مقدمه :
انسان بعد از مردن وارد عالمی به نام قبر می شود، طبق روایات در عالم قبر عذاب قبر وجود دارد، حال سوال این است که در عالم قبر عذاب و فشار قبر بر همین بدن و جسم معمولی وارد می شود؟یا اینکه این عذاب و فشار قبر ربطی به جسم ندارد، بلکه بر روح شخص وارد می شود؟ یا اینکه هم بر روح و هم بر جسم هر دو مورد وارد می شود؟
در این رابطه چند دیدگاه وجود دارد که به آن اشاره خواهیم کرد.به طور مثال علامه مجلسی در این باره می‌گوید " اخبار مستفیذی داریم که آنچه پس از مرگ مورد عذاب قرار می‌گیرد، جسد و پیکر دنیوی انسان است".
و عده ای قائل هستند که در عالم قبر با اینکه روح به جسم ملحق می‌شود فشار و سختی قبر بر روح انسان وارد می‌شود، در برخی روایات آمده است گاهی عذاب قبر آنچنان زیاد است که از شدت آن، استخوان‌ها خُرد می‌شوند.و عده ای قائلند فشار و عذاب صرفا بر روح است.
در این مطلب برآنیم ابتدا به بعضی از کارهایی که موجب نجات از عذاب و فشار قبر می شوند اشاره کنیم بعد به این سوال که عذاب قبر به جسم وارد می شود یا به روح ؟ پاسخ دهیم
و اما چیزهایی که باعث نجات از فشار قبر و عذاب آن است، بسیار است و ما در اینجا اکتفا می کنیم به مواردی از آن.
چه کارهایی موجب نجات از عذاب و فشار قبر می شوند؟
1- خاصیت سورة مبارکه نساء
از حضرت امیرالمؤمنین (علیهِ السَّلام) روایت شده که هر که در هر جمعه سورة نساء را بخواند ایمن شود از فشار قبر.(1)2-- مداومت بر سورة مبارکه ذخرف
روایت شده که هر کس به خواندن سورة زخرف مداومت نماید . حق تعالی او را در قبر از جانوران زمین و از فشار قبر ایمن گرداند.(2)3-آقا امیرالمومنین علی علیه السلام فرمودند: «اگر فردی سوره نساء را روزهای جمعه تلاوت نماید، از فشار قبر در امان خواهد بود.
3- مردن در این وقت شریف
از حضرت صادق (علیهِ السَّلام) نقل شده است که هر کس بمیرد ما بین زوال (ظهر) روز پنج شنبه تا زوال روز جمعه حق تعالی او را از فشار قبر پناه دهد.(3)از حضرت امام باقر (علیهِ السَّلام) روایت شده که شب جمعه سفید و روز آن درخشنده است، هیچ مؤمنی نیست در شب جمعه بمیرد مگر اینکه برایش برات آزادی از عذاب قبر نوشته می شود .
و اگر در روزش بمیرد، از آتش آزاد می شود... . و از حضرت امام باقر (علیهِ السَّلام) و امام صادق (علیهِ السَّلام) روایت است که فرمودند:
«وقتی شب جمعه می شود خدا به فرشته ای امر می کند از اول شب تا پایان آن ندا بدهد و در غیر شبهای جمعه در ثلث آخر ندا بدهد:
آیا سؤال کننده ای هست به او عطا کنم؟ آیا توبه کننده ای هست توبه اش را بپذیرم؟ آیا طالب مغفرتی هست او را بیامرزم؟ ای طالب خیر بیا، ای طالب شر، (بدی را) کوتاه کن.»(4)
4- خواندن نماز شب
از حضرت امام رضا (علیهِ السَّلام) نقل شده است که فرمودند: «بر شما باد به نماز شب، بنده ای نیست که آخر شب برخیزد.و هشت رکعت نماز شب و دو رکعت نماز شفع و یک رکعت نماز وتر بجای آورد و در قنوت وتر هفتاد مرتبه استغفار کند، مگر آنکه از عذاب قبر و از عذاب جهنم پناه داده شده و عمرش طولانی گردد و معیشتش گشاده شود (روزیش زیاد شود).(5)
5-سورة مبارکة تکاثر
از حضرت رسول (صَلَی اللهُ عَلیه وَآله وسَلم) روایت شده است که: «هر کس سوره «تکاثر» را در وقت خواب بخواند، از عذاب قبر محفوظ ماند.6- خواندن این دعا
و دیگر آنکه در هر روزی ده مرتبه بخواند: «اَعدَدتُ لِکُلِّ هَولٍ لا اِلَه اِلاَّ اللهُ، وَ لِکُلِّ هَمٍّ وَ غَمٍّ ما شاءَاللهُ، وَ لِکُلِّ نِعمَةٍ الحَمدُاللهِ، وَ لِکُلِّ رَخاءٍ اَلشُّکر اللهِ، وَ لِکلِّ اُعجُوبَة ٍسُبحانَ اللهِ، وَ لِکُلِّ ذنَبٍ اَستَغفِرُاللهُ وُ لِکُلِّ مُصیبَةٍ اِنّا للهِ وَ اِنّا اِلیهِ رَاجِعُونَ، وَ لِکُلِّ ضیقٍ حَسبِیَ اللهُ وَ لِکُلِّ قَضاءٍ وَ قَدَرٍ تَوَکَّلُت عَلَی اللهِ، وَ لِکُلِّ عَدُوٍّ اعتَصَمتُ بِاللهِ، وَ لِکُّلِ طاعَةٍ وَ مَعصِیةٍ، لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللهِ العَلیِّ العَظیمِ.»(6)من آماده کرده ام برای هر هول و هراسی کلمه طیبه لا اله الا الله را، . برای هر هم و غمی ما شاالله (هر چند خدا بخواهد) را، و برای هر نعمتی الحمدالله،
و برای هر راحتی و آسانی شکر و سپاس از خدا را، و برای هر چه مایه تعجب من گردد سبحان الله را، و برای هر گناهی استغفرالله را و برای هر مصیبتی اینکه بگویم انا لله و انا الیه راجعون (همانا ما از خدائیم و بسوی خدا باز می گردیم)
و برای هر تنگی و ضیقی حسبی الله (یعنی بگویم خدا مرا کافی است) و برای هر قضا و قدری توکلت علی الله را، و برای مقابله با هر دشمنی اعتصمت بالله را (یعنی در مقابل او به ریسمان خدا چنگ می زنم)
و برای هر طاعت و معصیتی اینکه بگویم: لاحول و لاقوه الا بالله العلی الظیم (هیچ توان و قدرتی نیست بجز قدرت و توان خداوند والای بزرگ)(7)
7- دفن شدن در نجف اشرف
آنکه در نجف اشرف مدفون شود؛ زیرا که از خواص آن تربت شریف آن است که ساقط می شود عذاب قبر و حساب نکیر و منکر از کسی که در آن مدفون شود.(8)البته باید توجه داشت که هر کسی که در محلی دفن می شود دلیل بر این نیست که قبر او همانجا باشد، کما اینکه ممکن است شخص خوبی که در محلی بد یا بی معنویت دفن شده باشد.
به محلی پر معنویت مانند وادی السلام نجف اشرف که محل جمع شدن مؤمنان است برده شود و بالعکس انسان فاسقی که در جای خوبی دفن شده (مثلاً در اطراف قبور یکی از ائمه اطهار (عَلیهِم السَّلام)).
توسط ملک نقّاله(9) به جای بدی برده شود و حتی شخص دیگری در قبر او به جایش قرار گیرد.
8- گذاردن دو چوب تر در قبر
از چیزهایی که برای رفع عذاب قبر سودمند است، گذاشتن دو چوب تر با میت در قبر است، که روایت شده عذاب قبر آن میت را تا وقتی که آن چوب، تر است، برطرف می کند.(10)و البته بهتر است از درخت نخل باشد و اگر نباشد از انار و اگر نباشد از هر درخت دیگری. .
و نیز آب پاشیدن بر قبر هم سودمند است، چنانکه در روایات آمده است که: «تا زمانی که نم و تری در خاک قبر باشد، عذاب از میت برداشته می شود».(11)
از امام صادق (علیهِ السَّلام) در مورد علت قرار دادن جریده (12) با میت سؤال شد؛ آن حضرت فرمودند: «این تکه چوب مادامی که تر و تازه است عذاب از میت دور داشته می شود».
رسول خدا (صَلَی اللهُ عَلیه وَآله وسَلم) بر گوری که صاحب آن عذاب می شد گذر فرمودند، پس آن حضرت جریده یا شاخة خرمایی خواستند و آن را دو نیم کرده، یکی را در نزدیک سر میت و دیگری را نزدیک پاهای او فرو نمودند به آن حضرت عرض شد: برا چه آن چوب ها را در قبر فرو کردید؟ آن حضرت فرمودند: تا وقتی آن دو چوب تر و تازه اند عذاب صاحب قبر سبک گردانیده می شود.
همچنین از امام صادق (علیهِ السَّلام) درباره جریده پرسیده شد که آیا می توان آن را (به جای آنکه در کفن پیچیده شود) در گور نهاد؟
آن حضرت فرمودند: اشکالی ندارد. (13)
9.این نماز خاص
روز اول ماه رجب ده رکعت نماز بخواند، در هر رکعت یک مرتبه حمد و سه مرتبه سورة توحید، تا محفوظ بماند از فتنه قبر و عذاب روز قیامت، و در شب اول رجب بعد از نماز مغرب بیست رکعت به حمد و توحید خواندن برای رفع عذاب قبر نافع است.(14)10- روزه گرفتن در این روزها
آنکه چهار روز از ماه رجب روزه بگیرد، (15) و همچنین است روزه گرفتن دوازده روز از ماه شعبان.12- سورة مبارکة ملک
از چیزهایی که باعث نجات از عذاب قبر است خواندن سورة ملک است بالای قبر میت. قطب راوندی (رَحمَة ُالله) از ابن عباس نقل (16)کرده که:«مردی خیمه ای زد روبروی قبری و نمی دانست که آنجا قبر است پس سورة ملک را خواند؛ ناگاه فریادی شنید که کسی می گفت:
این سورة مُنجیه (نجات دهنده) است. او این مطلب را به حضرت رسول (صَلَی اللهُ عَلیه وَآله وسَلم) عرض کرد، آن حضرت فرمودند: این سوره نجات دهنده است از عذاب قبر».(17)
12- گفتن این ذکر شریف
از «دعوات راوندی» نقل شده که حضرت رسول (صَلَی اللهُ عَلیه وَآله وسَلم) فرمودند: .هر کس نزد قبر میت وقتی که دفن می شود، سه مرتبه بگوید: «اَللّهُمَّ اِنّی اَساَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ اَن لا تُعَذِّبَ هَذا المَیتَ» (18) حق تعالی عذاب را از او بردارد تا روزی که دمیده شود رد صور.13- نمازی خاص در شب جمعه
شیخ طوسی در «مصباح المجتهد» روایت کرده از حضرت رسول اکرم که هر که در شب جمعه دو رکعت نماز بخواند، در هر رکعت حمد و چهارده مرتبه سورة «اذا زلزلت» حق تعالی ایمن گرداند او را از عذاب قبر و از هولهای روز قیامت.(19)14- جهادگر پیشتاز
رسول خدا (صَلَی اللهُ عَلیه وَآله وسَلم) فرمودند: «بر عملکرد هر مرده ای مهر پایان زده می شود مگر جهادگر پیشتاز در راه خدا، زیرا عملش تا روز قیامت برای او رشد داده می شود و از عذاب قبر ایمن می گردد.» (20)15- نمازی خاص در ماه رجب
و نیز برای رفع عذاب قبر، خواندن سی رکعت نماز در شب نیمه رجب سودمند است، در هر رکعت حمد یک مرتبه و توحید ده مرتبه، (21) و همچنین است در شب شانزدهم و شب هفدهم رجب. (22)16- نمازی خاص در شب اول شعبان
آنکه در شب اول شعبان صد رکعت نماز بخواند به حمد و توحید و چون از نماز فارغ شود پنجاه مرتبه سورة توحید را بخواند. (23)17- نمازی خاص در ماه شعبان
آنکه در شب بیست و چهارم شعبان دو رکعت نماز بگذارد و بخواند د ر هر رکعت حمد یک مرتبه وَ اِذا جاءَ نَصرُاللهِ را ده مرتبه. (24)18- نمازی خاص در روز نیمه رجب
برای روز نیمة رجب پنجاه رکعت به حمد و توحید و فلق و ناس وارد است که برای رفع عذاب قبر نیز نافع است مانند صد رکعت نماز شب عاشورا. (25)19- آیت الکرسی
امام محمد باقر (علیهِ السَّلام) فرمودند: هر که یک بار «آیة الکرسی» را بخواند، خدا هزار بدی از دنیا و هزار بدی از آخرتش را بگرداند که آسانترین بدی دنیا فقر باشد و آسانترین بدی آخرت آن عذاب قبر. .20.دعای جوشن کبیر
از حضرت رسول (صَلَی اللهُ عَلیه وَآله وسَلم) دربارة ثواب دعای جوشن کبیر روایتی نقل شده که بخشی از فضایل و ثواب آن دعای عظیم الشأن این چنین می باشد:«اگر کسی این دعا را در جامی با کافور و مشک بنویسد و آن را بشوید و بر کفن مرده ای بپاشد خدای تعالی در قبر او صد هزار نور نازل می سازد و ترس از منکر و نکیر را از او دفع می کند و از عذاب قبر ایمن می گردد.
و خدای تعالی هفتاد هزار فرشته به سوی او در قبرش برمی انگیزاند که با هر فرشته طبقی از نور باشد که آن نور را بر او می پاشند و او را بر می دارند و به سوی بهشت می برند و برای او می گویند:
«خدای متعال ما را امر کرده به اینکه مونس تو تا به روز قیامت باشم» و خدای تعالی قبر او را گشاده می گرداند چندان که چشم کار کند و برای او دری در بهشت گشوده می شود.
و او را در قبر مثل عروسی در حجلة خود می خوابانند به سبب حرمت این دعا و بزرگی آن، و خداو.ند متعال فرموده است که من از بنده ای که این دعا بر کفن او باشد حیا می کنم، و جبرئیل گفت:
ای محمد، شنیدم که ذات اقدس الهی فرمودند که: این دعا بر سراپرده عرش نوشته شده است پنج هزار سال قبل از اینکه دنیا را بیافرینم. (26)
و این دعا را حضرت جبرئیل به پیامبر اسلام (ص) آموزش داد، و به حضرت محمد (ص) فرمود" اگر این دعا را بخوانی و یا همراه خود داشته باشی،.
گویا زرهی از طرف خداوند همراه تو است، که هیچ چیز نمی‌تواند به جسم تو آسیب برساند"؛ بر این اساس گذاشتن این دعا بر روی کفن میت، می‌تواند به این علت باشد
21- صبر کردن در برابر گناهان
امیرالمؤمنین حضرت علی (علیهِ السَّلام) فرمودند: «صبر کردن تو در برابر .محرمات آسان تر است از صبر نمودن تو در عذاب قبر، و هر کس برای خدا صبر کند به او خواهد رسید.(27)22- کسی که حج او مقبول گردد
در روایت آمده است که: «.... و حاجیان بر سه قسمند؛ و پر بهره ترینشان آن کسی است که گناهان گذشته و آینده اش آمرزیده می شود(28)و خدا او را از عذاب قبر حفظ می کند، و اما پس از او کسی است که گناهان گذشته اش آمرزیده شده است، و در باقیماندة عمر عمل را از سر می گیرند؛ و اما آنکه رتبه اش بعد از این است شخصی است که فقط خانواده و ثروتش محفوظ می شود (یعنی آمرزیده نمی شود) و روایت شده است که این سومین نفر، کسی است که حج او قبول نمی شود.»(29)
23- زنانی که عذاب قبر ندارند
و روایت شده که رسول خدا حضرت محمد مصطفی (صَلَی اللهُ عَلیه وَآله وسَلم) فرمودند: «سه طایفه از زنها هستند که عذاب قبر، از آنها برداشته شده و با حضرت فاطمه (عَلیها السَّلام) (دختر حضرت محمد) محشور شوند:زنی که بر غیرت شوهرش صبر کند، 2- زنی که با شوهر بد اخلاق بسازد و 3- زنی که مهریه اش را ببخشد. خدای تعالی به هر .
یک از این سه طایفة زنها، ثواب یک هزار شهید می بخشد و برای هر یک از آنان ثواب عبادت یک سال نوشته می شود. (30)
24- کسی که نماز جماعت می خواند
و از چیزهای دیگری که در روایات مانع عذاب قبر ذکر شده، خواندن نمازهای یومیه(31) به جماعت می باشد،همچنین ثواب بسیار زیادی برای کسی که نمازهایش را به جماعت بخواند نقل شده که برای ترغیب مؤمنین به آن روایت آن در زیر با اندکی طولانی است ذکر می گردد:
خدای تبارک و تعالی در قرآن کریم می فرماید: (وَ ارکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ) یعنی «نماز کنید با مازگزاران» و پیغمبر اکرم (صَلَی اللهُ عَلیه وَآله وسَلم) فرمودند که: «صفهای امت من در زمین چون صفهای فرشتگان است در آسمان و یک رکعت در جماعت مانند خواندن بیست و چهار رکعت نماز فرادا است؛ (32)
هر رکعت بهتر است نزد خدای تعالی از عبادت چهل ساله و از ابی مسلم از ابی سعید خدری نقل شده که حضرت فرمودند که جبرئیل با هفتاد هزار فرشته بعد از نماز پیشین آمد و عرض نمود یا محمد، به درستی که خدای تعالی به تو سلام می رساند و دو هدیه برای تو فرستاده است که به هیچ پیغمبری قبل از تو، نفرستاده است، .
حضرت فرمودند که: گفتم یا جبرئیل، آن دو هدیه چیست؟ عرض کرد: نماز یومیه در جماعت.ضرت فرمودند: یا جبرئیل، برای امت من در نماز جماعت چه ثوابی است؟
گفت: یا محمد، اگر دو نفر باشند (با هم نماز جماعت بخوانند) خدای تعالی برای هر یک به جای هر رکعتی صد و پنجاه نماز بنویسد اگر سه نفر باشند،
خدای تعالی به جای هر رکعتی دویست و پنجاه نماز بنویسد و اگر چهار نفر باشند خدای تعالی به جای هر رکعتی هزار و دویست نماز بنویسد....
و هنگام که تعداد آنها به ده نفر برسد، اگر جمع دریاهای آسمان و زمین جوهر و درختان قلم و آدمیان و جنیان با فرشتگان نویسنده شوند، بر نوشتن ثواب یک رکعت قادر نباشند. (33)
و پیغمبر اکرم (صَلَی اللهُ عَلیه وَآله وسَلم) فرمودند: «تکبیر اول امام پیش از نماز بهتر است از دنیا با هر چه در آن است.»
و روایت شده از عبدالله بن مسعود که روزی فوت شد از او یک تکبیرة الاحرام و در عوض آن، بنده ای را آزاد کرد و نزد رسول اکرم (صَلَی اللهُ عَلیه وَآله وسَلم) آمد و گفت یا رسول الله، یک تکبیرة الاحرام از من فوت شده پس به جای آن، بنده ای را آزاد کردم، آیا به ثواب آن رسیدم؟
حضرت فرمودند: نه، بعد فرمودند ای ابن مسعود اگر تمام چیزهای روی زمین .را هم انفاق کنی به ثواب آن نخواهی رسید!
روایت است از انس بن مالک از رسول خدا (صَلَی اللهُ عَلیه وَآله وسَلم) که نماز مرد در جماعت بهتر است از چهل سال نماز او در خانة خودش. گفتند یا رسول الله نماز «یک روز»؟ آن حضرت فرمودند: :یک نماز».(34)
آنچه در ادامه می خوانید تا پی نوشت بعدی مطالبی است که از آیت الله محمدعلی جاودان در رابطه با برداشتن عذاب قبر بیان گردیده است
25.مداومت به صلوات در نماز
چنین می‌فرمود اگر کسی رکوع را سریع تمام نکند و در این بخش از نماز به ذکر صلوات اهتمام داشته باشد احتمال قبول شدن نماز بیشتر است. ما مجموعه‌ای از ترازوها داریم که مربوط به اعتقادات، اعمال، اخلاق، رفتار و غیره می‌شود .از این رو اگر انسان در نماز به ذکر صلوات مداومت داشته باشد نماز و دعایش مستجاب و عذاب قبر از او برداشته می‌شود.
به هر میزان این ستون محکم باشد دیگر اعمال و اعتقادات مستحکم‌تر خواهد بود و چنانچه این ستون سالم باشد دین انسان سالم خواهد ماند. نماز صحیح و اول وقت آدمی را از همه بدی‌ها و زشتی‌ها دور می‌کند و اجازه نمی‌دهد انسان جهنمی شود.
26.قرائت سوره ملک
مرحوم آیت الله حق شناس مداومت خاصی به قرائت سوره ملک داشتند. و هر شب این سوره را می‌خواندند؛ اگر کسی شب‌ها این سوره را بخواند از فشار عذاب قبر رها می‌شود.لزومی ندارد انسان ریاضت‌های سخت را تجربه کند بلکه باید همه تلاش آدمی این باشد که نمازش صحیح اقامه شود، اگر نماز صحیح باشد همه اعمال و رفتار انسان اصلاح می‌شود.
27.خوش اخلاق بودن
آنچه انسان در عالم آخرت با آن مواجه می‌شود صور اعمال و اخلاق اوست بر همین اساس می‌فرمایند کسانی که متکبر هستند به صورت مورچه در عالم قیامت محشور می‌شوند.و اهالی قیامت آنان را زیر دست و پا له می‌کنند. اخلاق بد نتیجه اعمال زشت آدمی است از این رو اگر اعمال و اخلاق آدمی اصلاح شود اعتقادات او اصلاح و قبول می‌شود.
کسی که بخیل نیست، تکبر و غرور بیجا ندارد و خود را برتر از دیگران نمی‌داند انسانی صالح و با تقوا است.
28. دوری از ظلم
انسان در عالم دنیا و آخرت به دنبال کسب امنیت است بر همین اساس قرآن کریم می‌فرماید با ظلم ایمانش را خدشه دار نکند؛کسانی که بدون ظلم اعمال نیک خود را از این دنیا به عالم آخرت انتقال می‌دهند در امنیت کامل خواهند بود. مراقبت نفس لازمه رسیدن به آخرتی نیکو و آرام است.
30. ولایتمداری
ولایت بالاترین نعمت الهی است که خداوند به انسان‌های صالح عنایت می‌کند و در قیامت ایشان همنشین ائمه اطهار (ع) می‌شوند و این بالاترین سعادت است.31. مراقبت از چشم:
مراقبت از چشم مهمترین راهکار برای حضور قلب در نماز و رهایی از فشار قبر استانبیا و اولیای الهی مبعوث شدند تا دستورات الهی را به مردم برسانند.و به آنان راه درست را نشان دهند، کسی اگر خود را تحت تربیت خاندان عصمت و طهارت (ع) قرار دهد و به دستورات ایشان عمل کند شخصیتی بی نظیر و بزرگ پیدا می‌کند.(35)
32. مداومت در خواندن زیارت عاشورا.
در روایت است که یکی از پاداش هایی که خداوند به زائر قبر امام حسین(ع) می دهد آن است که از عذاب و فشار قبر او را نجات می دهد. (36)
مداومت بر قرائت زیارت عاشورا و تأثیر آن در دفع فشار قبر پس از مرگ را بزرگان تاکید کرده اند.
علما و بزرگانی که اموری را از حضرت ولی عصر (عج) کسب کرده اند، گفته اند که مداومت بر قرائت زیارت عاشورا، تأثیر به سزایی در دفع عذاب قبر دارد،
چرا که در فراز آخر زیارت عاشورا می‌خوانیم "اللهم الرزقنی شفاعه الحسین (ع) یوم الورود" و این "یوم الورود" بر طبق روایات، همان روزی است که پیکر انسان وارد قبر می‌شود.
بنابراین شخصی که هنگام حیات خود، با قرائت زیارت عاشورا، شفاعت حضرت اباعبدالله الحسین (ع) را از خداوند طلب می‌کند، به لطف خداوند، شفاعت آن حضرت در هنگام قبر شامل او شده و عذاب قبر را از او دفع خواهد کرد و درواقع این زیارت عاشورا نجات دهنده بشر در این مواقع است.
33.قرائت سوره نون والقلم
امام صادق(ع) فرمود:کسی که سوره نون والقلم را در نماز واجب یا مستحب بخواند خدای عزوجل او را برای همیشه از فقر در امان می دارد و هنگامی که بمیرد او را در پناه خود از فشار قبر مصون بدارد. (37)
هر چیزی قلبی دارد و قلب قرآن سوره یاسین است . کسی که آن را قرائت کند از فشار قبر ایمن خواهد بود. (38)
34.نماز بر میت
از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که فرمودند: هر مرده ای که گروهی از از مسلمانان بر او نماز بخوانند بطوریکه تعداد آنها بصـد نفـر برسد و برای او طلب شفاعت کنند، خداوند طلب شفاعت آنها را می پذیرد. (39)35.خیرات بازماندگان
امام صادق(ع) فرمود:میت در فشار به سر می برد اما به خاطر نماز برادرش خداوند قبر او را وسعت می دهد. (40)فشار قبر، برای جسم یا روح؟
اینکه عذاب قبر بر کدام بدن واقع می شود بر آن بدن برزخی یا بر بدن جسمی؟در این زمینه گر چه دو دیدگاه وجود دارد:
دیدگاه اول :
این است که انسان وقتی دفنش کردند روحش مجدداً بر می گردد به همین بدن مادی، همین بدنی که داخل همین قبر مادی گذاشتند و آن وقت سوال نکیرو منکر و بحثهای دیگر آنجا مطرح می شود.
دیدگاه دوم:
که نظر دقیق و عقلانی و منطبق بر حقیقت هم هست این است که همان جسم مثالی است چون وقتی وارد عالم برزخ می شویم دیگرتابع مقررات همان عالم هستیم.
قبر در واقع همان عالم برزخ و عالم مثال است لذا آنچه که در روایات آمده که مثلاً در قبر بعضی از انسان ها مارهایی هست که نود و نه سر دارند یا نود و نه مار در آن قبر هست که اگر یکی از آن مارها نیشی بزنند همه عالم پودر و نابود می شود یا تمام زمین نابود می شود. اما اگر قبر را بشکافید ماری نمی بینید .
عذاب های قبر، فشارهای قبر و چیزهایی که در عالم قبر رخ می دهد همه نسبت به بدن مثالی و بدن برزخی است نه بدن مادی .
اما آیا کسی را که دار می زنند فشار قبر دارد یا ندارد؟
از امام (علیه السلام) در این باره پرسیدند فرمود: همان خدایی که خدای زمین است و به زمین می گوید فشار بده این مرده را همان خدا ، خدای هوا هم هست ، خدای آب هم هست. آب هم بخواهد فشار بدهد قدرتش کمتر از زمین نیست .در مجموعه روایات نظر دوم تأیید می شود یعنی عذاب های قبر، فشارهای قبر و چیزهایی که در عالم قبر رخ می دهد همه نسبت به بدن مثالی و بدن برزخی است نه بدن مادی.
پس آن چوبهایی که همراه مرده می گذاریم و از نظر فقهای شیعه مستحب موکد هم هست یا تربت امام حسین (علیه السلام) ، ریختن آب روی قبر ، گفتن تلقین یا کارهای دیگری که سفارش شده همگی یکسری دستورالعمل های عبادی است که تعبداً:
باید انجام بدهیم مانند اینکه میّت را غسل بدهیم و فقط با سدرو کافور غسل داده شود و با هیچ چیز دیگری صحیح نیست.
اگر چه تعبدی است ولی قطعاً فلسفه دارد منتها ما فلسفه آن را خبر نداریم . اگر چه بخش هایی از فلسفه این کارها را ائمه (علیه السلام) فرمودند ولی ما به نیت این دلایل و فلسفه ها انجام نمی دهیم. به هر حال اینها امور تعبدی وعبادی است که تعبداً و قربة الی الله انجام می دهیم و بر روح میت تأثیر دارند.
در روایات داریم که اگر تلقین خوانده شود نکیرو منکر و فرشته های معظم الهی می گویند برگردیم آنچه که می خواستیم ازاو بپرسیم همه را تلقین کردند دیگر لزومی ندارد ازاو بپرسیم.
پس این کارها تأثیر دارد منتها تأثیر بر وجود مثالی و برزخی نه بر جسمی که در دنیا هم کاره ای نیست. زیرا در دنیا هم جسم چیزی را ادراک نمی کند اگر ادراک و فهمی هست مربوط به روح است.
اگر تلقین خوانده شود نکیرو منکر و فرشته های معظم الهی می گویند برگردیم آنچه که می خواستیم ازاو بپرسیم همه را تلقین کردند دیگر لزومی ندارد ازاو بپرسیم. پس این کارها تأثیر دارد منتها تأثیر بر وجود مثالی و برزخی نه بر جسمی که در دنیا هم کاره ای نیست
بنابراین نظر دوم را باید تأیید کرد گرچه نظر اول هم وجود دارد. به هر حال روح انسان سال های زیادی با این بدن محشور بوده.
بدن مرکبی بوده که این روح سالهای طولانی با او بوده لذا یک انس و الفتی نفس انسان با این جسم دارد. بعد از این که از اوجدا می شود ارتباط را قطع نمی کند و ارتباط روح با این جسم و این قبر وجود دارد.
این که بعضی از جسم ها سالم می ماند به خاطر قدرت روحیش است. همان ارتباط مختصری که روح با این جسم دارد باعث می شود که جسم به لحاظ ظاهری هم نپوسد وسالم بماند.
و ما هم که به زیارت اهل قبور می رویم روح به این جسم توجه دارد. پس آن انس و الفت همواره باقی می ماند. حال اگر روح قوی و بزرگ باشد.
همان ارتباط و توجه مختصر آثار مهمی بر قبر دارد. به همین دلیل به زیارت ائمه (علیه السلام) می رویم و سر قبرشان زیارت می کنیم.
بنابراین، این توجه با مردن قطع نمی شود که بگوییم روح این جسم را رها می کند مثل یک لباسی که انسان دور می ا ندازد.
از نظر ما فشار قبر و سوال و جواب شب اول قبر و آنچه که در عالم قبر رخ می دهد همه با بدن مثالی است نه روح محض نه جسم مادی. اگر کارهایی برای جسم مادی انجام می شود اعمال مستحبی است که سفارش شده و تعبدا انجام می شود که برای میت مفید و مؤثر است.
این مسأله که فشار قبر بر جسم وارد می شود یا روح ذهن خیلی ها را به خود مشغول داشته است که اگر جسم بدون روح که درد و فشار حس نمی کند چرا بر جسم وارد می شود ؟ و اگر بر روح وارد شود مگر روح در قبر جا دارد که تحت فشار درآید ؟
فشار قبر نوعی عذاب در باور اسلامی است. بر اساس این باور مسلمان، همه انسان‌ها فشار قبر دارند. به باور آنان فشار قبر عذابی بر اثر گناه‌های انسان هاست و باعث می‌شود که گناهان انسان مانند چرکابه از بدن دفع گردند.
چیستی و مشمولین [ویرایش] فشار قبر در این قبر خاکی رخ نمی‌دهد؛ بلکه در جایی است که روح درآن قرار دارد. برای فهم این مطلب، توجه به عالم خواب بسیار راهگشا است.وقتی شخصی ده‌ها حادثه تلخ و شیرین را در خواب مشاهده می‌کند، حقیقتاًمتأثر و یا خوشحال می‌شود؛ حال آن که جسم او در جای خود ثابت است. فشار قبر و عذاب‌های آن نیز، در حقیقت از آن روح است و در عالمی‌دیگر صورت می‌گیرد
این سؤال را مناسب است با مثالی توضیح دهیم. شخصی را در نظر بگیرید که حکم اعدامش صادر شده و او شب آخر عمر، خـود را در فشار سخت روحی می‌بیند.
آیا قالب مثالی که همـان روح و جسـم لطیف اوست (شبیه عالم خواب) در فشار قرار می‌گیرد و یا اینکه روح با همین جسد خاکی دنیایی رابطه برقرار می‌کند و خود را در فشار می‌نگرد؟
آنچه از روایات به دست می‌آید، فشـار قبر به بدن اصـلی وارد می‌شود. امّا برای افراد در شدّت و ضعف فرق می‌کند. هر کس گناهان بیشتری داشته باشد، در قبر، فشار بیشتری دارد.
نتیجه:
ادعیه مختلفی وجود دارد که موجب مصون ماندن از عذاب قبر و یا کاستن از شدت آن می‌شود که البته دسته‌ای از این دعاها مربوط به زمان حیات انسان می‌شود و بخش دیگر این دعاها پس از مرگ چنین تأثیری را خواهند داشت.بنابر روایات مستند، مداومت بر قرائت برخی ادعیه و یا سوره‌هایی از قرآن، همچون آیه الکرسی، قرائت برخی از ادعیه صحیفه، خواندن سه مرتبه دعای یستشیر، خواندن سوره یاسین، قرائت سوره تکاثر.
در هنگام خوابیدن، قرائت و مداومت بر زیارت عاشورا، خواندن نماز مخصوص شب جمعه که جزئیات آن در مفاتیح ذکر شده است، از جمله اعمالی است که موجب کاستن فشار قبر بر بدن انسان پس از مرگ خواهد شد.
برخی اعمال انسان در زمان حیات او، همچون به جا آوردن حج کامل، نیز می‌تواند از عذاب قبر بکاهد، هم چنین کسی که در شب و یا روز جمعه فوت کند، شخصی که پیکر او در نجف اشرف به خاک سپرده شود و فردی که در ماه مبارک رمضان فوت کند، از عذاب قبر مصون مانده و یا از فشار قبر او کم می‌شود.
خوش اخلاقی در زمان حیات، مانع از عذاب قبر می‌شود طولانی کردن سجده به هنگام نماز خواندن، مردم آزار نبودن، بی مبالات نبودن به طهارت و نجاست،
خوش اخلاقی با خانواده، صبر کردن زن در برابر بد خلقی و تنگ دستی شوهر، بخشیدن مهریه زن به شوهر و… همگی جزو اعمالی است که انسان را از عذاب قبر پس از مرگ مصون می‌کند.
حک کردن و نوشتن دعای جوشن کبیر بر کفن میت، گذاشتن چوب تَر درخت خرما بر بالین میت در هنگام دفن و قرائت و یا نوشتن ادعیه‌ای که در این خصوص در مفاتیح ذکر شده است، در کاهش عذاب قبر مؤثر است.
گذاشتن چوب تَر درخت خرما بر بالین میت در اصطلاح فقهی، به این دو چوب تَر، "جَریدَتِین" گفته می‌شود و در روایات به انجام دادن این عمل بسیار سفارش شده است،
تأثیر دعای جوشن کبیر، بر کاهش عذاب قبر و یا دفع آن آن اثر دارد کلمه "جوشن" به معنای "زره" است.مداومت بر قرائت زیارت عاشورا، تأثیر به سزایی در دفع عذاب قبر دارد،
پی نوشت:
1.ثواب الاعمال، ص223.2.ثواب الاعمال و عقاب الاعمال ص281
3.همان مأخذ، ص243.
4.من لا یحضره الفقیه، ج1، ص138 به نقل از منازل الآخره.
5. درر الأخبار با ترجمه، ترجمه فارسی، ص611.
6.روضه الواعظین نیشابوری، ص320 به نقل از منازل الآخره.
7. مستدرک الوسائل، ج5، ص379، به نقل از منازل الآخره.
8.ارشاد القلوب دیلمی، ج2، ص347 به نقل از منازل الآخره.
9.ملکی که کار جابه جا کردن اجساد را در قبرها به عهده دارد تا شخص بد در جای خوب و شخص خوب در جای بد مدفون نباشد، مگر آنکس که خدا بخواهد.
10.کافی، ج3، ص153 از منازل الآخره.
11. بحارالانوار، ج2، ص23.
12.جریده عبارت است از تکه ای از شاخه تر و تازه درخت نخل (خرما) یا درخت دیگر است که در کفن میت قرار می دهند تا میت عذاب نشود.
13.من لا یحضره الفقیه - ترجمه غفاری، ج1.
14. اقبال الاعمال، ص120 از منازل الآخره.
15. اقبال الاعمال، ص129.
16. امالی صدوق، ص76 از منازل الآخره.
17. مستدرک الوسائل، ج1، ص301 به نقل از منازل الآخره.
18.بار خدایا! به حق محمد و آل محمد از تو درخواست می کنم که این مرده را عذاب نفرمائی. مستدرک الوسائل ج2/ ص373 به نقل از منازل الآخره.
19.مصباح المجتهد، ص260 به نقل از منازل الآخره.
20.پیام پیامبر، ترجمه فارسی، ص415.
21.اقبال الاعمال، ص157.
22.به نقل از منازل الآخره.
23.به نقل از منازل الآخره.
24.به نقل از منازل الآخره.
25.به نقل از منازل الآخره.
26.مهج الدعوات - ترجمه طبسی (با اندکی ویراستاری) ص364.
27.ایمان و کفر - ترجمه الایمان و الکفر بحارالانوار، ج2، ص135، یعنی هر کس به خاطر خدا در برابر محرمات الهی صبر کند، عذاب قبر از او برداشته می شود.
28.مراد از گناهان آینده اش آمرزیده می شود، این است که از گناه مصون و محفوظ می ماند.
29.من لا یحضره الفقیه - ترجمه غفاری، ج3، ص66.
30.ارشاد القلوب - ترجمه رضایی، ج1، ص413.
31.یعنی نمازهای واجب روزانه، صبح دو رکعت، ظهر چهار رکعت، عصر چهار رکعت، مغرب سه رکعت و عشا چهار رکعت.
32. تنهائی، بدون جماعت.
33.کاشف الاستار در ترجمه جامع الاخبار، ص75.
34. کاشف الاستار در ترجمه جامع الاخبار، ص78 - در همین کتاب کاشف الاستار روایات دیگری نیز در ثواب زیاد نماز جماعت نقل شده که در صورت تمایل به آن رجوع شود
35.آیت الله حق شناس: با استناد به کتاب منازل الاخره مرحوم شیخ عباس قمی
36.بحارالانوار، ج92، ص316
37.ثواب الاعمال، ص 235
38.بحارالانوار، ج101، ص18
39.صحیح الجامع، ص5663
40.علل الشرایع، ج 1، ص 360
منابع:
فربودی، مهدی، ،1360 -عالم قبر: تحقیقی قرآنی و روایی درباره عالم قبر، تهران: دیوان ...، [1387].https://www.islamquest.net/fa/archive/fa12762
https://www.mehrnews.com/news/5282608
https://www.isna.ir/news/97110602629
https://quran.anhar.ir/fazilat-92.htm
https://borna.news/fa/news/523647
https://article.tebyan.net/181674
https://namnak.com/
