در طول عمرش، امروزه شامل بخش‌هایی از کشورهای ایران، افغانستان، تاجیکستان و ترکیه می‌شود که بسیاری از آن‌ها در گذشته بخشی از خاک ایران بودند. به همین دلیل آثار مولانا در این کشورها نیز ترجمه شده‌اند و طرفداران زیادی دارند.1

آثار مولانا

آثار منظوم مولوی

مثنوی معنوی: مثنوی معنوی مهم‌ترین اثر مولوی است. این مجموعه شعر دارای شش جلد است و بیست و هفت هزار بیت دارد. بسیاری، مثنوی معنوی را یکی از بزرگترین آثار شعر عرفانی می‌دانند.‌

غزلیات یا دیوان شمس: مجموعه غزلیات مولانا حدود ۲۵۰۰ غزل است که در در پایان و مقطع بیشتر آنها مولانا تخلص خود را بیان نکرده و به نام شمس تبریزی تخلص کرده است بنابراین این بخش از آثار مولانا به کلیات یا دیوان شمس معروف شده است. در این اثر بیش از سی و پنج هزار بیت به فارسی و هزار بیت به عربی و کمتر از دویست بیت (اغلب به ملمع فارسی-ترکی یا فارسی-یوانی) به ترکی و یونانی موجود است.

رباعیات: رباعیات به پایه غزلیات و مثنوی نمی‌رسد و متضمّن ۱۶۵۹ رباعی ۳۳۱۸ بیت‌ است.

آثار منثور مولوی

فیه ما فیه: مجموعه تقریرات مولانا است که در مجالس خود بیان کرده و با مثنوی مشابهت فراوان دارد. بیانات مولانا در مجالس را پسر او بهاالدین یا یکی دیگر از مریدان یادداشت کرده است. فیه ما فیه نسبت به مثنوی مفهوم تر و روشن‌تر است و کنایات شعری ندارد و به نثر است.

مکاتیب: این اثر به نثر است و شامل نامه‌ها و نوشته‌های مولانا برای معاصرین خود است.

مجالس سبعه: این اثر شامل مواعظ و مجالس مولانا و سخنانی است که او بر سر منبر برای پند دادن دیگران بیان کرده است.2

ازدواج مولانا

مولوی در هجده سالگی با گوهر خاتون دختر خواجه لالای سمرقندی ازدواج کرد و صاحب دو پسر به نام های سلطان ولد و علاءالدین محمد شد.

همسر دوم مولانا خاتون قونوی نام داشت و مولانا از او فرزندانی به نام های مظفرالدین امیر عالم و ملک خاتون داشت. همسر دوم مولانا 19 سال پس از وفات مولانا زنده بود.3

مولانا و شمس

ملاقات مولانا با شمس تبریزی در سال ۶۴۲ هجری در سن ۳۸ سالگی مولانا، تاثیری عمیق بر زندگی او گذاشت. تا پیش از آن مولانا تلاش‌های زیادی در جهت آموزش خود و شاگردانش در زمینه علوم عرفان و تصوف می‌کرد؛ اما شمس تبریزی دریچه‌ای تازه در مقابل چشمان مولانا گشود.

از اولین دیدار شمس و مولانا روایت‌های مختلفی وجود دارد؛ اما آنچه در همه آن‌ها مشترک به نظر می‌رسد،‌ تاثیر کلام شمس تبریزی بر روح و جان مولانا است. مولانا تا پیش از آشنایی با شمس، تمام زمان عمرش را به مطالعه پرداخته بود. شمس تبریزی مولانا را به مکاشفه در خود وا داشت و مولانا به گفته خود دانست که هرچه هست، در خود او است.

دیدار شمس و مولانا تاثیر گذارترین رویداد در طول عمر مولانا بوده است و برجسته‌ترین آثار مولانا پس از آن نوشته شده‌اند

شدت علاقه مولانا به شمس تبریزی و هم‌نشینی‌های طولانی با او، مریدان و علاقه‌مندان مولانا را خشمگین می‌کرد. شمس تبریزی زندگی متفاوتی با علمای زمان خود داشت و در نگاه عوام جامعه فردی خوش‌گذران و مشغول به امور دنیایی بود، به همین دلیل مریدان مولانا او را ساحر خطاب می‌کردند و هر زمان شمس را می‌آزردند. سرانجام شمس تبریزی از قونیه مهاجرت کرد و به دمشق رفت.

مدت زمان همراهی مولانا و شمس با یکدیگر تنها ۱۶ ماه طول کشید و مولانا در فراق شمس بسیار متاثر و پریشان شد. وقتی مریدان و شاگردان مولانا تغییر احوال او را دیدند و هم‌چنان مورد بی توجهی مولانا قرار گرفتند، از کرده خود پشیمان شدند و در محضر مولانا ابراز ندامت کردند. مولانا آن‌ها را بخشید و پسر و ۲۰ تن از مریدانش را برای برگرداندن شمس به دمشق فرستاد.

شمس که ۱۵ ماه از سکونتش در دمشق می‌گذشت، دعوت مولانا را پذیرفت و به قونیه بازگشت؛ اما طولی نکشید که شرایط از قبل هم بدتر شد و این بار شمس برای همیشه قونیه را ترک کرد و اثری از خود باقی نگذاشت. مولانا در طول سال‌های ۶۴۵ تا ۶۴۷ هجری، چهار بار به قصد یافتن شمس به دمشق سفر کرد و زمان‌هایی را در این شهر ماند؛ اما هرگز نشانی از شمس پیدا نکرد. در نهایت به قونیه برگشت و تا آخر عمرش در این شهر ماند.

«مثنوی معنوی» و «دیوان شمس» دو اثر برجسته و تاثیرگذار مولانا، پس از جدایی از شمس تبریزی به نظم در آمدند و مقایسه این آثار با کتاب مجالس سبعه که پیش از آشنایی مولانا با شمس تبریزی نوشته شده است، می‌تواند تاثیر تغییرات مولانا را پس از ملاقات با شمس مشخص کند. در ادبیات سرزمین ما مولانا و شمس، دست مایه خلق آثاری بی‌نظیر در طول سالیان دراز بوده‌اند.1

وفات حضرت مولانا

جلاالدین محمد مولوی در 63 سالگی و در روز یکشنبه پنجم جمادی الاخر سال 672 هـ قمری بر اثر بیماری ناگهانی با حرکتی سریع و بی وقفه پله پله نردبان نورانی سلوک را یک نفس تا ملاقات خدا طی کرد. پس از وفات خداوندگار بلخ و روم چهل شبانه روز عزا و سوگ بر پا بود و مردم اعم از پیرو جوان، مسلمان و گبر، مسیحی و یهودی در این عزا و سوگ شرکت می کردند.3

آرامگاه مولانا

آرامگاه مولوی در شهر قونیه، میان دو استان آنتالیا و آنکارا واقع شده است و مکانی بسیار دیدنی برای گردشگران و علاقه مندان شعر و ادب دنیا است.آرامگاه مولانا بر روی تپه ای با ارتفاع 1016متر قرار دارد و در رنگ در بالای قبر او یک گنبد مخروطی شکل فیروزه ای ساخته شده استد. در سال 1927میلادی مقبره مولانا را به موزه تبدیل کردند که با نام موزه مولانا شناخته شد.

17 دسامبر( 26 آذر ماه) روز وفات مولاناست. در قونیه هر سال مراسم ویژه بزرگداشت مولانا از 7 تا 17 دسامبر( 16 تا 26 ماه آذر) برگزار می شود. در ترکیه به شب وفات مولانا شب عروسی یا وصلت مولانا نیز گفته می شود. مردم این روز را به علت وصال مولانا با معبود خود جشن می گیرند. در هفتمین مهرماه نیز هر سال مراسم بزرگداشت دیگری به مناسبت سالروز تولد مولانا در قونیه برپا می شود.3

پینوشتها
1.www.imna.ir
2.www.kojaro.com
3.www.namnak.com