مقدمه:
ماه مبارک رمضان، تجلیگاه نور الهی و فرصتی بی‌بدیل برای سلوک در مسیر بندگی است. ماهی که درهای رحمت الهی گشوده و شیاطین در بند اسارت قرار می‌گیرند.در این ماه، انسان با روزه‌داری، نه تنها جسم خود را از خوردن و آشامیدن، بلکه روح خود را از تعلقات دنیوی و گناهان پاک می‌سازد.
رمضان، فرصتی است برای تجربه لذت‌های معنوی ناب؛ لذت زمزمه دعاهای سحر، لذت راز و نیاز با معبود در دل شبهای قدر، لذت تلاوت آیات نورانی قرآن و لذت احساس سبکی و آرامش پس از افطار.
در این ماه، قلب‌ها به نور ایمان روشن و جان‌ها از زنگار غفلت زدوده می‌شود. رمضان، ماه تزکیه نفس و تهذیب اخلاق است. در این ماه، انسان با تمرین صبر، استقامت و خویشتن‌داری، به مقام عبودیت نزدیک‌تر می‌شود.
رمضان، ماه انفاق و بخشش است. در این ماه، دل‌های مؤمنان به یاد نیازمندان می‌تپد و دست‌های سخاوتمند به یاری آنان می‌شتابد. رمضان، ماه همدلی و همبستگی است.
در این ماه، سفره‌های افطار رنگین، لبخندها صمیمی و دل‌ها به هم نزدیک‌تر می‌شود. رمضان، ماه قدر است. شبی که از هزار ماه برتر است.
شبی که فرشتگان بر زمین نازل می‌شوند و سرنوشت انسان‌ها رقم می‌خورد. رمضان، ماه عید است. عید فطر، عید پیروزی بر نفس اماره و جشن رسیدن به مقام قرب الهی است. رمضان، ماه تحول و تعالی است. ماهی که می‌تواند انسان را از فرش به عرش برساند.
رمضان، ماه لذت‌های معنوی و قرب الهی
توصیه ها و سفارش های اخلاقی در مورد ماه مبارک رمضان
ماه مبارک رمضان، ماه لذت‌های معنوی و نزدیکی به خداوند است. در این ماه، روزه‌داران با تحمل گرسنگی و تشنگی، روح خود را پالایش می‌کنند و با افطار، شادی و شکرگزاری را تجربه می‌کنند.لذت خواندن دعاهای گرم و پراحساس، راز و نیاز با پروردگار در سحرگاهان، و احساس سبکی و آرامش پس از افطار، از جمله موهبت‌های این ماه پربرکت است.
شبهای قدر نیز فرصتی است برای درک عمیق‌تر حضور خداوند و دریافت رحمت‌های بی‌پایان او. ماه رمضان، ماه لذت‌های ناب روحانی است که قلب را به نور الهی روشن می‌کند و انسان را به مقام قرب خداوند می‌رساند.
۱. لذت افطار و لقای خداوند(دو شادمانی روزه‌دار)
پیامبر اکرم (ص) فرمودند:«لِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ فَرْحَةٌ عِنْدَ إِفْطَارِهِ وَ فَرْحَةٌ عِنْدَ لِقَاءِ رَبِّه»«روزه‌دار دو شادمانی دارد: یکی هنگام افطار و دیگری هنگام لقای پروردگارش.»(1)۲. شادمانی اهل دل در ماه رمضان
اهل دل مشتاقانه منتظر ماه رمضان هستند و با روزه‌داری و عبادت به لذت‌های وصف‌ناشدنی دست می‌یابند.در سوره بقره می فرماید: « الَّذِینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِیثاقِهِ وَ یَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ أُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ(2)»
(فاسقان کسانى هستند که پیمان خدا را پس از آنکه محکم بستند مى‌شکنند، و پیوندهایى را که خدا دستور داده برقرار سازند قطع مى‌نمایند و در زمین فساد مى‌کنند، قطعاً آنان زیان‌کارانند. اما تقارن این مساله (صله رحم) با ماه مبارک رمضان، شرایط خاصی برای مسلمانان و مومنین ایجاد می کند که بسیار حائز اهمیت باشد.
۳. لذت دعا و راز و نیاز در ماه رمضان
امام رضا (ع) فرمودند:«هر کس در ماه رمضان با دعا و راز و نیاز به درگاه خداوند متعال، با او معاشقه کند، لذت‌های معنوی بی‌نظیری را تجربه خواهد کرد.»«لَبَّیْکَ عَبْدِی سَلْنِی أُعْطِکَ وَ تَوَکَّلْ عَلَیَّ أَکْفِکَ7»؛ از من درخواست کن تا به تو بدهم، بر من توکل کن تا کفایتت کنم. (3)
۴. لذت خواندن سوره قدر در ماه رمضان
امام زین العابدین (ع) فرمودند:«هر کس سوره قدر را هنگام افطار و سحر بخواند، ثواب کسی را دارد که در راه خدا در خون خود غوطه‌ور باشد.»(4)۵. لذت خدمت به خلق خدا در ماه رمضان
پیامبر اکرم (ص) فرمودند:«هرکس در ماه رمضان به دیگران کمک کند، حتی اگر یک دانه خرما یا یک جرعه آب باشد، ثوابی بی‌نظیر خواهد داشت.»(5)۶. لذت پرهیز از گناه در ماه رمضان
پیامبر اکرم (ص) فرمودند:«الوَرَعُ مِنْ مَحارِمِ اللهِ» «پرهیز از حرام‌های الهی بهترین عمل در این ماه است.»(7)۷. لذت مناجات و عبادت در شبهای قدر
امام صادق (ع) فرمودند:«هرکس در شب قدر بیدار بماند و به عبادت بپردازد، گناهانش بخشیده می‌شود، حتی اگر به تعداد ستارگان آسمان باشد.»(8)۸. لذت خواندن دعای افطار
«هر کس هنگام افطارش بگوید: اللَّهُمَّ لَکَ صُمْنَا وَ عَلَی رِزْقِکَ أَفْطَرْنَا فَتَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ، خداوند روزه او را می‌پذیرد.» (9)9- غرق شدن در دریای وحدت الهی (منقمر در عالم وحدت):
افرادی هستند که به چنان درجه‌ای از نزدیکی به خداوند می‌رسند که تمام توجه و تمرکزشان بر او معطوف می‌شود. آنها در دریای وحدت الهی غرق می‌شوند و از هر آنچه غیر از اوست، حتی لذت‌های بهشتی، چشم‌پوشی می‌کنند.این حالت، لذتی وصف‌ناپذیر و عمیق به همراه دارد، زیرا انسان در آن، احساس یگانگی با منبع هستی می‌کند. خداوند به این افراد توجه ویژه‌ای دارد و با هر نگاه، ظرفیت روحی و معنوی آنها را افزایش می‌دهد. این افزایش ظرفیت، به آنها امکان می‌دهد تا لذت بیشتری از قرب الهی را تجربه کنند.
10- آرامش و اطمینان درونی (مقام "نفس مطمئنه"):
"نفس مطمئنه" به حالتی از آرامش و اطمینان درونی اشاره دارد که در اثر نزدیکی به خداوند حاصل می‌شود. در این مقام، انسان به چنان درجه‌ای از کمال می‌رسد که حتی بهشت نیز برای او کوچک جلوه می‌کند، زیرا لذت حضور در محضر خداوند، بسیار فراتر از هر لذت دیگری است.رضایت متقابل خداوند و بنده، احساسی بی‌نظیر از آرامش و خوشبختی را به ارمغان می‌آورد. قرار گرفتن در همسایگی اهل بیت (ع) در بهشت، به عنوان پاداشی برای این مقام، لذتی ابدی و جاودانه است.
11- لذت دیدار با پروردگار در روزه (لذت لقای الهی):
روزه، عبادتی است که انسان را به خداوند نزدیک‌تر می‌کند و دو نوع لذت را برای او به همراه دارد: لذت هنگام افطار، که ناشی از پایان روزه و تناول نعمت‌های الهی است، و لذت دیدار با پروردگار، که در آخرت و به واسطه پاداش روزه حاصل می‌شود.علاوه بر این، شبهای ماه رمضان، فرصتی برای معاشقه و مکالمه با خداوند از طریق دعا، راز و نیاز، نماز شب و قرائت ادعیه است. این عبادات، تجربه‌ای روحانی و لذت‌بخش را برای مؤمنان رقم می‌زنند.
12- شادی هنگام افطار و دیدار با پروردگار (حدیث "لِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ"):
این حدیث نبوی، که در منابع شیعه و سنی نقل شده، به دو نوع شادی برای روزه‌دار اشاره می‌کند: شادی هنگام افطار، که ناشی از پایان روزه و تناول نعمت‌های الهی است، و شادی هنگام دیدار با پروردگار، که در آخرت و به واسطه پاداش روزه حاصل می‌شود. این حدیث، به وضوح لذت معنوی و روحانی روزه را در کنار لذت جسمانی آن بیان می‌کند.13- لذت عبادت و تقرب به خداوند در شبهای قدر (روایات مربوط به شبهای قدر):
شبهای قدر، که در ماه رمضان واقع شده‌اند، فرصتی ویژه برای تقرب به خداوند و تجربه لذت قرب الهی هستند. روایات متعددی وجود دارند که به فضیلت عبادت و دعا در این شب‌ها اشاره می‌کنند و پاداش‌های عظیمی را برای آن ذکر می‌کنند.به عنوان مثال، در روایتی از امام صادق (ع) آمده است که "هر کس شب قدر را احیا کند، گناهانش آمرزیده می‌شود، هر چند به اندازه ستارگان آسمان و سنگینی کوه‌ها و پیمانه دریاها باشد." این روایات، نشان‌دهنده لذت و سعادت عظیمی است که در اثر عبادت و تقرب به خداوند در شبهای قدر حاصل می‌شود.
آداب و توصیه‌های هنگام افطار
در هنگام افطار، آداب و توصیه‌های متعددی از سوی ائمه معصومین (ع) و منابع دینی بیان شده است که برخی از مهم‌ترین آنها به شرح زیر است:۱. دعای امیرالمؤمنین (ع) هنگام افطار
عنوان: دعای افطار حضرت علی (ع)
«بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ لَکَ صُمْنَا وَ عَلَی رِزْقِکَ أَفْطَرْنَا فَتَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ» :«به نام خدا، خدایا برای تو روزه گرفتیم و بر روزی تو افطار کردیم، پس از ما بپذیر که تو شنوا و دانایی.»(10)
این دعا نشان‌دهنده نیت خالص و شکرگزاری بنده به درگاه خداوند است. حضرت علی (ع) با این دعا، روزه‌داری و افطار خود را به خداوند تقدیم می‌کنند و از او می‌خواهند که این عمل را بپذیرد. این دعا بیانگر توکل و ایمان به خداوند است.
۲. دعای هنگام خوردن لقمه اول
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ یَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ اغْفِرْ لِی» : «به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانی‌اش همیشگی است، ای گسترده آمرزش، مرا بیامرز.»(11)
این دعا بیانگر طلب آمرزش و رحمت الهی است. روزه‌دار با شروع افطار، از خداوند می‌خواهد که گناهانش را ببخشد و رحمت خود را شامل حال او کند. این دعا نشان‌دهنده تواضع و نیاز بنده به لطف الهی است.
۳. دعای امام رضا (ع) هنگام افطار
«اللهم لک صمنا بتوفیقک و علی رزقک افطرنا بامرک فتقبله منا و اغفر لنا انک انت الغفور الرحیم.»
«خدایا برای تو روزه گرفتیم به توفیق تو و بر روزی تو افطار کردیم به فرمان تو، پس آن را از ما بپذیر و ما را ببخش که تو بخشنده و مهربانی.»(12)
این دعا بیانگر شکرگزاری و طلب قبولی روزه از خداوند است. امام رضا (ع) با این دعا، روزه‌داری و افطار خود را به خداوند تقدیم می‌کنند و از او می‌خواهند که این عمل را بپذیرد و گناهانشان را ببخشد.
۴. دعای سفارش شده توسط پیامبر (ص) قبل از افطار
«اللَّهُمَّ رَبَّ النُّورِ الْعَظِیمِ وَ رَبَّ الْکُرْسِیِّ الرَّفِیعِ وَ رَبَّ الْبَحْرِ الْمَسْجُورِ وَ رَبَّ الشَّفْعِ الْکَبِیرِ وَ النُّورِ الْعَزِیزِ وَ رَبَّ التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ وَ الْفُرْقَانِ الْعَظِیمِ...»(13)
«خدایا! ای پروردگار نور بزرگ، و ای پروردگار تخت افراشته، و ای پروردگار دریای سرشار، و ای پروردگار شفع بزرگ، و ای نور ارجمند، و ای پروردگار تورات و انجیل و زبور و قرآن بزرگ...»
این دعا که توسط جبرئیل به پیامبر (ص) آموزش داده شده، دارای فضیلت‌های بسیاری است. خواندن این دعا قبل از افطار باعث استجابت دعا، قبولی روزه و نماز، آمرزش گناهان و برآورده شدن حاجات می‌شود. این دعا بیانگر عظمت و قدرت خداوند و نیاز بنده به لطف و رحمت اوست.
۵. ذکر لا اله الا الله هنگام افطار
امام صادق (ع) فرمودند: «هر کس روزه خود را با کلام صالح و عمل صالح به پایان رساند، خداوند، روزه او را قبول می‌فرماید.»(14)
کلام صالح در این حدیث، شهادت به وحدانیت خداوند (لا اله الا الله) و عمل صالح، پرداخت فطریه است. این حدیث نشان‌دهنده اهمیت پایان دادن به روزه با ذکر و عمل نیک است.
۶. خواندن سوره قدر هنگام افطار
امام زین العابدین (ع) فرمودند: «هر کس سوره قدر را هنگام افطار و سحر بخواند، ثواب کسی را دارد که در راه خدا در خون خود غوطه‌ور باشد.»(15)
خواندن سوره قدر در زمان‌های خاص مانند افطار و سحر، دارای ثواب بسیار است. این سوره بیانگر عظمت شب قدر و نزول قرآن است و خواندن آن باعث افزایش ثواب و تقرب به خداوند می‌شود.
4 امتیاز بی‌نظیر ماه مبارک رمضان
امتیاز اول: نزول قرآن بر قلب پیامبر اکرم (ص) قبل از بعثتماه مبارک رمضان دارای امتیازی بی‌نظیر است و آن نزول قرآن بر قلب پیامبر اکرم (ص) قبل از بعثت است. قرآن قبل از نزول تدریجی، به صورت یک‌جا بر وجود و قلب مبارک پیامبر (ص) نازل شد. این امر نشان‌دهنده تسلط پیامبر (ص) بر قرآن حتی قبل از بعثت است.
قرآن در آیاتی مانند آیه ۱۱۴ سوره طه اشاره می‌کند که پیامبر (ص) گاهی آیاتی را که هنوز به ظاهر نازل نشده بود، برای مردم می‌خواندند. این موضوع نشان‌دهنده ارتباط عمیق پیامبر (ص) با قرآن و حقایق آن است.
همچنین، افتخار شیعیان به مولود کعبه، حضرت علی (ع)، که در کعبه متولد شد و با سلام اسلامی به پیامبر (ص) سلام کرد، نشان‌دهنده جایگاه ویژه اهل بیت (ع) در ارتباط با قرآن و حقایق الهی است.
حضرت علی (ع) حتی قبل از بعثت، آیات قرآن را می‌خواندند و این نشان‌دهنده آگاهی ایشان از حقایق قرآن است. ماه رمضان، ماه نزول قرآن است و این نزول یک‌باره بر قلب پیامبر (ص) و آگاهی اهل بیت (ع) از آن، امتیازی بزرگ برای این ماه و افتخاری برای تشیع است.
امتیاز دوم: شب قدر و اهمیت بی‌نظیر آن
شب قدر یکی از بزرگ‌ترین امتیازات ماه مبارک رمضان است. قرآن در سوره قدر به اهمیت این شب اشاره کرده و می‌فرماید: «لَیلَةُ الْقَدْرِ خَیرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ» (شب قدر بهتر از هزار ماه است).
شب قدر از اسرار الهی است و زمان دقیق آن مشخص نیست، اما در روایات به شبهای نوزدهم، بیست‌ویکم و بیست‌وسوم رمضان به عنوان شبهای احتمالی قدر اشاره شده است.
عبادت در این شب معادل عبادت هزار ماه (حدود ۸۳ سال) است و این نشان‌دهنده عظمت و برکت بی‌نظیر این شب است. شب قدر فرصتی است برای درک حقایق الهی، توبه و تقرب به خداوند، و انجام اعمالی که می‌تواند سرنوشت انسان را دگرگون کند.
امتیاز سوم: افزایش بی‌نظیر ثواب اعمال در ماه رمضان
ماه مبارک رمضان ماهی است که ثواب اعمال در آن به شدت افزایش می‌یابد. خواندن یک آیه از قرآن در این ماه معادل ختم کل قرآن است، و نمازهای مستحبی مانند نماز شب ثوابی معادل یک عمر عبادت دارد. حتی نمازهای واجب مانند نماز ظهر و عصر با جماعت، در این ماه هزاران برابر ثواب دارند.
خدمت به خلق خدا نیز در ماه رمضان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و پیامبر اکرم (ص) تأکید کردند که در این ماه، رابطه با خدا و رابطه با مردم را تقویت کنیم.
حتی کمک‌های کوچک مانند دادن یک دانه خرما یا یک جرعه آب به نیازمندان، در این ماه دارای ثوابی بی‌نظیر است. این افزایش ثواب، ماه رمضان را به فرصتی طلایی برای جبران کاستی‌ها و رسیدن به رضایت الهی تبدیل می‌کند.
امتیاز چهارم: ضرورت پرهیز از گناه و تقویت تقوا
یکی از مهم‌ترین امتیازات ماه مبارک رمضان، تأکید بر پرهیز از گناه و تقویت تقواست. پیامبر اکرم (ص) در خطبه‌ای فرمودند: «الورع من محارم الله» (پرهیز از حرام‌های الهی بهترین عمل در این ماه است). در ماه رمضان، علاوه بر روزه گرفتن از خوردن و آشامیدن، باید از گناهان نیز دوری کرد.
چشم، گوش و زبان نیز باید روزه باشند و از هرگونه گناه پرهیز شود. قرآن می‌فرماید: «إِنَّمَا یتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ» (خداوند فقط از متقین می‌پذیرد).(16)
بنابراین، قبولی روزه و سایر اعمال در این ماه، مشروط به دوری از گناه و تقویت تقواست. این امر ماه رمضان را به فرصتی برای رسیدن به قرب الهی بیان می کند.
چند داستان و مثال به‌مناسبت 4 موضوع قبلی
چند داستان و مثال به‌مناسبت موضوعات مطرح شده وجود دارد که به غنای محتوا و انتقال بهتر مفاهیم کمک می‌کند.۱. داستان نزول قرآن بر قلب پیامبر (ص) قبل از بعثت
قرآن قبل از بعثت، یک‌باره بر قلب پیامبر اکرم (ص) نازل شد و ایشان تسلط کامل بر قرآن داشتند. این موضوع در آیات قرآن نیز مورد اشاره قرار گرفته است، مانند آیه ۱۱۴ سوره طه که می‌فرماید: «وَلاَ تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یقْضَی إِلَیکَ وَحْیهُ» (و پیش از آنکه وحی آن به پایان برسد، در خواندن قرآن عجله مکن). این آیه نشان می‌دهد که پیامبر (ص) حتی قبل از نزول تدریجی قرآن، با حقایق آن آشنا بودند.
در روایات آمده است که پیامبر (ص) در غار حرا با حضرت علی (ع) گفت‌وگوهایی داشتند که محتوای آنها حقایق قرآن بود. پیامبر (ص) به علی (ع) فرمودند:
«یا علی! تسمع ما أسمع و تری ما أری» (ای علی! تو آنچه را من می‌شنوم، می‌شناسی و آنچه را من می‌بینم، می‌بینی). این گفت‌وگوها نشان می‌دهد که علی (ع) نیز از همان ابتدا با حقایق قرآن آشنا بودند و این موضوع، جایگاه اهل بیت (ع) را در ارتباط با قرآن نشان می‌دهد.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام : أرى نُورَ الوَحیِ و الرِّسالَةِ، و أشُمُّ رِیحَ النُّبُوَّةِ ، و لقد سَمِعتُ رَنَّةَ (رَنَةَ) الشَّیطانِ حینَ نَزَلَ الوَحیُ علَیهِ ـ صلى الله علیه و آله ـ فقلتُ : یا رسولَ اللّه ِ ، ما هذهِ الرَّنَّةُ ؟ فقالَ : هذا الشَّیطانُ قد أیِسَ مِن عِبادَتِهِ ، إنّکَ تَسمَعُ ما أسمَعُ ، و تَرى ما أرى ، إلاّ أنَّکَ لَستَ بِنَبیٍّ ، و لکنَّکَ لَوَزیرٌ ، و إنّکَ لَعَلى خَیرٍ . (17)
امام على علیه السلام : من نور وحى و رسالت را مى دیدم و شمیم نبوّت را مى بوییدم. هنگامى که بر پیامبر وحى نازل شد، فریاد شیطان را شنیدم. گفتم: اى رسول خدا! این چه فریادى است؟ فرمود: این شیطان بود که از عبادت خویش [از سوى مردم ]نومید شد. همانا آنچه را من مى شنوم، تو نیز مى شنوى و آنچه را من مى بینم تو هم مى بینى جز این که تو پیامبر نیستى، اما البته وزیر [و دستیار] هستى. راستى که تو در راه خیر و صلاح هستى.
روایت پیامبر اکرم (ص) درباره آخرالزمان
عنه صلى الله علیه و آله : سیأتی زَمانٌ على اُمَّتی یَفِرُّونَ مِن العُلَماءِ کما یَفِرُّ الغَنَمُ عنِ الذِّئبِ ، فَإذا کانَ کذلِکَ ابتَلاهُمُ اللّه ُ تعالى بثلاثةِ أشیاءَ : الأوَّلُ : یَرفَعُ البَرَکَةَ مِن أموالِهِم ، و الثانی : سَلَّطَ اللّه ُ علَیهِم سُلطانا جائرا ، و الثالث : یَخرُجُونَ مِن الدنیا بلا إیمانٍ .(18)پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : به زودى زمانى بر امّتم فرا مى رسد، که از علمایشان مى گریزند همان گونه که گوسفند از گرگ مى گریزد . وقتى چنین شد خداوند متعال آنها را به سه چیز گرفتار کند : اول این که برکت را از اموال ایشان مى گیرد. دوم این که پادشاهى ستمگر را بر آنان مسلّط مى گرداند و سوم این که بى ایمان از دنیا مى روند.
(زمانی خواهد آمد که امت من از علما فرار می‌کنند، همان‌گونه که گوسفندان از گرگ فرار می‌کنند.)
در این زمان، مساجد خلوت می‌شوند، پای منبرها و محراب‌ها از مردم خالی می‌گردد و افراد از حضور در مساجد و ارتباط با علما دوری می‌کنند. حتی در ماه مبارک رمضان، مردم به جای حضور در مساجد و انجام عبادات، به سمت سرگرمی‌ها و امور دنیوی روی می‌آورند. جوانان به جای شرکت در نماز جماعت و استفاده از منبر و محراب، به سینماها، کوچه‌ها و ورزش‌هایی مانند فوتبال روی می‌آورند. این دوری از مساجد و علما، نشان‌دهنده انزجار جامعه از معنویات و دین است.
دوری از علما و مساجد:
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «زمانی خواهد آمد که امت من از علما فرار می‌کنند، همان‌گونه که گوسفندان از گرگ فرار می‌کنند.» این دوری، نه تنها در طول سال، بلکه در ماه مبارک رمضان نیز مشهود است.
به جای حضور در مساجد و بهره‌مندی از سخنان علما، بسیاری به سرگرمی‌های دنیوی روی می‌آورند. در حالی که رمضان فرصتی طلایی برای تقرب به خداوند و بهره‌مندی از معارف دینی است، بی‌توجهی به این امر، نشان‌دهنده انحراف جامعه از مسیر صحیح است.
رفع برکت از اموال و عمر:
پیامبر (ص) در ادامه فرمودند که در این زمان، برکت از اموال و عمر مردم برداشته می‌شود. این امر، ارتباط مستقیمی با دوری از دین و معنویت دارد. وقتی انسان‌ها به جای کسب رضایت خداوند، به دنبال جمع‌آوری ثروت و لذت‌های دنیوی باشند، نه تنها اموالشان بی‌برکت می‌شود، بلکه عمرشان نیز در غفلت و بی‌هدفی سپری می‌شود.
در ماه رمضان، با روزه‌داری و انجام عبادات، می‌توان برکت را به زندگی بازگرداند و از عمر خود به نحو احسن استفاده کرد.
سلطه حاکمان ستمگر:
از دیگر پیامدهای دوری از علما و مساجد، سلطه حاکمان ستمگر است. وقتی جامعه از ارزش‌های دینی فاصله می‌گیرد، زمینه برای ظهور حاکمانی ظالم و بی‌عدالت فراهم می‌شود. این حاکمان، نه تنها به مردم ظلم می‌کنند، بلکه مانع از انجام عبادات و مناسک دینی نیز می‌شوند.
در ماه رمضان، با تقویت ایمان و تقوا، می‌توان در برابر ظلم و بی‌عدالتی ایستادگی کرد و جامعه را به سوی صلاح و رستگاری هدایت نمود.
اهمیت تربیت دینی فرزندان:
برای جلوگیری از تحقق این پیشگویی، پیامبر (ص) به اهمیت تربیت دینی فرزندان تأکید کردند. خانواده‌ها باید فرزندان خود را از کودکی با مساجد و علما آشنا کنند و آنها را به انجام عبادات و مناسک دینی تشویق نمایند.
در ماه رمضان، این امر از اهمیت بیشتری برخوردار است. والدین می‌توانند با همراهی فرزندان خود در نماز جماعت و مراسم مذهبی، آنها را به ارزش‌های دینی علاقه‌مند سازند.
آیه مربوط به روزه و ارتباط آن با روایت
در قرآن کریم، خداوند می‌فرماید:«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ.» (19)
(ای کسانی که ایمان آورده‌اید، روزه بر شما مقرر شده است، همان‌گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند مقرر شد، تا پرهیزگار شوید.)
این آیه نشان می‌دهد که روزه نه تنها یک عبادت فردی، بلکه وسیله‌ای برای تقویت تقوا و پرهیز از گناه است. در شرایطی که جامعه از مساجد و علما فاصله می‌گیرد، روزه می‌تواند به عنوان یک عامل بازدارنده از گناه و تقویت‌کننده ایمان، نقش مهمی در بازگرداندن برکت به زندگی افراد و جامعه ایفا کند.
روایت پیامبر اکرم (ص) درباره آخرالزمان و شرایطی که در آن جامعه از مساجد و علما فاصله می‌گیرد، هشداری جدی برای همه ماست.
دوری از دین و معنویت، نه تنها باعث رفع برکت از اموال و عمر می‌شود، بلکه جامعه را در معرض سلطه حاکمان ستمگر قرار می‌دهد.
برای جلوگیری از چنین شرایطی، باید به تربیت دینی فرزندان، جذاب‌سازی مساجد و الگوسازی از شخصیت‌های دینی توجه ویژه‌ای داشت. روزه نیز به عنوان یک عبادت تقویت‌کننده تقوا، می‌تواند در بازگرداندن برکت به زندگی افراد و جامعه نقش مهمی ایفا کند.
روایت پیامبر اکرم (ص) درباره آخرالزمان
پیامبر اکرم (ص) در روایتی فرمودند:«سیأتی زمانٌ على أمّتی یفرّون من العلماء کما یفرّ الغنم من الذئب.»(زمانی خواهد آمد که امت من از علما فرار می‌کنند، همان‌گونه که گوسفندان از گرگ فرار می‌کنند.)
در این زمان، مساجد خلوت می‌شوند، پای منبرها و محراب‌ها از مردم خالی می‌گردد و افراد از حضور در مساجد و ارتباط با علما دوری می‌کنند. حتی در ماه مبارک رمضان، مردم به جای حضور در مساجد و انجام عبادات، به سمت سرگرمی‌ها و امور دنیوی روی می‌آورند.
جوانان به جای شرکت در نماز جماعت و استفاده از منبر و محراب، به سینماها، کوچه‌ها و ورزش‌هایی مانند فوتبال روی می‌آورند. این دوری از مساجد و علما، نشان‌دهنده انزجار جامعه از معنویات و دین است.
داستان شب قدر و اهمیت آن
در اهمیت شب قدر قرآن در سوره قدر می‌فرماید: «لَیلَةُ الْقَدْرِ خَیرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ» (شب قدر بهتر از هزار ماه است). این آیه نشان‌دهنده عظمت این شب است.
در روایتی از امام صادق (ع) آمده است که در شب قدر، فرشتگان به زمین می‌آیند و بر مؤمنانی که در حال عبادت هستند، سلام می‌کنند. ایشان فرمودند: «هرکس در شب قدر بیدار بماند و به عبادت بپردازد، گناهانش بخشیده می‌شود، حتی اگر به تعداد ستارگان آسمان باشد.» این داستان نشان‌دهنده فرصت بی‌نظیر شب قدر برای توبه و تقرب به خداوند است.
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند:مَنْ أَحْیا لَیْلَهَ الْقَدْرِ غُفِرَتْ لَهُ ذُنُوبُهُ وَلَوْ کانَتْ عَدَدَ نُجُومِ السَّماءِ وَمَثاقیلَ الْجِبالِ؛هر کس شب قدر را احیا دارد گناهانش بخشیده می شود . هرچند که به تعداد ستارگان آسمان و سنگینی کوه ها باشد.(20)
داستان افزایش ثواب اعمال در ماه رمضان
ثواب اعمال در ماه رمضان به شدت افزایش می‌یابد. خواندن یک آیه از قرآن در این ماه معادل ختم کل قرآن است و نمازهای مستحبی مانند نماز شب، ثوابی معادل یک عمر عبادت دارد.
در روایتی از پیامبر اکرم (ص) آمده است که ایشان فرمودند: «هرکس در ماه رمضان یک آیه از قرآن بخواند، مانند این است که در ماه‌های دیگر یک ختم قرآن خوانده باشد.» همچنین، ایشان فرمودند:
«کسی که در این ماه یک نماز مستحبی بخواند، مانند این است که یک نماز واجب در ماه‌های دیگر خوانده باشد.» این مثال‌ها نشان‌دهنده برکت بی‌نظیر ماه رمضان است.
مام رضا (ع) نیز در بیانی مشابه، بر عظمت این عمل تأکید فرموده‌اند: «من قرا فی شهر رمضان آیهً من کتاب الله کان کمن ختم القرآن فی غیره من الشهور. هر کسی ماه رمضان یک آیه از کتاب خدا را قرائت نماید، مانند این است که در ماه‌های دیگر تمام قرآن را خوانده است» (21).
در حدیثی دیگر، رسول خدا (ص) سفارش فرموده‌اند: «أکثِروا فیهِ (شَهرِ رَمَضانَ) مِن تِلاوَهِ القُرآنِ. در ماه رمضان قرآن را بسیار بخوانید» (22).
بنابراین، قرائت قرآن از برترین اعمال این ماه شمرده شده و توصیه شده است که مؤمنان فرصت گران‌بهای این ایام را غنیمت شمرده و با تدبر در آیات الهی، بهره‌ای وافر از فیوضات این ماه مبارک ببرند.
داستان پرهیز از گناه و تقویت تقوا
اهمیت پرهیز از گناه در ماه رمضان اشاره شده است. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «الورع من محارم الله» (پرهیز از حرام‌های الهی بهترین عمل در این ماه است).(23)
قال امیرالمومنین علیه السلام:صَومُ القَلبِ خَیرٌ مِن صِیامِ اللِّسانِ، و صیامُ اللِّسانِ خَیرٌ مِن صیامِ البَطنِ
امام علی علیه السلام فرمودند: روزه قلب بهتر از روزه زبان است و روزه زبان بهتر از روزه شکم است.(24)
امیرالمومنین علیه السلام:صَومُ القَلبِ خَیرٌ مِن صِیامِ اللِّسانِ، و صیامُ اللِّسانِ خَیرٌ مِن صیامِ البَطنِ :امام علی علیه السلام فرمودند:روزه قلب بهتر از روزه زبان است و روزه زبان بهتر از روزه شکم است.
در روایتی از امام علی (ع) آمده است که ایشان فرمودند: «روزه تنها به معنای پرهیز از خوردن و آشامیدن نیست، بلکه روزه واقعی آن است که انسان از گناهان نیز دوری کند.» ایشان همچنین فرمودند:
«کسی که در ماه رمضان زبان خود را از غیبت و دروغ نگه دارد، روزه‌اش پذیرفته می‌شود.» این داستان نشان‌دهنده اهمیت تقوا و پرهیز از گناه در ماه رمضان است.
داستان خدمت به خلق خدا در ماه رمضان
اهمیت خدمت به خلق خدا در ماه رمضان اشاره شده است. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «هرکس در این ماه به دیگران کمک کند، حتی اگر یک دانه خرما یا یک جرعه آب باشد، ثوابی بی‌نظیر خواهد داشت.»
پرهیز از خنده بیجا و بیهوده
مرّ(ع) فی یوم فطر بقوم یعلبون و یضحکون، فوقف علی رؤسهم فقال، ان الله جعل شهر رمضان مضمارا لخلقه، فیستبقون فیه بطاعته الی مرضاته فسبق قوم فقازوا، و قصر اخرون فخابوا فالعجب کل العجب من ضاحک لا عب فی الیوم الذی یثاب فیه المحسنون و یخسر فیه المبطلون و ایم الله لو کشف الغظاء لعلموا المحسن مشغول باحسانه و المسی مشغول باسائته، ثم مضی(ع).(25)
توصیه‌های امام حسن مجتبی (ع) برای بهره‌مندی از فرصت‌های معنوی
امام حسن مجتبی (ع) در روز عید فطر، با مشاهده گروهی که به بازی‌های بیهوده و خنده‌های بیجا مشغول بودند، فرمودند:«خدای تعالی ماه رمضان را میدان مسابقه خلق خود قرار داده است تا در آن به سوی طاعت او سبقت گیرند و رضایتش را بجویند. آن گروهی که پیشی گرفتند، کامیاب شدند و گروهی که کوتاهی کردند، نومید و زیان‌کار گشتند.
بسیار جای تعجب است از کسانی که مشغول بازی و خنده‌های بی‌جایند، در روزی که نیکوکاران پاداش می‌گیرند و بیهودگان در آن روز زیان و خسران برند.
به خدا قسم اگر پرده برداشته شود، هر آینه خواهند دانست که نیکوکار به پاداش خود رسیده، و بدکاران به کیفر اعمال خود گرفتارند.» این سخنان، اهمیت استفاده از فرصت‌های معنوی، به ویژه در ماه رمضان و روز عید فطر، را یادآور می‌شود.
همچنین، امام حسن مجتبی (ع) در ماه رمضان، هر روز به فقرا و نیازمندان کمک می‌کردند و در پاسخ به سوالی در مورد علت این بخشش‌ها فرمودند:
«ماه رمضان ماه بخشش و رحمت است و من می‌خواهم از این فرصت استفاده کنم تا به دیگران کمک کنم و رضایت خداوند را به دست آورم.» این رفتار، نشان‌دهنده اهمیت خدمت به خلق خدا در ماه رمضان است.
ماه رمضان، فرصتی بی‌نظیر برای تقرب به خداوند و بهره‌گیری از برکات معنوی است. در این ماه، انسان می‌تواند با تزکیه نفس و تهذیب اخلاق، به مقامات عالی روحانی دست یابد.
این ماه، ماه رحمت، مغفرت و نزول برکات الهی است که در آن، درهای بهشت گشوده و درهای جهنم بسته می‌شود و شیاطین در غل و زنجیر قرار می‌گیرند.
ماه رمضان می‌تواند انسان را به جایی برساند که قلب او جایگاه خداوند شود و به مقام شهود و وصل الهی نائل آید. این ماه، فرصتی است برای رهایی از قید و بندهای دنیوی و رسیدن به آزادی معنوی.
در روایات اسلامی تأکید شده است که ماه رمضان، ماه انس با خداوند و ایجاد رابطه‌ای عمیق و عاطفی با اوست. این ماه، فرصتی است برای آنکه انسان از غفلت خارج شود و با توجه به معنویات، خود را برای رسیدن به قرب الهی آماده کند.
عید فطر، پایان ماه رمضان، نه تنها جشن پایان روزه‌داری است، بلکه جشن رسیدن به مقام قرب الهی و دریافت عیدی معنوی از سوی پروردگار است.
پیامبر اکرم (ص) در خطبه شعبانیه فرمودند: «هر کس از شما، مؤمن روزه‌داری را در ماه رمضان افطار دهد، برای او نزد خدا ثواب آزادکردن یک بنده را دارد و آمرزش گناهان گذشته‌اش خواهد بود.»
برای افطار آدابی ذکر شده است، از جمله خواندن دعا، تلاوت سوره قدر در هنگام افطار، و افطار پس از خواندن نماز مغرب. افطار با آب، مخصوصا آب نیمه‌گرم، شیر و خوردنی‌های شیرین، به‌ویژه خرما، مستحب شمرده شده است.
افطاری‌دادن به روزه‌دار نیز بسیار فضیلت دارد و پاداش آن، مانند اجر روزه‌دار دانسته شده است. مسلمانان در کشورهای مختلف با آداب و رسوم متفاوتی به روزه‌داران افطاری می‌دهند و در بعضی مکان‌های مقدس نیز سفرۀ افطاری ساده پهن می‌شود.
نتیجه:
ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن، ماه شبهای قدر و ماه رحمت و مغفرت الهی، با تمام برکات و فضائلش به پایان می‌رسد.این ماه، فرصتی مغتنم برای خودسازی، تقرب به خداوند و بهره‌مندی از لذت‌های معنوی بود. امیدواریم که توانسته باشیم از این فرصت به نحو احسن استفاده کنیم و با قلبی پاک و روحی متعالی، به استقبال عید فطر برویم. رمضان، ماهی است که انسان در آن می‌تواند با روزه‌داری، عبادت، دعا، انفاق و پرهیز از گناه، به مقامات عالی روحانی دست یابد و از برکات بی‌شمار آن بهره‌مند شود.
شبهای قدر، با فضیلت هزار ماه، فرصتی استثنایی برای توبه و استغفار و تعیین سرنوشت است. با رعایت آداب و توصیه‌های اخلاقی این ماه، می‌توان به آرامش و سعادت دنیوی و اخروی دست یافت. رمضان، ماه تجدید پیمان با خداوند است.
ماهی که در آن، انسان با خود و خدای خود عهد می‌بندد که در مسیر بندگی ثابت قدم بماند و از گناهان دوری کند. امیدواریم که این عهد، تا پایان عمر با ما همراه باشد. عید فطر، عید پیروزی بر نفس اماره و جشن رسیدن به مقام قرب الهی است.
در این روز، مؤمنان با قلبی شاد و روحی سرشار از ایمان، به شکرانه نعمت‌های الهی، به نماز عید می‌ایستند و با یکدیگر همدلی و همبستگی می‌کنند.
رمضان، ماه رحمت و مغفرت الهی، با تمام برکات و فضائلش به پایان می‌رسد، اما اثرات معنوی آن، تا پایان عمر با ما همراه خواهد بود.
پی نوشت:
1.«بحار الانوار» علامه مجلسی و «وسائل الشیعه» شیخ حر عاملی2.آیه ۲۷ سوره بقره
3.مستدرک الوسائل، ج5، ص207، روایت 5708.
4.شیخ حر عاملی، جلد ۱۰، صفحه ۱۴۹
6.«مفاتیح الجنان» شیخ عباس قمی
7. خطبه شعبانیه، اربعین شیخ بهایی، حدیث 9
8.«بحار الانوار» علامه مجلسی و «وسائل الشیعه» شیخ حر عاملی
9.«بحار الانوار» علامه مجلسی و «مفاتیح الجنان» شیخ عباس قمی
10. مفاتیح الجنان (شیخ عباس قمی)
11. همان
12.علامه مجلسی، جلد ۹۳، صفحه ۳۱۲
13.اثر سید بن طاووس، جلد ۱، صفحه ۱۱۴
14.امالی شیخ صدوق»، صفحه ۳۴
15.شیخ حر عاملی، جلد ۱۰، صفحه ۱۴۹
16.آیه 27 سوره مائده
17.نهج البلاغة : الخطبة 192.
18.جامع الأخبار : 356/995.
19.سوره بقره، آیه ۱۸۳.
20.وسائل الشیعه، ج 4، ص 273.
21.بحارالانوار، مجلسی، ج۹۳، ص ۳۴۶.
22.فضائل‌الاشهر الثلاثه، ص ۹۵.
23.خطبه شعبانیه، اربعین شیخ بهایی، حدیث 9
24.غرر الحکم، ج ۱، ص ۴۱۷، ح ۸۰
25. الرسول و الزاری، ص705.
منابع:
IR/hozeh.areeo.ac/18529/news/view/32322/91413/Staginghttps://www.taleemulislam.net/dari/bashpar.php?id=241
https://namnak.com/ramadan-iftar-dua.p81025
https://hawzah.net/fa/Occation/View/71199
https://www.seratnews.com/fa/news/121745
https://www.hawzahnews.com/news/315740
https://www.hawzahnews.com/news/896879
https://hawzah.net/fa/Lecture/View/77584
https://hawzah.net/fa/Lecture/View/85847
https://al-falah.ir/content/detail/860
https://rasanews.ir/fa/news/83524
https://msagheb.ir/mag/17430/12
https://hozeh.areeo.ac.ir/fa-
https://darolershad.org/
