مَقْتَل‌خوانی از سنت‌های رایج عزاداری شیعیان برای امام حسین(علیه السلام) است. در این شیوه از عزاداری، راوی، گزارشی از حوادث حزن انگیز واقعه کربلا نقل می‌کند. تاریخچه این سنت، به قرن چهارم هجری قمری می‌رسد. از مقتل‌خوانی به عنوان روشی برای مقابله با تحریف وقایع عاشورا و همینطور بهترین روش تبلیغ فرهنگ کربلا یاد شده‌است. در موضوع مقتل و مقتل‌خوانی، آثار متعددی نوشته شده است. از جمله قدیمی‌ترین مقاتل می‌توان به مقتل خوارزمی و مقتل ابومخنف اشاره کرد. این مراسم در ایران، عراق و لبنان مرسوم است. از دیگر کشورهایی که رسم مقتل‌خوانی در آن اجرا می‌شود، لبنان است.
مراسم مقتل خوانی
مقتل‌خوانی آئینی مذهبی در موضوع عزاداری و به معنای خواندن از روی کتاب مقتل و بیان مصائب است. مقتل در اصطلاح به کتابی گفته می‌شود که شرح کشته‌شدن کسی را گزارش کند. با توجه به توصیه به برپایی مراسم عزاداری برای امام حسین(علیه السلام) از جانب دیگر امامان(علیهم السلام)، مقتل‌خوانی به عنوان یکی از روش‌های عزاداری، مورد استقبال عموم قرار گرفته است. امروزه نیز عموم علمای شیعه، مقتل‌خوانی را بر شیوه‌های دیگر عزاداری، اولویت می‌دهند. مقتل‌خوانی به عنوان روشی برای مقابله با تحریف واقعه عاشورا، مورد توجه قرار گرفته است(آیین مقتل خوانی دهه اول محرم در شوشتر، ۱۴۰۱ش، ص۱۱۶-۱۱۷).
مقتل خوانی اهل بیت، برای امام حسین(علیه السلام)
پس از واقعه کربلا، اولین گزارش‌های حادثه را شاهدان عینی نقل کرده‌اند. بعد از آن، گزارش‌هایی در منابع تاریخی، از مقتل‌خوانی توسط اهل‌بیت و امامان(علیهم السلام) آمده است. در روایتی که ابن عباس گزارشگر آن است، صحیفه‌ای نزد امام علی(علیه السلام) بود و خود او، از پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) املاء کرده و در آن، چگونگی کشته شدن حسین بن علی نوشته شده بود. در این خبر آمده است که امام علی(علیه السلام) برای ابن عباس از این صحیفه خواند و هر دو گریه کرده‌اند(عیوضی، این البکائون، ۱۳۸۷ش، ص۱۹۲).
ممنوعیت مقتل خوانی توسط مستعصم عباسی
در مقتل‌خوانی، مقتل‌خوان حوادث حزن‌انگیز واقعه را که از کتاب‌های مقاتل استخراج می‌شود، برای مخاطبان گزارش می‌کند.این مراسم در دهه محرم و به ویژه روز عاشورا برگزار می‌شود. یکی از قدیمی‌ترین گزارش‌ها از مقتل‌خوانی، مربوط به درخواست ممنوعیت برگزاری مراسم مقتل‌خوانی شیعیان توسط مستعصم عباسی در سال ۴۶۱ق است. گزارش دیگری مربوط به سال ۵۸۲ق است که به مقتل‌خوانی شیعیان در روز عاشورا در نواحی از عراق اشاره شده است. همچنین منابع در خصوص ممنوعیت مقتل‌خوانی در نواحی شیعه‌نشین عراق به سال ۶۵۸ق خبرهایی داده‌اند(الویری و موحد ابطحی، نقش شیعیان در ساختار حکومت عباسیان از خلافت ناصر تا سقوط بغداد، ۱۳۹۲ش، ص۲۷۱).
رونق مقتل خوانی در عصر صفوی
درباره تاریخ رواج سنت مقتل‌خوانی در ایران، منابع سخنی را گزارش نکرده‌اند اما چنین تحلیل کرده‌اند که با رواج تشیع در ایران، این سنت نیز رواج یافته است. بر اساس قصیده‌ای از کسایی مروزی، متوفی در ۳۸۱ق، سنت مقتل‌خوانی در روزگاران او، در منطقه خراسان رواج داشته است. رسول جعفریان گزارش می‌کند که در روزگار صفویان، جماعتی از اهل‌سنت، مراسم مقتل‌خوانی برای امام حسین(ع) برپا می‌کردند(صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۴۶.).
به عقیده رجبی دوانی، در دوران صفویه، پس از جمع شدن دسته‌های عزادارای در میدان شهر، روحانی شهر به بالای منبر می‌رفت و از روی مقاتل، مقتل‌خوانی می‌کرد. بر این اساس وقتی کتاب روضه‌الشهدا تألیف شد، کسانی که از روی این کتاب، مقتل می‌خواندند، به روضه‌خوان مشهور شدند و سنت روضه‌خوانی شکل گرفت. در سال ۱۳۵۷ش و با اقدامات محمدحسین سیبویه در مشهد، این سنت در ایران نیز مجدد رواج یافت؛ ازاین‌رو از وی به‌عنوان احیاگر مقتل‌خوانی در ایران یاد می‌کنند.
کتاب‌های مقتل معروف و مشهور
برای مراسم مقتل‌خوانی از مقاتلی که در دوره‌های مختلف نوشته شده است استفاده می‌شود. برخی از این مقاتل عبارتند از:
مَقتل الحسین اثر ابومخنف (درگذشت ۱۵۷ق)
مقتل الحسین اثر موفق بن احمد خوارزمی عالم اهل‌سنت (درگذشت ۵۶۸ق)
لُهوف نوشته سید ابن‌طاووس (درگذشت ۶۶۴ق)
نَفَسُ المَهموم اثر شیخ عباس قمی (درگذشت ۱۳۵۹ق)
در موضوع شناخت مقاتل، آثار متعددی نوشته شده است از جمله:
«مقتل‌شناسی و شیوه‌های روضه‌خوانی» اثر قاسم رضایی(قاسم رضایی، مقتل‌شناسی و شیوه‌های روضه‌خوانی، ۱۳۹۷ش، ص۷).
«صدق در مقتل‌خوانی» اثر استاد ولی برگرفته از کتاب لؤلؤ و مرجان اثر میرزا حسین نوری (درگذشت ۱۳۲۰ق) است(نوری مازندرانی، صدق در مقتل‌خوانی، ۱۳۷۵ش، ص۱).
«منتخب المقاتل» اثر سید محسن برزنونی از جمله آثاری با موضوع آموزش مقتل‌خوانی است(«منتخب المقاتل آموزش مقتل خوانی»، کتاب جمکران).
ثبت آیین‌های عاشورایی
سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری در ایران، متولی ثبت آیین‌های عاشورایی است. تا سال ۱۳۹۱ش، بیش از ۱۹۰ آیین عاشورایی به ثبت ملی رسیده بود. پیش از ثبت شدن یک آیین عاشورایی، علمای مسلمان درباره آن اظهار نظر کرده و پس از تایید آنان، آیین به ثبت ملی می‌رسد. یکی از اهداف این اقدام، جلوگیری از خرافه‌گرایی است.(«ثبت فرهنگ و آئین‌های عاشورایی مانع گسترش خرافه‌گرایی می‌شود»، ایرنا.)
© کلیه حقوق متعلق به پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.
.jpg)
.jpg)
