گفتمان عدالت در دولت نهم (3)
با پيروزي اصول گرايان در نهمين دوره انتخابات رياست جمهوري، دولت نهم روي کارآمد. با تأکيد محوري اين گفتمان بر موضوع عدالت، مي توان نظام معناي آنان را گفتمان اصول گرايي عدالت خواه ناميد. اين گفتمان داراي چهار دال«عدالت گستري»،«مهرورزي»،«پيشرفت و تعالي مادي و معنوي» و«خدمت رساني» است که بر حول محور دال مرکزي«ولايت»، مفصل بندي شده اند. در نمودار زير، دال هاي چهارگانه و نظام معنايي گفتمان اصول گرايي عدالت خواه، که بر حول دال مرکزي«ولايت» مفصل بندي شده اند، نشان داده شده است.
نمودار شماره 1: مفصل بندي و نظام معنايي گفتمان اصول گرايي عدالت خواه در دولت نهم
1-دربرنامه هاي دولت، احکام و پيام ها
دولت نهم پس از پيروزي در انتخابات سوم تير، 1384 بلافاصله در مرداد همين سال برنامه تفصيلي خود را به شکل مکتوب و مدون ارائه نمود. (1) در اين برنامه، به خوبي ساختار، آرايش و دال هاي گفتماني دولت نهم و از جمله عدالت گستري مشاهده مي شود. در مقدمه اين برنامه با تأکيد بر انقلاب اسلامي و ارزش هاي آن، ولايت و رهبري الهي امام خميني ره عامل توفيق اين انقلاب و مايه تمدن سازي آن به شمار آمده و با تأکيد براصول گرايي انقلابي، دال هاي چهارگانه عدالت گستري، مهرورزي، پيشرفت و تعالي مادي و معنوي، و خدمت رساني مورد اشاره قرار گرفته است. در بخش هايي از اين مقدمه چنين آمده است:
... هم اينک ايران اسلامي به آرامي در اين سوي رخ مي نمايد تا بر نظام سلطه جهاني خط بطلان بکشد و نور عدالت و معنويت را بپراکند... ما توسعه به معناي تقليدي و شايد تحميلي آن را شجاعانه بايگاني مي کنيم. آنچه بالندگي، شکوفايي و در عين حال سرآمدي جامعه ما را تضمين مي کند، تنها تعبير قرآني«تعالي» است که در سايه حکمت، بصيرت، عدالت و حکومت مبتني بر اسلام ناب محمدي (ص) فراچنگ مي آيد و غايت آن سرآمدي موعود است ... اين سرآمدي حق مسلم ملت ما است؛ زيرا ملتي که صراط مستقيم را به بهاي خون هزاران شقايق گلگون کف طي مي کند، با دل مردگي و سستي ميانه اي ندارد. او تفرقه ها را به وحدت مي رساند. برکت را به سفره ها مي آورد؛ نشاط را همگاني مي کند و رداي«عدالت» و عزت و«محبت» مي پوشد... دولت نهم بر مبناي عقلانيت ديني و در راستاي تعهد به اصول و ارزش هاي اسلامي و نوگرايي در روش ها، همچنين با بکارگيري علوم و فنون براي تحقق کارآمدي نظام اسلامي، سعي خواهد نمود شعارخدمت رساني به مردم را تجلي بخشد.(2)
در برنامه مزبور در بخش راهبردهاي کلان دولت نهم، درذيل عنوان«ارزش ها»؛ موارد کسب رضاي الهي از طريق عدالت گستري، مهرورزي، خدمت به بندگان
خدا و پيشرفت و تعالي مالي و معنوي کشور آمده است. همچنين موارد توسعه عدالت محور، اقامه ي قسط توأم با مهرورزي، خدمت و تعالي و پيشرفت، به عنوان زيرمجموعه هدف بنيادين اين راهبردهاي کلان ذکر شده است.(3)
همچنين در همين برنامه در بخش رئوس برنامه هاي دولت نهم، دال هاي چهارگانه مزبور در ذيل عناوين«ارزش ها» و«هدف بنيادين» مجدداً دوباره تکرار گرديده اند.(4) لازم به يادآوري است که در اکثر احکام انتصابات صادره از سوي رئيس جمهور، اشاره به دال ها يا شعارهاي چهارگانه دولت نهم، در بخش انتهايي اين احکام وجود دارد. (5) همچنين وي در پيام هاي مکتوب خود، به کرات به شعارهاي چهارگانه دولت اشاره نموده است.(6) از سويي، ايشان در طول چهار سال خدمت دولت خود و در خلال سال هاي 84 الي 87 و در اول مهرماه و با افتتاح سال تحصيلي، سؤال خود را از دانش آموزان پيرامون شعارهاي چهارگانه دولت نهم مطرح نموده است.(7)
2- در بيانات احمدي نژاد و هيات دولت
رئيس جمهور و حتي اعضاي کابينه دولت نهم، به دفعات فراواني گفتمان اصول گرايي و دال هاي آن را مورد تبيين و تأکيد مستمر قرار داده اند. يکي از بهترين مستندات، نامه تشکرکابينه ي دولت نهم در دي ماه 1386 از حمايت رهبر انقلاب از دولت است. در اين نامه، ضمن اعلام پايبندي دولت به اصول و ارزش هاي انقلاب و خط روشن ولايت فقيه (دال مرکزي)، شعارها و دال هاي چهارگانه گفتمان دولت نهم نيز به عنوان اهداف اصلي ذکر گرديده است. در بخشي از اين نامه آمده است:
حمايت رهبري بزرگوار از فرزندان انقلابي و خستگي ناپذيرخود در دولت و همچنين اقدامات و تلاش هايي که در جهت پيشبرد و ارتقاي نظام جمهوري
اسلامي انجام مي پذيرد، تفکيک فصل خدمت ازخودخواهي و قدرت طلبي ها، افزايش اميد و وحدت ملي، خودباوري و همچنين موجب تجديد روحيه خدمتگزاراني بود که عدالت محوري، مهرورزي و خدمت به بندگان خدا و تعالي مادي و معنوي کشور را فرا راه خود قرار داده اند ...(8)
اين مضامين مجدداً درنامه تشکر هيات دولت از رهبر انقلاب در شهريور 1387 تکرار شده است. (9)
همچنين رئيس جمهور دولت نهم با اشاره به ابلاغ سياست هاي کلي برنامه پنجم توسعه از سوي رهبر معظم انقلاب اسلامي، تصريح مي کنند که سياست هاي ابلاغي از سوي ايشان، خط شاخص و راهنمايي روشن براي يک برنامه ريزي ايراني و اسلامي خواهد بود وي با اعلام پاي بندي به فرامين مقام معظم رهبري، اظهار اميدواري مي کنند که«اين دستورالعمل در بخش هاي مختلف تدوين برنامه پنجم مورد توجه قرار گرفته و تلاش بي وقفه براي اجرايي شدن آن به عمل آيد»(10)«تشخيص درست مسيرحرکت» و«ايستادگي بر اصول» را ضامن تعالي و پيشرفت سريع کشور داشته، معتقدند:
خط ايستادگي بر اصول آموزه اصلي امام راحل ره و رمز پيروزي و بقاي انقلاب اسلامي و حاصل فداکاري ملت است و ايستادگي بر اصول با تمام مشکلات و مانع تراشي ها، موجب افتخار همه ما و لازم ادامه راه امام خميني (قدس سره) و تبعيت از رهبري معظم انقلاب است»(11)
رئيس جمهور بر اين باور است، که«حاکميت اسلام در سايه ولايت فقيه به عنوان حلقه اتصال با امام عصر (عج) درايران اسلامي برپا شده است و بايد دست در دست هم براي برپايي عدالت در داخل و نيز در عرصه جهاني حرکت کنيم.(12)
ايشان با تأکيد بر ضرورت حفظ دستاورهاي انقلاب اسلامي، وظيفه دولت نهم را تحقق عهد خويش با ملت در اجراي شعارهاي چهارگانه با زعامت رهبري انقلاب مي داند.(13)
لازم به يادآوري است که برخي از دال هاي چهارگانه گفتمان اصول گرايي
عدالت خواه، توسط رئيس جمهور در حوزه سياست خارجي نيز به کار رفته است. به عنوان مثال،ايشان«عدالت، مهرورزي، دوستي و برادري، حفظ کرامت انساني و توجه به اخلاق و معنويت» را از اصول سياست خارجي دولت نهم بر شمرده است. (14) البته، مفسران بيانات و انديشه رئيس جمهور، اين اصول را به گونه ديگري هم تفسير کرده اند. براي مثال پرفسور حميد مولانا از مشاوران رياست جمهوري دراين باره مي نويسد:
نوانديشي فضيلت محور و حکمت آميز، عدالت خواهي و توحيد گرايي سه محوري است که دکتراحمدي نژاد بر آن تکيه دارد؛ سه گانه اي که مي توان آن را جزوي از نظريه انقلاب نوين عمومي در عالم کنوني هم به شمارآورد. (15)
البته ديدگاه احمدي نژاد، (16) و گفتمان وي و دولت نهم در حوزه سياست خارجي، داراي رويکردهاي عميق جهاني و منظره هاي جهان وطنانه است. حرکت و بستر سازي براي حکومت جهاني عدالت گستر حضرت مهدي (عج) از اهداف عالي اين دولت به شمار مي رود که بارها مورد تصريح شخص جمهور و ساير دولتمردان قرار گرفته است.(17)
3- در حوزه عملکردها
بررسي ميزان کاربري و تحقق عيني شعارها و دال هاي چهارگانه گفتمان اصول گرا، در دولت نهم کار ساده اي نيست. اين امر نياز شد پژوهشي تفصيلي و دقيق است. آنچه که اين بررسي را دشوارتر مي سازد، وجود ديدگاه هاي فراوان انتقادي نسبت به اين عملکردها است که برخي اوقات نيز رنگ تخريب به خود گرفته است. از سوي ديگر، وجود ديدگاه هاي اغراق گرايانه درباره ابعاد ايجابي اين عملکرد هم بر اين دشواري ها مي افزايد. خوشبختانه با توجه به تأکيدات رهبر فرزانه انقلاب، درباره ضرورت اطلاع رساني بيشتر دولت نهم درباره
فعاليت ها، خدمات و عملکردهاي خود در 31 مرداد سال 1387، دبيرخانه شوراي اطلاع رساني دولت، چکيده عملکرد سه ساله دولت (18) را از شهريور 1384 الي شهريور 1387 به رشته تحرير درآورده که در بخشي از مقدمه و چکيده اين گزارش که مشتمل بر يکصد و دو صفحه مي باشد، بر محورهاي زير تأکيد شده است:
1- کوشش در جهت تحقق مطالبات مقام معظم رهبري از دولت ها مبتني بر تنظيم جهت گيري هاي اساسي دولت بر مبناي عدالت طلبي؛ عنصري که مقام معظم رهبري در طول دوران پربرکت زعامت خود همواره بر آن تأکيد داشته و دارند. دولت نهم براي تحقق عدالت از نظريه پردازي و شعارها عبور کرده و وارد مرحله اجرايي شده است که در اوج اين اقدامات«طرح تحول اقتصادي» قرار دارد که هدف آن پس از شناسايي ريشه اي معضلات اقتصادي کشور، تدوين اين طرح با جوهراصلي تحقق عدالت نسبي در بين آحاد جامعه است.
2- باورعميق دولت نهم به مردم داري؛ در اين راستا دولت سفرهاي استاني را ترتيب داد که طي آن از نزديک با مشکلات آشنا شد. صداقت و صراحت با مردم، که تجلي و بروز آن در تعداد گفتگوهاي مستقيم راديو، تلويزيوني رئيس جمهور (نسبت به دولت هاي قبلي) و پرهيز از غلتيدن به مناسبات گروهي، باندي و حزبي به وضوح قابل مشاهده است، از ديگر جهت گيري هاي اصلي دولت نهم است.
3- ابلاغ سياست هاي کلي اصل 44 قانون اساسي توسط مقام معظم رهبري در سال 85، عرصه جديدي در کارکرد دولت نهم گشود که در گذشته سابقه نداشت. پس از ابلاغ سياست هاي کلي اصل 44، دولت بلافاصله مراحل تدوين و تصويب لايحه اجراي اصل 44 قانون اساسي را آغاز کرد و لايحه نسبتاً جامعي را تصويب و سال گذشته تقديم مجلس کرد که متأسفانه مراحل تصويب و ابلاغ قانون مذکور در مجلس شوراي نگهبان و نهايتاً مجمع تشخيص مصلحت نظام قدري طولاني شد و اخيراً اين لايحه به دولت ابلاغ شده است که رئيس جمهور نيز بلافاصله آن را براي اجرا به دستگاه ها و سازمان ها ابلاغ کرد.
4-دولت نهم براساس ديدگاه محصول گرايانه، اهتمام ويژه اي نسبت به اصلاح ساختار تصميم گيري و اداري داشته و با حذف بوروکراسي زائد و دست و پاگير، که فرآيند تصميم گيري در کشور را طولاني و با ترديد مواجه مي کرد، تلاش جدي خود را براي شتاب بخشيدن به روند تعالي و آباداني کشور به منصه ظهور رسانده است.
در اين بخش ادغام شوراهاي عالي، انحلال سازمان مديريت و برنامه ريزي کشور، اصلاح شيوه بودجه نويسي و تخصيص بودجه، از اهم اقدامات انجام شده است. به طوري که در شيوه نگارش بودجه سال 87 کل کشور تحولي ايجاد شده که منجر به تبادل سريع توافقنامه ها، حذف مراحل زائد در تخصيص اعتبارات و حتي ابلاغ برخي آئين نامه هاي اجرايي بودجه پيش از آغاز سال جديد گرديد...(19)
پی نوشت ها :
1- ر.ک: به برنامه دولت نهم.
2- همان، ص 9-7.
3- همان، ص 11.
4- همان، ص 45.
5- براي نمونه ر.ک به: احکام انتصابات سيد مهدي هاشمي به عنوان سرپرست وزارت کشور (1387/2/28) علي احمدي به عنوان وزير آموزش و پرورش (86/12/7) حميد بهبهاني به عنوان وزير راه ترابري، سيد شمس الدين حسيني به عنوان وزير اقتصاد دارايي (1387/5/22) در اين زمينه رجوع کنيد به قسمت احکام و دستورالعمل ها، در پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري اسلامي ايران: http://www.president.ir/fa
6- همان، (پيام مورخ 1386/10/11)
7- پيام رئيس جمهور به مناسبت آغاز سال تحصيلي 88-1387 (مورخ 1387/7/2، ر.ک به: همان).
8-«تشکرکابينه از حمايت رهبر انقلاب از دولت» پايگاه تحليلي خبري فرداhttp://www.fardanews.com مورخ 17 دي 1386، کد خبر 43664.
9- نامه تشکر هيائت دولت به محضر رهبر معظم انقلاب، مورخ 11 شهريور 1387، (ر.ک به: پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري، بخش آرشيو، پيام ها و نامه ها: http:// www. president.ir.fa
10- بيانات رئيس جمهور در جلسه هيات دولت با عنوان تلاش بي وقفه دولت براي اجراي سياست هاي ابلاغي رهبري، مورخ 1387/10/25، پايگاه اطلاع رساني دولت، دولت آنلاين http:www.dolat.ir
11- بيانات رئيس جمهور در مراسم توديع و معارفه رؤساي قديم و جديد دفتر رئيس جمهور، مورخ 1385/12/5 پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري، (بخش آرشيو، احکام و دستورالعمل ها).
12- بيانات رئيس جمهور در اجتماع مردم لرستان، مورخ 8 آبان 1387، ر.ک به: پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري، (بخش آرشيو، سفرهاي استاني دوره دوم).
13- بيانات رئيس جمهور در مراسم گراميداشت يوم ا... 22 بهمن، مورخ 22 بهمن 1385، (ر.ک به: همان بخش سخنراني ها).
14- محمود احمدي نژاد،«تشريح اصول سياست هاي خارجي دولت نهم در جمع سفرا» مورخ 21 مرداد 1387، پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري اسلامي ايران.
15- مجتبي زارعي، حکمت و دياليکتيک، گفتارهايي در انديشه و روش دکتر محمود احمدي نژاد رئيس جمهوري اسلامي ايران، مقدمه پروفسو حميد مولانا، ص 22-23.
16- براي اطلاع بيشتر از ديدگاه هاي رئيس جمهور احمدي نژاد در حوزه سياست خارجي، به سه کتاب زير، که توسط مرکز پژوهش و اسناد رياست جمهوري در سال 1387 چاپ و منتشر شده، مراجعه کنيد.
17- بيانات رئيس جمهور در اجلاسيه مجلس خبرگان، مورخ 15 اسفند 1386، (ر.ک به: پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري، بخش آرشيو سخنراني ها) و بيانات رئيس جمهور در جمع فرماندهان نيروي مقاومت بسيج، مورخ 5 آذر 1387، (ر.ک به: همان).
18-چکيده علمکرد سه ساله دولت مردمي، شهريور 1384، تهران، دبيرخانه شوراي اطلاع رساني دولت، انتشارات اسوه، شهريور 1387.
19- همان، ص 19 -21.
ادامه دارد...
