تغذيه و ادم
نويسنده: برليانت بزرگمهر، محقق و مشاور تغذيه
ادم يا ورم که به آن خيز هم مي گويند، يکي از عوارض است که کم و بيش در برخي افراد ديده مي شود و به نظر مي رسد اين روزها در جامعه شيوع بيشتري يافته است. در گذشته اين عارضه عمدتاً در بين سالمندان مشاهده مي شد، ولي امروزه در افراد جوان يا حتي نوجوان نيز شاهد آن هستيم.
آدم ممکن است در اطراف چشم ها، در صورت و گونه ها، پشت دست ها، مچ پاها، روي پنجه هاي پاها و يا در ساق پا ديده شود.
اما اين عارضه به چه علت يا عللي در انسان بروز مي کند؟ خيز يا ورم به علت افزايش آب ميان بافتي در بدن ايجاد مي شود و معمولاً با تجمع آب در زير پوست همراه است.
اين عارضه ممکن است به علت بيماري و يا تغذيه نامناسب باشد و همچنين بيماري هاي قلبي ـ عروقي و يا اختلالات کليوي مي توانند موجب ادم شوند که در اين حالت نوع بيماري و درمان آن بايد به وسيله پزشک متخصص تشخيص داده شود. در برخي موارد، ورم مداوم يا شديد نيست و به طور خفيفي يا گاه به گاه عارض مي شود که در اين صورت مي توان علت آن را در تغذيه نامناسب جستجو نمود.
در اينجا اين سؤال پيش مي آيد که چه عوامل تغذيه اي در بروز ادم (ورم) مؤثر هستند و براي پيشگيري از اين عارضه برنامه غذايي را چگونه بايد تنظيم کرد؟
يکي از مواردي که در بروز ادم نقش دارد، مصرف غذاهاي شور و پرنمک است. از وظايف مهم نمک، نگهداري آب در بدن است و سديم يا ماده اصلي نمک طعم در مايعات بين سلولي وجود دارد. وقتي ميزان نمک طعام در غذا بالا مي رود، فشار اسمزي مايعات داخلي بدن افزايش مي يابد و براي جبران اين افزايش فشار، شخص دچار احساس تشنگي مي شود آب بيشتري مصرف مي کند. در اين شرايط آب اضافي در بدن تجمع يافته و ايجاد ادم مي کند. از طرف ديگر، وجود نمک زياد در بدن موجب تجمع آب شده و شخص مبتلا به ادم يا خيز مي شود.
لازم به ذکر است که تعادل فشار اسمزي مايعات داخلي براي حفظ سلامت انسان ضروري است؛ از اين رو بدن انسان براي حفظ اين تعادل، پس از مصرف نمک زياد تجمع آب را در بدن افزايش داده و به اين ترتيب موجب کاهش فشار اسمزي و حفظ تعادل آن مي شود.
يکي ديگر از مواد غذايي که افراط در مصرف آن موجب ورم مي گردد، مواد پروتئيني است. متابوليت هاي دفعي پروتئين يا در واقع مواد زائد حاصل از سوخت پروتئين در بدن، مانند اوره، براي دفع نياز به آب دارند. بنابراين چنانچه مقدار زيادي پروتئين مصرف شود، براي دفع اوره و ساير متابوليت هاي پروتئين بايد مقدار زيادي آب نوشيد و اين نياز به وسيله مکانيزم تشنگي و نوشيدن آب زياد، تأمين مي گردد. اما براي دفع اين آب اضافي توسط کليه ها، نياز به زمان است و اين زمان بسته به شرايط و وضعيت کليوي افراد متفاوت مي باشد و در طول اين مدت، شخص ممکن است دچار ادم چشم ها، صورت، دست ها و يا ساير نقاط بدن بشود.
کمبود مصرف آب و مايعات نيز از ديگر عوامل بروز ادم مي باشد. افرادي که عادت به نوشيدن مقدار کافي آب و مايعات ندارند و برنامه غذايي شان را بيشتر مواد جامد تشکيل مي دهد، معمولاً دچار ورم مي شوند؛ زيرا کليه هاي شان به مرور زمان به خوبي فعاليت نکرده و در واقع تنبل مي شود در چنين شرايطي، دفع ادرار کاهش و آب ميان بافتي افزايش مي يابد و خيز يا ادم ايجاد مي گردد.
کمبود مصرف آب و مايعات علاوه بر بروز ادم، موجب اختلالات ديگري نيز در انسان مي شود؛ مثلاً واکنش هاي حياتي داخلي بدن در اثر کمبود آب به خوبي انجام نمي شود و اختلالاتي در سلامت انسان رخ مي دهد.
کمبود مصرف آن همچنين موجب يبوست و عوارض ناشي از آن مي شود. چنانچه دفع ادرار به علت کاهش مصرف مايعات به خوبي انجام نگيرد، مواد زائد و سمي حاصل از متابوليسم مواد مغذي به خوبي دفع نشده و در بدن تجمع مي يابند که موجب بروز اختلالات مختلف مي شوند.
کمبود آب و مايعات به سلامت و طراوت پوست نيز لطمه مي زند. افرادي که مايعات کافي مصرف نمي کنند، معمولاً دچار ادم، يبوست، خستگي و کوفتگي و ساير عوارض ناشي ازعدم مواد زائد از بدن مي شوند.
سوءتغذيه اي که عمدتاً در جهت کمبود پروتئين مي باشد و «کواشيور کور» نام دارد، در کودکان باعث ورم شديد، به خصوص درپاها مي شود؛ به طوري که به نظر مي رسد اين کودکان چاق هستند، اما اين چاقي کاذب بوده و صرفاً به علت تجمع آب در زير پوست است که ادم يا خيز ناميده مي شود. بنابراين، کمبود پروتئين چنانچه شديد باشد، مي تواند ايجاد ورم کند.
برخي از عوارض غده تيروئيد، از جمله کم کاري تيروئيد، مي تواند ايجاد پف يا ورم، به خصوص در اطراف چشم ها کند. بسياري از اوقات ورم اطراف چشم ها، با اختلالات ديگر اشتباه گرفته شده و درمان هاي نامناسب صورت مي گيرد، ولي در نهايت، پس از انجام آزمايش هاي مختلف، علت اصلي ادم، يعني کم کاري غده تيروئيد مشخص مي شود.
برخي از افراد به خاطرآگاهي از لوازم مصرف آب، در نوشيدن آن افراط مي کنند. يکي از خرافاتي که در اين ارتباط وجود دارد، آب درماني به مفهوم افراط شديد در مصرف آب است؛ به اين معني که برخي افراد ساعتي يک ليوان، يعني روزانه حدود 24 ليوان آب مي نوشند که معادل 6 ليتر آب است؛ از آنجايي که انسان در شبانه روز به حدود 3/5-2 ليتر آب نياز دارد و نيزبا توجه به اينکه بسياري از مواد غذايي مصرفي از قبيل آبميوه، چاي يا قهوه، سوپ، آش، سبزي هاو ميوه ها حاوي مقدار قابل توجهي آب هستند، نوشيدن 8-6 ليوان آب (بسته به نوع غذاها و مواد غذايي مصرفي) در شبانه روز توصيه مي شود؛ در حالي که اين افراد حدود سه برابر يا حتي بيشتر آب مي نوشند. اين عمل موجب بر هم زدن تعادل الکتروليت ها و بروز اختلالات خطرناک از جمله ورم (خيز) سلولي مي شود که مي تواند منجر به عوارض ناگوار يا حتي مرگ گردد. تجمع آب در زير پوست و ادم شديد در چنين مواردي رخ مي دهد. بنابراين، يکي ديگر از عوامل بروز ادم، افراط در مصرف آب مي باشد.
يکي از اختلالات ديگري که مي تواند موجب بروز ادم در شخص بشود، کم خوني است. آنمي فقر آهن يا کم خوني ناشي از کمبود آهن، يکي از شايع ترين مشکلات بهداشتي در اقصي نقاط جهان، به خصوص در کشورهاي در حال پيشرفت است. اين بيماري، اختلالات زيادي در انسان ايجاد مي کند و سلامت شخص را به خطر مي اندازد. کم خوني فقر آهن در واقع شخص مبتلا را رنجور، ناتوان و آسيب پذير کرده و موجب کاهش شديد کارايي او مي شود و يکي از نشانه هاي آن، پف زير چشم هاست که مي تواند فرد را از اين بيماري آگاه سازد.
چاقي بيماري ديگري است که عوارض آن ادم يا پف آلودگي، به خصوص در صورت و اطراف چشم ها مي باشد. در افراد چاق معمولاً به علت بدغذايي و پرخوري و اختلال در سوخت و ساز مواد انرژي زا از جمله چربي ها، تجمع چربي در قسمت هاي مختلف بدن مانند زير چانه( غبغب) و صورت وجود دارد و به علت اختلال در متابوليسم مواد مغذي، برخي اعمال طبيعي بدن از جمله دفع آب اضافي از طريق کليه ها (ادرار) به خوبي انجام نشده و خيز يا ادم بروز مي کند.
برخي افراد به علت اختلالات کليوي، قادر به دفع مقدار اضافي آب از بدن نيستند و آب اضافي حاصل از مصرف غذا و مايعات از بدن آنها، به خوبي دفع نشده و در بدن تجمع مي يابد و موجب ورم قسمت هاي مختلف بدن مي شود.
کم تحرکي و داشتن زندگي ساکن نيز موجب اختلال در کار تمام ارگان هاي بدن مي شود. از جمله کليه ها دچار تنبلي و کم کاري شده و در نتيجه دفع ادرار به خوبي انجام نمي گيرد و همين امر موجب تجمع آب در بدن و بروز ادم مي شود.
تحرک جسمي و ورزش مداوم روزانه موجب فعال شدن کليه ها در دفع ادرار و پيشگيري از تجمع آب زائد در بدن مي گردد.
توجه به نکات زير در پيشگيري از بروز ادم مفيد و ضروري است:
- کاهش مصرف نمک
- رعايت اعتدال در مصرف منابع حيواني پروتئين
- نوشيدن آب به ميزان لازم و کافي در طول شبانه روز
- گنجاندن ميوه ها و سبزي ها که منابع غني بسياري از مواد مغذي بوده و نيز حاوي مقدار قابل توجهي آب هستند، به ميزان کافي در برنامه غذايي روزانه
- ادم يا ورم يک عارضه و نشانه يک اختلال جدي در بدن است؛ بنابراين به محض مشاهده هر نوع ورم يا پف کردگي در هر يک از قسمت هاي بدن، بايد علت آن به طور جدي جستجو و مشخص شود و براي درمان عارضه اصلي، اقدامات اساسي و سريع صورت گيرد.
- چنانچه علت ادم، اختلالات تغذيه اي باشد، بايد با تنظيم رژيم غذايي تحت نظر رژيم شناس، به رفع اين عارضه پرداخت.
منبع: ماهنامه دنياي تغذيه - ش 85
/خ
آدم ممکن است در اطراف چشم ها، در صورت و گونه ها، پشت دست ها، مچ پاها، روي پنجه هاي پاها و يا در ساق پا ديده شود.
اما اين عارضه به چه علت يا عللي در انسان بروز مي کند؟ خيز يا ورم به علت افزايش آب ميان بافتي در بدن ايجاد مي شود و معمولاً با تجمع آب در زير پوست همراه است.
اين عارضه ممکن است به علت بيماري و يا تغذيه نامناسب باشد و همچنين بيماري هاي قلبي ـ عروقي و يا اختلالات کليوي مي توانند موجب ادم شوند که در اين حالت نوع بيماري و درمان آن بايد به وسيله پزشک متخصص تشخيص داده شود. در برخي موارد، ورم مداوم يا شديد نيست و به طور خفيفي يا گاه به گاه عارض مي شود که در اين صورت مي توان علت آن را در تغذيه نامناسب جستجو نمود.
در اينجا اين سؤال پيش مي آيد که چه عوامل تغذيه اي در بروز ادم (ورم) مؤثر هستند و براي پيشگيري از اين عارضه برنامه غذايي را چگونه بايد تنظيم کرد؟
يکي از مواردي که در بروز ادم نقش دارد، مصرف غذاهاي شور و پرنمک است. از وظايف مهم نمک، نگهداري آب در بدن است و سديم يا ماده اصلي نمک طعم در مايعات بين سلولي وجود دارد. وقتي ميزان نمک طعام در غذا بالا مي رود، فشار اسمزي مايعات داخلي بدن افزايش مي يابد و براي جبران اين افزايش فشار، شخص دچار احساس تشنگي مي شود آب بيشتري مصرف مي کند. در اين شرايط آب اضافي در بدن تجمع يافته و ايجاد ادم مي کند. از طرف ديگر، وجود نمک زياد در بدن موجب تجمع آب شده و شخص مبتلا به ادم يا خيز مي شود.
لازم به ذکر است که تعادل فشار اسمزي مايعات داخلي براي حفظ سلامت انسان ضروري است؛ از اين رو بدن انسان براي حفظ اين تعادل، پس از مصرف نمک زياد تجمع آب را در بدن افزايش داده و به اين ترتيب موجب کاهش فشار اسمزي و حفظ تعادل آن مي شود.
يکي ديگر از مواد غذايي که افراط در مصرف آن موجب ورم مي گردد، مواد پروتئيني است. متابوليت هاي دفعي پروتئين يا در واقع مواد زائد حاصل از سوخت پروتئين در بدن، مانند اوره، براي دفع نياز به آب دارند. بنابراين چنانچه مقدار زيادي پروتئين مصرف شود، براي دفع اوره و ساير متابوليت هاي پروتئين بايد مقدار زيادي آب نوشيد و اين نياز به وسيله مکانيزم تشنگي و نوشيدن آب زياد، تأمين مي گردد. اما براي دفع اين آب اضافي توسط کليه ها، نياز به زمان است و اين زمان بسته به شرايط و وضعيت کليوي افراد متفاوت مي باشد و در طول اين مدت، شخص ممکن است دچار ادم چشم ها، صورت، دست ها و يا ساير نقاط بدن بشود.
کمبود مصرف آب و مايعات نيز از ديگر عوامل بروز ادم مي باشد. افرادي که عادت به نوشيدن مقدار کافي آب و مايعات ندارند و برنامه غذايي شان را بيشتر مواد جامد تشکيل مي دهد، معمولاً دچار ورم مي شوند؛ زيرا کليه هاي شان به مرور زمان به خوبي فعاليت نکرده و در واقع تنبل مي شود در چنين شرايطي، دفع ادرار کاهش و آب ميان بافتي افزايش مي يابد و خيز يا ادم ايجاد مي گردد.
کمبود مصرف آب و مايعات علاوه بر بروز ادم، موجب اختلالات ديگري نيز در انسان مي شود؛ مثلاً واکنش هاي حياتي داخلي بدن در اثر کمبود آب به خوبي انجام نمي شود و اختلالاتي در سلامت انسان رخ مي دهد.
کمبود مصرف آن همچنين موجب يبوست و عوارض ناشي از آن مي شود. چنانچه دفع ادرار به علت کاهش مصرف مايعات به خوبي انجام نگيرد، مواد زائد و سمي حاصل از متابوليسم مواد مغذي به خوبي دفع نشده و در بدن تجمع مي يابند که موجب بروز اختلالات مختلف مي شوند.
کمبود آب و مايعات به سلامت و طراوت پوست نيز لطمه مي زند. افرادي که مايعات کافي مصرف نمي کنند، معمولاً دچار ادم، يبوست، خستگي و کوفتگي و ساير عوارض ناشي ازعدم مواد زائد از بدن مي شوند.
سوءتغذيه اي که عمدتاً در جهت کمبود پروتئين مي باشد و «کواشيور کور» نام دارد، در کودکان باعث ورم شديد، به خصوص درپاها مي شود؛ به طوري که به نظر مي رسد اين کودکان چاق هستند، اما اين چاقي کاذب بوده و صرفاً به علت تجمع آب در زير پوست است که ادم يا خيز ناميده مي شود. بنابراين، کمبود پروتئين چنانچه شديد باشد، مي تواند ايجاد ورم کند.
برخي از عوارض غده تيروئيد، از جمله کم کاري تيروئيد، مي تواند ايجاد پف يا ورم، به خصوص در اطراف چشم ها کند. بسياري از اوقات ورم اطراف چشم ها، با اختلالات ديگر اشتباه گرفته شده و درمان هاي نامناسب صورت مي گيرد، ولي در نهايت، پس از انجام آزمايش هاي مختلف، علت اصلي ادم، يعني کم کاري غده تيروئيد مشخص مي شود.
برخي از افراد به خاطرآگاهي از لوازم مصرف آب، در نوشيدن آن افراط مي کنند. يکي از خرافاتي که در اين ارتباط وجود دارد، آب درماني به مفهوم افراط شديد در مصرف آب است؛ به اين معني که برخي افراد ساعتي يک ليوان، يعني روزانه حدود 24 ليوان آب مي نوشند که معادل 6 ليتر آب است؛ از آنجايي که انسان در شبانه روز به حدود 3/5-2 ليتر آب نياز دارد و نيزبا توجه به اينکه بسياري از مواد غذايي مصرفي از قبيل آبميوه، چاي يا قهوه، سوپ، آش، سبزي هاو ميوه ها حاوي مقدار قابل توجهي آب هستند، نوشيدن 8-6 ليوان آب (بسته به نوع غذاها و مواد غذايي مصرفي) در شبانه روز توصيه مي شود؛ در حالي که اين افراد حدود سه برابر يا حتي بيشتر آب مي نوشند. اين عمل موجب بر هم زدن تعادل الکتروليت ها و بروز اختلالات خطرناک از جمله ورم (خيز) سلولي مي شود که مي تواند منجر به عوارض ناگوار يا حتي مرگ گردد. تجمع آب در زير پوست و ادم شديد در چنين مواردي رخ مي دهد. بنابراين، يکي ديگر از عوامل بروز ادم، افراط در مصرف آب مي باشد.
يکي از اختلالات ديگري که مي تواند موجب بروز ادم در شخص بشود، کم خوني است. آنمي فقر آهن يا کم خوني ناشي از کمبود آهن، يکي از شايع ترين مشکلات بهداشتي در اقصي نقاط جهان، به خصوص در کشورهاي در حال پيشرفت است. اين بيماري، اختلالات زيادي در انسان ايجاد مي کند و سلامت شخص را به خطر مي اندازد. کم خوني فقر آهن در واقع شخص مبتلا را رنجور، ناتوان و آسيب پذير کرده و موجب کاهش شديد کارايي او مي شود و يکي از نشانه هاي آن، پف زير چشم هاست که مي تواند فرد را از اين بيماري آگاه سازد.
چاقي بيماري ديگري است که عوارض آن ادم يا پف آلودگي، به خصوص در صورت و اطراف چشم ها مي باشد. در افراد چاق معمولاً به علت بدغذايي و پرخوري و اختلال در سوخت و ساز مواد انرژي زا از جمله چربي ها، تجمع چربي در قسمت هاي مختلف بدن مانند زير چانه( غبغب) و صورت وجود دارد و به علت اختلال در متابوليسم مواد مغذي، برخي اعمال طبيعي بدن از جمله دفع آب اضافي از طريق کليه ها (ادرار) به خوبي انجام نشده و خيز يا ادم بروز مي کند.
برخي افراد به علت اختلالات کليوي، قادر به دفع مقدار اضافي آب از بدن نيستند و آب اضافي حاصل از مصرف غذا و مايعات از بدن آنها، به خوبي دفع نشده و در بدن تجمع مي يابد و موجب ورم قسمت هاي مختلف بدن مي شود.
کم تحرکي و داشتن زندگي ساکن نيز موجب اختلال در کار تمام ارگان هاي بدن مي شود. از جمله کليه ها دچار تنبلي و کم کاري شده و در نتيجه دفع ادرار به خوبي انجام نمي گيرد و همين امر موجب تجمع آب در بدن و بروز ادم مي شود.
تحرک جسمي و ورزش مداوم روزانه موجب فعال شدن کليه ها در دفع ادرار و پيشگيري از تجمع آب زائد در بدن مي گردد.
توجه به نکات زير در پيشگيري از بروز ادم مفيد و ضروري است:
- کاهش مصرف نمک
- رعايت اعتدال در مصرف منابع حيواني پروتئين
- نوشيدن آب به ميزان لازم و کافي در طول شبانه روز
- گنجاندن ميوه ها و سبزي ها که منابع غني بسياري از مواد مغذي بوده و نيز حاوي مقدار قابل توجهي آب هستند، به ميزان کافي در برنامه غذايي روزانه
- ادم يا ورم يک عارضه و نشانه يک اختلال جدي در بدن است؛ بنابراين به محض مشاهده هر نوع ورم يا پف کردگي در هر يک از قسمت هاي بدن، بايد علت آن به طور جدي جستجو و مشخص شود و براي درمان عارضه اصلي، اقدامات اساسي و سريع صورت گيرد.
- چنانچه علت ادم، اختلالات تغذيه اي باشد، بايد با تنظيم رژيم غذايي تحت نظر رژيم شناس، به رفع اين عارضه پرداخت.
منبع: ماهنامه دنياي تغذيه - ش 85
/خ
