منظورمان از کارمندی و کار آزاد چیست؟

از نظر حقوقی کارمند کسی است که تحت شرایط مشخصی در نهادها و اداره‌جات عمومی (مثل وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها یا شرکت‌های دولتی) استخدام شده است. آن‌هایی که مطابق قوانین استخدامی به کار گرفته نمی‌شوند یا برای اشخاص خصوصی (مثل شرکت‌های خصوصی) و اشخاص حقیقی (مثل صاحب یک فروشگاه) کار می‌کنند، حسب مورد ممکن است کارگر، پیمان‌کار، نماینده، وکیل یا شریک باشند و در هر حال «کارمند» به حساب نمی‌آیند.

وقتی موضوعات حقوقی مثل قانون کار را بررسی می‌کنیم، باید به تعاریف حقوقی پایبند باشیم و در چهارچوب آن‌ها به مسائل نگاه کنیم. اما در مواردی مثل این درس که تمرکزمان روی موضوعات حقوقی نیست، معانی عُرفی در اولویت قرار می‌گیرند. از نظر عرفی، معمولاً کارمند را فردی می‌دانند که تمام ویژگی‌های زیر را داشته باشد:

برای یک سازمان (اعم از دولتی و غیردولتی) کار کند.
تمام یا بخشی از دستمزدش ثابت باشد.
عموم کارهایش پشت میز و در فضای اداری انجام شود.
خودش در محل کار حضور داشته باشد (نه این که افراد دیگری را به سلیقه‌ی خود جایگزین کند).
خدماتی که ارائه می‌دهد به صورت پروژه‌ای نباشد (مثلاً فقط برای تکمیل یک اظهارنامه از او کمک نخواسته باشند و کارش جنبه‌ی مستمر داشته باشد).
در ادامه‌ی این درس، فارغ از تعاریف و ملاحظات حقوقی، هر کسی که ویژگی‌های بالا را داشته باشد، کارمند می‌دانیم.
همچنین منظورمان از اشتغال در «کار آزاد» این است که یک نفر به کسب‌وکاری مشغول شود که بخش مهمی از سرمایه‌ی آن به خودش تعلق دارد و اعم تصمیم‌ها و برنامه‌های مربوطه تحت نظارت و با تایید او باشد، طوری که دیگران او را صاحب آن کسب‌وکار بدانند.

کارمندی یا شغل آزاد؟ کدام‌یک انتخاب شماست؟

هرگز هیچ شخصی نمی‎تواند به‌طورقطعی ادعا کند که کدام دسته از مشاغل کارمندی یا شغل آزاد بهتر است. زیرا هر کدام دارای معایب و مزایایی هستند که جلوه دادن هر مزیت و عیب در آن دسته را باید طبق روحیه شخص مورد بررسی قرار داد.

افرادی که به دنبال ریسک و خطر هستند، به معمولی بودن و روزمرگی عادت ندارند و برای داشتن آرزوهای بزرگ‌تر هر روز تفکر کرده و برنامه‌ریزی مشخصی دارند. این دسته از افراد نمی‎توانند شغل دولتی را برگزینند و به‌همین دلیل شغل آزاد را متناسب با روحیه خودشان درپیش می‎گیرند.

اما عده‎ای دیگری هم هستند که اهل ریسک نیستند و انضباط و عادی بودن را ترجیح می‎دهند. این افراد همیشه سعی دارند که درگیر یک زندگی پرهیاهو، بی‌نظمی و ارتعاش نشوند و اولویت اولشان آرامش فکری است که همیشه در جست‌وجوی شغل دولتی هستند.

اگر به‌دنبال شغلی با پول فراوان هستید، انتخاب یکی از انواع شغل‌های آزاد می‌‌تواند گزینه‌ای منطقی‌تر به حساب بیاید. البته فراموش نکنید که حتما باید روحیه تلاش و خستگی‌ناپذیر را همراه با خلاقیت و ایده‌های کاملاً نو در کنار آن همراه نمایید.

اما در عوض مشاغل دولتی مناسب برای آن دسته از افرادی است که ترجیح می‌دهند در برابر زمان کاری معینی که کار انجام می‌دهند،‌ حقوق ثابت ماهیانه دریافت نمایند.بنابراین اگر اهل چالش نیستید و رؤیایتان یک زندگی بی‌دغدغه و آرام است، حتما سعی داشته باشید که یک کار دولتی را برگزینید.

در کل می‌توان گفت اگر از آن دسته اشخاصی هستید که اهل ریسک و چالشید و زندگی کردن در لحظه را ترجیح می‌دهید، شغل آزاد پیشنهاد بهتری برای شما به‌شمار می‌آید. ولی اگر از آن دسته اشخاصی هستید که دوست دارید امنیت خاطر و تقریباً زندگی عادی داشته باشید، کارمند بودن برای شما یک مزیت محسوب می‌گردد.

مقایسه کارمندی با شغل آزاد

پیش از مقایسه، بیایید هر دو را تعریف کنیم. کارمندی یعنی فردی برای دیگری کار کند و به‌ازای کاری که می‌کند حقوق بگیرد. فرد می‌تواند برای اشخاص حقیقی یا حقوقی کار کند.
شغل آزاد یعنی فرد برای خودش کار کند. کسب‌وکاری داشته باشد و مسئولیت موفقیت یا شکستش بر عهده خودش باشد.

وقتی برای خودتان کار می‌کنید، رئیس خودتان هستید و دیگر نیازی نیست ساعت کاری مشخصی داشته باشید، اما این مسئله به‌معنی آزادی عمل کامل شما هم نیست. وقتی برای خودتان کار می‌کنید، همه امور مرتبط با کارتان بر عهده شماست و چه بسا ساعت کاری شما در این حالت خیلی بیشتر از کارمندی با وظایف محدود باشد.

حالت سومی هم هست؛ هم کارمند باشید و هم یک شغل آزاد پاره‌وقت داشته باشید.

حالا بیایید تفاوت‌های این ۲ حالت را دقیق‌تر بررسی کنیم.

۱. درآمد و امینت شغلی

درباره درآمد کارمندی که حرف چندانی نیست؛ حقوقی ثابت و تعدادی مزایای مشخص تعریف شده‌اند. بنابراین کارمندی معمولا بیشتر امنیت شغلی دارد.
شغل آزاد درآمد ثابتی ندارد، چراکه شما حقوق دریافت نمی‌کنید. گاهی اوقات درآمد هنگفتی نصیبتان می‌شود و گاهی هم خبری از درآمد نیست. وضعیت درآمدی شما بستگی به شرایط بازار، میزان مهارت‌های شما، میزان شهرت برندتان، وضعیت رقبا و بسیاری عوامل دیگر دارد.

حتی شرایط سیاسی و اقتصادی کلان و قوانینی که وضع یا ملغی می‌شوند هم ممکن است وضعیت درآمد شما را دگرگون کنند. مثلا همین ویروس کرونا را در نظر بگیرید؛ ویروسی نادیدنی و کوچک در جهان منتشر و منجر به انفجار درآمد و رونق سریع کسب‌وکارهای اینترنتی شد.

همچنین همین ویروس منجر به زیان و حتی نابودی بسیاری از مشاغل آزاد شد.از منظر امنیت شغلی، دنیای کارمندی را می‌توان به ساحل آرام و مشاغل آزاد را به دریای پرتلاطم تشبیه کرد، دریایی که البته پاداش‌های بزرگی را نیز برای ماجراجویان در دل خود پنهان کرده است.

۲. آزادی عمل

بی‌شک در شغل آزاد آزادی عمل خیلی بیشتری دارید، چون رئیس خودتان هستید. البته این جمله کمی گول‌زننده است. در واقع کارهای زیادی هست که باید به آنها رسیدگی کنید. پس شاید در مقایسه با کارمندان وقت آزاد کمتری داشته باشید.

۳. مالیات و بیمه

وقتی کارمند هستید، کارهای مالیاتی و بیمه شما بر عهده شرکت یا فردی است که شما را استخدام کرده. اما وقتی برای خودتان کار می‌کنید، پرکردن فرم‌های مالیاتی و سروکله‌زدن با بیمه با خودتان است.

۴. بازنشستگی

هر کارمندی روزی بازنشسته می‌شود. شرکت‌ها و سازمان‌ها اغلب برای کارمندان خود طرح‌های بازنشستگی دارند. در شغل آزاد از این طرح‌ها خبری نیست. در عوض وقتی برای خودتان کار کنید می‌توانید هر زمان که خواستید بازنشسته شوید، بیمه عمر برای خودتان داشته باشید و از مزایای بازنشستگی شخصی لذت ببرید.

۵. هزینه‌های محل کسب‌وکار

کارمندان چنین هزینه‌ای ندارند و کارفرما یا سازمان موظف است محل کار و امکانات لازم را فراهم کند. وقتی برای خودتان کار می‌کنید، تأمین همه اینها بر عهده خودتان است.

مزایای شغل آزاد

• دست باز خلاقیت

وقتی برای خودتان کار می‌کنید، تصمیم‌گیری‌ها هم بر عهده خودتان است و فرصت دارید که راه‌حل‌های خلاقانه را امتحان کنید، روش‌های جدید را برای حل مشکلات به کار بگیرید و شاهد رشد کارتان باشید.

• استقلال

قدرت تصمیم‌گیری علاوه بر اینکه دست‌تان را برای کارکردن خلاقانه باز می‌گذارد، به شما حس استقلال بیشتری در زندگی می‌دهد.

• رضایت شغلی

کسب دستاوردهای شغلی در کسب‌وکاری که خودتان آن را اداره می‌کنید، بسیار دلپذیر است.

• انعطاف‌پذیری زمانی و مکانی

وقتی برای خودتان کار می‌کنید، زمان و مکان تا حد زیادی در اختیار شماست. می‌توانید بسته به نوع شغلتان در خانه یا بیرون خانه کار کنید. همچنین زمان کارکردن نیز در اختیار شماست.
می‌توانید روزی که سرحال هستید ساعت‌ها کار کنید و روزی دیگر که احساس کسالت داشتید دست از کار بکشید.

• درآمد نامحدود

یکی از مزایای خاص شغل آزاد، نبود محدودیت جدی برای کسب درآمد است. وقتی کسب‌وکار خودتان را اداره می‌کنید، هرچه بیشتر پیشرفت کنید، درآمد بیشتری هم خواهید داشت.

• تنوع کارها و فعالیت‌ها

در شغل آزاد می‌توانید انواع پروژه‌ها و کارها را انجام دهید. چنین امکانی در کارمندی که وظایف محدود و معینی دارد چندان امکان‌پذیر نیست. با انجام کارهای مختلف، هم مهارت‌هایتان را ارتقا می‌دهید و هم تجربیات جدید کسب می‌کنید.

معایب شغل آزاد

• نبود مزایای دریافتی از کارفرما

بیمه‌های سازمانی، مرخصی استعلاجی و مزایای حقوقی مندرج در فیش حقوقی در شغل آزاد جایی ندارند.

• نداشتن ساعت کاری مشخص

ممکن است افراد در نگاه اول تصور کنند با نداشتن کارفرما و عدم نیاز به ثبت ساعات ورود و خروج، ساعت کاری بسیار کمی خواهند داشت.در واقع باید به شما بگوییم یک شغل آزاد به ساعات کاری بسیار طولانی‌تری نیاز دارد و مواردی هم‌چون تعطیلات سالانه، مرخصی‌های مختلف، آخر هفته‌های راحت، همه جزو مواردی است که باید به نداشتن آن‌ها عادت کنید.

ممکن است در سال‌های اول شروع کار آزاد، روزانه تا بیش از ۱۲ ساعت به حضور در محل کار و فعالیت نیاز داشته باشید. بنابراین انتخاب شغل آزاد به معنای ساعات کاری طولانی‌تر و نداشتن مرخصی‌های بی‌دغدغه خواهد بود.

• مسئولیت‌های سنگین

همه کارهای کسب‌وکارتان را باید خودتان انجام دهید. حتی اگر ضرر کنید، همچنان باید مالیات بپردازید و یک اشتباه حقوقی در پرکردن فرم مالیات می‌تواند دردسرهای زیادی برایتان ایجاد کند. این واقعیت که موفقیت یا شکست کاملا گردن شماست، مسئولیت سنگینی به حساب می‌‌آید.

• قدرت ریسک‌پذیری

فعالیت و البته موفقیت در بازار، به ریسک‌پذیری بالا نیاز دارد. بنابراین اگر روحیه محتاطی دارید، احتمالا نمی‌توانید به موفقیت بالا دست پیدا کنید. بنابراین این مورد را نیز پیش از شروع کار خود در نظر بگیرید؛

• انزوای اجتماعی

برخی مشاغل آزاد به‌معنی دورشدن شما از محیط کار و روابط اجتماعی آن هستند. گاهی اوقات باید تنهایی کار کنید. این تنهایی می‌تواند باعث انزوای شما شود. در بسیاری از مشاغل آزاد، حتی همکاری ندارید که کمک حال شما باشد.

مزایای کار کارمندی

• داشتن درآمد ثابت

یکی از مزایای زندگی کارمندی از دید بیشتر افراد، داشتن حقوق ثابت است. در حقیقت، این موضوع از داشتن حس امنیت شغلی ریشه می‌گیرد. زمانی که شما کارمند هستید، می‌دانید که اگر وظیفه تعریف‌شده خود را به‌درستی انجام دهید، درآمد تعیین‌شده خود را دریافت خواهید کرد.

در این شرایط، دغدغه‌های مالی زیادی به سراغ شما نمی‌آید چون شما زندگی اقتصادی و هزینه‌های روزمره خود را بر اساس میزان حقوق ثابتتان برنامه‌ریزی می‌کنید.
اما همین حقوق ثابت گاهی اوقات می‌تواند یکی از دغدغه‌های مهم زندگی شما باشد. اما چرا این‌گونه است؟ در اوضاع اقتصادی فعلی کشور، به‌طورکلی، حقوق حداقلی تعیین‌شده وزارت کار،‌ پاسخگوی هزینه‌های سنگین زندگی نیست.

• داشتن حق بیمه

یکی از مزایای کارمند بودن این است که کارفرما موظف است کارمندان خود را بیمه کند. تحت پوشش بیمه بودن مزایای بسیاری مثل بازنشستگی به‌موقع، تقبل بخشی از هزینه‌ای درمان، تقبل هزینه‌های زندگی در صورت بیمار شدن و یا ازکارافتادگی و … را به همراه دارد.

یکی از دیگر از مزایای مهم داشتن بیمه تأمین اجتماعی بیمه بیکاری است؛ یعنی اگر شما به هر دلیلی به پس از مدتی کار کردن، تصمیم به ترک کار بگیرید و یا مجبور به ترک کار بشوید، می‌توانید تا پیدا کردن شغل بعدی خود، از بیمه حقوق بیکاری دریافت کنید تا هزینه‌های زندگی روزمره خود را تقبل کنید. استفاده از این حق، شرایط خاص خود را دارد که بهتر است این شرایط را متخصصان بیمه تأمین اجتماعی بپرسید.

با همه این مزایا، بیمه تأمین اجتماعی فقط برای کارمندان نیست و افراد آزادکار و تمام افراد کشور که در مشاغل آزاد مشغول به کار هستند، امکان واریز هزینه بیمه و برخورداری از مزایای آن را دارند، با این تفاوت که در شغل‌های کارمندی، حدود ۷۰ درصد از هزینه بیمه را کارفرما تقبل می‌کند؛ اما در شرایط واریز بیمه به‌صورت شخصی، شما باید کل مبلغ بیمه ماهانه را بپردازید.

• اختصاص زمان خاصی از روز به کار

یکی از مزایای کارمند بودن این است که برخلاف شغل‌های آزاد یا فریلنسری، شما زمان مشخصی از روز را به محل کار مراجعه می‌کنید و پس‌ازآن، وقتتان به فعالیت‌های شخصی اختصاص می‌یابد.

ساعت کاری استاندارد حدود ۸ ساعت در روز است و معمولاً از ساعت ۷ صبح شروع می‌شود و ۴ بعدازظهر به پایان می‌رسد؛ یعنی از ساعت ۴ به بعد در اختیار خودتان هستید و بدون داشتن نگرانی‌های کاری، می‌توانید به کارهای روزمره، تفریح، مطالعه و … بپردازید.

برای درک بهتر این موضوع بهتر است که یک مثال هم در نظر بگیرید. مثلاً فرض کنید که یک برنامه‌نویس آزادکار هستید. مشتری طراحی سایت ساعت ۳ بامداد با شما تماس می‌گیرد چون درگاه پرداخت سایتش دچار مشکل شده است! یا مثلاً مکانیک خودرویی که دائماً در ساعات خارج از زمان کار باید پاسخگوی ایرادهای فنی خودروهای مشتریان باشد.

اما داشتن همین ساعت کاری معین، مانند شمشیر دو لبه عمل می‌کند؛ یعنی علی‌رغم تمام مزایای ذکرشده، شما مجبور هستید که سر ساعت معینی به محل کار خود مراجعه کنید؛ یعنی درصورتی‌که نیاز به حضور در جای دیگری داشته باشید و یا حتی ازلحاظ روحی یا جسمی بیمار باشید، باید به محل کار خود مراجعه کنید و این مسئله گاهی اوقات برای شما دردسرساز خواهد شد.

معایب کار کارمندی

• درآمد فرد تقریباً بسیار محدود است.
• روند افزایش حقوق کند است.
• امکان ثروتمند شدن از طریق کار کارمندی تقریباً غیرممکن است.
• عدم وجود آزادی – متعهد به انجام کاری مشخص و اغلب تکراری.

سخن نهایی

بدون شک شغل هر انسانی تأثیر بسزایی در روند زندگی او خواهد داشت. به عبارتی شغل شما می‌تواند راه‌وروش زندگیتان را بر وفق خواسته‌هایتان به حرکت درآورده و یا آن را خدشه‌دار نماید. هر فردی، از لحاظ تمام ویژگی‌های شخصیتی با تمام افراد دیگر بسیار تفاوت دارد.

استعدادها، توانایی‌ها و علایق همه افراد با یکدیگر متفاوت است و هر فردی باید با توجه به توانایی‌ها و با درنظر گرفتن علاقه خودش، شغل و آینده حرفه‌ای خود را انتخاب نماید. همیشه به یاد داشته باشید که نوع کارتان، حق انتخاب شخصی‌ شما است و الزاماً برای انتخاب شغل آزاد یا کارمندی نباید به عرف جامعه احترام بگذارید.

بدین سبب بهتر است حتما روحیات و علایق خودتان را ملاک قرار دهید تا بتوانید بهترین ارتباط را با کارتان برقرار نمایید. اگر شخصیتی با هیجان بالا و چالشی دارید می‌توانید شغل آزاد را انتخاب نمایید و اگر به روندهای یکسان تمایل دارید، می‌توانید در پی به‌دست آوردن شغلی دولتی باشید.

اینکه شخص دیگری بگوید که کدام شغل مناسب شما است، کار چندان درستی نیست و شما باید بسته به دانش، مهارت‌ها و علایق خودتان شغلتان را انتخاب نمایید.