ایمان و خدامحوری، رمز پیروزی بزرگمردان جهان در رویارویی با دشمنان خدا بهشمار میرود و تنها نیرویی است که با تکیه بر آن، کاخهای ستمکاری و دشمنی با دین فرو میریزد. گفتار معصومین (علیهم السلام)، سرآمد سخنان انسانهاست. عبارتهای زرین شخصیتهای بزرگی که از تابش دانش الهی بهره بردهاند، از هر افراط و تفریطی پیراسته است و حقیقت را چنان که هست، نشان میدهد. سخنان معصومین (علیهم السلام) در مورد شخصیت حضرت اباالفضل (علیه السلام)، گسترهای وسیع در برابر دیدگان انسان میگشاید و آدمی را به بلندای عظمت آن بحر صدق و صفا رهنمون میسازد.
حضرت اباالفضل العباس (علیه السلام) از بزرگان و دانشمندان فقها و علمای اهل بیت (علیهم السلام) میباشد و معلوم است کسی که در پرتو آفتاب ولایت و در مکتب امامت امیرالمؤمنین (علیه السلام) و حضرت امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) پرورش یافته و کسب علم و نورانیت کرده باشد، به بالاترین درجههای ایمان و فضل و معرفت دست خواهد یافت. روایتی بدین مضمون از امامان معصوم (علیهم السلام) نقل شده است که میفرمایند: «همانا عباس بن علی (علیه السلام)، علم را چون غذا از پدرش وارد جان خویش نموده است».1
الف) حضرت عباس (علیه السلام) در کلام معصومین (علیه السلام)
حضرت عباس (علیه السلام) در کلام حضرت علی (علیه السلام)
حضرت علی (علیه السلام) پس از تولد فرزندش، عباس (علیه السلام)، وی را در آغوش کشید و فرمود: «عباس (علیه السلام) در پیشگاه خداوند دارای مقام بسیار ارجمندی است. خداوند بهجای دستان او که در دفاع از دین خدا از پیکر جدا میشود، به او دو بال خواهد داد و او با آن دو بال، بسان جعفر طیار در فضای بهشت، چونان فرشتگان پرواز میکند».2همچنین امیرمؤمنان، علی (علیه السلام) در بیان شأن حضرت عباس (علیه السلام)، سخن شیوای دیگری دارد و آن را هنگامی بر زبان جاری میسازد که در بستر شهادت، آخرین لحظات عمر را پشت سر مینهد. او در آن شب، عباس (علیه السلام) را فرامیخواند، در آغوش میکشد و میفرماید: «وَلَدی! وَ سَتَقَرُّ عَینی بِک فی یومِ القِیامَةِ؛ فرزندم! بهزودی در روز رستاخیز، دیده از دیدار تو روشن میدارم».3
به یقین، کسی که پیشوای معصوم اسلام، در قیامت از دیدارش خرسند میشود، باید نزد خداوند متعال بلندمرتبه باشد.
حضرت عباس (علیه السلام) در کلام حضرت فاطمه (علیها السلام)
در روایتی از امام باقر (علیه السلام) آمده است: وقتی قیامت برپا میشود، پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) به امیرمؤمنان، علی (علیه السلام) میفرماید: «به فاطمهام بگو برای شفاعت امت، چه چیز را به پیشگاه خداوند عرضه میداری؟»حضرت علی (علیه السلام) پیام ایشان را میرساند و حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) در پاسخ میفرماید: «کفانا لِأجْلِ هذا المَقامِ الیدانِ المَقْطُوعَتان مِن إِبْنی العَبّاس؛ دو دست بریده پسرم عباس (علیه السلام) برای این مقام [شفاعت] کافی است».4
حضرت عباس (علیه السلام) در کلام امام حسین (علیه السلام)
سخنان بسیاری از حضرت امام حسین (علیه السلام) در شأن حضرت عباس (علیه السلام) نقل شده است که از علاقه فراوان ایشان حکایت میکند. در واقعه کربلا در اوج عشق و علاقه به عباس (علیه السلام) فرمود: «اِرْکبْ بِنفسی انت...؛ فدایت شوم، سوار بر اسب شو»5 در این عبارت، امام حسین (علیه السلام) با عالیترین تعبیر؛ یعنی «جانم به قربانت»، محبت خود را به حضرت عباس (علیه السلام) ابراز میدارد و با چنین گفتاری که بیانگر اوج عظمت مقام حضرت عباس (علیه السلام) است، او را میستاید.و چون ندای وی را شنید، فرمود: «وا مُهْجَةَ قَلباه؛ آه، محبوب دلم.»6 همچنین آن هنگام که خویش را بالای سر او رساند و سرش را به دامان گرفت، با اندوه فراوان فرمود: «جَزاک اللّهُ خَیراً یا أَخی، لَقَدْ جاهَدْتَ فِی اللّهِ حَقَّ جِهادِهِ؛ برادر جان! خداوند به تو بهترین پاداشها را بدهد که اینگونه جهاد کامل بهجا آوردی».7
آنگاه، در فراق او، دستهای خویش را بر کمر گرفت و فرمود: «أَلآنَ اِنْکسَرَ ظَهْری وَ قَلَّتْ حیلتی؛ برادر جان، اینک از داغ تو کمرم شکست و راه چاره بر من بسته شد».8
سخنان جانسوز امام حسین (علیه السلام) پس از شهادت عباس (علیه السلام) نیز، مقام ارجمند وی را به تصویر میکشد:
«برادرم، ای نور چشمان و ای پاره تنم، تو برای من ستونی استوار و قابل اعتماد بودی. ای برادر، تو خالصانه جنگیدی و از پیمانهای که در آن رحیق بهشتی است، سیراب شدی. ای ماه منیرم! تو در تمام مصیبتها و سختیها، مددکار من بودی. بعد از تو زندگی بر ما سخت و تلخ است. فردا من و تو در کنار هم خواهیم بود. آگاه باش که به خدا شکایت، و برای او صبر میکنم و از تشنگی و سختیهایی که متحمّل شدم به او پناه میبرم».9
حضرت عباس (علیه السلام) در کلام امام سجاد (علیه السلام)
بزرگی و عظمت مقام عباسبن علی (علیه السلام) بهگونهای است که امامان معصوم (علیه السلام) در موارد متعدد بر فداکاریها، جانبازیها و عظمت شخصیت آن بزرگوار تأکید فرمودهاند.امام سجاد (علیه السلام) که خود در کربلا حضور داشت و شاهد فداکاریهای عمویش بود، درباره حضرت عباس (علیه السلام) میفرماید: «خداوند، عمویم عباس را رحمت کند که با ایثار و جانبازی، در راه برادرش جانبازی کرد تا آنکه دستهایش قطع شد و خداوند بهجای آن، دو بال به او داد که با آنها به همراه فرشتگان در بهشت پرواز کند؛ همانگونه که برای جعفربن ابوطالب قرار داده شد. عباس را در پیشگاه خداوند منزلتی است که در روز قیامت، همه شهدا به آن غبطه میخورند».
امام زینالعابدین (علیه السلام)، درباره مقام والای حضرت عباس (علیه السلام) در بیانی رسا میفرماید: «در روز قیامت، حضرت عباس (علیه السلام) چنان مقامی در راه خدا خواهد داشت که تمامی شهیدان به آن غبطه میخورند.»10 این تعبیر، بهخوبی حکایت از والامقامی سردار بیهمتای کربلا دارد؛ زیرا هر شهید را مقامی بلند و رفیع است و کسب افتخاری دو چندان در مقابل چنین رقیبان بلندمرتبهای، بهمعنای برخورداری از افتخاری سترگ و شأنی بسیار بالا بهشمار میرود.
این حدیث بهروشنی، نمایانگر برتری ایشان از نظر ایمان است؛ زیرا ممکن نیست شهیدان که انبیای الهی در بهشت، به احترامشان از مرکبهای خود پیاده میشوند و در بهشت جایگاهی بسیار بلند دارند، به مقام فردی رشک برند که در این صفت با آنان برابر است.
حضرت عباس (علیه السلام) در کلام امام صادق (علیه السلام)
امام صادق (علیه السلام) در آغاز زیارتنامه حضرت عباس (علیه السلام)، او را با صفت ایمان و خداباوری خوانده و در پایان، بر ایمان محض و بصیرت والای ایشان گواهی داده است و میفرماید: «اَشْهَدُ اَنَّک لَمْ تَهِن و لم تَنْکلْ و اَنَّک مَضَیتَ علی بصیرةٍ من اَمرِک؛ گواهی میدهم که تو لحظهای از خود سستی نشان ندادی و برنگشتی، بلکه مَشی تو بر ایمان و بصیرت در دین رقم خورده بود».11بهترین دلیل بر ایمان والای حضرت عباس (علیه السلام)، سخن امام صادق (علیه السلام) درباره ایشان است که در زیارتنامه حضرت آمده است: «خداوند لعنت کند مردمی را که مقام والای تو را نشناختند و حرمت این جایگاه بزرگ را شکستند».12
امام صادق (علیه السلام)، حضرت اباالفضل العباس (علیه السلام) را بهعنوان کسی معرفی میکند که از ایمان استوار و بینش نافذ برخوردار بوده و در راه امام بزرگوارش به جهاد برخاسته است. ایشان میفرماید: «شهادت میدهم و خدا را شاهد میگیرم که تو در راه جنگجویان بدر و مجاهدان راه خدا گام نهادی و در جهاد با دشمنان خدا، اخلاص ورزیدی و در نصرت اولیای خدا، خلوص نشان دادی و از دوستانش دفاع کردی... شهادت میدهم که تو هرچه در توان داشتی، انجام دادی».13
از امام صادق (علیه السلام)، سخنان دیگری نیز در گستره ستایش این چهره تابناک بر جای مانده است. امام صادق (علیه السلام) فرمود: «کانَ عَمُّنَا العباسبن علی؛ ناقِدَ البَصیرَةِ، صُلبَ الایمانِ، جاهَدَ مَعَ أبی عَبْدِاللّهِ عَلیه السَّلامُ وَ اُبْلِی بلاءً حَسَنا و مَضی شَهیدا؛ عموی ما، حضرت عباسبن علی (علیه السلام)، دارای بینشی ژرف و ایمانی استوار بود. در رکاب برادرش جهاد فرمود و از آزمون الهی پیروز درآمد و با شهادت رحل زندگی برچید».14
در بخشی از زیارتنامه حضرت عباس (علیه السلام)، از زبان امام صادق (علیه السلام) میخوانیم: «شهادت میدهم که تو [در برابر جانشینان رسول اکرم صلی الله علیه و آله ] در مقام تسلیم بودی، امام حسین (علیه السلام) را تصدیق کردی، به حجت خدا وفادار ماندی و خیرخواه امام خود بودی.»15 ایشان همچنین به تبیین جایگاه والای عباسبن علی (علیه السلام) میپردازد و میفرماید که در برابر این همه فداکاری، خداوند بزرگ تو را در جمع شهیدان قرار داد، روانت را با ارواح نیکبختان همنشین ساخت، وسیعترین منزل بهشتی و برترین غرفه فردوس را به تو بخشید و یادت را در ملأ اعلی بلند ساخت.16
حضرت عباس (علیه السلام) در کلام امام هادی (علیه السلام)
در بخشی از زیارت ناحیه مقدسه امام هادی (علیه السلام) از زبان آن حضرت چنین میخوانیم: «سلام بر اباالفضل العباس، پسر امیرالمؤمنین؛ آنکه با کمال مواسات و ایثار و برادری، جانش را نثار برادرش حسین (علیه السلام) کرد؛ آنکه دنیا را وسیله آخرت قرار داد؛ آنکه خود را فداکارانه فدای برادر نمود؛ آنکه نگهبان دین و سپاه حسین (علیه السلام) بود؛ آنکه تلاش بسیار برای آبرسانی به لبتشنگان نمود؛ آنکه دو دستش در راه خدا قطع شد».17امام هادی (علیه السلام) با این کلمات پرسوز و گداز که شرح حال کاملی از واقعه عاشوراست، فداکاری عباس (علیه السلام) را به تصویر کشید.
سلام امام زمان (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) بر حضرت عباس (علیه السلام)
در زیارتنامه منسوب به حضرت ولی عصر (عجّل الله تعالی فرجه الشریف)، مشهور به «زیارت ناحیه» میخوانیم:
«سلام بر عباس فرزند امیرمؤمنان، علی (علیه السلام)، که جانش را در راه مواسات با برادرش تقدیم نمود و دنیایش را در راه تحصیل آخرت صرف کرد و جانش را برای حفاظت از برادرش قربانی فرمود».
«مواسی» یکی از القاب دیگر حضرت اباالفضل (علیه السلام) است. او از همه چیز دل بریده بود و تنها به حسین (علیه السلام) دل بسته بود و همه هستی خویش را نثار او نمود. همیاری، برادری و پیوند پرمحبت و تنگاتنگ او با امام حسین (علیه السلام)، همچون همیاری و پیوند عاشق حقیقی به معشوق بود.
ب) حضرت عباس (علیه السلام) در کلام بزرگان
حضرت عباس (علیه السلام) در کلام شیخ محمد طه نجف
تاریخنویس بزرگ، سیدعبدالرزاق مقرم به نقل از عالم بزرگ، شیخ محمد طه نجف مینویسد: «او مقامش بلندتر از آن است که در این مقال از او یاد شود، بلکه مناسب است از او هنگام ذکر ائمه معصومین (علیه السلام) که درود خداوند بر آنان باد، سخن رود».18حضرت عباس (علیه السلام) در کلام علامه میرزا محمدعلی اردوبادی
همچنین شعری از علامه میرزا محمدعلی اردوبادی نقل میکند بدین مضمون: «عباس (علیه السلام) که عالم به قرآن، آگاه به طریق هدایت، علم و دین و منسوب به خمسه طیبه است، شأنش را بسی والاتر از آن میدانم که تیری پرتاب کند و به هدف ننشیند یا کرداری از او سر زند و به گناه آلوده شود. ما همانند زاده رسول خدا صلی الله علیه و آله ، عصمت را در او شرط نمیدانیم، ولی چنین نیست که بگوییم گناهی از او سر زده باشد».19در بارگاه قدس و در محضر شهیدان کوی حق که توشهای به جز ایمان و کردار نیک بهکار نمیآید، این عباس (علیه السلام) است که مانند ماه، در میان بهشتیان میدرخشد.
حضرت عباس (علیه السلام) در کلام سیدراضی قزوینی
شعری از سیدراضی قزوینی درباره علمدار کربلا:«ای اباالفضل! ای بنیانگذار فضیلت و ایستادگی و خویشتنداری! فضیلت، جز تو را به پدری نپذیرفت. کوشیدی و به اوج عظمت و بزرگی دست یافتی، اما هر کوشندهای به خواستهاش دست پیدا نمیکند. با عزت و سرافرازی و همت بلند از پذیرش ستم، سر باز زدی و پیکان نیزهها را مرکب خود کردی».20
حضرت عباس (علیه السلام) در کلام محمدباقر بیرجندی
دانشمندان بزرگی درباره مقام والای دردانه ام البنین (علیها السلام) سخن گفتهاند. محمدباقر بیرجندی در کتاب خود در این زمینه مینگارد: «عباس (علیه السلام) از بزرگان اهل فضل و بصیرت خاندان عصمت و طهارت بوده، بلکه عالم تعلیم نیافته است و این منافاتی با برخورداری او از تعالیم پدرش ندارد».21حضرت عباس (علیه السلام) در کلام سیدعلی قاضی طباطبایی
مرحوم علامه طباطبایی رحمه الله فرمود: مرحوم سیدالسالکین و برهان العارفین، آقای سیدعلی قاضی طباطبایی استاد ایشان میفرمود: «در حین کشف، بر من روشن و آشکار شد که مظهر رحمت الهی در عالم هستی، وجود مقدس حضرت سیدالشهدا (علیه السلام)، امام حسین (علیه السلام) است و باب آن حضرت و پیشکارش، سقای کربلا، سرحلقه وفا، آقا بابالحوائج الی اللّه، اباالفضل العباس (علیه السلام) است».22همچنین دانشمندان و محدثان بزرگ در شأن او گفتهاند: «حضرت اباالفضل العباس (علیه السلام) از هر کرانه که به جانبش آیی، دریایی است که موجهایش نیکی است و کرانه آن سرشار از سخاوت و کرم است».23
سیره نویسان، مقام و منزلت پسر حضرت ام البنین (علیها السلام) را چنین نوشتهاند: «عباس چون کوهی بلند و قلبش همانند کوه مستحکم بود؛ زیرا او یکهسواری بلندهمّت و قهرمانی سلحشور بود و در میدان پیکار و جنگ با دشمنان، با جرئت بیبدیلی سنگینترین ضربهها را بر آنها وارد میساخت و با بیباکی شگفتآوری، آنها را سرکوب میکرد».24
بر رفعت جاهت، شهدا رشک برند
وز بحر نگاهت، گهر اشک برند
مشکی که پر آب کردی از کوثر عشق
خلق دو جهان فیض از آن مشک برند25
پینوشتها:
1. بحارالانوار، ج45، ص138.
2. قمر بنیهاشم (علیه السلام)، ص21.
3. معالی السبطین، ج1، ص454.
4. همان، ص452.
5. موسوعة کلمات الامام الحسین (علیه السلام)، ص436.
6. همان، ص524.
7. همان.
8. همان، ص526.
9. وسیلة الدارین، ص273.
10. شیخ صدوق، خصال، ج1، ص68.
11. کامل الزیارات، ص786.
12. همان، ص785.
13. همان.
14. اعیان الشیعه، ج7، ص430.
15. مولد العباس بن علی (علیه السلام)، ص97؛ العباس بن علی (علیه السلام)، صص 36 ـ 42.
16. العباس بن علی (علیه السلام)، صص 40 و 41؛ مولد العباس بن علی (علیه السلام)، ص220.
17. بحارالانوار، ج45، ص66.
18. سردار کربلا، ص251.
19. همان.
20. همان، ص43.
21. کبریتالاحمر، ص45.
22. چهره درخشان قمر بنیهاشم (علیه السلام) ، ج1، ص147.
23. همان، ج2، ص309.
24. پرچمدار نینوا، ص10.
25. محمود شاهرخی، «جذبه».
منبع:
علمدار عشق (رهیافتی بر شخصیتشناسی حضرت اباالفضل عباس علیه السلام)، تهیهکننده و ناشر: اداره کل پژوهشهای اسلامی رسانه صدا و سیما، 1398ش.
.jpg "چگونه رسوب آب را از بین ببریم؟")
