كتابشناسى زيارت عاشورا
نويسنده: ناصرالدين انصارى قمى
زيارت عاشورا ارزنده ترين زيارت امام حسين(علیه السّلام) است كه از گاهِ صدور آن (دوران امامت امام باقر ـ علیه السلام ـ) تاكنون, مورد توجه شيعيان و ارادتمندان ساحت قدس حسينى بوده و در طول تاريخ, همواره ذكر آن بر لبان ايشان مترنّم بوده است.
عنايت عالمان و دانشمندان به اين زيارت باعث شد كه ده ها ترجمه و شرح عربى و فارسى بر آن نگاشته شود, يا درباره سند آن و آداب خواندنش پژوهشهايى انجام گيرد, كه اين مقاله عهده دار معرفى آنهاست. نخست كتاب هاى چاپى عربى و فارسى و سپس كتب خطى عربى و فارسى معرفى شده اند و تا حد امكان از نسخه هاى خطى آنها در كتاب خانه هاى مختلف نشانى داده شده است.
گفتنى است ترجمه هاى اين زيارت در اين كتاب شناسى معرفى نشده اند.
شيخ نصراللّه شبسترى در اللؤلؤ النضيد مى نويسد: اين كتاب به چاپ رسيده است.
اللؤلؤ النضيد, ص 38; الذريعة, ج 10, ص 16.
اين رساله در شرح كلمه (تابعت) در زيارت عاشورا و اثبات صحيح بودن (تايعت) است.
اين نوشتار در شفاء الصدور, ج 2, ص 339, با نقدى بر آن, ذكر شده است.
الذريعة, ج 13, ص 132.
اين رساله در شفاء الصدور, ج 1, ص 73 به چاپ رسيده است.
الذريعة, ج 12, ص 79.
اين رساله, در انتهاى كتاب شعائر الاسلام من الحلال و الحرام به چاپ رسيده است.
شفاء الصدور, ج 2, ص 430.
اين كتاب, شرح بعضى از جمله هاى زيارت عاشورا و احكام حرم امام حسين (ع) و حدود حاير و احكام تربت امام حسين است.
تهران: بى نا, 1309ق و 1313ق.
الذريعة, ج 13, ص 308.
تحقيق: نزار الحسن,
قم: دارالانصار, 1381ش, 118ص, وزيرى.
قم: انتشارات امام مهدى, چاپ دوم, 1365 ش, 258 ص,جيبى.
قم: انتشارات سلسله, 1378 ش, 64 ص, رقعى.
اين نوشتار در مجموعه مقالات ايشان به نام سيماى فرزانگان, ج 2, ص 495ـ 506 مندرج است.
تهران: نشر ابجد, 1357 ش,30 ص, رقعى.
تهران: انتشارات جعفرى و اسلامى, 1371 ش, 556 ص, وزيرى.
مؤلف محترم كتاب, در 40 فصل, به شرح مفصّل فقرات و جملات زيارت عاشورا از ديدگاه تاريخى پرداخته و آن را با احاديث و اشعار فراوان و نقل اقوال نويسندگان اهل سنت درآميخته است. برخى از عناوين آن عبارت اند از: ارزش و آثار زيارت عاشورا, حسين فرزند رسول خدا, ثار چيست؟ على (ع) (48 ـ 73), گريه بر مصائب امام حسين(83 ـ 90), ريشه هاى قيام امام حسين(102 ـ 128), انتقام و خونخواهى (169 ـ 174), امام حسن (ع)(186 ـ 198), فاطمه زهرا(س) (199 ـ 208), ابوسفيان و معاويه و يزيد (264 ـ 275), زينب (س) و امام سجاد(ع) (ص377 ـ 390), بطلان خلافت خلفاى ثلاثه (405 ـ 407), بنى اميه و بنى عباس و مفاسد آنها(470 ـ 480), يزيد(485 ـ 500), اصحاب امام حسين(524 ـ 528), شهداى اصحاب و بنى هاشم(529 ـ 552).
تبريز: 1380ق, 252 ص, رقعى.
كاشان: مجمع متوسلين به آل محمد, 1378 ش, 559ص, وزيرى.
اين رساله (350 ص) به همراه رساله فضائل اهل بيت و ثواب زيارت سيدالشهدا و رساله اى درباره امامزادگان معتبر, و رجال مدفون در كاشان (200 ص) به چاپ رسيده است.
تهران: دارالحديث, 1378 ش, 73 ص, رقعى.
اين كتاب به زبان اردو ترجمه و منتشر شده است.
قم: مجمع علوم دينى حضرت ولى عصر, 195 ص, رقعى.
قم: دارالنشر اسلام, 1378ش, 56ص, جيبى.
در ابتداى آن از سند, ثواب,ويژگى ها, آثار و داستان هايى درباره زيارت عاشورا ذكر شده است.
مشهد: بنياد مستضعفان خراسان, 1364 ش, 98 ص.
قم: انتشارات رسالت, 1375 ش, 49 ص, جيبى.
در اين رساله از زيارت امام حسين(ع) و آثار آن, ايام زيارتى, زيارت عاشورا و ثواب آن, مداومت بر آن و آثار شگفت آن و ده داستان, اسناد و منابع زيارت عاشورا, چند نكته پيرامون زيارت عاشورا و آداب زيارت عاشورا بحث شده است.
قم: مؤلف, 1415ق, 100 ص, جيبى.
اين كتاب, به عربى, اردو, فرانسه و روسى ترجمه شده است.
قم: مجمع ذخائر اسلامى, 1370ش, 359 ص, رقعى.
تهران: مكتب ولى عصر و مؤسسه فرهنگى نشر سُها, 1374 ش, 970 ص, وزيرى (به خط فريبا مقصودى كرمانشاهى).
اين كتاب, در 51 مجلس به سامان رسيده و به شرح مفصل زيارت از ديدگاه كلامى, تاريخى, حديثى و ادبى پرداخته است. برخى از عناوين آن عبارت اند از: اسناد و منابع زيارت عاشورا(29 ـ 54), كيفيت زيارت عاشورا(55 ـ 66), تاريخچه سلام و معنى آن(67 ـ 88), شرح لفظ اباعبداللّه و علّت آن(89 ـ 116), حسنين (ص) اولاد پيغمبرند و ماجراى مباهله با نصاراى نجران (117 ـ 138), قتل عام سادات علوى و سختى هاى آنان (139 ـ 158), شرح لفظ أميرالمؤمنين و مقامات, وصايت, شرافت حسب و نسب على (ع)(159 ـ 215), ايمان ابوطالب و زندگى آن حضرت (215 ـ 238), على (ع) در جميع صفات شريك و مماثل پيغمبر خدا بود (239 ـ 263), فاطمه زهرا(س) (265 ـ 298), ثاراللّه (299 ـ 319), شرح ارواح (339 ـ 357), ثواب و فضيلت زيارت امام حسين (علیه السّلام) (359 ـ 380), عظمت مصيبت امام حسين (ع) (381 ـ 398), اثبات شعور براى موجودات عالم و مصيبت اهل آسمان ها (399 ـ 418), گريه موجودات عالم و اهل آسمان ها و زمين بر امام حسين(419 ـ 448), تأسيس ظلم بر اهل بيت (ع) و دفع آنان از مقامشان (461 ـ 499), آل زياد و آل مروان و بنى اميه و شرح حال خلفاى بنى اميه و شجره طيب و شجره خبيث
(519 ـ 592), نسب بنى اميه و تشكيل حكومت بنى اميه (593 ـ 615), ابن زياد و ابن سعد و شمر(617 ـ 6509), عزادارى بر حضرت سيدالشهدا(659 ـ 669), كرامت مقام حضرت و خصوصيات او (671 ـ 694), تربت امام حسين (695 ـ 716), وليّ خون سيدالشهدا(717 ـ 732), تولاّ و تبرّا(771 ـ 785) معناى مقام محمود (807 ـ 814), تبرك و روزه گرفتن بنى اميه در روز عاشورا(839 ـ 845), شرح حال ابوسفيان, معاويه, يزيد, آل زياد و آل مروان (855 ـ 883), ثواب لعن بر قاتلان
حسين (علیه السّلام) (885 ـ 892), شرح حال على اكبر (893 ـ 904), ترجمه زيارت عاشورا(904 ـ 920), فهارس اعلام, كتب, مكان ها و مذاهب (930 ـ 970). در لابه لاى صفحات كتاب, نمونه هايى خوش از خطوط نسخ, ثلث و نستعليق اساتيد بزرگ خط (آيت اللّه سيدمرتضى نجومى, استاد سيدحسين ميرخانى, استاد غلامحسين اميرخانى) درباره امام حسين (ع) نيز نمايانده شده است.
اين كتاب, همراه با چند رساله ديگر از مؤلف به سال 1321ق, در تهران به چاپ رسيده است.
الذريعة, ج 13, ص 308; گنجينه دانشمندان, ج 6, ص 125.
تهران: 1369ش, 147 ص, رقعى.
تهران: مركز آفرينش هاى ادبى هنرى بنياد قرآن, 1381 ش, 140 ص, خشتى.
قم: چاپ سيدالشهدا, 1368ش, 2 ج, 440 « 415ص, وزيرى.
مؤلف, اين شرح را ـ كه گسترده ترين و پرفايده ترين شرح زيارت عاشوراست ـ در عصر روز عاشوراى 1309ق, در سامرا به پايان رسانيده و مورد تأييد و تمجيد مرحوم آيت اللّه العظمى ميرزاى شيرازى نيز قرار گرفته است. اين كتاب, بارها در بمبئى, تهران و قم به چاپ رسيده و مورد اعتنا و اعتماد محدثان و مورّخانى مانند:
حاج ميرزا محمد ارباب قمى در اربعين الحسينيةو حاج شيخ عباس قمى در منتهى الآمال هم قرار گرفته است.
برخى از عناوين جلد اول آن عبارت اند از:
شرح سند و متن زيارت عاشورا(30 ـ 42), شرح حال راويان زيارت و اعتبار آن (64 ـ 73), كيفيت خواندن آن (79 ـ 100), فوائد دوازده گانه گوناگون درباره قرائت, اختلاف نُسخ, لفظ عاشورا, حديث قدسى بودن آن, آثار و بركات زيارت عاشورا(101 ـ 125), سلام (128 ـ 138), اباعبداللّه(139 ـ 147), امام حسين, فرزند پيامبر است(147 ـ 167), اختصاص لقب أميرالمؤمنين به على (ع) (168 ـ 195), سيدالوصيين (197 ـ 209), فاطمة الزهراء(209 ـ 225), عدد شهداى كربلا و نام آنها (241 ـ 253), بزرگى مصيبت امام حسين (258 ـ 267), تأسيس پايه هاى ظلم بر اهل بيت (269 ـ 288), نقد عدالت صحابه (288 ـ 293), تولا و تبرّا (305), دشمنان اهل بيت, كافر هستند(309), زياد بن ابيه (311 ـ 318), آل مروان(319ـ 328), بنى اميه (329ـ 368), ابن زياد (368 ـ 370), عمر بن سعد(370 ـ 404), ساير امتيازات( 405 ـ 409), حدّ حاير حسينى(411 ـ 417).
برخى از عناوين جلد دوم نيز عبارت اند از:
خونخواهى حضرت سيدالشهدا(3 ـ 6), تفسير و فايده صلوات(8 ـ 16), نهى از صلوات مقطوع(16 ـ 18), عامه پيروى از بنى اميه مى كنند (17 ـ 239), آل محمد, چه كسانى هستند(24 ـ 26), عوالم سه گانه (26 ـ 28), ناصبى كيست؟ (33 ـ 36), امامت و ولايت و اركان آن(39 ـ 45), معرفت و مراتب ائمه(48 ـ 52), مقام محمود(55 ـ 60), امام مهدى(71 ـ 79), مصيبت امام حسين (95 ـ 127), ولايت اهل بيت (132 ـ 142) بنى اميه به روز عاشورا تبرك مى جويند(143 ـ 170), هند مادر معاويه و آكلة الاكباد (172 ـ 178), ابوسفيان (187 ـ 193), معاويه (193 ـ 219), يزيد (220 ـ 242), منع غزالى از لعن بر يزيد و نقد بر او (237 ـ 248), احوال غزالى (250 ـ 254), عامه, عدالت را شرط خلافت نمى دانند و تحقيق در آن (257ـ258), دوازده خليفه پس از پيامبر (259 ـ 261), اعتقاد عامه در دوازده خليفه پس از پيغمبر(262 ـ 268), بنى اميه, عاشورا را روز خوشحالى قرار دادند(269 ـ 280), عزادارى شيعيان و احكام و شعائر آن (280 ـ 304), مذمت دروغ و غنا در مراثى (304 ـ 307), شرح دعاى لعن و سلام (309 ـ 312), اولين ظالم بر اهل بيت (316 ـ 324), رساله خوارزمى در مظالم بنى اميه و بن
يى عباس بر اهل بيت (325 ـ 337), على اكبر (345 ـ 355), فرزندان ديگر امام حسين (355 ـ 359), اصحاب امام حسين و عظمت آنان(360 ـ 363), اولين و دومين و سومين و چهارمين ظالم (366 ـ 378), چند آيه و تأويل آنها به اهل بيت و دشمنان آنان (381ـ384), فرق بين حمد و شكر (386 ـ 387), رضايت اولياى خدا به قضاى الهى (387ـ391), شرح دعاى صفوان (395 ـ 416).
مؤلف بزرگوار, اين كتاب را سرشار از فوايد گوناگون كلامى, تفسيرى, حديثى, تاريخى, لغوى, ادبى, فقهى و رجالى ساخته و با نهايت دقّت و ژرف نگرى مطالب را پيگيرى كرده و مدّعاى خويش را به اثبات مى رساند.
او در اين كتاب, به بحث با اساتيد فن برخاسته و بسيارى از خطاهاى ايشان را روشن مى سازد. در اين كتاب, يكايك كلمات زيارت عاشورا مورد بررسى قرار گرفته و با استفاده از صدها كتاب شيعه و سنى, مطالب زيارت شرح شده است.
بدون شك, اين كتاب بهترين و كامل ترين شرح زيارت عاشوراست و گواه روشنى بر اوج علمى مؤلف و تبحرّش در تمام علوم عقلى و نقلى اسلامى است.
محقق محترم نيز در حدّ توان خويش, به پاورقى و تكميل مطالب آن پرداخته و در خاتمه آن, كتابشناسى زيارت عاشورا(418 ـ 434) را گردآورده است.
سروده: عبدالحسين اشعرى قمى,
قم: مركز فرهنگى انصار المهدى, 1378ش, 30ص جيبى.
چاپ تهران: 1371ق, به اهتمام يوسف بوعلى احسايى, 120 ص, وزيرى.
اين كتاب, درباره آداب و كيفيت زيارت عاشوراست.
21 . المصباح والنور در شرح زيارت عاشورا
ميرزا محمد توتونچى تبريزى(م1398ق), چاپ تبريز, 1392ق, 87 ص, رقعى.
22 . نور على نور فى آداب زيارة العاشور
ميرزا حبيب اللّه بن شيرمحمد همدانى,
بمبئى: 1320 ق, 242 ص, رقعى.
الذريعة, ج 24, ص 371; فهرست كتاب هاى چاپى فارسى, ج 5, ص 5335.
نسخه خطى آن (كتابت: 1286 ق) در كتاب خانه مسجد اعظم قم موجود است.
مجله پيام حوزه, ش 31, ص 108.
اين كتاب, شرح مختصر زيارت عاشورا بوده و نسخه خطى آن به شماره 7 / 4373 در كتاب خانه مجلس شوراى اسلامى موجود است. مؤلف, پس از اين, شرح مفصّل زيارت را به نام صداق الحور نگاشته است.
فهرست كتاب خانه مجلس, ج 12, ص 83.
نسخه اصل آن در مجموعه شماره 3090 كتاب خانه آيت اللّه مرعشى موجود است (از ص 115 تا 156).
الذريعة, ج 5, ص 158; فهرست كتاب خانه مرعشى, ج 8, ص 314 ـ 315.
مؤلف, اين كتاب را خودش به نام نتايج المأثور ترجمه كرده است.
نسخه خطى آن (مورَّخ:1237ق) به شماره 3 / 2527 در كتاب خانه مسجد سپهسالار (شهيد مطهرى) موجود است.
تاريخ تأليف: 1269 ق,
نسخه خطى آن در مجموعه شماره 697 (در 44 صفحه جيبى) كتاب خانه سيد احمد صفايى خوانسارى (اهدايى مقام معظم رهبرى به كتاب خانه آستان قدس رضوى) موجود است.
فهرست كتاب خانه, ص 286. مكارم الآثار, ج6, ص2231 .
الذريعة, ج 12, ص 80.
نسخه خطى آن به شماره 9 / 4373 در كتاب خانه مجلس شوراى اسلامى موجود است.
نسخه اى از آن نزد شيخ مهدى شرف الدين در شوشتر بوده و شايد, نسخه شماره 2527 كتاب خانه مسجد سپهسالار (شهيد مطهرى), همين كتاب باشد.
الذريعة, ج 12, ص 79.
اللؤلؤ النضيد, ص 38
نسخه خطى آن به شماره 4568 در كتاب خانه آيت اللّه مرعشى موجود است.
فهرست كتاب خانه مرعشى, ج 12, ص 143.
اين كتاب, شرح مزجى بسيار مفصلى است كه به موضوعات ادبى, تاريخى و اعتقادى بحث مى پردازد و در آغاز هم مقدمه اى درباره فضيلت زيارت امام حسين و معناى عاشورا آورده و در اوايل ماه رمضان 1303 ق, به تأليف آن پرداخته و روز سوم ذى قعده همان سال, از آن فراغت جُسته است.
نسخه اى از آن به شماره 375 در كتاب خانه آيت اللّه مرعشى موجود است.
فهرست كتاب خانه مرعشى, ج 1, ص 393.
المسلسلات فى الاجازات, ج 2, ص 263.
معجم اعلام الشيعة, ج 1, ص 343
الذريعة, ج 13, ص 307.
تراجم الرجال, ج3, ص326 .
الذريعة, ج 13, ص 307.
المسلسلات فى الاجازات, ج2, ص 263 .
نسخه خطى آن به شماره 1 / 10184 در كتاب خانه غرب (همدان) (مدرسه آخوند ملاعلى همدانى) موجود است.
فهرست كتاب خانه غرب, ص 441.
نسخه خطى آن به شماره 13 / 10836 در كتاب خانه غرب (همدان) موجود است.
فهرست كتاب خانه غرب, ص 452.
اين كتاب, شرحى مفصّل بر زيارت عاشورا بوده و تا جمله (عليكم منّى جميعاً
سلام اللّه) را دربر دارد. نسخه خطى آن در مجموعه شماره 43738(رساله هفتم مجموعه) در كتاب خانه مجلس شوراى اسلامى موجود است.
فهرست كتاب خانه مجلس, ج 12, ص 83 ـ 84 .
اين كتاب, شرح زيارت عاشورا و كيفيت خواندن آن, با خاتمه اى در بحث امامت است و خود مؤلف, آن را تلخيص نموده است.
الذريعة, ج 15, ص 39.
در اين كتاب ـ كه مؤلف به نام فرزندش شيخ ضياءالدين نگاشته ـ به تفصيل از سند زيارت عاشورا و چگونگى خواندن و ثواب آن و فضايل حضرت سيدالشهدا و تاريخ حرم حسينى بحث شده است.
الذريعة, ج 15, ص 132.
نسخه خطى آن (مورّخ 27 ربيع الثانى 1271ق) در 90 برگ جيبى, به شماره 63 ـ د, در كتاب خانه دانشكده حقوق دانشگاه تهران موجود است.
فهرست كتاب خانه حقوق, ص 365.
نشريه نسخه هاى خطى, ج 11, ص 713.
نسخه آن در كتاب خانه آيت اللّه گلپايگانى قم به شماره 5908 ( رساله هفتم مجموعه) موجود است.
اين رساله, مفصّل بوده و در سال 1284 ق, تأليف شده و نسخه خطى آن به شماره 4086 در كتاب خانه آيت اللّه مرعشى موجود است.
فهرست كتاب خانه مرعشى, ج 11, ص 100.
اين كتاب, مختصر بوده و نسخه خطى آن به شماره 12370 در كتاب خانه آستان قدس رضوى موجود است.
الذريعة, ج 13, ص 308(نيز, نسخه خطى شارح به شماره 9375 در همان كتاب خانه است).
فهرست الفبايى كتاب خانه آستان قدس, ص 341.
نسخه آن نزد فرزندش حاج شيخ مهدى حايرى تهرانى بوده است.
نقباءالبشر, ج 4, ص 990; گنجينه دانشمندان, ج 4, ص 426.
اين كتاب, به صورت پرسش و پاسخ از برخى جمله هاى زيارت عاشوراست و نسخه خطى آن در كتاب خانه وزيرى يزد به ش 1419 (مورّخ 1296 ق) در 94 برگ) موجود است.
فهرست كتاب خانه وزيرى, ج 3, ص 955.
مؤلف بزرگوار, كتاب جنّة السرور خود را, ترجمه تحت اللفظى نموده و نسخه اصل (ناقص) آن به شماره 3090 در كتاب خانه آيت اللّه مرعشى نجفى موجود است.
نيز مؤلف, آن را به نام نتيجة النتايج تلخيص نموده است.
نسخه خطى آن در كتاب خانه شهيد قاضى طباطبايى در تبريز موجود است.
الذريعة, ج 12, ص 79; نشريه نسخه هاى خطى, ج 7, ص 518.
نسخه خطى آن به شماره 2217 در كتاب خانه گلپايگانى قم موجود است.
فهرست كتاب خانه گلپايگانى, ج 3, ص 197.
مؤلف بزرگوار, مصباح المتهجد شيخ طوسى را شرح كرده و از آن جا كه زيارت عاشورا در آن مذكور است, مؤلف نيز به شرح زيارت عاشورا پرداخته است. علامه مجلسى درباره آن مى نويسد:
(اين شرح را ديدم, بيشتر به بيان تراكيب الفاظ و ادبيات آن پرداخته و فايده بسيار بر آن متصوّر نيست).
الذريعة, ج 2, ص 500; فهرست كتاب خانه مرعشى, ج 8, ص 313; الذريعة, ج 24, ص 47 و 50 .
كتاب هاى اردو
اين كتاب, درباره اعمال عاشورا و زيارات عاشورا و آثار و خواص آن است.
لكهنو: چاپخانه نول كشور.
الذريعة, ج 12, ص 11.
اماميه مصنفين, ج 1, ص 452.
مترجم: جعفرعلى نجم,
قم: انتشارات عصمت, 1421ق, 80 ص, رقعى.
پاكستان: شيخ اخترعلى بانگا.
تذكره علماى اماميه پاكستان, ص 60.
چاپ دهلى .
بمبئى: 1359ق.
منبع:www.hadith.net
/ن
عنايت عالمان و دانشمندان به اين زيارت باعث شد كه ده ها ترجمه و شرح عربى و فارسى بر آن نگاشته شود, يا درباره سند آن و آداب خواندنش پژوهشهايى انجام گيرد, كه اين مقاله عهده دار معرفى آنهاست. نخست كتاب هاى چاپى عربى و فارسى و سپس كتب خطى عربى و فارسى معرفى شده اند و تا حد امكان از نسخه هاى خطى آنها در كتاب خانه هاى مختلف نشانى داده شده است.
گفتنى است ترجمه هاى اين زيارت در اين كتاب شناسى معرفى نشده اند.
الف . كتاب هاى چاپى عربى
1 . ذخيرة العباد ليوم المعاد
شيخ نصراللّه شبسترى در اللؤلؤ النضيد مى نويسد: اين كتاب به چاپ رسيده است.
اللؤلؤ النضيد, ص 38; الذريعة, ج 10, ص 16.
2 . رساله (شرح تابعت) در زيارت عاشورا
اين رساله در شرح كلمه (تابعت) در زيارت عاشورا و اثبات صحيح بودن (تايعت) است.
اين نوشتار در شفاء الصدور, ج 2, ص 339, با نقدى بر آن, ذكر شده است.
الذريعة, ج 13, ص 132.
3 . رسالة فى زيارة العاشوراء و كيفيتها
اين رساله در شفاء الصدور, ج 1, ص 73 به چاپ رسيده است.
الذريعة, ج 12, ص 79.
4 . رسالة فى كيفية زيارة العاشوراء
اين رساله, در انتهاى كتاب شعائر الاسلام من الحلال و الحرام به چاپ رسيده است.
شفاء الصدور, ج 2, ص 430.
5 . زيارة عاشورا و آثارها العجيبة
6 . شرح زيارة عاشورا
اين كتاب, شرح بعضى از جمله هاى زيارت عاشورا و احكام حرم امام حسين (ع) و حدود حاير و احكام تربت امام حسين است.
تهران: بى نا, 1309ق و 1313ق.
الذريعة, ج 13, ص 308.
7 . شرح زيارة العاشوراء
تحقيق: نزار الحسن,
قم: دارالانصار, 1381ش, 118ص, وزيرى.
8 . اللؤلؤ النضيد فى شرح زيارة مولينا أبى عبداللّه الشهيد
قم: انتشارات امام مهدى, چاپ دوم, 1365 ش, 258 ص,جيبى.
ب . كتاب هاى چاپى فارسى
1 . آثار و بركات زيارت عاشورا
قم: انتشارات سلسله, 1378 ش, 64 ص, رقعى.
2 . بررسى اسناد زيارت عاشورا
اين نوشتار در مجموعه مقالات ايشان به نام سيماى فرزانگان, ج 2, ص 495ـ 506 مندرج است.
3 . پرتويى از زيارت عاشورا
تهران: نشر ابجد, 1357 ش,30 ص, رقعى.
4 . تحليلى از حماسه سياسى, تاريخى زيارت عاشورا
تهران: انتشارات جعفرى و اسلامى, 1371 ش, 556 ص, وزيرى.
مؤلف محترم كتاب, در 40 فصل, به شرح مفصّل فقرات و جملات زيارت عاشورا از ديدگاه تاريخى پرداخته و آن را با احاديث و اشعار فراوان و نقل اقوال نويسندگان اهل سنت درآميخته است. برخى از عناوين آن عبارت اند از: ارزش و آثار زيارت عاشورا, حسين فرزند رسول خدا, ثار چيست؟ على (ع) (48 ـ 73), گريه بر مصائب امام حسين(83 ـ 90), ريشه هاى قيام امام حسين(102 ـ 128), انتقام و خونخواهى (169 ـ 174), امام حسن (ع)(186 ـ 198), فاطمه زهرا(س) (199 ـ 208), ابوسفيان و معاويه و يزيد (264 ـ 275), زينب (س) و امام سجاد(ع) (ص377 ـ 390), بطلان خلافت خلفاى ثلاثه (405 ـ 407), بنى اميه و بنى عباس و مفاسد آنها(470 ـ 480), يزيد(485 ـ 500), اصحاب امام حسين(524 ـ 528), شهداى اصحاب و بنى هاشم(529 ـ 552).
5 . الدّر المنصور فى شرح زيارة العاشور
تبريز: 1380ق, 252 ص, رقعى.
6 . الدرة البيضاء فى شرح زيارة العاشورا
كاشان: مجمع متوسلين به آل محمد, 1378 ش, 559ص, وزيرى.
اين رساله (350 ص) به همراه رساله فضائل اهل بيت و ثواب زيارت سيدالشهدا و رساله اى درباره امامزادگان معتبر, و رجال مدفون در كاشان (200 ص) به چاپ رسيده است.
7 . درس هايى از زيارت عاشورا
تهران: دارالحديث, 1378 ش, 73 ص, رقعى.
اين كتاب به زبان اردو ترجمه و منتشر شده است.
8 . زيارت در پرتو ولايت (شرح زيارت عاشورا)
قم: مجمع علوم دينى حضرت ولى عصر, 195 ص, رقعى.
9 . زيارت عاشووا
قم: دارالنشر اسلام, 1378ش, 56ص, جيبى.
در ابتداى آن از سند, ثواب,ويژگى ها, آثار و داستان هايى درباره زيارت عاشورا ذكر شده است.
10 . زيارت عاشورا
مشهد: بنياد مستضعفان خراسان, 1364 ش, 98 ص.
11 . زيارت عاشورا و آثار معجز آساى آن
قم: انتشارات رسالت, 1375 ش, 49 ص, جيبى.
در اين رساله از زيارت امام حسين(ع) و آثار آن, ايام زيارتى, زيارت عاشورا و ثواب آن, مداومت بر آن و آثار شگفت آن و ده داستان, اسناد و منابع زيارت عاشورا, چند نكته پيرامون زيارت عاشورا و آداب زيارت عاشورا بحث شده است.
12 . زيارت عاشورا و آثار شگفت
قم: مؤلف, 1415ق, 100 ص, جيبى.
اين كتاب, به عربى, اردو, فرانسه و روسى ترجمه شده است.
13 . زيارت عاشورا و آثار معجزه آساى آن
قم: مجمع ذخائر اسلامى, 1370ش, 359 ص, رقعى.
14 . شرح زيارت عاشورا
تهران: مكتب ولى عصر و مؤسسه فرهنگى نشر سُها, 1374 ش, 970 ص, وزيرى (به خط فريبا مقصودى كرمانشاهى).
اين كتاب, در 51 مجلس به سامان رسيده و به شرح مفصل زيارت از ديدگاه كلامى, تاريخى, حديثى و ادبى پرداخته است. برخى از عناوين آن عبارت اند از: اسناد و منابع زيارت عاشورا(29 ـ 54), كيفيت زيارت عاشورا(55 ـ 66), تاريخچه سلام و معنى آن(67 ـ 88), شرح لفظ اباعبداللّه و علّت آن(89 ـ 116), حسنين (ص) اولاد پيغمبرند و ماجراى مباهله با نصاراى نجران (117 ـ 138), قتل عام سادات علوى و سختى هاى آنان (139 ـ 158), شرح لفظ أميرالمؤمنين و مقامات, وصايت, شرافت حسب و نسب على (ع)(159 ـ 215), ايمان ابوطالب و زندگى آن حضرت (215 ـ 238), على (ع) در جميع صفات شريك و مماثل پيغمبر خدا بود (239 ـ 263), فاطمه زهرا(س) (265 ـ 298), ثاراللّه (299 ـ 319), شرح ارواح (339 ـ 357), ثواب و فضيلت زيارت امام حسين (علیه السّلام) (359 ـ 380), عظمت مصيبت امام حسين (ع) (381 ـ 398), اثبات شعور براى موجودات عالم و مصيبت اهل آسمان ها (399 ـ 418), گريه موجودات عالم و اهل آسمان ها و زمين بر امام حسين(419 ـ 448), تأسيس ظلم بر اهل بيت (ع) و دفع آنان از مقامشان (461 ـ 499), آل زياد و آل مروان و بنى اميه و شرح حال خلفاى بنى اميه و شجره طيب و شجره خبيث
(519 ـ 592), نسب بنى اميه و تشكيل حكومت بنى اميه (593 ـ 615), ابن زياد و ابن سعد و شمر(617 ـ 6509), عزادارى بر حضرت سيدالشهدا(659 ـ 669), كرامت مقام حضرت و خصوصيات او (671 ـ 694), تربت امام حسين (695 ـ 716), وليّ خون سيدالشهدا(717 ـ 732), تولاّ و تبرّا(771 ـ 785) معناى مقام محمود (807 ـ 814), تبرك و روزه گرفتن بنى اميه در روز عاشورا(839 ـ 845), شرح حال ابوسفيان, معاويه, يزيد, آل زياد و آل مروان (855 ـ 883), ثواب لعن بر قاتلان
حسين (علیه السّلام) (885 ـ 892), شرح حال على اكبر (893 ـ 904), ترجمه زيارت عاشورا(904 ـ 920), فهارس اعلام, كتب, مكان ها و مذاهب (930 ـ 970). در لابه لاى صفحات كتاب, نمونه هايى خوش از خطوط نسخ, ثلث و نستعليق اساتيد بزرگ خط (آيت اللّه سيدمرتضى نجومى, استاد سيدحسين ميرخانى, استاد غلامحسين اميرخانى) درباره امام حسين (ع) نيز نمايانده شده است.
15 . شرح زيارت عاشورا
اين كتاب, همراه با چند رساله ديگر از مؤلف به سال 1321ق, در تهران به چاپ رسيده است.
الذريعة, ج 13, ص 308; گنجينه دانشمندان, ج 6, ص 125.
16 . شرح و ترجمه زيارت عاشورا
تهران: 1369ش, 147 ص, رقعى.
17 . شرح يك حماسه (نگاهى كوتاه به زيارت عاشورا)
تهران: مركز آفرينش هاى ادبى هنرى بنياد قرآن, 1381 ش, 140 ص, خشتى.
18 . شفاء الصدور فى شرح زيارة العاشور
قم: چاپ سيدالشهدا, 1368ش, 2 ج, 440 « 415ص, وزيرى.
مؤلف, اين شرح را ـ كه گسترده ترين و پرفايده ترين شرح زيارت عاشوراست ـ در عصر روز عاشوراى 1309ق, در سامرا به پايان رسانيده و مورد تأييد و تمجيد مرحوم آيت اللّه العظمى ميرزاى شيرازى نيز قرار گرفته است. اين كتاب, بارها در بمبئى, تهران و قم به چاپ رسيده و مورد اعتنا و اعتماد محدثان و مورّخانى مانند:
حاج ميرزا محمد ارباب قمى در اربعين الحسينيةو حاج شيخ عباس قمى در منتهى الآمال هم قرار گرفته است.
برخى از عناوين جلد اول آن عبارت اند از:
شرح سند و متن زيارت عاشورا(30 ـ 42), شرح حال راويان زيارت و اعتبار آن (64 ـ 73), كيفيت خواندن آن (79 ـ 100), فوائد دوازده گانه گوناگون درباره قرائت, اختلاف نُسخ, لفظ عاشورا, حديث قدسى بودن آن, آثار و بركات زيارت عاشورا(101 ـ 125), سلام (128 ـ 138), اباعبداللّه(139 ـ 147), امام حسين, فرزند پيامبر است(147 ـ 167), اختصاص لقب أميرالمؤمنين به على (ع) (168 ـ 195), سيدالوصيين (197 ـ 209), فاطمة الزهراء(209 ـ 225), عدد شهداى كربلا و نام آنها (241 ـ 253), بزرگى مصيبت امام حسين (258 ـ 267), تأسيس پايه هاى ظلم بر اهل بيت (269 ـ 288), نقد عدالت صحابه (288 ـ 293), تولا و تبرّا (305), دشمنان اهل بيت, كافر هستند(309), زياد بن ابيه (311 ـ 318), آل مروان(319ـ 328), بنى اميه (329ـ 368), ابن زياد (368 ـ 370), عمر بن سعد(370 ـ 404), ساير امتيازات( 405 ـ 409), حدّ حاير حسينى(411 ـ 417).
برخى از عناوين جلد دوم نيز عبارت اند از:
خونخواهى حضرت سيدالشهدا(3 ـ 6), تفسير و فايده صلوات(8 ـ 16), نهى از صلوات مقطوع(16 ـ 18), عامه پيروى از بنى اميه مى كنند (17 ـ 239), آل محمد, چه كسانى هستند(24 ـ 26), عوالم سه گانه (26 ـ 28), ناصبى كيست؟ (33 ـ 36), امامت و ولايت و اركان آن(39 ـ 45), معرفت و مراتب ائمه(48 ـ 52), مقام محمود(55 ـ 60), امام مهدى(71 ـ 79), مصيبت امام حسين (95 ـ 127), ولايت اهل بيت (132 ـ 142) بنى اميه به روز عاشورا تبرك مى جويند(143 ـ 170), هند مادر معاويه و آكلة الاكباد (172 ـ 178), ابوسفيان (187 ـ 193), معاويه (193 ـ 219), يزيد (220 ـ 242), منع غزالى از لعن بر يزيد و نقد بر او (237 ـ 248), احوال غزالى (250 ـ 254), عامه, عدالت را شرط خلافت نمى دانند و تحقيق در آن (257ـ258), دوازده خليفه پس از پيامبر (259 ـ 261), اعتقاد عامه در دوازده خليفه پس از پيغمبر(262 ـ 268), بنى اميه, عاشورا را روز خوشحالى قرار دادند(269 ـ 280), عزادارى شيعيان و احكام و شعائر آن (280 ـ 304), مذمت دروغ و غنا در مراثى (304 ـ 307), شرح دعاى لعن و سلام (309 ـ 312), اولين ظالم بر اهل بيت (316 ـ 324), رساله خوارزمى در مظالم بنى اميه و بن
يى عباس بر اهل بيت (325 ـ 337), على اكبر (345 ـ 355), فرزندان ديگر امام حسين (355 ـ 359), اصحاب امام حسين و عظمت آنان(360 ـ 363), اولين و دومين و سومين و چهارمين ظالم (366 ـ 378), چند آيه و تأويل آنها به اهل بيت و دشمنان آنان (381ـ384), فرق بين حمد و شكر (386 ـ 387), رضايت اولياى خدا به قضاى الهى (387ـ391), شرح دعاى صفوان (395 ـ 416).
مؤلف بزرگوار, اين كتاب را سرشار از فوايد گوناگون كلامى, تفسيرى, حديثى, تاريخى, لغوى, ادبى, فقهى و رجالى ساخته و با نهايت دقّت و ژرف نگرى مطالب را پيگيرى كرده و مدّعاى خويش را به اثبات مى رساند.
او در اين كتاب, به بحث با اساتيد فن برخاسته و بسيارى از خطاهاى ايشان را روشن مى سازد. در اين كتاب, يكايك كلمات زيارت عاشورا مورد بررسى قرار گرفته و با استفاده از صدها كتاب شيعه و سنى, مطالب زيارت شرح شده است.
بدون شك, اين كتاب بهترين و كامل ترين شرح زيارت عاشوراست و گواه روشنى بر اوج علمى مؤلف و تبحرّش در تمام علوم عقلى و نقلى اسلامى است.
محقق محترم نيز در حدّ توان خويش, به پاورقى و تكميل مطالب آن پرداخته و در خاتمه آن, كتابشناسى زيارت عاشورا(418 ـ 434) را گردآورده است.
19 . شور عاشوائيان
سروده: عبدالحسين اشعرى قمى,
قم: مركز فرهنگى انصار المهدى, 1378ش, 30ص جيبى.
20 . كنز مخفى
چاپ تهران: 1371ق, به اهتمام يوسف بوعلى احسايى, 120 ص, وزيرى.
اين كتاب, درباره آداب و كيفيت زيارت عاشوراست.
21 . المصباح والنور در شرح زيارت عاشورا
ميرزا محمد توتونچى تبريزى(م1398ق), چاپ تبريز, 1392ق, 87 ص, رقعى.
22 . نور على نور فى آداب زيارة العاشور
ميرزا حبيب اللّه بن شيرمحمد همدانى,
بمبئى: 1320 ق, 242 ص, رقعى.
الذريعة, ج 24, ص 371; فهرست كتاب هاى چاپى فارسى, ج 5, ص 5335.
ج . كتاب هاى خطى عربى
1 . تحقيق فى زيارة العاشوراء
نسخه خطى آن (كتابت: 1286 ق) در كتاب خانه مسجد اعظم قم موجود است.
مجله پيام حوزه, ش 31, ص 108.
2 . تذكرة الزائرين
اين كتاب, شرح مختصر زيارت عاشورا بوده و نسخه خطى آن به شماره 7 / 4373 در كتاب خانه مجلس شوراى اسلامى موجود است. مؤلف, پس از اين, شرح مفصّل زيارت را به نام صداق الحور نگاشته است.
فهرست كتاب خانه مجلس, ج 12, ص 83.
3 . جنّة السرور فى تحقيق كيفية زيارة العاشور
نسخه اصل آن در مجموعه شماره 3090 كتاب خانه آيت اللّه مرعشى موجود است (از ص 115 تا 156).
الذريعة, ج 5, ص 158; فهرست كتاب خانه مرعشى, ج 8, ص 314 ـ 315.
مؤلف, اين كتاب را خودش به نام نتايج المأثور ترجمه كرده است.
4 . رسالة فى رواية زيارة عاشورا
نسخه خطى آن (مورَّخ:1237ق) به شماره 3 / 2527 در كتاب خانه مسجد سپهسالار (شهيد مطهرى) موجود است.
5 . الدرة الحمراء فى شرح كيفية زيارة العاشوراء
تاريخ تأليف: 1269 ق,
نسخه خطى آن در مجموعه شماره 697 (در 44 صفحه جيبى) كتاب خانه سيد احمد صفايى خوانسارى (اهدايى مقام معظم رهبرى به كتاب خانه آستان قدس رضوى) موجود است.
فهرست كتاب خانه, ص 286. مكارم الآثار, ج6, ص2231 .
6 . رسالة فى زيارة عاشوراء
الذريعة, ج 12, ص 80.
7 . رسالة فى زيارة عاشوراء
8 . رساله فى آداب زيارة العاشور
نسخه خطى آن به شماره 9 / 4373 در كتاب خانه مجلس شوراى اسلامى موجود است.
9 . رسالة فى زيارة عاشوراء
نسخه اى از آن نزد شيخ مهدى شرف الدين در شوشتر بوده و شايد, نسخه شماره 2527 كتاب خانه مسجد سپهسالار (شهيد مطهرى), همين كتاب باشد.
الذريعة, ج 12, ص 79.
10 . رسالة فى زيارة عاشوراء
اللؤلؤ النضيد, ص 38
11 . زيارة الحسين (ع) يوم عاشوراء
نسخه خطى آن به شماره 4568 در كتاب خانه آيت اللّه مرعشى موجود است.
فهرست كتاب خانه مرعشى, ج 12, ص 143.
12 . شرح زيارت عاشورا
اين كتاب, شرح مزجى بسيار مفصلى است كه به موضوعات ادبى, تاريخى و اعتقادى بحث مى پردازد و در آغاز هم مقدمه اى درباره فضيلت زيارت امام حسين و معناى عاشورا آورده و در اوايل ماه رمضان 1303 ق, به تأليف آن پرداخته و روز سوم ذى قعده همان سال, از آن فراغت جُسته است.
نسخه اى از آن به شماره 375 در كتاب خانه آيت اللّه مرعشى موجود است.
فهرست كتاب خانه مرعشى, ج 1, ص 393.
13 . شرح زيارة عاشوراء
المسلسلات فى الاجازات, ج 2, ص 263.
14 . شرح زيارة عاشوراء
معجم اعلام الشيعة, ج 1, ص 343
15 . شرح زيارت عاشوراء
الذريعة, ج 13, ص 307.
16 . شرح زيارة عاشوراء
تراجم الرجال, ج3, ص326 .
17 . شرح زيارة عاشوراء
الذريعة, ج 13, ص 307.
18 . شرح زيارة عاشوراء
المسلسلات فى الاجازات, ج2, ص 263 .
19 . شرح زيارة عاشورا
نسخه خطى آن به شماره 1 / 10184 در كتاب خانه غرب (همدان) (مدرسه آخوند ملاعلى همدانى) موجود است.
فهرست كتاب خانه غرب, ص 441.
20 . شرح زيارت عاشورا
نسخه خطى آن به شماره 13 / 10836 در كتاب خانه غرب (همدان) موجود است.
فهرست كتاب خانه غرب, ص 452.
21 . صداق الحور فى شرح زيارة العاشور
اين كتاب, شرحى مفصّل بر زيارت عاشورا بوده و تا جمله (عليكم منّى جميعاً
سلام اللّه) را دربر دارد. نسخه خطى آن در مجموعه شماره 43738(رساله هفتم مجموعه) در كتاب خانه مجلس شوراى اسلامى موجود است.
فهرست كتاب خانه مجلس, ج 12, ص 83 ـ 84 .
22 . الصرخة المهدوية
اين كتاب, شرح زيارت عاشورا و كيفيت خواندن آن, با خاتمه اى در بحث امامت است و خود مؤلف, آن را تلخيص نموده است.
الذريعة, ج 15, ص 39.
23 . الضيائية
در اين كتاب ـ كه مؤلف به نام فرزندش شيخ ضياءالدين نگاشته ـ به تفصيل از سند زيارت عاشورا و چگونگى خواندن و ثواب آن و فضايل حضرت سيدالشهدا و تاريخ حرم حسينى بحث شده است.
الذريعة, ج 15, ص 132.
24 . كيفيت زيارت عاشورا
نسخه خطى آن (مورّخ 27 ربيع الثانى 1271ق) در 90 برگ جيبى, به شماره 63 ـ د, در كتاب خانه دانشكده حقوق دانشگاه تهران موجود است.
فهرست كتاب خانه حقوق, ص 365.
25 . كيفية زيارة العاشوراء
نشريه نسخه هاى خطى, ج 11, ص 713.
26 . زيارة الحسين (علیه السّلام) يوم عاشوراء
27 . ترجمه زيارت عاشورا
نسخه آن در كتاب خانه آيت اللّه گلپايگانى قم به شماره 5908 ( رساله هفتم مجموعه) موجود است.
د. كتاب هاى خطى فارسى
اين رساله, مفصّل بوده و در سال 1284 ق, تأليف شده و نسخه خطى آن به شماره 4086 در كتاب خانه آيت اللّه مرعشى موجود است.
فهرست كتاب خانه مرعشى, ج 11, ص 100.
2 . شرح زيارت عاشورا
اين كتاب, مختصر بوده و نسخه خطى آن به شماره 12370 در كتاب خانه آستان قدس رضوى موجود است.
الذريعة, ج 13, ص 308(نيز, نسخه خطى شارح به شماره 9375 در همان كتاب خانه است).
فهرست الفبايى كتاب خانه آستان قدس, ص 341.
3 . شرح زيارت عاشورا
نسخه آن نزد فرزندش حاج شيخ مهدى حايرى تهرانى بوده است.
نقباءالبشر, ج 4, ص 990; گنجينه دانشمندان, ج 4, ص 426.
4 . شرح زيارت عاشورا
اين كتاب, به صورت پرسش و پاسخ از برخى جمله هاى زيارت عاشوراست و نسخه خطى آن در كتاب خانه وزيرى يزد به ش 1419 (مورّخ 1296 ق) در 94 برگ) موجود است.
فهرست كتاب خانه وزيرى, ج 3, ص 955.
5 . نتايج المأثور فى ترجمة (جنّة السرور فى شرح زيارة العاشور)
مؤلف بزرگوار, كتاب جنّة السرور خود را, ترجمه تحت اللفظى نموده و نسخه اصل (ناقص) آن به شماره 3090 در كتاب خانه آيت اللّه مرعشى نجفى موجود است.
نيز مؤلف, آن را به نام نتيجة النتايج تلخيص نموده است.
6 . رسالة فى كيفية زيارة العاشور و بيان طرق الاحتياط و جمع المحتملات فيها
نسخه خطى آن در كتاب خانه شهيد قاضى طباطبايى در تبريز موجود است.
الذريعة, ج 12, ص 79; نشريه نسخه هاى خطى, ج 7, ص 518.
7 . رسالة فى كيفية زيارة العاشور
نسخه خطى آن به شماره 2217 در كتاب خانه گلپايگانى قم موجود است.
فهرست كتاب خانه گلپايگانى, ج 3, ص 197.
8 . شرح زيارة عاشوراء
مؤلف بزرگوار, مصباح المتهجد شيخ طوسى را شرح كرده و از آن جا كه زيارت عاشورا در آن مذكور است, مؤلف نيز به شرح زيارت عاشورا پرداخته است. علامه مجلسى درباره آن مى نويسد:
(اين شرح را ديدم, بيشتر به بيان تراكيب الفاظ و ادبيات آن پرداخته و فايده بسيار بر آن متصوّر نيست).
الذريعة, ج 2, ص 500; فهرست كتاب خانه مرعشى, ج 8, ص 313; الذريعة, ج 24, ص 47 و 50 .
كتاب هاى اردو
9 . زاد المؤمنين
اين كتاب, درباره اعمال عاشورا و زيارات عاشورا و آثار و خواص آن است.
لكهنو: چاپخانه نول كشور.
الذريعة, ج 12, ص 11.
10 . زيارت عاشورا
اماميه مصنفين, ج 1, ص 452.
11 . زيارت عاشوراكى تعليمات
مترجم: جعفرعلى نجم,
قم: انتشارات عصمت, 1421ق, 80 ص, رقعى.
12 . زيارت جامعه عاشورا
پاكستان: شيخ اخترعلى بانگا.
13 . شرح و ترجمه زيارت عاشورا
تذكره علماى اماميه پاكستان, ص 60.
14 . شرح و ترجمه زيارت عاشورا و علقمه
چاپ دهلى .
15 . محرّم و عاشورا (ادعيه, آداب و اعمال عاشورا)
بمبئى: 1359ق.
منبع:www.hadith.net
/ن
