میرزا جواد آقا ملکی تبریزی در مورد اهمیت مراقبات هفدهم ربیع الاول اینطور بیان می کنند که:هیچکدام از شیعیان بلکه بیشتر پیامبران علیهم السّلام و دوستان خدا نمى‌توانند حقیقت فضیلتهاى رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم را بفهمند.
روایات زیادى بدین مضمون وارد شده است که هر پیامبرى توانایى رسیدن به برخى مقامهاى اهل بیت والا مقام آن حضرت علیه السّلام را ندارد.
مگر این که رسول باشد چه رسد به فضایل خود آن حضرت. و چگونه مى‌توانند مانند او باشند و حال آنکه او برترین آفریده شدگان و نزدیکترین آنها به خداوند است.
و علّت ایجاد پیامبران، رسولان، فرشتگان نزدیک به خدا و تمام جهانیان و سرور مردمان و دانشمندترین آنان است. اوست عقل اول، نور اول، خلق اول، اسم اعظم، حجاب اقرب، طرف ممکن و واسطه فیض خداوند به تمام جهانیان.
و هنگامى که فرض شود او علت ایجاد دنیا و علت جارى شدن نعمتهاى خداست، نمى‌توان گفت کسى بتواند به حقیقت صفات و فضایل او آن چنان که هست پى برد.
در این مطلب هم به اعمال هفدهم ربیع الاول و هم به فضلیت زیارت حضرت رسول(ص) وزیارت امیرالنمومنین در هفدهم ربیع الاول اشاره خواهیم کرد.
اهمیت روز هفدهم ربیع الاول
مشهور میان علماى امامیّه آن است که روز هفدهم ربیع الأوّل، روز ولادت با سعادت رسول خدا حضرت محمّد بن عبداللّه (صلى الله علیه وآله) است.و معروف آن است که ولادتش در مکّه معظّمه، در خانه خود واقع شده است، و زمان ولادتش هنگام طلوع فجر، روز جمعه، سنه عام الفیل در ایام سلطنت انوشیروان عادل بوده است..[1]
عام‌الفیل (عام الفیل سالى است که ابرهه با لشکرش که بر فیل سوار بودند به قصد تخریب کعبه آمد، ولى همگى نابود شدند).
همچنین در چنین روزى در سال 83 هجرى قمرى، ولادت امام صادق (علیه السلام) واقع شده است و از این جهت نیز بر اهمّیّت این روز افزوده شده است. [2]
و از آن جا که میلاد مبارک حضرت ختمى مرتبت رسول گرامى اسلام (صلى الله علیه وآله) مطابق روایت معروف، در هفدهم این ماه واقع شده است.
و طبق روایت غیرمعروف، در دوازدهم آن واقع شده و میلاد حضرت صادق(علیه السلام) نیز در هفدهم این ماه است، ماه شادى و جشن و سرور است.
چه اعمالی در خصوص هفدهم ماه ربیع الاول وارد شده است؟
اعمال شب و روزهفدهم ربیع الاول
طبق روایات مشهور شیعه، شب ولادت حضرت خاتم الانبیا، رسول معظّم اسلام پیامبر (صلى الله علیه وآله) است و شب بسیار مبارکى است.[3]و سیّد نقل کرده که در چنین شبى یک سال پیش از هجرت، معراج آن حضرت واقع شد.
1- غسل کردن به نیت هفدهم ربیع الاول
غسل به نیّت روز هفدهم ربیع الاوّل در این روز به قصد ثواب و رجا مستحب است. [4]به همین منظور پرسشی از آیت الله مکارم شده است که:انجام غسل در روز هفدهم ربیع الأوّل میلاد پیغمبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) چه حکمی دارد؟
پاسخ : می‌توانند در روز میلاد پیغمبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) به قصد ثواب و رجاء غسل انجام بدهند.
2- روزه گرفتن در هفدهم ربیع الاول
که براى آن فضیلت بسیار نقل شده است، از جمله در روایاتى از ائمّه معصومین (علیهم السلام)آمده است: کسى که روز هفده ربیع را روزه بدارد، خداوند براى او ثواب روزه یکسال را مقرّر مى فرماید. [5]
پس روزه در این روز دارای فضیلت بسیار است و این روز یکى از آن چهار روز است که در تمام سال به فضیلت روزه ممتاز است.[6]
3- نماز خواندن در هفدهم ربیع الاول
سید ابن طاووس در اقبال نمازی را برای روز هفدهم ربیع الاول از کتاب‌های الأعمال الصالحات، و ذخائر المهمات و الدعوات الراجحات نقل کرده است که ما متن آن را در اینجا می‌آوریم:دو رکعت است که در هر رکعت یک مرتبه سوره «فاتحه» و ده مرتبه سوره «قدر» و ده مرتبه سوره «اخلاص» خوانده می‌شود، سپس در مکان نماز خود نشسته این دعا را قرائت کن:
5- خواند دعای بعد از نماز هفدهم ربیع الاول
سپس در مکان نماز خود نشسته ودعایى که در مفاتیح وجود دارد و با فراز اللّهُمَّ أَنْتَ حَیٌّ لا تَمُوتُ، وَ خالِقٌ لا تُغْلَبُ....شروع می شود را که روایت شده مى‌خواند. [7]6- صدقه دادن در هفدهم ربیع الاول
دادن صدقه، احسان نمودن و خوشحال کردن مومنان. [8]مسلمانان روز هفدهم ربیع الاول را تعظیم بدارند و تصدق و خیرات بنمایند و مؤمنین را مسرور کنند و به زیارت مشاهد مشرفه روند .
و سید در اقبال شرحى از لزوم تعظیم این روز ذکر نموده و فرموده که من یافتم طائفه نصارى و جمعى از مسلمین را که تعظیم بزرگى از روز ولادت عیسى علیه السلام مى نمایند.
و تعجب کردم که چگونه مسلمانان قانع شدند که روز مولود پیغمبرشان که اعظم از همه پیغمبران است به این مرتبه از تعظیم باشد که اَدوَن از تعظیم نصارى است مولد عیسى علیه السلام را. [9]
7- به زیارت مشاهد مشرّفه رفتن در هفدهم ربیع الاول
زیارت مشاهد مشرّفه رفتن و اهمیت دادن به این مشارف بسیار با اهمیت می باشد .لذا مسلمانان روز ۱۷ ربیع‌الاول را تعظیم بدارند و تصدقه و خیرات نمایند و مؤمنین را مسرور کنند و به زیارت مشاهد مشرّفه بروند. [10]
8- صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم
شایسته است صلوات فرستادن بر آن حضرت صلى الله علیه و آله به آن صلواتى که امیر مؤمنان على علیه السلام در یکى از خطبه هاى خود در روز جمعه بر آن حضرت فرستاده و در «روضه کافى» نقل شده است:[11]«انَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِىِّ، یا ایُّها الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلیماً، اللهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ، وَبارِکْ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ، وَتَحَنَّنْ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَسَلِّمْ عَلى مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، کَافْضَلِ ما صَلَّیْتَ وَبارَکْتَ وَتَرَحَّمْتَ وَتَحَنَّنْتَ وَسَلَّمْتَ عَلى ابْراهیمَ والِ ابْراهیمَ، انَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ، اللَّهُمَّ اعْطِ مُحَمَّداً الْوَسیلَةَ، وَالشَّرَفَ وَالْفَضیلَةَ، وَالْمَنْزِلَةَ الْکَریمَةَ، اللهُمَّ اجْعَلْ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدٍ اعْظَمَ الْخَلایِقِ کُلِّهِمْ شَرَفاً یَوْمَ الْقِیمَةِ، وَاقْرَبَهُمْ مِنْکَ مَقْعَداً، وَاوْجَهَهُمْ عِنْدَکَ یَوْمَ الْقِیامَةِ جاهاً، وَ افْضَلَهُمْ عِنْدَکَ مَنْزِلَةً وَنَصیباً، اللهُمَّ اعْطِ مُحَمَّداً اشْرَفَ الْمَقامِ، وَ حِبآءَ السَّلامِ، وَ شَفاعَةَ الْإِسْلامِ، اللهُمَّ وَالْحِقْنا بِهِ غَیْرَ خَزایا، وَلا ناکِبینَ وَلا نادِمینَ وَلا مُبَدِّلینَ، الهَ الْحَقِّ آمینَ؛[12]
خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود مى فرستند اى کسانى که ایمان آورده اید بر او درود فرستید و (در برابر اوامر او) کاملًا تسلیم باشید، .
خدایا بر محمّد و خاندان پاکش درود فرست، و به محمّد و خاندان پاکش برکت ده، و به محمّد و خاندان پاکش محبّت کن، بر محمّد و خاندان پاکش درود فرست،
همانند بهترین درود و برکت و رحمت و محبّت و سلامى که بر ابراهیم و خاندانش فرستاده اى که تو ستوده و مورد ستایشى، خدایا به محمّد وسیله شفاعت و شرافت و برترى و جایگاه بزرگواران را عطا کن،.
خدایا محمّد و خاندان پاکش را با شرافت ترین مخلوقات و نزدیکترین از جهت جایگاه و سربلندترین و با فضیلت ترین آنان از نظر موقعیّت و بهره در نزد خودت در روز قیامت قرار ده،.
خدایا به محمّد با شرافت ترین جایگاه و آرامش کامل و شفاعت مسلمانان را عطا کن، خدایا ما را به دور از شرمندگى، و انحراف و پشیمانى و تبدیل عقیده به او ملحق کن، اى پروردگار برحق دعایم را اجابت کن».[13]
9- زیارت پیامبر صلی الله علیه و آله در روز هفدهم ربیع الاول
زیارت رسول خدا صلى الله علیه و آله از دور و نزدیک؛ در روایتى از آن حضرت آمده است: «هر کس بعد از وفات من، قبرم را زیارت کند مانند کسى است که به هنگام حیاتم به سوى من هجرت کرده باشد، اگر نمى توانید مرا از نزدیک زیارت کنید، از همان راه دور به سوى من سلام بفرستید (که به من مى رسد)».[14] ،[15]فضیلت زیارت حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله
روایات زیادى درباره فضیلت زیارت آن حضرت وارده شده که از آن جمله است: امام صادق علیه السلام مى فرماید: «امام حسین علیه السلام از رسول اللَّه صلى الله علیه و آله سؤال کرد:پاداش زائر شما چیست؟فرمود: فرزندم! کسى که در حیات یا ممات من، مرا زیارت کند، یا پدرت را و یا برادرت را و یا خودت را زیارت کند، بر من لازم است که در روز قیامت زیارتش کنم تا او را از گناهانش رهایى بخشم»[16]،[17]
هم چنین در روایات متعدّدى آمده است که اگر کسى با خلوص نیّت به زیارت قبر رسول خدا صلى الله علیه و آله برود، آن حضرت شفیع او در قیامت مى شود و ان شاءاللَّه وارد بهشت مى گردد.[18]،[19]
زیارت قبر رسول اللَّه صلى الله علیه و آله معادل حجّ مقبولى است که به همراه آن حضرت بجا آورده شود.[20] لذا رسول گرامی اسلام فرمود: «کانَ فِی جَوارِی یَوْمَ الْقِیامَةِ؛[21]کسى که در حیات یا پس از مرگم مرا زیارت کند، روز قیامت در جوار من خواهد بود»[22]
آن حضرت در روایتی دیگر فرمود: «ما بَیْنَ بَیْتی وَ مِنْبَری ، رَوْضَةٌ مِنْ رِیاضِ الْجَنَّةِ ...؛میان خانه و منبر من، باغى از باغ هاى بهشت است ...».[23]،[24]
هم چنین مرحوم صدوق از امیرمؤمنان على علیه السلام روایت کرده که فرمود: «حجّ خود را با زیارت حضرت رسول صلى الله علیه و آله کامل کنید؛ چرا که ترک زیارتش بى وفایى و خلاف ادب است».[25]،[26]
آداب زیارت پیامبر گرامی اسلام(ص)
مطابق آنچه «ابن قولویه» در «کامل الزیارات» از امام صادق علیه السلام نقل کرده، شایسته است زائر نزد قبر پیامبر صلى الله علیه و آله برود و بر آن حضرت سلام کند، آنگاه چنانچه میسّر شود کنار ستونى که جانب راست قبر و نزد سر مبارک حضرتش قرار دارد، رو به قبله بایستد و بگوید:«اشْهَدُ انْ لا الهَ الَّا اللَّهُ، وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، وَاشْهَدُ انَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، وَاشْهَدُ انَّکَ رَسُولُ اللَّهِ، وَانَّکَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِاللَّهِ، وَاشْهَدُ انَّکَ قَدْ بَلَّغْتَ رِسالاتِ رَبِّکَ، وَنَصَحْتَ لِأُمَّتِکَ، وَ جاهَدْتَ فى سَبیلِ اللَّهِ...؛
گواهى مى دهم که معبودى جز خدا نیست، یگانه اى که شریکى ندارد و گواهى مى دهم که محمّد بنده و فرستاده اوست، .
و گواهى مى دهم که به یقین تویى فرستاده خدا و محمّد فرزند عبداللَّه، و گواهى مى دهم که تو رسالت هاى پروردگارت را به انجام رساندى و براى امّتت خیرخواهى نمودى و در راه خدا جهاد کردى ...»[27]
سپس فرمود: اگر حاجتى دارى، رو به قبله بایست و دو دستت را بالا ببر و حاجتت را طلب کن که امید است برآورده شود ان شاءاللَّه.[28] ،[29]
فضیلت زیارت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از راه دور
یکى از یاران امام صادق علیه السلام مى گوید: امام علیه السلام به من امر فرمود که هر چه مى توانم در مسجد رسول اللَّه صلى الله علیه و آله نماز بگزارم؛ چرا که این توفیق همیشه نصیب انسان نمى شود.سپس فرمود: آیا کنار قبر رسول اللَّه صلى الله علیه و آله هم مى روى؟ عرض کردم: آرى، فرمود: آگاه باش که او سلام تو را از نزدیک مى شنود و اگر دور هم باشى از دور هم سلامت به او مى رسد.[30] ،[31]
امام على علیه السلام از رسول اللَّه صلى الله علیه و آله نقل مى کند که فرمود: «هر کس در هر مکانى از زمین، به من سلام کند سلامش به من مى رسد».[32]،[33]
در روایت معتبرى از امام سجّاد علیه السلام نقل شده که رسول اللَّه صلى الله علیه و آله فرمود: کسى که بعد از وفات من به زیارت قبرم بیاید،
مثل کسى است که در زمان حیاتم به سوى من هجرت کرده است؛ پس اگر توان آن را ندارید، از دور بر من سلام بفرستید که به من مى رسد.[34]،[35]
کیفیّت زیارت آن حضرت از راه دور
یکى از یاران امام رضا علیه السلام مى گوید: خدمت آن حضرت عرض کردم: بعد از نماز فریضه چگونه بر رسول گرامى صلى الله علیه و آله سلام فرستم (و حضرتش را زیارت کنم)؟ فرمود:خطاب به آن حضرت مى گویى:السَّلامُ عَلَیْکَ یا رَسُولَ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا مُحَمَّدَ بْنَ عَبدِاللَّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا خِیَرَةَ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا حَبیبَ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا صَفْوةَ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا أَمینَ اللَّهِ، أَشْهَدُ أَنَّکَ رَسُولُ اللَّهِ، وَأَشْهَدُ أَنَّکَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبدِاللَّهِ، وَأَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ نَصَحْتَ لِأُمَّتِکَ، وَجاهَدْتَ فی سَبیلِ رَبِّکَ، وَعَبَدْتَهُ حَتَّى أَتاکَ الْیَقینُ، فَجَزاکَ اللَّهُ یا رَسُولَ اللَّهِ أَفْضَلَ ما جَزى نَبِیّاً عَنْ أُمَّتِهِ، اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، أَفْضَلَ ما صَلَّیْتَ عَلى ابراهیمَ وَ آلِ إبْراهیمَ، إِنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ؛[36]
سلام بر تو اى رسول خدا و رحمت و برکات خدا بر تو باد، سلام بر تو اى محمّد بن عبداللَّه، سلام بر تو اى اختیارشده خدا، سلام بر تو اى محبوب خدا،سلام بر تو اى برگزیده خدا، سلام بر تو اى امین (بر وحى) خدا، .
گواهى مى دهم که تو فرستاده خدایى، و گواهى مى دهم که تو محمّد پسر عبدالله هستى، و گواهى مى دهم که تو براى امتت خیرخواهى نمودى و در راه پروردگارت جهاد کردى، و او را تا زمان مرگ عبادت نمودى،
پس خداوند تو را جزاى خیر دهد اى رسول خدا، بهترین جزایى که هیچ پیامبرى را از جانب امّتش چنان پاداشى نداده است، خدایا بر محمد و خاندان پاکش درود فرست، بهترین درودى که بر ابراهیم و خاندان ابراهیم فرستاده اى، که تو ستوده و سزاوار ستایشى».[37]
و نیز «سیّد بن طاووس» در «مصباح الزائر» از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: «کسى که بخواهد از شهر خویش قبر رسول گرامى صلى الله علیه و آله و قبور سایر ائمّه علیهم السلام را زیارت کند .
روز جمعه غسل نماید و دو جامه پاکیزه بپوشد و در فضاى باز بایستد؛ سپس چهار رکعت نماز بخواند با هر سوره اى که میسّر شود،
پس از تشهّد و سلام، رو به قبله بایستد و بگوید:«السَّلامُ عَلَیْکَ ایُّهَا النَّبِىُّ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِىُّ الْمُرْسَلُ، وَالْوَصِىُّ الْمُرْتَضى، وَالسَّیِّدَةُ الْکُبْرى ، وَالسَّیِّدَةُ الزَّهْراءُ، وَالسِّبْطانِ الْمُنْتَجَبانِ، وَالْأَوْلادُ الْأَعْلامُ، وَالْأُمَناءُ الْمُنْتَجِبُونَ، جِئْتُ انْقِطاعاً الَیْکُمْ وَ الى آبائِکُمْ، وَ وَلَدِکُمُ الْخَلَفِ عَلى بَرَکَةِالْحَقِّ، فَقَلْبى لَکُمْ مُسَلِّمٌ، وَ نُصْرَتى لَکُمْ مُعَدَّةٌ، حَتَّى یَحْکُمَ اللَّهُ لِدِینِهِ، فَمَعَکُمْ مَعَکُمْ لا مَعَ عَدُوِّکُمْ، إِنِّی لَمِنَ الْقائِلِینَ بِفَضْلِکُمْ، مُقِرٌّ بِرَجْعَتِکُمْ، لا انْکِرُ لِلّهِ قُدْرَةً، وَ لا أَزْعَمُ إلّا ما شاءَ اللَّهُ، سُبْحانَ اللَّهِ ذِى الْمُلْکِ وَ الْمَلَکُوتِ، یُسَبِّحُ للَّهِ بِاسْمائِهِ جَمِیعُ خَلْقِهِ، وَالسَّلامُ عَلى أَرْواحِکُمْ وَ أَجْسادِکُمْ، وَالسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ؛[38]
سلام بر تو اى پیامبر و رحمت و برکات خدا بر تو باد، سلام بر تو اى پیامبر فرستاده شده و (بر على) جانشین پسندیده ات و (بر همسرت) بانو خدیجه کبرى ، و (بر دخترت) بانو فاطمه زهرا و بر دو نوه برگزیده ات .
و بر فرزندان ممتاز و امینان برگزیده ات، به برکت حق تعالى از همه بریده و به درگاه شما و پدران و فرزندان شایسته تان آمده ام، پس دلم تسلیم شماست.
و براى یاریتان آماده ام، تا خداوند حکم دینش را اجرا کند، پس آن که با شماست با شماست نه با دشمنان شما، به یقین من از معتقدان به لطف و کرم شما و معترف به بازگشت شمایم،
منکر توانایى خدا نبوده و جز آنچه خدا مى خواهد نمى خواهم، تسبیح مى گویم خدایى را که صاحب ملک و ملکوت است،
تمامى مخلوقات،خدا را با نامهایش تسبیح مى گویند، و درود بر جانها و جسمهاى شما، و درود و رحمت و برکات خدا بر شما باد».[39]
10- زیارت امیرالمومنین در هفده ربیع الاول
زیارت امیر مؤمنان، على علیه السلام نیز در این روز مستحب است با همان زیارتى که امام صادق علیه السلام در چنین روزى کنار ضریح شریف آن حضرت علیه السلام وى را زیارت کرد.[40]،[41]مرحوم «علّامه مجلسى» از «شیخ مفید» و «شهید اوّل» و «سیّد بن طاووس» نقل مى کند که روایت شده:
امام صادق علیه السلام در روز میلاد رسول اکرم صلى الله علیه و آله امیرمؤمنان علیه السلام را به این زیارت، زیارت کرد: «السَّلامُ عَلى رَسُولِ اللَّهِ، السَّلامُ عَلى خِیَرَةِ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَى الْبَشیرِ النَّذیرِ، السِّراجِ الْمُنیرِ، وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ...؛
سلام بر رسول خدا، سلام بر برگزیده خدا، سلام بر بشارت دهنده بیم دهنده، آن چراغ نورانى، و رحمت و برکات خدا بر او باد»،آنگاه به نزدیک قبر برو و بگو:
« السَّلامُ عَلَیْکَ یا وَصِىَّ الْأَوْصِیآءِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا عِمادَ الْأَتْقِیآءِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا وَلِىَّ الْأَوْلِیآءِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا سَیِّدَ الشُّهَدآءِ...؛
سلام بر تو اى جانشین جانشینان، سلام بر تو اى تکیه گاه پرهیزکاران، سلام بر تواى ولىّ اولیاى خدا، سلام بر تو اى آقا و سرور شهیدان»[42]
سپس خود را به قبر بچسبان و آن را ببوس و بگو:اشْهَدُ انَّکَ تَسْمَعُ کَلامى ، وَتَشْهَدُ مَقامى ، وَاشْهَدُ لَکَ یا وَلِىَّ اللَّهِ بِالْبَلاغِ وَالْأَدآءِ، یا مَوْلاىَ یا حُجَّةَ اللَّهِ...؛
گواهى مى دهم که تو به یقین سخنم را شنیده و جایگاهم را مى بینى و اى ولى خدا گواهى مى دهم در مورد تو به ابلاغ و انجام (وظیفه ات)، اى مولاى من، اى حجّت خدا»[43]
بار دیگر خود را به قبر بچسبان وقبر را ببوس وبگو: یا وَلِىَ اللَّهِ، یا حُجَّةَاللَّهِ، یا بابَ حِطَّةِ اللَّهِ، وَلِیُّکَ وَزائِرُکَ، وَاللّائِذُ بِقَبْرِکَ، وَالنَّازِلُ بِفِنآئِکَ...؛ا
ى ولى خدا، اى حجّت خدا، اى درگاه خدا براى ریزش گناهان، دوستدار و زائرت و پناهنده به قبرت و فرود آینده به درگاهت»[44]
چرا زیارت امیرمؤمنان علیه السلام در هفدهم ربیع الاول وارد شده است؟
ممکن است براى بعضى این سؤال مطرح شود که با آن که روز 17 ربیع الاوّل روز تولّد رسول خدا صلى الله علیه و آله است، چگونه زیارت امیرمؤمنان علیه السلام در این روز وارد شده است؟و از زیارت خود آن حضرت در این روز (غیر از چند جمله اى که در ابتداى این زیارت طولانى آورده شده) خبرى نیست؟[45]
در پاسخ به این سوال باید گفت: الف) رسول گرامى صلى الله علیه و آله خود، فرمودند:«أَنَا مَدینَةُ الْعِلْمِ وَ عَلیٌّ بابُها»که ممکن است از آن برداشت شود: براى رسیدن به محضر پیامبر صلى الله علیه و آله باید از دروازه توجّه به على علیه السلام عبور کرد.[46]
ب) ارتباط این دو بزرگوار و اتّحاد این دو نور، به قدرى زیاد است که حقیقتاً یک نَفْس و یک روح هستند در دو کالبد؛ بر همین اساس، در آیه مباهله از نفس پیامبر در کلمه «أنفسنا» على علیه السلام اراده شده است و لازمه چنین اتّحادى این است که زیارت یکى زیارت دیگرى نیز باشد.[47]
ج) «کامل الزیارات» از مفضّل بن عمر از امام صادق علیه السلام روایتى را نقل کرده که ظاهرش این است: زیارت نجف، به منزله زیارت رسول گرامى صلى الله علیه و آله مى باشد.[48]
همان گونه که «علّامه مجلسى» از کتاب «مزار کبیر» از اسحاق بن عمّار نقل کرده که از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: عربى بادیه نشین به خدمت رسول اللَّه صلى الله علیه و آله مشرّف شد، و عرض کرد:
یا رسول اللَّه! خانه ام دور از خانه توست و من مشتاق تو و زیارت تو مى شوم و این مسیر طولانى را مى پیمایم و به مدینه مى آیم ولى تو را نمى یابم، بلکه با علىّ بن ابى طالب ملاقات مى کنم.
و او هم با گفتگو و مواعظش با من انس مى گیرد و برمى گردم، امّا در حالى که متأسّف و محزون از ندیدن تو هستم. فرمود: هر کس على علیه السلام را زیارت کند به راستى که مرا زیارت کرده است.
و هر کس او را دوست داشته باشد مرا دوست داشته است و هر کس با او دشمنى کند با من دشمنى کرده است.
این مطلب را از جانب من به قومت برسان و (بگو که:) هر کس به زیارت على آید به زیارت من آمده است و من و جبرئیل و مؤمنان صالح در روز قیامت به او پاداش خواهیم داد.[49] ،[50]
د) هم چنین شیعیان غالباً در عراق بودند و کمتر دسترسى به قبر پیامبر صلى الله علیه و آله داشتند. از این رو دستور داده شد که در چنین روزى جانشین به حقّ او را زیارت کنند.[51]
بیان فضلیتی از علی (ع) در روایت سنی ها
روایتى نیز از طریق اهل سنّت درباره فضیلت او و امیر المؤمنین علیهما السّلام نقل نمایم. زیرا بهترین گواه بر فضایل على علیه السّلام روایاتى است که سنّیها در این مورد نقل مى‌کنند.احمد حنبل در کتاب مسند خود و ابن ابى لیلى در کتاب فردوس و منهج التحقیق از ابن خالویه روایت نموده‌اند که او راویان حدیث را شمرد تا به جابر بن عبد اللّه انصارى رسید و آنگاه از او نقل کرد که: «از رسول خدا شنیدم که فرمودند:
خداوند، من، على، فاطمه، حسن و حسین را از یک نور آفرید سپس این نور را فشارى داده و شیعیان ما از این نور خارج شدند. پس از آن ما خدا را ستایش نمودیم.
آنان نیز خدا را ستایش نمودند، ما خدا را منزه دانستیم آنان نیز خدا را منزه دانستند، مالا اله الا اللّه گفتیم،آنان نیزلا اله الا اللّه گفتند، خداوند را تمجید نمودیم شیعیان ما نیز او را تمجید کردند.
خداوند را یگانه دانستیم شیعیان ما نیز چنین کردند. سپس خداوند آسمان‌ها و زمین و فرشتگان را آفرید که تا صد سال تسبیح و تقدیس را نمى‌شناختند ما تسبیح گفتیم بدنبال ما شیعیان ما تسبیح گفتند .
و سپس ملائکه تسبیح گفتند و همچنین در مورد غیر تسبیح... این روایت تصریح مى‌کند که پیامبر و آل او علیهم السّلام تسبیح، تهلیل و تکبیر را به شیعیان خود یاد داده و شیعیان آنها نیز به ملائکه آموختند بهمین جهت شیعیان آنها از ملائکه برتر مى‌باشند. [52]
11- تکریم، تعظیم و بزرگداشت 17 ربیع الاول
تکریم، تعظیم و بزرگداشت ماه ربیع الاول به ویژه روز هفدهم ربیع الاول بسیار بجاست، مرحوم «سیّد بن طاووس»، در اقبال، در تکریم و تعظیم این روز به خاطر ولادت شخص اوّل عالم امکان و سرور همه ممکنات حضرت نبىّ اکرم صلى الله علیه و آله سفارش بسیار کرده است.[53]بنابراین، سزاوار است مسلمین با برپایى جشن ها و تشکیل جلسات، هرچه بیشتر با شخصیّت نبىّ مکرّم اسلام صلى الله علیه و آله، سیره و تاریخ زندگى او آشنا شوند و از آن، براى ساختن جامعه اى اسلامى و محمّدى و تقویت اتحاد امت اسلامی بهره کامل گیرند.[54]
همچنین یکسال قبل از هجرت رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، در چنین شبی معراج آن حضرت صورت گرفت. گفته شده است در این روز به آنچه موافق حقیقت عید است (عمل کند) یعنی به آنچه که در شرع وارد گشته نه آنچه خلاف مقرّرات شرع باشد .
همچنان که عادت و سنّت پاره‌ای از نادانان است که به لهو و لعب بلکه پاره‌ای از افعال حرام می‌پردازند. برای هر مجلسی لباس مخصوصی و زینتی مناسب آن لازم است.
و لباس شایسته ی اهل چنین مجلس (ی)، لباس تقوا و تاج آنها، تاج کرامت و وقار می‌باشد؛ یعنی لباس اهل این مجلس تخلّق به اخلاق حسنه و تاج معارف ربّانیه و تطهیر آنها، پاکیزه ساختن دل از اشتغال به غیر خدا و بوی خوش ایشان، ذکر خدا و درود بر رسول خدا و آل طاهرین او {علیهم السّلام} است. [55]
12- رعایت آداب هفدهم ربیع الاول از منظر میرزا جواد آقا ملکی تبریزی
از کارهاى مهم در این روز رعایت آداب عید میلاد پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم و اظهار مراسم شرعى عیدهاى بزرگ است تا دیگران این روز را به عنوان عید بشناسند.و نیز باید دیگران را با عمل خود به چیزهایى که موافق با حقیقت عید است عادت دهیم همانگونه که شرع از ما خواسته نه آنگونه که مخالف شرع است. زیرا عده‌اى نادان در این روز به لهو و لعب و حتى به کارهاى حرام مى‌پردازند.
خداوند هنگام عید به همه نیکوکاران و بدکاران بار عام میدهد تا در پیشگاه او حضور یافته، اظهار خضوع و خشوع نموده و مراسم بندگى را بجا آورند، و آمرزش گناهان، جوائز و نامه‌هاى سلطنت و پادشاهى بگیرند. بنابراین باید با تمام توان خود را براى حضور در چنین مجلسى آراسته و آماده نمود.
و چون هر مجلسى لباس مخصوص و آرایش متناسب با خود دارد، باید خود را مانند اهل آن مجلس آماده و آراسته نماییم. لباس اهل این مجلس، تقوى، تاجشان معارف الهى و نظافت آنان پاکیزگى قلب از بیاد غیر خدا بودن و عطرشان ذکر خدا و صلوات بر رسول خدا و آل پاک او مى‌باشد.
مبادا در مجلس پاکیزگان وارد شوى و قلب تو آلوده به یاد دنیا و بدنت برهنه از لباس تقوى و سرت بدون عمامه مراقبت باشد و از تو بوى بد آلودگى‌هاى دوستى دنیا استشمام شود،
اعمال بدت باعث فاسد شدن اخلاقت شده، سرت خالى از عقل معرفت، قلبت خالى از ایمان و چشمت بخاطر نگاه به حرامهاى الهى دردمند، زبانت از گفتن در رضاى خدا لال، گوش تو از شنیدن ذکر خدا کر، دست تو بخاطر بخل از جود و سخاوت و انفاق در راه خدا، بسته و از جهاد در راه خدا باز مانده، شکمت از مال حرام و چیزهایى که خدا حرام نموده پر، فرج تو...
و پاى تو از برآوردن نیازهاى دوستان خدا و رفتن به خانه‌هاى خدا لنگ باشد. زیرا اگر در مجالس پاکان حاضر شوى، بخاطر پلیدى لباس اراذل و زشتى این آفات و بد حالى رسوا خواهى شد.
پس بخاطر وجود شریف و عزیز خود اندکى تأمل کرده و به خود خطاب کن: اى فقیر چرا با غفلتها و کوچک شمردن شعائر و حرمتهاى الهى و بخاطر بیحالى و کوتاهى در میدان مسابقه تحصیل کمالات از همانندهاى خود عقب مى‌افتى؟ از امام حسن مجتبى علیه السّلام روایت شده است
«در روز عید فطر به عده‌اى که مى‌خندیدند و بازى مى‌کردند نظر نمود، سپس به همراهان خود فرمود: خداوند عز و جل ماه رمضان را براى تمرین مسابقه خلق خود قرار داد که در آن با اطاعت و کسب خوشنودى او با هم مسابقه بدهند. عده‌اى پیشى گرفته و رستگار شدند و عده‌اى عقب مانده و بدبخت شدند.
شگفتا در روزى که نیکوکاران پاداش دیده و کوتاهى کنندگان زیان مى‌بینند، عده‌اى مشغول خنده و بازى هستند. بخدا سوگند اگر پرده‌ها فرو افتد، نیکوکار مى‌اندیشد که چرا بیشتر عمل نیک انجام ندادم و بدکار مى‌گوید چرا بد مى‌کردم».
و در روایت دیگرى در دنباله این روایت آمده است که: «از شانه کردن مو و صاف کردن لباس باز مى‌مانند»[56] سایر آداب عید در دو عید دیگر خواهد آمد.
و پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم گشاینده و پایان دهنده است. کسى است که پیامبران علیهم السّلام و کتابهاى آسمانى به پیامبرى او مژده داده‌اند.
کتاب او گواه بر تمام کتب و جانشین او سرور جانشینان و امت او برترین امتها و شریعت او کاملترین شرائع و مذهب او بهترین مذاهب است.
او صاحب حوض و لواء حمد و صاحب وسیله و بزرگترین شفاعت است. کسى است که این آیه درباره او نازل شده است: «و بزودى خداوند آنقدر به تو عطا خواهد نمود که راضى شوى.»[57] [58]
نتیجه:
مهمترین اعمال در هفدهم ماه ربیع الاول از قرار زیر شد.1- غسل
2- روزه: روزه گرفتن در این روز فضیلت بسیاری دارد
3- خواندن نماز:
4- صدقه دادن:
5- قرائت زیارت حضرت محمد (صلی الله علیه وآله)
6 .قرائت زیارت امیرالمومنین(علیه السلام.)
7-تکریم و بزرگداشت روز هفدهم ربیع الاول
پی نوشت:
1.مصباح المتهجّد، صفحه 791 و اقبال، صفحه 603.2. بحارالانوار، جلد 47، صفحه 1، حدیث 2.
3. مصباح المتهجّد، صفحه 791 و اقبال، صفحه 603.
4.فلاح السائل، صفحه 61.
5.اقبال، صفحه 603
6.مفاتیح الجنان بخش ریارت رسول اکرم (ص)
7.إقبال الأعمال: ۳ - ۱۳۷
8.اقبال، صفحه 603.
9.مجلسی، زاد المعاد، ۱۳۸۹شمسی
10.مفاتیح‌الجنان. فصل نهم. در اعمال ماه ربیع الاول.
11.همان ؛ ص230.
12. کافى؛ ج 8؛ص 175.
13. کلیات مفاتیح نوین ؛ ص231.
14. اقبال؛ ص 604.
15. کلیات مفاتیح نوین ؛ ص215.
16. کانَ حَقّاً عَلَىَّ أَنْ أَزُورَهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ، حَتّى أُخَلِّصَهُ مِنْ ذُنُوبِهِ،( کامل الزیارات؛ ص 11؛ ح 2؛ ب 1.
17. کلیات مفاتیح نوین ؛ ص225.
18.] کامل الزیارات؛ ب 2؛احادیث 1، 2، 3، 4، 7، 8، 10، 12، 13، 14، 15 و 16.
19. کلیات مفاتیح نوین ؛ ص225.
20. کامل الزیارات؛ ص 15؛ح 19.
21. همان؛ ص 13؛ ح 11.
22. کلیات مفاتیح نوین ؛ ص225.
23. کافى؛ ج 4؛ ص 554؛ ح 3 ، بحارالانوار؛ ج 97؛ ص 146؛ ح 1.
24.کلیات مفاتیح نوین ؛ ص225.
25. خصال؛ ج 2؛ ص 616.
26. کلیات مفاتیح نوین ؛ ص225.
27. همان؛ص226.
28.کامل الزیارات؛ ص 15؛ ب 3؛ ح 1.
29.کلیات مفاتیح نوین ؛ ص227.
30. کامل الزیارات؛ ص 12؛ ح 5؛ ب 2.
31.کلیات مفاتیح نوین ؛ ص228.
32. امالى طوسى؛ ص 167؛ ح 31.
33.کلیات مفاتیح نوین ؛ ص228.
34.کامل الزیارات؛ ص 14؛ ح 17؛ ب 2.
35. کلیات مفاتیح نوین، ص 229.
36. بحارالانوار؛ ج 97؛ ص 181؛ ح 3 ، قرب الاسناد؛ ص 169.
37. کلیات مفاتیح نوین، ص 229.
38. مصباح الزائر؛ ص 50 ، بحارالانوار؛ ج 86؛ ص 330.
39. کلیات مفاتیح نوین، ص 230.
40. اقبال؛ص608.
41.کلیات مفاتیح نوین، ص 615.
42.همان؛ص301.
43. همان؛ص306.
44.همان؛ص307.
45. همان؛ص308.
46. همان.
47. همان.
48. کامل الزیارات؛ ب 10؛ ص 39؛ ح 2.
49. بحارالانوار؛ ج 97؛ ص 262؛ ح 17؛به نقل از مزار کبیر ؛ص 38؛ ح 13.
50.کلیات مفاتیح نوین، ص 309.
51.همان.
52.المراقبات ترجمه ابراهیم محدث بندرریگى صفحه ۷۱ تا 80
53.اقبال؛ ص 603.
54. کلیات مفاتیح نوین؛ ص 616.
55. .المراقبات. ص ۸۱ – ۸۴.
56. إقبال الأعمال: ۳ - ۱۳۷
57. ضحی. آیه ۵
58.المراقبات ترجمه ابراهیم محدث بندرریگى صفحه ۷۱ تا 80
منابع:
http://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=21&lid=0&mid=256991&CatID=-2http://erfanvahekmat.com/:مراقبات هفدهم ربیع الاول در بیان میرزا جواد آقا ملکی تبریزی
https://makarem.ir/main.aspx?lid=0&typeinfo=4&mid=414888#_ftn41
https://makarem.ir/main.aspx?lid=0&typeinfo=4&mid=414888
http://erfanvahekmat.com:زیارت پیامبر گرامی اسلام در هفدهم ربیع الاول
http://erfanvahekmat.com:زیارت امیرالمومنین در هفده ربیع الاول
http://erfanvahekmat.com:نماز روز هفدهم ربیع الاول
https://fararu.com/fa/news/460781
https://www.imna.ir/news/453188
https://ahlolbait.com/doa/1559
https://ahlolbait.com/doa/1557
https://ahlolbait.com/doa/1564
https://ahlolbait.com/doa/8078
http://erfanvahekmat.com
