رژيم غذايي سنگ‌شکن
نويسنده:
گفتگو با دکتر مجيد علي عسگري
درد ناشي از سنگ‌هاي ادراري بسيار شديد است. حتي بعضي از متخصصان، شدت آن را با درد زايمان برابر دانسته‌اند اما هدف از درمان سنگ‌هاي ادراري، ساکت شدن درد نيست.
دکتر عسگري مي‌گويد: «حفظ کليه و جلوگيري از نارسايي و از کار افتادن آن، هدف اصلي ما در درمان اين سنگ‌ها است.» پس يادمان باشد اگر درد سنگ ادراري در يک بيمار با مسکن يا مراحل ابتدايي سنگ‌شکني آرام شد، اين به معناي پايان روند درمان نيست؛ چون تا وقتي که سنگ ادراري به‌طور کامل بهبود نيابد، تخريب کليه ادامه خواهد يافت. گفتگوي ما با دکتر مجيد علي‌عسگري، اورولوژيست و رييس بخش پيوند کليه دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي را در همين رابطه بخوانيد.
آقاي دکتر! در فصل تابستان هستيم و گرماي هوا يکي از عواملي است که مي‌تواند در تشکيل و افزايش شيوع سنگ‌هاي ادراري تاثير داشته باشد. درست است؟
بله؛ همانطور که مي‌دانيد سنگ ادراري چيزي نيست جز همان املاح به هم چسبيده. مثالي مي‌زنم. ما براي درست کردن نبات مي‌توانيم مقدار زيادي شکر را در آب حل کنيم و هم‌زمان با اين کار، کمي به آب حرارت بدهيم. اينطوري ميزان حل شدن شکر در آب افزايش پيدا مي‌کند؛ تا جايي که به حد اشباع مي‌رسد. از اين به بعد، به مرحله‌اي مي‌رسيم که شکر، ديگر حل نمي‌شود. در اين حالت، اگر محلول را اندکي سرد کنيم، مي‌توانيم ببينيم که بلورهاي نبات روي نخي که در آب قرار داده‌ايم، آرام‌آرام تشکيل مي‌شود.
در بدن هم همين اتفاق مي‌افتد؟
نه، دقيقا همين فرآيند اتفاق نمي‌افتد. بدن انسان را نمي‌توان به کمک حرارت گرم يا سرد کرد. بلکه در بدن مکانيسم‌ها و فرآيندهايي وجود دارد که ممکن است انحلال‌پذيري املاح و نمک‌ها را تحت تاثير قرار دهد. به عنوان نمونه، در يک محيط اسيدي، بعضي از انواع سنگ‌ها و در يک محيط قليايي بعضي از ساير انواع سنگ‌ها تشکيل مي‌شوند.
در مورد تابستان و گرماچطور؟
تمام اين مواردي که گفتم، در فصل تابستان هم روي مي‌دهد. گرماي هوا باعث تبخير آب بدن و در نتيجه غليظ شدن ادرار مي‌شود. غليظ شدن ادرار مکانيسمي است که مي‌تواند ميزان انحلال‌پذيري املاح را در ادرار کاهش دهد. ما از نظر پزشکي مي‌بينيم که با پايان فصل تابستان و آمدن فصل پاييز شيوع سنگ ادراري افزايش مي‌يابد. اين امر به دليل گرماي هوا در تابستان و غليظ شدن ادرار است.
چه راه‌حلي پيشنهاد مي‌کنيد؟
نوشيدن آب. هرچه آب بيشتري بنوشيم، مايع بيشتري از طريق ادرار دفع مي‌شود. در نتيجه ادرار رقيق‌تر مي‌شود و پديده کريستاليزه شدن و رسوب املاح ادراري ديرتر اتفاق مي‌افتد.
آقاي دکتر! از کجا بفهميم ميزان آبي که مي‌نوشيم، کافي است؟
در مطالعه‌هاي انجام‌شده، پژوهشگران به اين نتيجه رسيده‌اند که به‌طورکلي، ميزان مصرف آب بين مردم پايين است.
پايين يعني چقدر؟
در اکثر کشورها اين ميزان 1000 تا 1200 سي‌سي است. در ايران لازم است هر فرد روزانه حدود 2000 تا 2500 سي‌سي آب بخورد. در هواي گرم، اين ميزان افزايش مي‌يابد. البته مي‌توان غلظت ادرار را به کمک رنگ ادرار ارزيابي کرد.
چگونه؟
ادراري که به خوبي رقيق شده باشد، به رنگ آب در مي‌آيد اما هرچه ادرار غليظ‌تر باشد رنگ آن زردتر است.
رژيم غذايي بيمار مبتلا به سنگ ادراري بايد چگونه باشد؟
اصول درمان سنگ از نظر رژيم غذايي عبارت است از مصرف آب فراوان، پرهيز از مصرف نمک و مصرف کمتر گوشت قرمز. البته اين روزها به دليل گراني گوشت قرمز، مصرف آن خود‌به‌خود پايين آمده است. اما در مورد نمک با توجه به ارزان بودن آن و عادت نادرست مردم، خطر همچنان وجود دارد.
لبنيات و گوجه‌فرنگي نقشي در اين زمينه ندارند؟
ببينيد؛ 3 مورد آب، نمک و گوشت قرمز که عرض کردم 3 اصل کلي هستند. غير از اينها به عنوان يک دستور کلي (و نه در موارد و سنگ‌هاي خاص) دستور ويژه‌اي وجود ندارد و هرچه بوده مربوط به گذشته بوده. لبنيات هم منعي ندارد ولي اگر پرنمک باشد، مانند دوغ يا پنير شور، خطرش به خاطر نمک آن خواهد بود.
در برخي عطاري‌ها و حتي در برخي شبکه‌هاي ماهواره‌اي، داروهايي را تبليغ مي‌کنند که ادعا مي شود سنگ کليه را خرد مي‌کنند. آيا چنين تبليغاتي درست است؟
اصلا اينکه مي‌گويند فلان دارو خوب و تاثيرگذار است معناي علمي ندارد. همانطور که مي‌دانيم، براي توليد يک دارو بايد مراحل مختلف آزمايش روي گروه‌هايي از بيماران و مقايسه با گروه‌هاي شاهد يا کنترل صورت گيرد بنابراين خيلي از اين تبليغات، غيرعلمي است. بايد صريح عرض کنم که ما هيچ دارويي نداريم که سنگ را خرد کند. فقط در بعضي از سنگ‌هاي اسيداوريکي مي‌توان به کمک برخي داروها فرآيند توليد سنگ را متوقف و معکوس کرد.
آقاي دکتر! احتمالا خيلي از خوانندگان «سلامت» تمايل دارند درباره روش‌هاي جراحي درمان سنگ، بيشتر بدانند. در اين باره توضيح مي‌دهيد؟
بله؛ امروزه به درمان‌هاي کمتر تهاجمي توجه بيشتري مي‌شود. از اصول درمان اين است که پزشک ابتدا در روند درمان ضرري به بيمار نزند يا حتي‌الامکان ضرر کمتري بزند. درمان‌هاي تهاجمي هم بهتر است توسط کسي که تبحر بيشتري دارد، انجام شود. خيلي از سنگ‌ها ممکن است خودشان بيفتند؛ به خصوص اگر کمتر از 6 ميلي‌متر باشند. اگر نيفتند، اقدامات ديگري انجام مي‌دهيم. اگر باز هم نشد، به ترتيب مي‌توان از روش‌هاي سنگ‌شکني، وسايل جديد آندوسکوپي و جراحي بر اساس ضرورت استفاده کرد.
آيا فعاليت بدني مي‌تواند به افتادن سنگ کمک کند؟
اجازه بدهيد مثالي بزنم. نوشيدن آب مي‌تواند ادرار را رقيق و در نتيجه فرآيند توليد سنگ را متوقف يا معکوس کند اما هنگامي که يک سنگ از جاي خود حرکت کرده يا شروع به افتادن مي‌کند، نوشيدن آب تاثيري در فرآيند افتادن سنگ ندارد. اين موضوع از نظر پژوهشي ثابت شده اما جالب است بدانيد که در يک مطالعه صورت گرفته، تمام اورولوژيست‌هاي آمريکايي به اين امر نادرست اعتقاد داشتند. بعضي از باورها به غلط در فرهنگ پزشکي وارد شده وحتي پزشکان نيز به آن اعتقاد دارند. فعاليت بدني هم از جمله چيزهايي است که به غلط وارد فرهنگ پزشکي شده. خيلي از پزشکان هم به اين موضوع باور دارند اما بايد گفت فعاليت بدني اگرچه از نظر پزشکي فوايد بسياري دارد اما تاثيري در فرآيند افتادن سنگ ندارد.
منبع:www.salamat.com
/ج
درد ناشي از سنگ‌هاي ادراري بسيار شديد است. حتي بعضي از متخصصان، شدت آن را با درد زايمان برابر دانسته‌اند اما هدف از درمان سنگ‌هاي ادراري، ساکت شدن درد نيست.
دکتر عسگري مي‌گويد: «حفظ کليه و جلوگيري از نارسايي و از کار افتادن آن، هدف اصلي ما در درمان اين سنگ‌ها است.» پس يادمان باشد اگر درد سنگ ادراري در يک بيمار با مسکن يا مراحل ابتدايي سنگ‌شکني آرام شد، اين به معناي پايان روند درمان نيست؛ چون تا وقتي که سنگ ادراري به‌طور کامل بهبود نيابد، تخريب کليه ادامه خواهد يافت. گفتگوي ما با دکتر مجيد علي‌عسگري، اورولوژيست و رييس بخش پيوند کليه دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي را در همين رابطه بخوانيد.
آقاي دکتر! در فصل تابستان هستيم و گرماي هوا يکي از عواملي است که مي‌تواند در تشکيل و افزايش شيوع سنگ‌هاي ادراري تاثير داشته باشد. درست است؟
بله؛ همانطور که مي‌دانيد سنگ ادراري چيزي نيست جز همان املاح به هم چسبيده. مثالي مي‌زنم. ما براي درست کردن نبات مي‌توانيم مقدار زيادي شکر را در آب حل کنيم و هم‌زمان با اين کار، کمي به آب حرارت بدهيم. اينطوري ميزان حل شدن شکر در آب افزايش پيدا مي‌کند؛ تا جايي که به حد اشباع مي‌رسد. از اين به بعد، به مرحله‌اي مي‌رسيم که شکر، ديگر حل نمي‌شود. در اين حالت، اگر محلول را اندکي سرد کنيم، مي‌توانيم ببينيم که بلورهاي نبات روي نخي که در آب قرار داده‌ايم، آرام‌آرام تشکيل مي‌شود.
در بدن هم همين اتفاق مي‌افتد؟
نه، دقيقا همين فرآيند اتفاق نمي‌افتد. بدن انسان را نمي‌توان به کمک حرارت گرم يا سرد کرد. بلکه در بدن مکانيسم‌ها و فرآيندهايي وجود دارد که ممکن است انحلال‌پذيري املاح و نمک‌ها را تحت تاثير قرار دهد. به عنوان نمونه، در يک محيط اسيدي، بعضي از انواع سنگ‌ها و در يک محيط قليايي بعضي از ساير انواع سنگ‌ها تشکيل مي‌شوند.
در مورد تابستان و گرماچطور؟
تمام اين مواردي که گفتم، در فصل تابستان هم روي مي‌دهد. گرماي هوا باعث تبخير آب بدن و در نتيجه غليظ شدن ادرار مي‌شود. غليظ شدن ادرار مکانيسمي است که مي‌تواند ميزان انحلال‌پذيري املاح را در ادرار کاهش دهد. ما از نظر پزشکي مي‌بينيم که با پايان فصل تابستان و آمدن فصل پاييز شيوع سنگ ادراري افزايش مي‌يابد. اين امر به دليل گرماي هوا در تابستان و غليظ شدن ادرار است.
چه راه‌حلي پيشنهاد مي‌کنيد؟
نوشيدن آب. هرچه آب بيشتري بنوشيم، مايع بيشتري از طريق ادرار دفع مي‌شود. در نتيجه ادرار رقيق‌تر مي‌شود و پديده کريستاليزه شدن و رسوب املاح ادراري ديرتر اتفاق مي‌افتد.
آقاي دکتر! از کجا بفهميم ميزان آبي که مي‌نوشيم، کافي است؟
در مطالعه‌هاي انجام‌شده، پژوهشگران به اين نتيجه رسيده‌اند که به‌طورکلي، ميزان مصرف آب بين مردم پايين است.
پايين يعني چقدر؟
در اکثر کشورها اين ميزان 1000 تا 1200 سي‌سي است. در ايران لازم است هر فرد روزانه حدود 2000 تا 2500 سي‌سي آب بخورد. در هواي گرم، اين ميزان افزايش مي‌يابد. البته مي‌توان غلظت ادرار را به کمک رنگ ادرار ارزيابي کرد.
چگونه؟
ادراري که به خوبي رقيق شده باشد، به رنگ آب در مي‌آيد اما هرچه ادرار غليظ‌تر باشد رنگ آن زردتر است.
رژيم غذايي بيمار مبتلا به سنگ ادراري بايد چگونه باشد؟
اصول درمان سنگ از نظر رژيم غذايي عبارت است از مصرف آب فراوان، پرهيز از مصرف نمک و مصرف کمتر گوشت قرمز. البته اين روزها به دليل گراني گوشت قرمز، مصرف آن خود‌به‌خود پايين آمده است. اما در مورد نمک با توجه به ارزان بودن آن و عادت نادرست مردم، خطر همچنان وجود دارد.
لبنيات و گوجه‌فرنگي نقشي در اين زمينه ندارند؟
ببينيد؛ 3 مورد آب، نمک و گوشت قرمز که عرض کردم 3 اصل کلي هستند. غير از اينها به عنوان يک دستور کلي (و نه در موارد و سنگ‌هاي خاص) دستور ويژه‌اي وجود ندارد و هرچه بوده مربوط به گذشته بوده. لبنيات هم منعي ندارد ولي اگر پرنمک باشد، مانند دوغ يا پنير شور، خطرش به خاطر نمک آن خواهد بود.
در برخي عطاري‌ها و حتي در برخي شبکه‌هاي ماهواره‌اي، داروهايي را تبليغ مي‌کنند که ادعا مي شود سنگ کليه را خرد مي‌کنند. آيا چنين تبليغاتي درست است؟
اصلا اينکه مي‌گويند فلان دارو خوب و تاثيرگذار است معناي علمي ندارد. همانطور که مي‌دانيم، براي توليد يک دارو بايد مراحل مختلف آزمايش روي گروه‌هايي از بيماران و مقايسه با گروه‌هاي شاهد يا کنترل صورت گيرد بنابراين خيلي از اين تبليغات، غيرعلمي است. بايد صريح عرض کنم که ما هيچ دارويي نداريم که سنگ را خرد کند. فقط در بعضي از سنگ‌هاي اسيداوريکي مي‌توان به کمک برخي داروها فرآيند توليد سنگ را متوقف و معکوس کرد.
آقاي دکتر! احتمالا خيلي از خوانندگان «سلامت» تمايل دارند درباره روش‌هاي جراحي درمان سنگ، بيشتر بدانند. در اين باره توضيح مي‌دهيد؟
بله؛ امروزه به درمان‌هاي کمتر تهاجمي توجه بيشتري مي‌شود. از اصول درمان اين است که پزشک ابتدا در روند درمان ضرري به بيمار نزند يا حتي‌الامکان ضرر کمتري بزند. درمان‌هاي تهاجمي هم بهتر است توسط کسي که تبحر بيشتري دارد، انجام شود. خيلي از سنگ‌ها ممکن است خودشان بيفتند؛ به خصوص اگر کمتر از 6 ميلي‌متر باشند. اگر نيفتند، اقدامات ديگري انجام مي‌دهيم. اگر باز هم نشد، به ترتيب مي‌توان از روش‌هاي سنگ‌شکني، وسايل جديد آندوسکوپي و جراحي بر اساس ضرورت استفاده کرد.
آيا فعاليت بدني مي‌تواند به افتادن سنگ کمک کند؟
اجازه بدهيد مثالي بزنم. نوشيدن آب مي‌تواند ادرار را رقيق و در نتيجه فرآيند توليد سنگ را متوقف يا معکوس کند اما هنگامي که يک سنگ از جاي خود حرکت کرده يا شروع به افتادن مي‌کند، نوشيدن آب تاثيري در فرآيند افتادن سنگ ندارد. اين موضوع از نظر پژوهشي ثابت شده اما جالب است بدانيد که در يک مطالعه صورت گرفته، تمام اورولوژيست‌هاي آمريکايي به اين امر نادرست اعتقاد داشتند. بعضي از باورها به غلط در فرهنگ پزشکي وارد شده وحتي پزشکان نيز به آن اعتقاد دارند. فعاليت بدني هم از جمله چيزهايي است که به غلط وارد فرهنگ پزشکي شده. خيلي از پزشکان هم به اين موضوع باور دارند اما بايد گفت فعاليت بدني اگرچه از نظر پزشکي فوايد بسياري دارد اما تاثيري در فرآيند افتادن سنگ ندارد.
منبع:www.salamat.com
/ج
