در این نوشتار، با توجه به عنوان خاصی از دعای روز هفدهم ماه مبارک رمضان، حول محور آن به بحث و تحقیق پرداخته شده است و شامل قسمت‌های مختلفی چون آیاتی از کلام اللّه مجید، روایات مأثوره، مثال عرفی، شعر، داستان اخلاقی و ... می‌باشد که در ادامه مطلب، شرحی اخلاقی بر این دعا با تاکید بر عواقب دنیاپرستی خواهیم داشت.
متن و ترجمه دعای روز هفدهم ماه مبارک رمضان
در روز هفدهم ماه مبارک رمضان، دست نیازمند خود را به سوی خدای بی نیاز بلند می کنیم و می خوانیم:
«اللَّهُمَّ اهْدِنِی فِیهِ لِصَالِحِ الْاَعْمَالِ وَ اقْضِ لِی فِیهِ الْحَوَائِجَ وَ الْآمَالَ یَا مَنْ لا یَحْتَاجُ اِلَی التَّفْسِیرِ وَ السُّؤَالِ یَا عَالِماً بِمَا فِی صُدُورِ الْعَالَمِینَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ».
خدایا مرا در این ماه به سوی کارهای شایسته هدایت فرما، و حاجت‌ها و آرزوهایم را برآور، ای آن که نیاز به روشن‌گری و پرسش ندارد، ای آگاه به آنچه در سینه جهانیان است بر محمّد و خاندان پاکش درود فرست.
دنیاپرستی
«دنیا» فی نفسه (به خودی خود) مذموم نیست بلکه تشکیل شده از زمین و آنچه بر روی آن هست اما در حق بندگان، دل بستن به آن مذموم است و دشمن بندگان خدا می باشد.
اما از جهتی دیگر نیز دنیا مذموم نیست چرا که سرای امتحان بندگان خدا بوده و به تعبیر معصومین «مزرعه آخرت» است. بدون آن تقسیم انسانها به سعید و شقی ممکن نبوده و فصل امتحانی برای هیچ کس وجود ندارد.
الحذر ای غافلان زین وحشت آباد الحذر!
الفرار ای عاقلان زین دیو مردم الفرار!
عرصه ای نا دلگشا و بقعه ای نا دل پسند
خانه ای نا سودمند و تربتی ناسازگار
مرگ در وی حاکم و آفاق در وی پادشاه
ظلم در وی قهرمان و فتنه در وی پیشکار
آیات مرتبط به دنیاپرستی
آیه اول
«تبتغون عرض الحیاة الدنیا فعند اللّه مغانم کثیرة»1
خواسته های دنیائی را می خواهید ولی غنیمت های بزرگ در نزد خداست.
آیه دوم
«و لا تمُدّنّ عینیک الی ما متّعنا به ازواجاً منهم زهرة الحیوة الدنیا»2
دو چشمت را خیره نکن به آنچه که از خوشی زندگانی آنها را بهره‌مند ساخته ایم.
آیه سوم
«ان الذین لا یرجون لقاءنا و رضوا بالحیوة الدنیا و اطمأنّوا بها ... اولئک مأویهم النار بما کانوا یکسبون»3
آنان که دیدار ما را آرزو نمی کنند و به حیات دنیائی راضی شده اند ... جای شان در آتش است به خاطر آنچه به دست آورده اند.
آیه چهارم
«اعلموا انما الحیوة الدنیا لعب و لهو و زینة و تفاخر بینکم و تکاثر فی الاموال و الاولاد ... و ما الحیوة الدنیا الا غرور»4
بدانید که زندگانی این دنیا بازیچه و سرگرمی و زینت و تفاخر بین شما و زیاد کردن مال و فرزندان است ... و زندگانی دنیا مایه فریب است.
آیه پنجم
«کلاّ بل تحبون العاجله و تذرون الاخرة»5
هرگز! بلکه حیات فانی دنیا را دوست دارید و آخرت را رها کرده اید.
آیه ششم
«زین للناس حب الشهوات من النساء و البنین و القناطیر المقنطره من الذهب و الفضة و الخیل المسوّمة و الانعام و الحرث ذلک متاع الحیوة الدنیا»6
برای مردم، دوستی مشتهیات نفس از زنان و فرزندان و طلا و نقره و اسبان و زراعت زینت داده شده اینها متاع زندگانی دنیا هستند.
روایات مرتبط به دنیاپرستی
روایت اول
حضرت امام علی علیه السلام فرمودند:
مثل الدنیا کمثل حیة لین مسّها و السّم الناقع فی جوفها یهوی الیها الغرّ الجاهل و یحذرها ذواللُّبّ العاقل؛
این جهان مانند ماری است که اندامی بسیار نرم و در درون زهری بسیار کشنده دارد مردم نادان فریب ظاهرش را خورده و به آن رو می آورند و خردمندان هوشمند درونش را دیده و از آن دوری می کنند7.
روایت دوم
حضرت امام علی علیه السلام فرمودند:
الدنیا دار ممّر و الاخره دار مَقَرّ و الناس فیها رجلان رجل باع نفسه فاوْبَقَها و رجل اتباع نفسه فاعْتقَها؛
دنیا خانه ای است که از آن می گذرند و آخرت خانه ای است که در آن می مانند و مردم در دنیا دو گروهند: گروهی که خود را فروخته و به هلاکت می رسانند و گروهی که خود را خریده و آزاد می سازند8.
روایت سوم
سئل عن حسین بن علی علیه السلام: من اعظم الناس قدراً قال: من لم یبال الدنیا فی یدی من کانت؛
از حضرت امام حسین علیه السلام سؤال شد چه کسی قدرش نزد خدا بالاتر است؟
حضرت جواب دادند: آن کس که باکی ندارد که دنیا در دست کسی است9.
روایت چهارم
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند:
کونوا فی الدنیا اضیافا و اتّخذوا المساجد بیوتا و عَوِّدوا بیوتکم الرقّه و اکثروا التفکر و البکاء و لا یختلفنّ بکم الاهواء تبنون ما لا تسکنون و تجمعون ما لا تأکلون و تأملون ما لا تدرکون؛
در دنیا مهمان باشید و مسجدها را خانه خویش قرار دهید و اهل خانه را به رفتار نرم عادت دهید و گاهی نسبت به آنان سختگیر نباشید و بسیار بیاندیشید و بگریید و مراقب باشید که هوسهای دگرگون در شما پدید نیاید. شما چیزی را بنا می کنید که در آن سکونت نمی کنید و آرزویی در دل خویش دارید که به آن می رسید10.
روایت پنجم
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند:
الّرغبة فی الدنیا تکثر الهمّ و الحزن و الزهد فی الدنیا یریحُ القلب و البدن؛ میل به دنیا اندوه و غم انسان را افزایش می دهد و پارسایی و بی توجهی به دنیا جان و دل را آرامش و آسایش می دهد11.
روایت ششم
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند:
مَن احبّ الدنیا ذهب خوف الاخره من قلبه و ما اتی اللّه عبداً علماً فازداد الدنیا حبّا الاّ ازداد اللّه علیه غصباً؛
هر کس دنیا را دوست بدارد ترس آخرت از دلش فرو می ریزد و خدا هیچ بنده ای را دانشی عطا نمی فرماید و او محبت دنیا را در دل خود افزون نمی سازد مگر آن که او غضبش بر وی افزون می شود12.
روایت هفتم
حضرت امام صادق علیه السلام فرمودند:
من تعلّق قلبه بالدنیا تعلّق قلبه بثلاث خصال همَّ لا ینفی و املٌ لا یدرک و رجاء لا ینال؛
هر کس قلبش را به دنیا ببندد سه صفت بر او بار می شود؛ اندوهی که پایان نمی پذیرد و آرزوئی که به دست نمی آید و امیدی که به آن نخواهد رسید13.
مثال
بهترین مثال در مورد «دنیا گرایی» همان مثالی است که حضرت علی علیه السلام فرموده اند و آن را به ماری خوش خط و خال تشبیه نموده اند.
مثال دیگر در مورد برداشت انسانهای مختلف از دنیا مثل «جواهر بدلی» می باشد. طلا فروش از هویت اصلی آن خبر دارد و هرگز کلاه سرش نمی رود و آن را به قیمت طلا خریداری نمی کند اما کسی که آن علم را ندارد، آن را به جای طلای اصلی خریداری می کند.
داستان‌های مرتبط به دنیاپرستی
خانه بر روی آب
روزی حضرت عیسی علیه السلام گنجشکی را دید که مشغول ساختن لانه ای برای خود است. حضرت آن را دید و به حواریین فرمود: «این پرنده خانه دارد ولی من خانه ای ندارم».
گفتند: «اگر شما خانه می خواهید ما برای شما خانه ای خواهیم ساخت».
حضرت آنها را کنار دریا برده و فرمود: «در وسط این دریا برای من خانه ای بسازید»
گفتند: «اینجا که نمی شود خانه ساخت ما چگونه این کار را بکنیم؟»
حضرت فرمود: «مگر نمی دانید که دنیا هم مثل این دریاست»14.
به این لجّه کشتی فرو شد هزار
که پیدا نشد تخته ای بر کنار
عیسی و عجوزه دنیا
روزی حضرت عیسی علیه السلام در عالم مکاشفه زن زیبایی دید که چادر رنگی ای به سر افکنده و لباسهای پر زرق و برقی بر تن نموده است. نزدیک که می شود، زن رویش را بر می گرداند و می بیند که او عجوزه ای زشت و بد ترکیب است. حضرت تعجب می کند و از او می پرسد که کیست؟
عجوزه جواب می دهد: «من دنیا هستم».
عیسی علیه السلام می پرسد: «چرا در نگاه اول زیبا بودی و بعد به عجوزه ای زشت تبدیل شدی؟»
جواب می دهد: «آن کسی که تو اول دیدی حقیقت من نبود و حقیقت مرا تو الان داری می بینی»
سؤال می کند: «چرا قدت خمیده است؟»
جواب می دهد: «چون عمر زیادی کرده ام»
می پرسد: «این لباسهای پر زرق و برق برای چیست؟»
می گوید: «با این لباسها دل کسانی که مرا طلب کرده اند فریب می دهم».
می پرسد: «چرا یک دست تو خضاب و دست دیگرت خونی است؟»
پاسخ می دهد: «این دستم خضاب است زیرا الان کسی طالب من شده و شوهر کردم و این دستم خونی است زیرا شوهر قبلی خویش را کشتم و من هنوز باکره ام و کسی به وصالم نرسیده است».
دنیا دوستی
آورده اند که عیسی علیه السلام روزی همراه با حواریین از کنار دهکده ای عبور کرد که تمام اهل آن دچار عذاب شده و مرده بودند.
حواریین از عیسی علیه السلام خواستند تا یکی از آنها را زنده کند و دلیل عذاب را بپرسد.
حضرت عیسی علیه السلام به اذن خدا یکی از اهل آبادی را زنده کرد و قضیه را از او سؤال کرد. او گفت: «اصبحنا فی العافیة و امسینا فی الهاویة؛ صبح در عافیت بودیم و شب در آتش عذاب».
عیسی علیه السلام سؤال کرد: «هاویه چه بود؟»
گفت: «بحارٌ فی النار فیها جبال من النار؛ دریاهایی از آتش که در آن کوه هائی است از آتش».
گفت: «چه چیز شما را به هاویه رسانید؟»
جواب داد: «دوستی دنیا» پرسید: «دوستی دنیا شما را تا چه حد بوده است؟»
گفت: «همان طوری که کودک مادرش را دوست دارد که هر گاه به او روی بیاورد خوشحال و هر گاه از او روی بر گیرد نالان می شود».
عیسی علیه السلام پرسید: «چگونه تو در میان این همه انسان زنده شدی و به سؤال من پاسخ گفتی؟»
جواب داد: «چون من از اهل این روستا نیستم و فقط برای انجام کاری به اینجا آمده بودم و با آنها مشغول معامله و از یاد خدا غافل بودم وقتی عذاب آمد مرا نیز در برگرفت. تمام آنها را لجام بر دهان زده بودند و نمی توانستند سؤال تو را پاسخ گویند».
عیسی علیه السلام حقا که در زباله دان خوابیدن و نان جوی خشکیده خوردن، بهتر از تصرف در این دنیا و دچار شدن عذاب است»15.
داستان علماء
امام خمینی رحمه الله
«یک بار که امام برای زیارت به کربلا تشریف برده بودند ما برای کاری به اندرون خانه رفتیم. خادم ایشان حضور نداشتند. من کنجکاو شدم که ببینم چه چیزی در یخچال امام است. به آشپزخانه رفتم و در یخچال را باز کردم. دیدم در یخچال فقط یک کاسه پنیر و یک پاره هندوانه است...
اوائلی که امام به نجف آمدند حاضر نمی شد در منزل کولر باشد تا اینکه یکی از برادران اصرار کرد و به آقا گفت: «آقا! در این هوای گرم، زندگی بدون کولر ممکن نیست. مردم گرمشان می شود و امام حاضر شدند کولر خریداری شود و همچنین با هزار مکافات حاضر شدند که برای منزل چند پتو بخریم»16.
شیخ انصاری رحمه الله
«شیخ انصاری آن مردی که مرجع کل فی الکل شیعه می شود آن روزی که می میرد، با آن ساعتی که به صورت یک طلبه فقیر دزفولی وارد نجف شده فرق نکرده است. وقتی که خانه او را نگاه می کنند می بینند مثل فقیرترین مردم زندگی می کند.
یک نفر به ایشان می گوید: آقا! خیلی هنر می کنید که این همه وجوه به دست شما می رسد و هیچ تصرفی در آن نمی کنید. می فرماید: چه هنری کرده ام؟
عرض می کند: چه هنری از این بالاتر؟
می فرماید: حداکثر کار من، کار خرک‌چی های کاشان است که می روند تا اصفهان و برمی گردند، خرک‌چی های کاشان را که پول به آنها می دهند که بروند و از اصفهان کالا بخرند و بیاورند کاشان، آیا دیده اید که به مال مردم خیانت کنند؟ آنها امین هستند.
این مسأله امر مهمی نیست بلکه به نظر شما مهم آمده است»17.
دارایی شیخ انصاری رحمه الله هنگام وفات، معادل با هفده تومان پول ایرانی بود که همان مقدار هم مقروض بود18.
می کنی خانه ویران تو به صد جهد آباد
خانه عمر عمارت کن کان ویران است
پی‌نوشت‌ها:
1. نساء/94.
2. طه/131.
3. یونس/7.
4. حدید/20.
5. قیامت/20.
6. آل عمران/3.
7. نهج البلاغه/ خ 115.
8. مواعظ العددیة/44.
9. مجموعة ورّام/2/29.
10. کنز الفواید/160.
11. خصال صدوق/1/84.
12. مستدرک/2/331.
13. کافی/2/330.
14. مجموعة البیضاء/5/357.
15. مصابیح القلوب/233.
16. فرازهائی از ابعاد روحی عرفانی امام خمینی/73.
17. سیره نبوی/29.
18. زندگانی و شخصیت شیخ انصاری/86.
منبع:
ضیافت نور (پندهای اخلاقی به مناسبت ماه مبارک رمضان)، ابوالفضل هادی‌منش، ناشر: مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، 1380ش.
.jpg "راهنمای اقتصادی سفر: لیست مسافرخانه های مشهد برای اقامتی راحت")
