توضیحاتی کلی راجع به سامانه موشکی ایران
در دهه ۱۹۷۰، ایران یکی از بزرگترین وارد کنندگان سلاح های پیشرفته در جهان بود. این دوره که پیش از انقلاب اسلامی و وقوع انقلاب ۵۷ محسوب می شود، شامل خرید تعدادی موشک و سامانه های موشکی و همچنین انعقاد قراردادی برای احداث یک کارخانه تولید موشک بود؛ اما این قرارداد با وقوع انقلاب ۵۷ لغو شد.پس از تشکیل جمهوری اسلامی و آغاز جنگ ایران و عراق، اهمیت دستیابی به موشک و توسعه دانش موشکی برای ایران بیش از پیش آشکار گشت. با وجود تحریم ها علیه کشور، تلاش شد تا برخی از نیاز های موشکی ایران از طریق همکاری با کشورهای دیگر مانند لیبی و سوریه تأمین شود. همچنین در این دوره خرید هایی از کشور های روسیه، کره شمالی و چین انجام شد. همزمان، اقدامات اولیه برای تولید موشک در داخل کشور نیز آغاز شد.
در این دوره، اسکاد بی یکی از مهمترین موشک هایی بود که در اختیار ایران قرار داشت. نخستین موشک بومی ایران با نام مشک که به عنوان ایران ۱۳۰ نیز شناخته می شد، در سال ۱۳۶۷ ساخته شد. برد این موشک ۱۳۰ کیلومتر بود که در آزمایش ها تا ۱۶۰ کیلومتر نیز اثبات شد. این موشک در همان سال در جنگ علیه عراق مورد استفاده قرار گرفت. پس از آن، موشک های دیگری نظیر زلزال، فاتح ۱۱۰ و خانواده شهاب توسط ایران طراحی و تولید شدند.
ایران در زمینه توسعه فناوری های موشکی پیشرفت های قابل توجهی داشته است و اقداماتی نظیر تغییر سوخت موشک ها از مایع به جامد، افزایش برد، ارتقای سیستم های هدایت، ساخت سامانه های دفاعی و طراحی موشک های فضایی را در دستور کار قرار داده است. این تلاش ها منجر به تولید انواع مختلف موشک شده اند. همچنین ایران با برگزاری نمایشگاه ها، رزمایش ها، مانورها و رژه های نظامی، به معرفی تسلیحات جدید و نمایش تجهیزات قدیمی خود می پردازد. از میان مهمترین موشک های ایران می توان به شهاب ۳ با برد ۲ تا ۳ هزار کیلومتر، موشک های رعد، سجیل و خانواده فاتح اشاره کرد. ایران همچنین سامانه های پرتاب موشک و پدافند هوایی متعددی را توسعه داده است. یکی از جدیدترین سامانه های دفاعی این کشور، باور ۳۷۳ است که نمونه پیشرفته تر سامانه اس-۳۰۰ روسی محسوب می شود. بیشتر این موشک ها در شهرک های زیرزمینی ساخته می شوند تا امنیت تولید و نگهداری آن ها تضمین شود.
ایران در حوزه فضایی به دستاوردهایی چشمگیر رسیده که شامل ساخت موشک های برد بلند جهت قرار دادن ماهواره ها در مدارهای دور زمین، توسعه ماهواره ها و ایجاد سکو های فضایی می شود. اولین تلاش ایران در این زمینه به سال ۱۳۷۵ باز می گردد، زمانی که موشکی آزمایشی را به سوی فضا پرتاب کرد. سپس در سال ۱۳۸۴ با همکاری روسیه، ماهواره سینا به فضا ارسال شد. با قرار گرفتن سینا در مدار زمین در ارتفاع ۷۰۰ کیلومتری، ایران به عنوان چهل و سومین کشور دارای ماهواره در جهان شناخته شد.
در ادامه، ایران در سال ۱۳۸۵ موفق شد موشک شهاب ۴ را همراه با سیستم ناوبری به صورت آزمایشی شلیک کند. این آزمایش موفقیت آمیز زمینه دستیابی ایران به فناوری پرتاب ماهواره را فراهم کرد. در ۱۴ بهمن ۱۳۸۷ با پرتاب ماهواره امید توسط پرتاب گر سفیر ۲، ایران گامی دیگر در عرصه فضایی برداشت و توانست این ماهواره را در مدار مورد نظر قرار دهد.
علاوه بر این، ایران توانسته موجودات زنده را به فضا ارسال کند و با موفقیت آنها را زنده بازگرداند؛ رویدادی که نشان دهنده رشد چشمگیر فناوری فضایی آن کشور است. جدیدترین دستاورد ایران در این عرصه مربوط به نوامبر ۲۰۲۲ است، زمانی که موشک قائم ۱۰۰ را آزمایش کرد. این موشک سه مرحله ای قادر است ماهواره ای به وزن ۸۰ کیلوگرم را در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین قرار دهد، و این یعنی پیشرفتی قابل توجه در صنعت فضایی ایران.
برنامه موشکی ایران همواره در کانون توجه رقبا و مخالفان جمهوری اسلامی قرار داشته است. این توجه ها، بهویژه از زمان آغاز چالش های هسته ای ایران، بیشتر شد. به باور منتقدان دستیابی ایران به توانمندی های نظامی هسته ای، برنامه های موشکی این کشور در همین راستا گسترش یافته است. این نگاه منجر به اعمال تحریم های گسترده از سوی مخالفان جمهوری اسلامی علیه برنامه های موشکی ایران شده است. نگرانی اصلی آمریکا نسبت به این برنامهها بر دو محور برد موشک ها و توان حمل کلاهک هسته ای متمرکز است. اسرائیل نیز، که به عنوان یکی از متحدان اصلی آمریکا در منطقه محسوب می شود و در تیررس موشک های ایران قرار دارد، توسعه توانایی های موشکی ایران را تهدیدی برای خود و برخی بخش های اروپا می داند. با این حال، مقامات جمهوری اسلامی تأکید دارند که برنامه های موشکی ایران صرفاً برای اهداف دفاعی طراحی شده و ادعا می کنند هدف اصلی این برنامه ها ایجاد بازدارندگی در برابر تهدیدات احتمالی است.
برنامه موشکی ایران در زمان جنگ ایران با اسرائیل (عملیات وعده صادق ۱، عملیات وعده صادق ۲ و جنگ اسرائیل ایران در خرداد ۱۴۰۴ مورد آزمایش قرار گرفت، آزمایشی که با موفقیت انجام شد. اکثریت قریب به اتفاق موشکها به هدف رسیدند، و ضربات سنگینی به اهداف از پیش تعیین شده در اسرائیل وارد آوردند.
علل عدم کناره گیری ایران از توان موشکی
ایران توان موشکی خود را حفظ می کند زیرا این قابلیت به عنوان یکی از ارکان اصلی بازدارندگی دفاعی کشور محسوب می شود. با توجه به فشار های خارجی، تهدیدات منطقه ای و تحریم های نظامی، برنامه موشکی ایران به عنوان یک ابزار استراتژیک برای تامین امنیت ملی و مقابله با تهدیدات احتمالی عمل می کند. علاوه بر این، توان موشکی ایران در بسیاری از موارد جنبه سیاسی نیز دارد و به عنوان نمادی از استقلال و قدرت تکنولوژیک کشور دیده می شود. حفظ این توانایی برای ایران اهمیت استراتژیک بالا و نقش کلیدی در سیاست های دفاعی و ملی ایفا می کند.چندی است پرسش هایی نظیر موشک برای کشوری مانند ایران به چه دردی میخورد؟ اگر موشک نداشته باشیم چه می شود؟ آیا زیان داشتن موشک از منافع آن بیشتر نیست؟ ذهن بسیاری از مردم را به خود مشغول کرده است در ادامه سعی برآن شده است که به صورت اجمالی به پاسخ این سوال ها بپردازیم.
الف) در عرصه روابط بین الملل مدرن، به ویژه پس از جنگ جهانی دوم، مفهوم «قدرت» به عنوان منطق غالب پذیرفته شده است. در این چارچوب، اشکال مختلف قدرت از جمله نظامی، اقتصادی و فرهنگی، به گونه ای آشکار و حتی رسمی، جایگاهی برتر از حقوق بین الملل، قواعد دیپلماسی، توافقات و پیمان های بین المللی یافته اند؛ هرچند که در سخنان و تبلیغات، تصویری متفاوت ارائه می شود. در این میدان، حق با کسی است که قدرت بیشتری دارد و میزان قدرت یک کشور تعیین کننده بهره مندی آن از حقوق و امتیازات مختلف است.
بر این اساس، رعایت حقوق و قواعد بین المللی عمدتاً به کشور های ضعیف تر تحمیل می شود؛ در حالی که قدرت های برتر در نظام جهانی خود تصمیم می گیرند که چه زمانی و تا چه اندازه به این قواعد پایبند باشند. در نهایت، چنین کشور هایی همواره منافع و امنیت ملی خود را فراتر از هر قانون یا توافق بین المللی قرار می دهند.
ب) در این میان، همه واحد های سیاسی با درک اهمیت این موضوع در تلاش برای دستیابی به قدرت و تقویت توانمندی های خود هستند. هر کشور با تکیه بر منابع و امکانات موجود، سهمی از قدرت را به خود اختصاص می دهد. البته قدرت زمانی معنای واقعی و پایدار پیدا می کند که از درون یک جامعه برخاسته و مبتنی بر اهداف و باور های ملی آن باشد. در غیر این صورت، چنین قدرتی عملاً کارایی لازم را نداشته و در شرایط بحرانی قابل استفاده نخواهد بود.
دستیابی به قدرت فراگیر نیازمند برخورداری از منابع طبیعی و جغرافیایی مناسب، همراه با نیروی انسانی توانمند است. از همین رو، بسیاری از کشورها به دلیل محدودیت در منابع، موقعیت جغرافیایی نامناسب یا کمبود نیروی انسانی کیفی، سهم اندکی از قدرت جهانی دارند. این کشورها ناچار به پذیرش نقش تابع در مقابل واحد های سیاسی قدرتمند می شوند و جایگاه خود را به عنوان زیرمجموعه ابرقدرت ها تثبیت کرده اند. آن ها از قدرت کشورهای برتر بهره مند شده و هزینه هایی را نیز در این مسیر متحمل می شوند. به عنوان نمونه، کویت پس از تهاجم ارتش صدام، با اتکا به حمایت آمریکا و بریتانیا توانست خاک خود را آزاد کند؛ اما در ازای آن مجبور شد میلیاردها دلار را در قالب های مختلف به حساب دولت ها و شرکت های خصوصی این کشورها پرداخت کند.
ج) کشور ما از ظرفیت ها و امکانات چشمگیری برخوردار است که می تواند آن را در زمره کشور های قدرتمند جهان قرار دهد. این امکانات شامل شرایط طبیعی، جغرافیایی، تمدنی و انسانی است که اگر به درستی بهره برداری شوند، توانایی ایجاد رفاه، امنیت و اعتبار برای مردم و دستیابی به اهداف اعتقادی را دارند. موقعیت استراتژیک کشور در شمال خلیج فارس، جایی که در جغرافیای سیاسی به عنوان قلب جهان شناخته می شود، همراه با دسترسی به حدود نیمی از این منطقه که محتوی حدود ۶۵ درصد منابع قابل استحصال نفت و گاز دنیاست، اهمیت فراوانی دارد.
همچنین، تسلط قانونی بر بخش مهمی از تنگه هرمز که جزو پنج آبراهه حیاتی جهان محسوب می شود و واقع شدن کشور در محل اتصال اروپا، روسیه، آسیای میانه به شرق آسیا و آب های آزاد مانند اقیانوس هند، موقعیت بی نظیری برای ما فراهم آورده است. علاوه بر این، طبیعت چهارفصل، منابع معدنی متنوع، مساحتی وسیع تر از مجموع کشور های انگلستان، فرانسه و آلمان، و پیشینه تمدنی نه هزار ساله همراه با دین اسلام نمونه هایی از ظرفیت هایی هستند که کشور را قادر به تبدیل شدن به یک قدرت برجسته بین المللی می کنند.
با این حال، متأسفانه این فرصت بی نظیر هنوز برای بخش عمده ای از مردم کشور و حتی بسیاری از نخبگان و تحصیل کردگان روشن نشده است. عدم توجه و درک اهمیت این نعمت ها باعث شده از ظرفیت های بالقوه خود برای رسیدن به جایگاه برجسته ای در نظام بین المللی بهره کافی نبریم.
د) در دوران پهلوی، کشور به دلایلی همچون احساس خود کم بینی و حقارت نخبگان و حاکمان در برابر توانایی ها و قدرت های اروپا و غرب، بسیاری از فرصت های کلیدی برای دستیابی به اقتدار را از دست داد. این نگاه موجب شد که سهم ایران در سبد قدرت جهانی به اندازه کشورهایی ضعیف و کم ظرفیت کاهش یابد و راهبرد اصلی تنها بر فروش نفت و تأمین نیازهای داخلی از این درآمد بنا شود.
ادامه این رویکرد، هرچند برای برخی اقشار جامعه رفاه نسبی از طریق واردات را فراهم کرد، اما ایران و اکثریت ملت را به جامعه ای مصرفی و راحت طلب تبدیل ساخت. حتی نخبگان نیز روش بهینه اداره کشور را در فروش نفت و تأمین تمامی نیازها از خارج می دیدند. آینده مطلوب جامعه ایرانی در نگاه آنان، زندگی تحت حمایت قدرت های غربی بود، بدون توجه به بهره گیری از «اقتدار مستقل» برای ایران. از دید این گروه، ایران کشوری متعلق به جهان سوم محسوب می شد که تنها مسیر امید آن استخراج و فروش نفت بود؛ همراه با صادراتی اندک مانند فرش و خاویار، و دیگر هیچ.
ه) با وقوع انقلاب اسلامی و طرح شعارهایی همچون استقلال خواهی و بازگشت به عظمت و تمدن ایرانی اسلامی، تحولی عمیق و بنیادین در نگرش و روحیه بسیاری از مردم ایران ایجاد شد. حضرت امام با بیاناتی نظیر «اگر تواناییهای خود را بشناسید و به خدا توکل کنید، قادر به انجام هر کاری خواهید بود» یا «نژادهای فارس و عرب هیچ چیزی کمتر از نژاد های اروپایی ندارند»، توانستند روحیه قدرت مندی و اعتماد به نفس را در جامعه اسلامی ایران تزریق کنند. این نگرش موجب تقویت خودباوری در میان جوانان مؤمن و مستعد ایرانی شد و دست آوردهایی شگفت انگیز همچون مقاومت هشت ساله در دوران دفاع مقدس را رقم زد؛ جنگی که به روایت یکی از رسانه های رسمی انگلیس، نبردی میان ملت ایران و ۳۵ کشوری بود که از رژیم صدام حمایت می کردند.
و) پس از سال های دفاع مقدس، نسلی که مفهوم اقتدار و خودکفایی را بر اساس آموزه های قرآنی و باور دینی درک کرده بود و تجربه های ارزشمندی در دفاع از اسلام و نظام اسلامی کسب کرده بود، با تکیه بر رهنمودهای امام خود که استقلال همه جانبه را شرط تحقق حاکمیت دینی می دانست، تصمیم گرفت خودکفایی در توان دفاعی را به عنوان تضمین بقای ایران اسلامی عملی سازد. این نسل با روحیه جهادی همان دوران، مسیر دشوار تولید تسلیحات و تجهیزات نظامی مورد نیاز را آغاز کرد؛ مسیری که صبر، پشتکار، تلاش علمی و خلاقیت در فناوری را می طلبید. تحریم های متعدد دشمنان انقلاب و نظام، این مسیر را پیچیده تر اما ضروری تر نمود. در کنار همه این چالشها، حمایت مستمر و راهبردی فرماندهی کل قوا، انگیزه ای قدرتمند برای ادامه این راه در دل مجاهدان و تلاشگران حوزه دفاعی ایجاد کرد.
ز) تنوع و گستردگی دشمنان اسلام و انقلاب، از آمریکا و متحدان اروپایی اش گرفته تا رژیم صهیونیستی و کشورهای عربی مرتجع، همراه با تفاوت در تسلیحات، امکانات و تاکتیک های تهاجمی آنها، مدافعان انقلاب اسلامی را به این نتیجه رسانده است که برای دستیابی به قدرت دفاعی بازدارنده و تحقق «صلح مسلح مبتنی بر اقتدار»، تمرکز بر توسعه توان موشکی کشور امری ضروری است. این توانایی می تواند در عرصه های مختلف، از دریا و خشکی گرفته تا آسمان و فضا، مورد استفاده قرار گیرد؛ صحنه جنگ را به زیان دشمن تغییر دهد؛ با اتکا به حداقل نیروی انسانی، بیشترین خسارت را به دشمن وارد کند؛ و بسته به نوع تهدید و عمق نیرو های مهاجم دارای شعاع عملیاتی متغیر باشد که از چند کیلومتر تا بیش از دو هزار کیلومتر را پوشش دهد.
توجه ویژه فرماندهی کل قوا به این موضوع موجب افزایش دقت و تمرکز متخصصان صنعت دفاعی کشور در طراحی و ساخت ده ها نمونه موشک با قابلیت ها و برد های گوناگون شده است. کارآمدی و دقت این موشک ها نیز در رزمایش های متعدد هوایی، زمینی و دریایی به روشنی آشکار شده است و دشمنان ناگزیر شاهد تأثیرگذاری این توانایی بوده اند. از همین منظر، یکی از اعضای باسابقه شورای روابط خارجی آمریکا اظهار داشته که ایران با بهره گیری از توان موشکی خود، بهسان خارپشتی ظاهر شده که علی رغم جثه کوچک، جرئت تعرض را از تمامی شکارچیان قدرتمند سلب کرده است.
ح) توان موشکی جمهوری اسلامی ایران یکی از عوامل کلیدی در ایجاد بازدارندگی و تامین امنیت برای کشور به شمار می رود. این قدرت به حدی موثر واقع شده که حتی دشمنان نظام و انقلاب اسلامی آشکارا به تأثیر آن اذعان کرده اند. در این راستا، رئیس ستاد ارتش رژیم صهیونیستی در پاسخ به پرسش خبرنگاران این رژیم درباره دلیل عدم حمله به ایران و تأسیسات هسته ای آن، اظهار داشته که موشک های ایران ظرف تنها دوازده دقیقه پس از هرگونه حمله، تمام مناطق اسرائیل را هدف قرار خواهند داد.
علاوه بر این، توانایی موشکی ایران برای هدف قرار دادن تمامی پایگاه های نظامی آمریکا در شعاع بیش از دو هزار کیلومتر از مرزهای کشور، به همراه امکان حمله به ناو های هواپیمابر، ناوشکن ها و دیگر تجهیزات نظامی آمریکا با موشک های نقطه زن، عامل مهمی در جلوگیری از هرگونه اقدام نظامی ایالات متحده علیه ایران محسوب می شود. همین قدرت است که خشم آمریکا و متحدان اروپایی آن را برانگیخته است.
واقعیت این است که توان موشکی ایران همچون سپر دفاعی مستحکمی عمل کرده و تمامی مسیرهای تهاجم نظامی دشمنان به کشور را مسدود نموده است. این وضعیت نه تنها امکان وارد آوردن فشار نظامی بر ایران را منتفی ساخته است، بلکه نشان دهنده توسعه قدرت دفاعی مستقل و خودبنیاد است؛ قدرتی که به واسطه ماهیت داخلی و بومی خود، قابل تحریم نیست. تا زمانی که ملت ایران اراده کند، می تواند از این قابلیت برای تامین امنیت، دستیابی به اهداف ملی و حتی حمایت از متحدان در صورت نیاز بهره برداری کند.
ط) قدرت دفاعی تنها یکی از ابعاد قدرت به شمار می آید، در حالی که اقتدار در حوزه هایی نظیر فرهنگ، علم، اقتصاد، صنعت و موارد مشابه نیز بازتاب دارد. به طور کلی، قدرت هنگامی ماندگار خواهد بود که چند بعدی باشد؛ اما قدرت دفاعی همان پایه و تکیه گاهی است که سایر جنبه های قدرت در پناه آن امکان شکل گیری، توسعه و پیشرفت پیدا می کنند. در نبود یک قدرت دفاعی پایدار، برخورداری از اقتدار اقتصادی یا صنعتی نه تنها تضمین کننده رفاه و امنیت نخواهد بود، بلکه آن جامعه را در معرض تهدید و طمع قدرت های مهاجم و متجاوز قرار خواهد داد.
بر همین اساس، اگر کشور قصد دارد در حوزه هایی همچون صنعت، تولید ثروت، علم و فرهنگ حضوری موثر داشته باشد و از طریق آن ها رفاه و زندگی مطلوبی برای مردم خود فراهم آورد، پیش از هر اقدامی باید امنیت پایدار را به شکلی خودکفا و کاملاً بومی تامین کند. توان موشکی نمونه ای برجسته از امنیت پایدار و موثر محسوب می شود؛ و همین ویژگی باعث شده است که دشمنان اسلام و انقلاب با تمرکز فراوان در تلاش باشند تا این توانایی را از میان بردارند و به هر طریقی برای حذف این سپر دفاعی اقدام کنند.
ی) کشوری مانند ژاپن نمونه ای آشکار از وابستگی قدرت های چند وجهی به اقتدار دفاعی نظامی است. با اینکه ژاپن در عرصه های صنعتی و اقتصادی به پیشرفت های چشمگیری دست یافته و اکنون یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان محسوب می شود، محدودیت های اعمال شده از سوی آمریکا باعث شده این کشور از دستیابی به خودکفایی نظامی محروم بماند. در نتیجه، ژاپن هنگام مواجهه با هرگونه تهدید، ناچار به درخواست کمک از آمریکا است. برای مثال، تهدید اخیر کره شمالی سبب ایجاد اختلال در نظم عمومی و امنیت این کشور شد، تا جایی که پس از اولین هشدار، آژیر خطر در سراسر ژاپن به صدا درآمد، مردم به پناهگاه ها رفتند، و فعالیت های روزمره و اقتصادی به شکل گسترده ای متوقف شد. همین وابستگی به پشتیبانی نظامی آمریکا موجب شده ژاپن نتواند به جایگاهی که شایسته توانمندی هایش در عرصه بین المللی است دست یابد و مجبور شود در بسیاری از موضوعات، سیاست ها و راهبردهای آمریکا را دنبال کند.
ل) کشور ما، حتی اگر اهداف اعتقادی و مأموریت انقلابی خود را کنار بگذارد، برای حفظ جایگاه، امنیت، و تسلط بر منابع طبیعی همچون نفت و گاز و بهره برداری از امکانات دریایی، ناگزیر است به قدرت بازدارنده دفاعی و امنیتی تکیه کند. در غیر این صورت، در برابر زیاده خواهی های رقبای قدرتمند و خشنی مانند رژیم آل سعود که دارای بزرگترین زرادخانه نظامی منطقه است، توان دفاع از خود را نخواهد داشت و همواره در وضعیتی توأم با ترس و ناامنی به سر می برد. چنین شرایطی ممکن است کشور را مجبور کند تا برای حفظ امنیت، در برابر دشمنان تسلیم شود و از مواضع خود عقب نشینی کند.
از سوی دیگر، جمهوری اسلامی به عنوان پیشگام انقلاب اسلامی رسالتی جهانی برای خود در نظر گرفته و بر اساس وظیفه شرعی خود ناگزیر است در مواجهه با قدرت های جهانی و مستکبران مقاومت کند. به همین دلیل، ایران بیش از هر جامعه و نظام دیگری نیازمند اقتدار دفاعی مستقل و توان موشکی است تا بتواند در جهانی که تنها زبان زور و قدرت را می فهمد، از اهداف، باورها، و موجودیت خود محافظت کند و مسیر را برای تحقق دولت کریمه هموار سازد.
منبع: پژوهش راسخون
.jpg "جدول تعهدات بیمه تکمیلی دی ۱۴۰۴: پوششها و جزئیات کامل را ببینید")
.jpg "بالاخره اسفناج را خام بخوریم یا پخته؟")
