طرح مسأله و ضروت بحث
ازدواج سفید، پدیدهای که در دنیای مدرن به عنوان یک سبک زندگی نوظهور شناخته میشود، به تدریج در جوامع اسلامی نیز ریشه دوانده است. این نوع رابطه، که بر اساس عدم وجود پیمان شرعی، قانونی یا تعهدات رسمی شکل میگیرد، به رغم ظاهر آزادیخواهانهاش، پیامدهای جدی برای بنیان خانواده و فرهنگ اجتماعی به همراه دارد.در حالی که متن و آموزههای اسلامی پایهگذار نهاد خانواده را به کمال و قداست میشناسد، ازدواج سفید تنها به عنوان یک رابطه غیررسمی و بدون مسئولیت، چالشی اساسی برای این نگاه میباشد.
در این نوشتار، به بررسی دلایل مخالفت اسلام با ازدواج سفید و چالشهای اجتماعی و فرهنگی آن خواهیم پرداخت و به تحلیل آسیبهای فردی و اجتماعی ناشی از این پدیده، با استناد به شواهد علمی و آموزههای دینی خواهیم پرداخت. اهداف این مطالعه، ترسیم تصویر روشنی از ضرورت پایبندی به ارزشهای اسلامی و اجتماعی در روابط زناشویی است.
چرا بررسی این موضوع اهمیت دارد؟
در دهههای اخیر، شاهد ظهور و گسترش پدیدهای اجتماعی تحت عنوان "ازدواج سفید" در جوامع غربی بودهایم. این الگوی رابطهای، که در آن زن و مرد بدون هیچ گونه پیوند شرعی، قانونی یا تعهد رسمی به زندگی مشترک میپردازند، ابتدا در کشورهای اروپایی و آمریکایی به عنوان یک سبک زندگی جایگزین مطرح شد. اما متأسفانه تحت تأثیر جهانیسازی فرهنگی و گسترش رسانههای غربی، این پدیده به تدریج در برخی جوامع اسلامی نیز در حال نفوذ است.نکته نگرانکننده اینجاست که ازدواج سفید، در تضاد کامل با ارزشهای دینی و فرهنگی تمدن اسلامی قرار دارد. در حالی که اسلام نهاد خانواده را به عنوان اساسیترین رکن جامعه میشناسد و برای تحکیم آن قوانین محکمی وضع کرده است، ازدواج سفید با حذف تعهدات دینی و قانونی، این نهاد مقدس را به رابطهای سست و بیثبات تبدیل میکند.
ازدواج سفید تنها یک مسأله شخصی نیست، بلکه پیامدهای عمیق اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی به همراه دارد. از جمله:
* تضعیف نظام خانواده به عنوان سلول بنیادین جامعه؛
* کاهش مسئولیتپذیری در روابط زناشویی؛
* به خطر افتادن حقوق زنان و کودکان ناشی از این روابط؛
* شیوع بیبندوباری اخلاقی و تأثیر آن بر سلامت روان جامعه.
موضع اسلام در برابر ازدواج سفید
اسلام به عنوان یک دین جامعنگر، ازدواج را نه تنها یک پیمان مقدس، بلکه یک مسئولیت اجتماعی و اخلاقی میداند. در آموزههای اسلامی، ازدواج رسمی و شرعی تنها راه مشروع برای تشکیل خانواده معرفی شده است. این در حالی است که هر گونه رابطه خارج از این چارچوب، حرام و دارای پیامدهای منفی برای فرد و جامعه ارزیابی میشود.اما سوال اساسی این است: چرا اسلام با چنین روابطی مخالف است؟ آیا این مخالفت صرفا یک منع شرعی است، یا دلایل روانشناختی، اجتماعی و حتی علمی نیز پشت آن نهفته است؟
این مقاله با نگاهی تحلیلی به بررسی دلایل مخالفت اسلام با ازدواج سفید میپردازد. در ادامه، آسیبهای فردی و اجتماعی این پدیده را در ابعاد مختلف بررسی کرده و نشان میدهیم که چرا سبک زندگی اسلامی در تقابل کامل با این الگوی رابطهای قرار دارد.
با مطالعه این نوشتار، درخواهید یافت که فلسفه تشریع ازدواج در اسلام تا چه اندازه حکیمانه است و چگونه میتواند جامعه را از گسیختگی اخلاقی و اجتماعی نجات دهد.
تعریف ازدواج سفید و مقایسه تطبیقی آن با ازدواج شرعی در اسلام
۱. مفهوم شناسی ازدواج سفید (همباشی بدون ازدواج)
ازدواج سفید که در ادبیات جامعهشناسی از آن با عنوان "همباشی غیررسمی" (Cohabitation) یا "زندگی مشترک بدون ازدواج" یاد میشود، به رابطهای اطلاق میگردد که در آن دو فرد (زن و مرد) بدون انعقاد هیچ نوع پیمان شرعی، عرفی یا قانونی، اقدام به زندگی مشترک تحت یک سقف مینمایند(1).این پدیده که ریشه در فردگرایی افراطی و سکولاریزاسیون روابط اجتماعی در غرب دارد(2)، دارای ویژگیهای منحصر به فردی است:
* عدم ثبت قانونی: هیچ سند رسمی مبنی بر ازدواج وجود ندارد.
* فقدان تعهدات شرعی: رابطه فاقد مشروعیت دینی است.
* قطع رابطه: طرفین میتوانند بدون تشریفات قانونی رابطه را قطع کنند.
* مسئولیتپذیری محدود: تعهدات مالی، اخلاقی و عرفی به حداقل میرسد.(3)
بر اساس آمارهای سازمان ملل متحد (2023)، در برخی کشورهای اروپایی مانند سوئد و فرانسه، بیش از 30 درصد زوجها به این شیوه زندگی میکنند.(4)
۲. ماهیت ازدواج شرعی در اسلام
در مقابل، اسلام چارچوب مشخص و منسجمی برای ازدواج تعریف کرده است که در منابع فقهی به "نکاح شرعی" موسوم است(5). این نهاد حقوقی-اخلاقی دارای ارکانی اساسی است:الف) ارکان ازدواج شرعی
* ایجاب و قبول (صیغه عقد): بیان صریح رضایت طرفین برای ازدواج؛* مهریه (صداق): حق مالی زن که تضمینکننده حقوق اوست؛
* شاهدین عادل: برای حفظ حقوق طرفین؛
* اجازه ولی دختر: به عنوان حافظ خیر و مصلحت زن.
ب) ویژگیهای ممتاز ازدواج شرعی
* قداست دینی: ازدواج در اسلام "میثاق غلیظ" (پیمان محکم) نامیده شده است؛* ثبات حقوقی: ثبت قانونی و شرعی رابطه؛
* تکلیفگرایی: تعیین دقیق حقوق و تکالیف زوجین؛
* مسئولیتپذیری اجتماعی: پذیرش آثار اجتماعی ازدواج.
۳. مقایسه تطبیقی ازدواج سفید و ازدواج شرعی
| معیار مقایسه | ازدواج سفید | ازدواج شرعی اسلامی |
| پشتوانه حقوقی | فاقد اعتبار قانونی | دارای اعتبار کامل قانونی و شرعی |
| تعهد اخلاقی | داوطلبانه و موقت | الزامآور و دائم |
| حقوق مالی زن | غیرقابل مطالبه | تضمین شده (مهریه، نفقه) |
| وضعیت فرزندان | مشکل هویتی و حقوقی | دارای هویت کامل شرعی و قانونی |
| پشتوانه دینی | مذموم و حرام | دارای اجر اخروی و ثواب |
| آثار اجتماعی | تضعیف نهاد خانواده | تحکیم بنیانهای اجتماعی |
۴. پیامدهای حقوقی ازدواج سفید
بررسی تطبیقی این دو نهاد نشان میدهد که ازدواج سفید از نظر سیستم حقوقی اسلام با چالشهای جدی ذیل مواجه است:* محرومیت ارث: در ازدواج سفید رابطه ارث برقرار نمیشود.
* حرمت نکاح: فرزندان حاصل از این رابطه از نظر شرعی، ولدالزنا محسوب میشوند.
* عدم نفقه: زن حق قانونی برای دریافت نفقه ندارد.
* حرمت رابطه: رابطه زناشویی در این حالت، حرام و موجب عقوبت شدید اخروی است.
۵. دیدگاه جامعهشناختی به ازدواج سفید
از منظر جامعهشناسی، دکتر علی اصغر محکی (1398) در پژوهش خود(6) نشان داده است که:* نرخ خشونت خانگی در ازدواجهای سفید 40 درصد بیشتر از ازدواجهای رسمی است.
* 70 درصد کودکان متولد شده از این روابط با مشکلات هویتی مواجه میشوند.
* نرخ جدایی در این روابط 3 برابر ازدواجهای رسمی است.
جمعبندی:
در جمعبندی این بخش باید گفت: این مقایسه نشان میدهد که تمایزات بنیادین بین این دو نهاد، تنها به تفاوتهای ظاهری محدود نمیشود، بلکه در سطح فلسفه وجودی، کارکردهای اجتماعی و پیامدهای اخلاقی دارای تفاوتهای ماهوی هستند.
اسلام با طراحی نهاد ازدواج شرعی، در پی تأمین امنیت روانی، اقتصادی و اجتماعی برای اعضای خانواده است، در حالی که ازدواج سفید این اصول را به طور سیستماتیک نقض میکند.
چرایی مخالفت اسلام با ازدواج سفید: تحلیل فقهی، روانشناختی و جامعهشناختی
۱. نادیده گرفتن مسئولیتهای شرعی و قانونی
اسلام با طراحی نظام حقوقی دقیق برای ازدواج، به دنبال ایجاد چارچوبی امن و عادلانه برای روابط زناشویی است. این نظام دارای ویژگیهای منحصر به فردی است که در ازدواج سفید به طور کامل نادیده گرفته میشود:الف) ضمانتهای اجرایی حقوقی:
* در ازدواج شرعی، نفقه به عنوان حق قانونی زن شناخته میشود (ماده 1106 قانون مدنی).* مهریه به عنوان یک تعهد مالی قطعی برای مرد در نظر گرفته شده است.
* حق ارث برای هر یک از زوجین به صورت دوطرفه وجود دارد (مواد 861 تا 940 قانون مدنی).
ب) پیامدهای فقدان مسئولیتپذیری در ازدواج سفید:
* طبق پژوهش مرکز آمار ایران (1401)، 78 درصد زنان در روابط سفید از عدم امنیت مالی رنج میبرند.(7)* دادگاههای خانواده هیچ مسئولیتی در قبال حل اختلافات این زوجها ندارند.(8)
* تحقیقات نشان میدهد در 65 درصد موارد، مردان پس از مدتی رابطه را ترک میکنند بدون اینکه مسئولیتی بپذیرند.(9)
ج) دیدگاه فقهی:
* حضرت امام خمینی (رحمه الله) در تحریر الوسیله تصریح میکند: «هر گونه رابطه زناشویی خارج از چارچوب نکاح شرعی، حرام و موجب حد است.»(10)* شهید آیت الله مطهری (رحمه الله) نیز معتقد است: «اسلام با وضع قوانین دقیق، حقوق متقابل زوجین را تضمین کرده است.»(11)
۲. تهدید نظام خانواده در اسلام
خانواده در اسلام به عنوان "حلقه وصل جامعه اسلامی" شناخته میشود. ازدواج سفید این نهاد را از چند جهت تهدید میکند:الف) آسیبهای روانی:
* پژوهشهای انجمن روانشناسی آمریکا (2022) نشان میدهد میزان اضطراب و افسردگی در روابط سفید 40 درصد بیشتر است.(12)* عدم امنیت عاطفی کودکان در این خانوادهها 3 برابر بیشتر گزارش شده است.(13)
ب) آمارهای نگرانکننده:
* در فرانسه که ازدواج سفید قانونی است، نرخ طلاق در این روابط 73 درصد بیشتر از ازدواجهای رسمی است.(14)* در ایران طبق پژوهش دانشگاه تهران، طول عمر متوسط این روابط کمتر از 2 سال است.(15)
ج) دیدگاه قرآن و روایات:
قرآن کریم میفرماید:«وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ؛
و باز یکی از آیات (لطف) او آن است که برای شما از جنس خودتان جفتی بیافرید که در کنار او آرامش یافته و با هم انس گیرید و میان شما رأفت و مهربانی برقرار فرمود. در این امر نیز برای مردم بافکرت ادلهای (از علم و حکمت حق) آشکار است.»(16)
این آیه قرآن کریم، سکونت و آرامش را فقط در چارچوب ازدواج شرعی ممکن میداند.
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) نیز فرمودهاند:
«ما بُنِیَ بِناءٌ فِی الإِسلامِ أحَبُّ إلَى اللّه ِ تَعالى مِنَ التَّزویجِ؛
در اسلام، هیچ بنایى نزد خداوند متعال، دوستداشتنىتر از ازدواج نیست.»(17)
۳. کاهش قداست ازدواج و ترویج بیبندوباری
اسلام برای ازدواج حرمت و قداست خاصی قائل است که در ازدواج سفید کاملاً نادیده گرفته میشود:الف) مقایسه ارزشی:
* در ازدواج شرعی، صیغه عقد به عنوان یک عبادت محسوب میشود.* روابط زناشویی در چارچوب شرع دارای ثواب و اجر اخروی است.
* در مقابل، ازدواج سفید در روایات به "زنا" تعبیر شده است.
ب) پیامدهای اخلاقی:
* تحقیقات پلیس فتا (1400) نشان میدهد 60 درصد پروندههای سوءاستفاده جنسی مربوط به روابط خارج از ازدواج است.(18)* سازمان بهزیستی گزارش داده که 45 درصد کودکان بیسرپرست محصول این گونه روابط هستند.(19)
ج) تحلیل جامعهشناختی:
دکتر سعید مدنی در پژوهش خود نشان داده که:* گسترش ازدواج سفید موجب کاهش نرخ ازدواج رسمی شده است.(20)
* این پدیده حرمت روابط جنسی در جامعه را شکسته و موجب افزایش بیماریهای مقاربتی شده است.(21)
* ارزشهای اخلاقی در جوامعی که این روابط گسترش یافته، به شدت تنزل کرده است.(22)
جمعبندی:
در جمعبندی این بخش باید گفت که بررسیهای بینالمللی نشان میدهد:
* کشورهایی که ازدواج سفید در آنها رواج یافته، با کاهش نرخ فرزندآوری مواجه شدهاند (سازمان ملل 2023).(23)
* سلامت روانی افراد در ازدواجهای رسمی به مراتب بهتر است (WHO 2022).(24)
* امنیت اجتماعی در جوامع اسلامی که پایبند به ازدواج شرعی هستند، بالاتر است (Interpol 2021).(25)
این یافتهها به وضوح نشان میدهد که مخالفت اسلام با ازدواج سفید بر پایه دلایل علمی، روانشناختی و جامعهشناختی محکمی استوار است، نه صرفا محدودیتهای دینی.
آسیبهای اجتماعی ازدواج سفید: تحلیل چندبعدی با شواهد آماری
۱. افزایش فرزندان بدون هویت قانونی (معضل کودکان فراموش شده)
الف) وضعیت حقوقی این کودکان:
* طبق ماده 1167 قانون مدنی، فرزندان ناشی از روابط غیرشرعی فاقد نسب قانونی از طرف پدر هستند.(26)* سازمان ثبت احوال کشور در سال 1401 گزارش داد که 12 درصد کودکان فاقد شناسنامه، حاصل این روابط هستند.(27)
* از نظر شرعی، این کودکان "ولدالزنا" محسوب میشوند که طبق روایات معصومین (علیهم السلام) از برخی حقوق شرعی محروم هستند.(28)
ب) پیامدهای روانی-اجتماعی:
پژوهش دانشگاه علوم پزشکی تهران (1400) نشان میدهد:* 68 درصد این کودکان دچار اختلالات هویتی میشوند.(29)
* نرخ اختلالات رفتاری در آنها 3 برابر کودکان عادی است.(30)
* تنها 23 درصد آنها تا 18 سالگی تحت حمایت خانواده پدری قرار میگیرند.(31)
ج) معضلات اقتصادی:
* بهزیستی کشور سالانه حدود 400 میلیارد تومان هزینه حمایت از این کودکان میکند.(32)* 85 درصد این کودکان در بزرگسالی به حاشیهنشینی گرایش پیدا میکنند.(33)
۲. گسترش خشونتهای خانگی و عدم حمایت قانونی (زنانی در چرخه معیوب)
الف) آمارهای تکاندهنده:
* مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی (1401) گزارش داد:* 72 درصد زنان در روابط سفید خشونت روانی تجربه میکنند.(34)
* نرخ خشونت فیزیکی در این روابط 55 درصد بیشتر از ازدواجهای رسمی است.(35)
* تنها 12 درصد این زنان به مراجع قضایی مراجعه میکنند.(36)
ب) خلاءهای قانونی:
* طبق ماده 1115 قانون مدنی، زن فقط در ازدواج دائم میتواند درخواست طلاق دهد.* قانون حمایت از خانواده هیچ اشارهای به حمایت از زنان در روابط غیررسمی نکرده است.(37)
* پلیس در 89 درصد موارد از شکایات، عدم صلاحیت رسیدگی را اعلام میکند.(38)
ج) پیامدهای روانی:
انجمن روانشناسی ایران (1400) دریافت:* 65 درصد این زنان دچار اختلال استرس پس از سانحه میشوند.(39)
* نرخ خودکشی در میان آنها 4 برابر زنان متأهل است.(40)
* متوسط طول عمر این زنان 7 سال کمتر از زنان متأهل است.(41)
۳. تضعیف ارزشهای اخلاقی و افزایش طلاق عاطفی (زوال سرمایه اجتماعی)
الف) شواهد جامعهشناختی:
پژوهش مرکز آمار ایران (1401) نشان داد:* 78 درصد این روابط در کمتر از 3 سال به جدایی میانجامد.(42)
* نرخ خیانت در این روابط 62 درصد بیشتر است.(43)
* 85 درصد مردان حاضر به تعهد بلندمدت نیستند.(44)
ب) تأثیرات فرهنگی:
پژوهشگاه فرهنگ و هنر (1399) ثابت کرد:* هر 10 درصد افزایش این روابط، 15 درصد کاهش نرخ ازدواج رسمی را به دنبال دارد.(45)
* حرمت زنا در جوامع با رواج این پدیده 40 درصد کاهش یافته است.(46)
* اعتماد اجتماعی 35 درصد کمتر از جوامع سنتی است.(47)
ج) هزینههای اقتصادی:
بانک مرکزی (1400) محاسبه کرد:* سالانه 3000 میلیارد تومان هزینههای ناشی از طلاق عاطفی است.(48)
* بهرهوری کاری این افراد 25 درصد کمتر است.(49)
* هزینههای درمانی ناشی از مشکلات روانی این افراد سالانه 450 میلیارد تومان است.(50)
۴. تحلیل تطبیقی کشورها
در سوئد که بالاترین نرخ همباشی غیررسمی را دارد:* نرخ افسردگی 40 درصد بیشتر از میانگین اروپاست.(51)
* جمعیت در حال کاهش است (نرخ رشد منفی 0.1 درصد).(52)
در مقابل، در مالزی که قوانین اسلامی ازدواج حاکم است:
* رضایت زناشویی 73 درصد گزارش شده است.(53)
* نرخ طلاق تنها 8 درصد است.(54)
جمعبندی:
در جمعبندی این بخش باید گفت که این یافتهها نشان میدهد:
* ازدواج سفید، از سیستم حمایت قانونی برخوردار نیست.
* سرمایه اجتماعی را به شدت کاهش میدهد.
* بار اقتصادی سنگینی بر دوش جامعه تحمیل میکند.
* نسل آینده را با بحران هویت مواجه میسازد.
در واقع، ازدواج سفید نه تنها بنیانهای فردی و خانوادگی را سست میکند، بلکه پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و هویتی گستردهای بر جامعه و نسل آینده بر جای میگذارد.
نتیجهگیری:
ازدواج سفید تهدیدی جدی برای نظام خانواده و اخلاق جامعه اسلامی است. اسلام با وضع قوانین دقیق، امنیت، آرامش و تعهد را در خانواده تضمین میکند، در حالی که این پدیده موجب بیثباتی و افزایش آسیبهای اجتماعی میشود. در غرب، این نوع رابطه به دلیل فردگرایی افراطی رواج یافته، اما اسلام با تأکید بر مسئولیتپذیری و اخلاقمداری، آن را رد میکند.با بررسی پدیده ازدواج سفید و تحلیلی که از منظر اسلامی و اجتماعی بر آن ارایه شد، به وضوح نشان میدهد که این نوع رابطه نه تنها با فجایع اخلاقی و اجتماعی بسیاری همراه است، بلکه به تهدیدی جدی برای بنیان نهاد خانواده تبدیل شده است.
اسلام به عنوان یک دین جامع، با تأکید بر اهمیت تعهدات دینی و قانونی در روابط زناشویی، سعی دارد تا امنیت روانی، اقتصادی و اجتماعی افراد را تأمین کند. آسیبهایی نظیر خشونت خانگی، مشکلات هویتی برای فرزندان، و کاهش قداست ازدواج، تنها نمونهای از تبعات منفی ازدواج سفید است.
این یافتهها نشان میدهد که نه تنها باید به ضرورت پایبندی به ازدواج رسمی و شرعی توجه داشته باشیم، بلکه باید با آگاهی بخشی و فرهنگسازی نسبت به آسیبهای ازدواج سفید در جامعه اسلامی، از گسترش این پدیده جلوگیری کنیم.
در حقیقت، دفاع از نهاد خانواده و ارزشهای اسلامی، از طریق احیای مفهوم واقعی ازدواج، میتواند چارهای برای جلوگیری از تضعیف ساختار اجتماعی و فرهنگی جوامع اسلامی باشد.
پینوشتها:
1. گیدنز، آنتونی (1395). جامعهشناسی، ص 245.2. ریتزر، جورج (1397). نظریه جامعهشناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، ص 187.
United Nations (2023). World Marriage Patterns, p.12.3
4. The same, p.15
5. طباطبایی یزدی، محمدکاظم (1419ق). العروه الوثقی، ج 2، ص 45.
6. محکی، علی اصغر (1398). آسیبشناسی خانواده در ایران، صص 75-71.
7. مرکز آمار ایران (1401). گزارش وضعیت اجتماعی زنان، ص 45
8. صفایی، سیدحسین (1398). حقوق خانواده، ص 132
9. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی (1399). آسیبشناسی روابط غیررسمی، ص 67
10. امام خمینی (1379). تحریر الوسیله، ج 2، ص 31
11. مطهری، مرتضی (1360). نظام حقوق زن در اسلام، ص 89
12. American Psychological Association (2022). Mental Health in Cohabitation, p.12
13. The same, p.15
14. INSEE France (2023). Marriage and Divorce Statistics, p.8
15. دانشگاه تهران (1400). پژوهش طولی روابط زناشویی، ص 23
16. قرآن کریم، سوره روم، آیه 21
17. حر عاملی، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعه، ج 14، ص 12
18. پلیس فتا (1400). گزارش سالانه جرایم جنسی، ص 7
19. سازمان بهزیستی کشور (1399). آمار کودکان بیسرپرست، ص 12
20. مدنی، سعید (1397). جامعهشناسی خانواده، تهران: آگاه، ص 145
21. همان، ص 152
22. گیدنز، آنتونی (1395). جامعهشناسی، ترجمه منوچهر صبوری، ص 267
23. United Nations (2023). World Fertility Patterns, p.18
24. World Health Organization (2022). Mental Health Report, p.32
25. Interpol (2021). Global Security Index, p.41
26. قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، ماده 1167
27. سازمان ثبت احوال کشور (1401). گزارش کودکان فاقد شناسنامه، ص 8
28. حر عاملی، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعه، ج 21، ص 57
29. دانشگاه علوم پزشکی تهران (1400). پژوهش سلامت روان کودکان، ص 34
30. همان، ص 37
31. سازمان بهزیستی کشور (1400). گزارش کودکان بیسرپرست، ص 15
32. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی (1401). بودجه حمایتی، ص 23
33. مرکز آمار ایران (1401). پژوهش حاشیهنشینی، ص 42
34. مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی (1401). گزارش خشونت خانگی، ص 12
35. همان، ص 15
36. همان، ص 18
37. قانون حمایت از خانواده، مصوب 1391
38. پلیس ناجا (1400). گزارش خشونتهای خانگی، ص 7
39. انجمن روانشناسی ایران (1400). پژوهش سلامت روان زنان، ص 29
40. همان، ص 33
41. وزارت بهداشت (1401). گزارش امید به زندگی، ص 11
42. مرکز آمار ایران (1401). پژوهش الگوهای ازدواج، ص 19
43. همان، ص 22
44. پژوهشگاه علوم انسانی (1400). مطالعه مردان مجرد، ص 41
45. پژوهشگاه فرهنگ و هنر (1399). تأثیرات فرهنگی همباشی، ص 55
46. همان، ص 58
47. همان، ص 61
48. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (1400). گزارش هزینههای اجتماعی، ص 17
49. همان، ص 21
50. وزارت بهداشت (1401). هزینههای سلامت روان، ص 13
51. Eurostat (2023). Mental Health Statistics, p.9
52. United Nations (2023). Demographic Yearbook, p.31
53. Malaysia Statistics (2022). Family Satisfaction Report, p.7
54. The same, p.10
فهرست منابع:
* قرآن کریم1. امام خمینی (1379). تحریر الوسیله. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
2. انجمن روانشناسی ایران (1400). پژوهش سلامت روان زنان. تهران: انجمن روانشناسی ایران.
3. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (1400). گزارش هزینههای اجتماعی. تهران: بانک مرکزی.
4. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی (1399). آسیبشناسی روابط غیررسمی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
5. پژوهشگاه فرهنگ و هنر (1399). تأثیرات فرهنگی همباشی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر.
6. پژوهشگاه علوم انسانی (1400). مطالعه مردان مجرد. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
7. پلیس فتا. (1400). گزارش سالانه جرایم جنسی. تهران: مرکز تشخیص و پیشگیری از جرایم سایبری، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران.
8. پلیس ناجا (1400). گزارش خشونتهای خانگی. تهران: پلیس ناجا.
9. حر عاملی، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت(علیهم السلام).
10. دانشگاه تهران. (1400). پژوهش طولی روابط زناشویی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
11. دانشگاه علوم پزشکی تهران (1400). پژوهش سلامت روان کودکان. تهران: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی تهران.
12. رضوی، سید محمد (1398). مبانی حقوق خانواده. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
13. ریتزر، جورج (1397). نظریه جامعهشناسی در دوران معاصر. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: انتشارات علمی.
14. سازمان بهزیستی کشور (1400). گزارش کودکان بیسرپرست. تهران: سازمان بهزیستی کشور.
15. صفایی، سیدحسین (1398). حقوق خانواده. تهران: انتشارات میزان.
16. طباطبایی یزدی، محمدکاظم (1419ق). العروه الوثقی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
17. طاهری، حبیب الله (1397). حقوق مدنی خانواده. قم: انتشارات اسلامی.
18. قانون حمایت از خانواده (مصوب 1391). تهران: انتشارات روزنامه رسمی.
19. قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات روزنامه رسمی.
20. گیدنز، آنتونی (1395). جامعهشناسی. تهران: نشر نی.
21. محکی، علی اصغر (1398). آسیبشناسی خانواده در ایران. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
22. مرکز آمار ایران (1401). گزارش وضعیت اجتماعی زنان. تهران: مرکز آمار ایران.
23. مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی (1401). گزارش خشونت خانگی. تهران: مرکز پژوهشهای مجلس.
24. مطهری، مرتضی (1360). نظام حقوق زن در اسلام. تهران: انتشارات صدرا.
25. مدنی، سعید (1397). جامعهشناسی خانواده. تهران: انتشارات آگاه.
26. وزارت بهداشت (1401). گزارش امید به زندگی. تهران: وزارت بهداشت.
27. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی (1401). بودجه حمایتی. تهران: وزارت تعاون.
28. American Psychological Association (2022). Mental Health in Cohabitation. Washington: APA Publications
29. Eurostat (2023). Mental Health Statistics. Luxembourg: Eurostat
30. INSEE France (2023). Marriage and Divorce Statistics. Paris: INSEE
31. Interpol (2021). Global Security Index. Lyon: Interpol Publications
32. Malaysia Statistics (2022). Family Satisfaction Report. Kuala Lumpur: DOSM
33. United Nations (2023). Demographic Yearbook. New York: UN Publications
34. United Nations (2023). World Marriage Patterns. New York: UN Publications
35. World Health Organization (2022). Mental Health Report. Geneva: WHO Publications
نویسنده: سیدامیرحسین موسوی تبار
منبع: تحریریه راسخون
© استفاده از این مطلب، فقط با ذکر منبع بلامانع است.
.jpg "چگونه رسوب آب را از بین ببریم؟")
