گیاه زوفا؛ از معرفی انواع آن تا کاشت و نگهداری

نام گل	زوفا
نام انگلیسی	HYSSOP
نام علمی	Hyssopus officinalis
زادگاه	از دریای خزر تا خزر تا دریای سیاه و همچنین مناطق شنی دریای مدیترانه

گیاه زوفا گیاهی است از خانواده نعناعیان که بسیار خوش بو است و عطر زیادی نیز دارد. زوفا به معنی گیاه مقدس است ، این گیاه در ابتدا در مناطق دریای خزر تا دریای سیاه دیده شده و در کل زادگاهش آسیای صغیر است.

از این گیاه در قدیم برای طعم دار کردن نوشابه استفاده می کردند و یکی از بهترین گیاهان دارویی و ادویه ای بوده است. گیاه زوفا دارای خواص درمانی زیادی نیز هست و از آن برای درمان بیماریهای مربوط به ریه مثل آسم و درمان گلو درد در سرما خوردگی و قلب و دستگاه گوارش نیز استفاده می شود.

این گیاه معمولا به صورت خودرو می روید و رشدش در زمین های آهکی خیلی بهتر و سریع تر است . و بهتراست بدانیم که این گیاه زیبا خواص درمانی زیادی هم دارد.

گیاه زوفا ظاهری سبز روشن باریک با برگ های صاف دارد که نسبتا نیزه ای شکل است، . برگهای این گیاه در طول ساقه به شکل صلیب و به طول ۲ تا ۴ سانتی متر و به عرض ۵/۰ تا ۱ سانتی مترمی باشد وگلهای آن در قسمت بالای ساقه به طول ۲۰ تا ۲۵ سانتی متراست که معمولا به رنگ های آبی ، صورتی یا سفید هستند. ساقه های گیاه زوفا معمولا طولی به اندازه ۵۰ الی ۷۰ سانتی متردارند که به شکل چهار گوش و حالتی چوبی شکل و قهوه ای رنگ است ولی در قسمتهای بالاتر به رنگ سبز و نرم تر است.

میوه ، فندقه گیاه زوفا به رنگ قهوه ای تیره یا سیاه است و تا اندازه ای مثلثی شکل است ودر قسمت میانی کمی شکل برجستگی دارد.

انواع گل زوفا

این گیاه در بین گونه های مختلف ، برگ های سوزنی شکل و گل های آن به شکل خوشه ای است. به طور کلی این گونه نیاز به نور خورشید زیاد و خاک مناسب و نفوذ پذیر دارد و در آغاز فصل بهار باید هرس شود تا رشد بهتری داشته باشدو اینکه این گیاه نیاز به آبیاری زیاد و مداوم ندارد.

زوفای معمولی

Hyssopnus officianlis بین گونه های خود شناخته شده تراست و بیشتر به رنگ صورتی دیده شده و دارای گل های خوشه ای شکل زیبایی است. بوی خوش این گل حشرات زیادی را به خود جذب میکند که همین امر باعث گرده افشانی این گل نیز می شود.

آریساتوس یا زوفای صخره ای

این نوع از زوفا شباهتی به زوفای معمولی دارد با این تفاوت که ارتفاع آن نسبتا کوتاه تر است. این گیاه را Rock Hyssop می توان در لا به لای صخره ها و سنگ ها در فضای سبز پرورش داد به همین دلیل آن را زوفای صخره ای نامیده اند.

گل مکزیکی یا Anise Hyssop

زوفای بزرگ معطر یا همان گل مکزیکی برگهایی به شکل گل نعنا دارد و به خاطر شکل و رنگش شباهت زیادی به گیاه اسطوخودوس دارد و این گل مکزیکی به خاطر بوی خوش و عطر قوی شهره است.

نعناع کره ای Korean Hyssop

این گونه از گیاه زوفا به گل مکزیکی ، از نظر شکل ظاهری، و هم از نظر مزه و بو شبیه است. ولی مقاومت بیشتری نسبت به گل مکزیکی دارد و ارتفاع این گیاه معمولا بین 60 تا 150 سانتی متر می باشد.

زوفای بزرگ

زوفای بزرگ زرد یا Agastache nepetoides گل های زرد و خوشه ای می دهد که حجم خوشه های آن بیشتر از انواع دیگر آن مثل گل مکزیکی و زوفای معمولی است. جالب است بدانید که این گونه بدون بو است.

نحوه کاشت گل زوفا

کاشت بذر

استفاده از بذر این گیاه یکی از مهمترین روش های کاشت است که باید برای این بذر ها یک محیط مناسب و خاصی فراهم کرد تا بتوانند رشد خوبی داشته باشد در غیر این صورت باید بذرها را درخزانه ای با فاصله های معین به اندازه ۲۰ سانتی متر بکاریم تا این گیاهان بتوانند به راحتی از خاک بیرون بیایند.

هنگامی که نشاها دارای ۴ الی ۶ برگ شدند، ریشه هایشان کاملا بلند و شکل گرفته اند که دراین لحظه می توان آنها را به زمین انتقال داد. مقدار بذری که برای این نوع کاشت استفاده می کنیم تقریبا ۸ کیلوگرم درهرهکتاراست و معمولا این بذر راحدود ۰٫۵ تا ۱ سانتی متر از عمق زمین می کارند.

اگراین گیاه در شیبها کاشت شود ،باید جهت ردیفها برخلاف جهت شیب زمین باشد .

زمان مناسب برای کاشت بذرگل زوفا از اوایل فصل بهارتا اواخراسفند ماه است. در اینجا باید توجه داشت که هوا خیلی گرم نباشد زیرا باعث کاسته شدن عمل جوانه زدن گیاه می شود.

انتخاب زمین مناسب برای گیاه باعث می شود تمام نیازهای گیاه برطرف شود و گیاه رشد بهتری داشته باشد و معمولا عمر گیاه زوفا حدود پنج تا هفت سال است.

نحوه تکثیر گل زوفا

یکی از روشهای زیاد کردن گل زوفا قلمه زدن از ساقه گیاه است و روش دیگر برای ازدیاد این گیاه به صورت خواباندن ساقه انجام می شود، در اینجور مواقع زمانی که گیاه ریشه های جدید زد میتوانیم آن را از گیاه مادر جدا کنیم. گیاهانی مثل اسطوخدوس و رزماری نیز به این شکل تکثیر می شوند.

برای قلمه زدن گیاه ابتدا ساقه را درون خاک به صورت ثابت قرارمی دهیم و بعد برگ هایی که با خاک در تماس هستند را از ساقه جدا می کنیم.

بعد از آن با خاک دادن پای بوته ها می توانیم مقداری از بن ساقه ها را درون خاک بگذاریم و بعد از ریشه دادن هر کدام از آنها را میتوان به عنوان یک گیاه جدید استفاده کرد.

برداشت محصول

اگر هدف از کاشت زوفا استفاده از ادویه آن باشد، باید در اوایل گلدهی آن را برداشت کرد ولی اگر به منظو برداشت اسانس آن باشد، باید دراوایل فصل تابستان زمانی که گلدهی کامل شد برداشت شود .

برای گرفتن اسانس گیاه لازم است بدانید که برداشت باید از قسمت بالایی ساقه‌های چوبی انجام شود تا اسانسی با کیفیت بالا داشته باشیم و از هر هکتار زوفای کشت شده 8 تا 15 کیلوگرم اسانس گرفته می‌شود .

درهنگام برداشت اگر هوا آفتاب باشد ، می توانیم محصول برداشت شده را برای مدتی روی زمین قرار داد تا رطوبت آن گرفته شود و بعد از آن ها به خشک کن منتقل می کنیم ودر دمای 30 تا 35 درجه سانتی گراد در خشک کن‌های الکتریکی قرار می دهیم تا کاملا خشک شود ، بعد آنها را بسته بندی کرده و انبار می کنیم .

زمان برداشت محصول :

بعد از گذشت دو سال از کاشت گیاه می توانیم سرشاخه های گل دار زوفا را برداشت کنیم و بعد از خشک کردن آن در محیطی به دور از نور خورشید آن محصول را جمع آوری کنیم .

جمع آوری بذر

زمان مناسب برای جمع آوری بذر زوفا زمانی است که بیش از 70 تا 80 درصد بذرها رسیده باشند یعنی پایان تابستان باشد.

خشک کردن بذرها باید با دقت انجام شود زیرا اگر بذرها در خشک کن‌های الکتریکی درجه حرارت بالایی داشته باشند یا مدت زیادی در خشک کن قرار بگیرند باعث کم شدن قوه رویشی آن ها می شود. بعد از آن باید بذرها را تمیز کرده و در بسته بندی های مناسب به دور از نور و در جای خنک و خشک نگهداری کنیم.

شرایط نگهداری گل زوفا

گیاه زوفا دارای ریشه های پراکنده و ضخیم است وساقه های زیاد و چوبی شکل دارد که اگر شرایط محیطی خاص و خوبی برای این گیاه فراهم شود به رشد ایده آل خود می رسد.

عوامل وعناصری که باعث رشد وتکثیر این گیاه می شود عبارتند از:

خاک مورد نیاز

گیاه زوفا در خاک های شنی و مناطق خشک و بیابانی نیز قابل پرورش است به همین دلیل نیاز به خاک مخصوص یا مواد غذایی خاصی برای رشد و تکثیر خود ندارد ولی اگر کشت را بخواهیم به صورت گسترده انجام دهیم باید از خاک هایی استفاده کنیم که بافت نرم تری دارد و دارای ترکیبات کلسیمی باشد ، برای کاشت زوفا بهتراست ازخاک هایی که به صورت ماسه ای نرم است استفاده نکنیم زیرا گیاه زوفا در این خاک رشد خوبی نخواهد داشت.

نکته مهم و قابل توجه در اینجا این است که در هنگام رشد گیاه باید علف های هرزاطراف گیاه را کند تا جلوی رشد گیاه گرفته نشود.

نحوه آبیاری

گیاه زوفا در برابر خشکی کمی مقاوم است ولی بعد از اولین برداشت این گیاه به آب فراوانی نیاز دارد و اگر شرایط محیطی برای رشد این گیاه مناسب باشد باعث گل دهی گیاه می شود.

میزان دما

دمای حدود ۲۰ الی ۲۵ درجه سانتی گراد بهترین و مناسب ترین دما برای رشد گل زوفا است. البته گیاهان بزرگتر دمای بالاتر حدود ۴۰ درجه را نیز می توانند تحمل کنند.

PH مناسب :

PH مناسب برای این گیاه بین ۵ تا ۵٫۷ می باشد.

سخن آخر

گیاه زوفا با ظاهر زیبایش طبیعتی گرم و خشک دارد و خواص دارویی و درمانی زیادی نیز هست و به صورت اسانس ، روغن و جوشانده در مصارف مختلف نیز استفاده می شود.

منبع: خانه وخانواده راسخون