تمام سلولهاي بدن ما به‌طور منظم و بر اساس قاعده خاصي در حال رشد هستند. گاهي اوقات برخي از سلول‌ها از مسير رشد طبيعي خود خارج مي‌شوند و به طور غيرمنظم و سريع‌تر از حالت طبيعي رشد مي‌كنند. اين امر سبب به هم خوردن نظم طبيعي بدن مي‌شود. به اين به هم‌ريختگي سرطان مي‌گويند. انواع مختلف سرطان، علايم، راه‌هاي درمان و عوارض مختلفي دارند كه به نوع سلول و عضو درگير در بدن بستگي دارد. متاسفانه سرطان فقط بزرگسالان را درگير نمي‌كند بلكه كودكان را هم به كام خود مي‌كشد. سالانه 3 تا 4 كودك از هر صد هزار كودك در جهان به انواع سرطان‌ها مبتلا مي‌شوند كه در اين ميان سرطان‌هاي لوسمي، لنفوم و مغز شايع‌ترين آنها هستند. تب مكرر، عفونت‌هاي پي‌درپي و كم‌خوني از علايمي هستند كه پزشك را به فكر بررسي از نظر بروز سرطان مي‌اندازد. خوشبختانه در حال حاضر براي اغلب سرطان‌هاي كودكان به خصوص لوسمي، درمان وجود دارد و 70 درصد از كودكان مبتلا درمان مي‌شوند. به همين بهانه در گفت‌وگويي با دكتر عظيم مهرور، فوق‌تخصص بيماري‌هاي خون و سرطان‌شناسي كودكان به بررسي انواع سرطان در كودكان پرداخته ایم.
آقاي دكتر! آيا ميزان شيوع سرطان اطفال در ايران مشخص است؟
نه! متاسفانه آمار دقيقي در ايران نداريم ولي اميدواريم از سال‌هاي آينده اين آمار ثبت و نام هر كودك سرطاني با مشخصات كامل در آمار ثبت سرطان اطفال قيد شود. اما الان نمي‌توانيم بگوييم شيوع سرطان در ايران چه ميزان است. ولي اگر بر مبناي آمار خارج از کشورحساب كنيم، چيزي حدود 3 تا 4 كودك در هر صد هزار كودك در جهان به بيماري سرطان مبتلا مي‌شوند. اين آمار در كشوري صادق است كه از نظر بهداشتي سطح كاملا خوبي دارد. البته طي 20 تا 30 سال اخير شيوع سرطان كودكان در كشور ما بيشتر شناسايي شده است. به عبارتي با پيشرفت در زمينه بيماري‌هاي عفوني، بيماري‌هاي واگيردار و واكسيناسيون كشوري، برخي از بيماري‌هايي كه سبب فوت كودكان مي‌شدند كنترل شده‌اند و تشخيص سرطان با توجه به رشد رشته فوق‌تخصصي خون و سرطان اطفال دقيق‌تر و سريع‌تر انجام مي‌شود.
قديمي‌ها هميشه مي‌گويند: «قديم‌ها اين چيزها نبود. كسي چه مي‌دونست سرطان چيه. الان اين مريضي افتاده تو مردم و...» آيا واقعا شيوع سرطان نسبت به گذشته بيشتر شده است؟
نه! شيوع سرطان بيشتر نشده است ولي بيماري‌هاي عفوني زيادي كه امكان داشت كودكان را از بين ببرد، كنترل شده و سلامت سني و جسمي افزايش پيدا كرده و اين افزايش سلامت سني بروز سرطان‌هايي را كه طبق آمار 3 تا 4 نفر در هر صدهزار كودك بوده است را با تشخيص به موقع پيدا كرده است. به عبارتي پيشرفت تكنولوژي پزشكي، افزايش آگاهي‌هاي علمي و افزايش فرهنگ و بهداشت جامعه سبب شده است كه تعداد سرطان‌هاي تشخيص داده شده نسبت به سال‌هاي قبل بيشتر شود. به عنوان نمونه سال‌هاي قبل سرطان تشخيص داده نمي‌شد اما به دليل عوارض بيماري سرطان مانند عفونت، كودك سرطاني از بين مي‌رفت در حالي كه در سابقه وي هيچ تشخيصي از سرطان وجود نداشت اما در حال حاضر تشخيص سرطان به موقع انجام مي‌شود و همه فكر مي‌كنند ميزان شيوع آن افزايش يافته است.
شايع‌ترين سرطان‌ها در بين كودكان در كشور ما كدام‌ها هستند؟
شايع‌ترين بدخيمي در طب اطفال لوسمي يا سرطان خون است كه خوشبختانه نزديك به 80 درصد اين بيماري قابل‌درمان است. البته مشروط بر اينکه علايم باليني، تشخيص به موقع، درمان بجا و به موقع و بسياري از عوامل موثر در درمان مانند كنترل پرستاري، وجود دارو و... همه با هم مهيا باشند.
اين آمار مربوط به كشور ما است يا كشورهاي پيشرفته؟
پروتكل درماني ما به روز و مطابق با كشورهاي پيشرفته دنياست. از نظر پيشرفت‌هاي علمي، روش‌هاي درماني و نوع داروها هم هيچ فاصله‌اي با آنها نداريم. از نظر مطالعات، روش‌هاي تحقيقي، كنگره‌هاي علمي و... نيز كاملا به روز هستيم. بنابراين تفاوت زيادي بين روش‌هاي درماني ما و آنها و نتايج حاصل از آن وجود ندارد.
چه عواملي باعث ايجاد سرطان در كودكان مي‌شود؟
به طور كلي دو عامل بسيار مهم عوامل محيطي و فاكتورهاي ژنتيكي در بروز سرطان نقش دارند؛ در طب بالغان، فاكتورها و عوامل محيطي نقش بسيار مهم و بارزتري در ايجاد سرطان‌ها دارند اما از نظر طب كودكان، علاوه بر عوامل محيطي در ايجاد سرطان‌ها زمينه ژنتيكي كودك نيز نقش مهمي دارد. بالطبع عوامل خطرساز و زيانبار بايد براي همه افراد محدود شود. به عنوان نمونه عواملي همچون دود سيگار، اشعه‌هاي زيانبار و يونيزان و پرتوهاي بسيار قوي، مواد شيميايي، موادغذايي صنعتي و... نقش مهمي در ايجاد سرطان‌ها دارند و اين عوامل در افرادي مضرتر هستند كه سابقه ژنتيكي و خانوادگي سرطان در خانواده آنها وجود دارد. البته منظورم از خانواده، خانواده نسبي است و ژن مي‌تواند از ده‌ها سال پيش به فردي در حال حاضر برسد. به عبارتي فاكتورهايي در بدن افراد وجود دارد كه مانع رشد سلولهاي سرطاني مي‌شود و اين فاكتورها بنابه دلايلي در بعضي از افراد ضعيف هستند وجود ندارند. حال برخي از عوامل ژنتيكي در كنترل رشد اين سلول نقش دارند. اين عوامل ژنتيكي ممكن است ظرف چند روز خودشان را نشان ندهند يا از نظر ژنتيكي اشكال داشته باشند. بنابراين همه افراد چه آنها كه سابقه ژنتيكي ابتلا به سرطان را دارند و چه آنها كه ندارند بايد از فاكتورهاي خطرساز محيطي و آسيب‌رسان دوري كنند. زيرا تاثير اين عوامل در افرادي كه زمينه ابتلا به سرطان را دارند، بسيار بيشتر خواهد بود.
يعني كودكان از نظر ابتلا به سرطان مستعدتر از بزرگسالان هستند؟
نه! هيچ تفاوتي بين كودكان و بزرگسالان از نظر ابتلا به سرطان وجود ندارد. همان‌طور كه گفتم عوامل محيطي و نقش ژنتيكي دو عامل بسيار مهم در ايجاد سرطان هستند. عوامل ژنتيكي در ايجاد سرطان در بين كودكان نقش بسيار بارزتري را ايفا مي‌كنند و عوامل محيطي نيز به عنوان رشددهنده آن عمل مي‌كنند. آنچه كه در اين بين خيلي مهم است، تشخيص زودرس بيماري است. به همين دليل به والدين و خانواده‌ها توصيه مي‌كنم به محض اينكه به علامتي در كودك مشكوك شدند هر چه سريع‌تر او را نزد پزشك ببرند تا بررسي‌هاي لازم در خصوص وي انجام شود.
منظورتان چه علايمي است؟
ما در طب اطفال سرطان را به دو شاخه تقسيم مي‌كنيم يكي سرطان‌هايي كه در خون به وجود مي‌آيند و از اين طريق به همه جاي بدن منتشر مي‌شوند. هر چه سرطان خون زودتر تشخيص داده شود عوارضش حين درمان و پس از آن كمتر خواهد شد. يعني هم روند درمان به خوبي انجام مي‌شود هم پاسخ به درمان و علايم كمتر مي‌شود. دوم سرطان‌هايي هستند كه از ارگان خاصي مانند عضلات، استخوان، چشم، مغز، كليه، دستگاه گوارش و... منشا مي‌گيرند. اين سرطان‌ها يك عضو را درگير مي‌كنند. در اين حالت سرطان در ابتدا خودش را با برخي علايم باليني خاص نشان مي‌دهد. به عبارتي كودك دچار عوارضي مي‌شود كه خانواده‌ها بايد نسبت به آنها بسيار حساس باشند. اولين عارضه‌ها معمولا عبارتند از: سردرد، تهوع و استفراغ، اختلال بينايي، عدم تعادل كه تومورهاي مغزي ناميده مي‌شوند و... به عنوان نمونه اگر سرطان در استخوان وجود داشته باشد خودش را با تب، تورم محل ابتلا، محدوديت در حركت، شكستگي در ناحيه ابتلا و... نشان مي‌دهد. يا علايم سرطان در ناحيه چشم، خودش را فقط و فقط با يك برق‌زدگي در تاريكي مانند برق‌زدن چشم گربه يا اختلال در بينايي، برافروختگي چشم، پرخوني ملتحمه و... مشخص شوند.
اينها علايمي هستند كه والدين بايد نسبت به آنها هوشيار باشند. به عبارتي والدين بايد هر علامت باليني را كه به صورت غيرطبيعي در كودك سالمي كه به طور طبيعي در حال رشد است ديده مي‌شود جدي بگيرند. مثلا اگر ديديد يك سرماخوردگي ساده كه در عرض 3، 4 روز بهبود پيدا مي‌كند 2 هفته طول كشيد، بايد او را نزد پزشك ببريد تا مورد معاينه قرار گيرد. اگر ديديد كودكي كه كاملا سالم بوده ولي چند روزي است از سردردهاي صبحگاهي، سرگيجه و استفراغ‌هاي صبحگاهي، بي‌اشتهايي و... شكايت مي‌كند آن را جدي بگيريد و كودك را به پزشك متخصص ببريد و پيگير باشيد. البته اين علايم در بسياري از بيماري‌ها مشترك است. اين مربوط به زماني است كه بيماري خاصي وجود ندارد، علايم ادامه‌دار است و به درمانهاي مرسوم پاسخ نمي‌دهد آن‌وقت همين علايم ساده در تشخيص و درمان سرطان بسيار مهم هستند.
در بيماري‌هاي سرطان معمولا از چه روش‌هاي درماني استفاده مي‌شود؟
ما در درمان سرطان 3 روش درماني جراحي، پرتودرماني (راديوتراپي) راديوتراپي يا درمان با اشعه و شيمي درماني داريم كه بسته به درجه سرطان و محل آن متفاوت است. گاهي اوقات از هر كدام از اين روش‌ها به تنهايي، گاهي از 2 روش و گاهي نيز از هر 3 روش استفاده مي‌كنيم. اين مساله بستگي به آن دارد كه سرطان در چه مرحله‌اي تشخيص داده شده است. وقتي سرطاني در كودك تشخيص داده مي‌شود، شوك حاصل از تشخيص همه افراد خانواده را درگير مي‌كند. به همين دليل درمان سرطان تحت‌نظر يك تيم پزشكي انجام مي‌شود كه در آن تيم يك روان‌پزشك، روان‌شناس، مددكار اجتماعي، فيزيوتراپيست، جراح و راديوتراپيست و... حضور دارند. به عبارتي مجموعه‌اي از عوامل با هماهنگي هم به كودك و خانواده‌اش كمك مي‌كنند.
آيا مي‌توان كودكان مبتلا به سرطان را در آغوش گرفت؟
كودكان مبتلا به سرطان از نظر سيستم ايمني بسيار ضعيف هستند بنابراين اگر فردي آنها را در آغوش بگيرد يا ببوسد به راحتي ويروس‌ها و باكتري‌هايي را كه با خود دارد به كودك منتقل مي‌كند. اين است كه ما ملاقات اين قبيل كودكان را محدود مي‌كنيم و به ملاقات‌كنندگان و خانواده‌ها هم توصيه مي‌كنيم از بوسيدن كودكان سرطاني جدا خودداري كنند.
پي نوشت ها :
*فوق‌تخصص بيماري‌هاي خون و سرطان‌شناسي كودكان
منبع:www.salamat.com
/ع
