مقدمه:
صحیفه سجادیه، گنجینهای از معارف الهی و راهنماییهای اخلاقی است که توسط امام زین العابدین (علیه السلام) به منظور تربیت انسان کامل و ارتقای سطح معنوی جامعه شیعه نگاشته شده است.این کتاب دعایی، فراتر از نیایش و درخواست، تبیینگر رابطه انسان با خداوند، جایگاه صبر و شکیبایی، و ضرورت حفظ آبرو و کرامت انسانی است.
فراز "اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَعْدِنِی عَلَیْهِ عَدْوَى حَاضِرَةً، تَکُونُ مِنْ غَیْظِی بِهِ شِفَاءً، وَ مِنْ حَنَقِی عَلَیْهِ وَفَاءً" از دعای چهاردهم، با ظرافت خاصی، به موضوع انتقام و مقابله به مثل با دشمن میپردازد.
این فراز، نه تنها بیانگر درخواست یاری از خداوند برای مقابله با ستمگر است، بلکه نشاندهنده آگاهی از تأثیرات منفی خشم و کینه بر روح و روان مظلوم و درخواست شفا و وفای معنوی در برابر این احساسات منفی است.
در این تحلیل، با استناد به آیات قرآن کریم، به تبیین مفهوم انتقام، خشم و کینه، و نقش اراده الهی در تبدیل احساسات منفی به انرژی سازنده میپردازیم.
متن و ترجمه فراز دعا:
(۸) اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَعْدِنِی عَلَیْهِ عَدْوَى حَاضِرَةً، تَکُونُ مِنْ غَیْظِی بِهِ شِفَاءً، وَ مِنْ حَنَقِی عَلَیْهِ وَفَاءً.
خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و مرا بر دشمنم یاری ده؛ یاری دادن بیدرنگی که خشمم نسبت به او شفا و کینهام در برابر او وفا باشد.
شرح و تحلیل فراز دعا:
این فراز، همچون سایر فرازهای دعاهای شریف صحیفه سجادیه، با صلوات بر محمد و آل او آغاز میشود. صلوات، نه تنها نشاندهنده محبت و احترام، بلکه وسیلهای برای برکت و استجابت دعاست.پس از صلوات، درخواست اصلی دعاء مطرح میشود: "وَ أَعْدِنِی عَلَیْهِ عَدْوَى حَاضِرَةً" (و مرا بر دشمنم یاری ده؛ یاری دادن بیدرنگی). این درخواست، نشاندهنده تمایل به مقابله با ظلم و ستم است، اما نکته قابل توجه، عبارت "عَدْوَى حَاضِرَةً" (یاری دادن بیدرنگی) است که بر سرعت و قاطعیت در یاری خواستن تأکید دارد.
بخش دوم این فراز دعا، به بیان هدف از این یاری میپردازد: "تَکُونُ مِنْ غَیْظِی بِهِ شِفَاءً، وَ مِنْ حَنَقِی عَلَیْهِ وَفَاءً" (که خشمم نسبت به او شفا و کینهام در برابر او وفا باشد). این عبارت، بیانگر یک مفهوم عمیق و ظریف است.
در اینجا، خشم و کینه به عنوان احساسات طبیعی انسان در برابر ظلم و ستم پذیرفته شدهاند، اما در عین حال، تأکید میشود که این احساسات باید به گونهای هدایت شوند که به شفا و وفای معنوی منجر شوند.
به عبارت دیگر، یاری الهی باید به گونهای باشد که خشم و کینه را به انرژی سازنده تبدیل کند و به مظلوم کمک کند تا از آسیبهای روحی و روانی ناشی از ظلم، بهبود یابد.
استنادات قرآنی:
آیات متعددی در قرآن کریم، به این مفاهیم اشاره دارند. در ادامه به برخی از این آیات اشاره میشود:الف) یاری بیدرنگ الهی بر دشمن
* آیه ۲۵۰ سوره بقره:«...وَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ»
«...و ما را بر گروه کافران یاری ده.»
توضیح: درخواست نصرت و فزونی قدرت مؤمنان بر دشمن و ظالم (همسو با «وَ أَعْدِنِی عَلَیْهِ عَدْوَى حَاضِرَةً»)
ب) شفا یافتن خشم (کظم غیظ و عفو)
* آیه ۱۳۴ سوره آل عمران:«...وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ واللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ»
«…آنان که خشم خود را فرو میبرند و از مردم درمیگذرند، و خداوند نیکوکاران را دوست دارد.»
توضیح: در اسلام، شیوه شفا از خشم و کینه نه تخلیه کور احساسات، بلکه کنترل، بخشش و رسیدن به آرامش با عفو است. این همسو با دعاست که هدف را التیام روحی و سازندگی از دل خشم بیان میکند («مِنْ غَیْظِی بِهِ شِفَاءً»).
ج) تبدیل کینه به وفا و آرامش (عفو و صفح)
* آیه ۲۲ سوره نور:«...وَلْیَعْفُوا وَلْیَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَن یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ»
«…ببخشند و درگذرند، آیا دوست نمیدارید که خداوند شما را بیامرزد؟ و خدا آمرزنده مهربان است.»
توضیح: وفای معنوی و الهی حاصل عفو و گذشت است، چنان که در دعا میخوانیم: «وَ مِنْ حَنَقِی عَلَیْهِ وَفَاءً».
د) جواز و مشروعیت دفاع/ انتقام مشروع در برابر ظلم
* آیه ۳۹ سوره حج:«أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ»
«به مؤمنان اجازه داده شد (که مبارزه کنند) چرا که به آنان ستم شده است، و بیگمان خدا بر یاریشان تواناست.»
توضیح: یعنی درخواست کمک در برابر ظلم و دشمنی، نه بر اساس انتقامجویی فردی، بلکه دفاع مشروع از کرامت و حق است.
جمعبندی و نکات تکمیلی:
این فراز از دعای چهاردهم صحیفه سجادیه، گوهری ارزشمند در بیان دعای مظلوم و درخواست یاری از خداوند متعال است. این فراز، با تأکید بر ضرورت مقابله با ظلم و ستم، لزوم حفظ آبرو و کرامت انسانی، و تبدیل احساسات منفی به انرژی سازنده، راهی برای رسیدن به آرامش و امنیت ارائه میدهد.در حقیقت، این فراز بیانگر یک رویکرد واقعبینانه و عقلانی به موضوع انتقام و مقابله به مثل با دشمن است. در اینجا، خشم و کینه به عنوان احساسات طبیعی انسان در برابر ظلم و ستم پذیرفته شدهاند، اما در عین حال، تأکید میشود که این احساسات باید به گونهای هدایت شوند که به شفا و وفای معنوی منجر شوند.
این فراز این دعای شریف، به ما یادآوری میکند که انتقامجویی، نه تنها راهحل مناسبی برای مقابله با ظلم نیست، بلکه میتواند باعث افزایش خشونت و آسیبهای روحی و روانی شود.
در جمعبندی و توضیح پیوند آیات استنادی قرآن کریم با این فراز دعا باید گفت:
۱. آیه 250 بقره، درخواست یاری الهی، دقیقاً بیانگر مفهوم «وَ أَعْدِنِی عَلَیْهِ عَدْوَى حَاضِرَةً» است.۲. آیه ۱۳۴ آل عمران، کنترل خشم و عفو، راهکار قرآن برای درمان خشم و کینه (شفا از غیظ)، برابر با "تَکُونُ مِنْ غَیْظِی بِهِ شِفَاءً".
3. آیه ۲۲ نور، عفو و وفا، نقش مؤثر بخشش و گذشت در رسیدن به آرامش روحی (طمأنینه) که همان «وفا» در دعاست.
4. آیه ۳۹ حج، اجازه دفاع و مشروعیت نیایش در برابر ظلم، مبنای مشروعیت حقوقی-الهی این درخواست در این فراز دعا.
با توجه به این فراز، میتوان نتیجه گرفت که:
* خداوند، حامی مظلومان و مخالف ستمگران است.* مقابله با ظلم و ستم، یک وظیفه اخلاقی و انسانی است.
* خشم و کینه، احساسات طبیعی انسان در برابر ظلم و ستم هستند، اما باید به گونهای هدایت شوند که به شفا و وفای معنوی منجر شوند.
* انتقامجویی، راهحل مناسبی برای مقابله با ظلم نیست و میتواند باعث افزایش خشونت و آسیبهای روحی و روانی شود.
* مؤمنان، باید در برابر ظلم و ستم ایستادگی کنند و با حفظ کرامت خود، به عدالت و رحمت الهی امید ببندند.
در نتیجه، این فراز، نه تنها یک دعای زیبا و معنوی، بلکه یک درس اخلاقی و یک راهنمای عملی برای مقابله با ظلم و ستم و رسیدن به جامعهای عدالتمحور و سالمتر است.
نویسنده: سیدامیرحسین موسوی تبار
منبع: تحریریه راسخون
© استفاده از این مطلب، فقط با ذکر منبع بلامانع است.
.jpg "چگونه رسوب آب را از بین ببریم؟")
