ويروسي با جهش‌هاي کشنده

با گسترش آنفلوآنزاي H1N1 در سرتاسر دنيا و افزايش موارد مرگ و مير اين بيماري، به تدريج جلوه‌هاي ديگري از اين بيماري مرموز و به شدت مسري نمودار مي‌شود. خبرهايي که از سرتاسر دنيا مخابره مي‌شود چندان اميدوارکننده نيست: افزايش گسترش اين بيماري در سرتاسر جهان، موارد ابتلاي حيوانات خانگي به اين بيماري، مقاومت آنفلوآنزا در بعضي از بيماران نسبت به داروي تامي‌فلو و همچنين موارد واکنش‌هاي حساسيتي خطرناک پس از تزريق واکسني که به تازگي براي اين بيماري تهيه شده است.
واقعيت آن است که ويروس آنفلوآنزا با تمام موجودات ميکروسکوپي که باعث ايجاد بيماري در انسان مي‌شوند، متفاوت است. مهم‌ترين خصلت اين ويروس، تغييرات آن در طول زمان است. در مورد اکثر بيماري‌ها، مثلا فلج اطفال، واکسن اين بيماري انسان را تا آخر عمر در برابر آن مصون مي‌کند اما تغييرات پديد آمده در ويروس آنفلوآنزا باعث مي‌شود تا واکسني که سال گذشته براي اين بيماري تهيه شده است، با گذشت يک سال، کارايي خود را کاملا از دست بدهد. در هفته‌اي که گذشت، اخبار زيادي درباره جهش‌هاي مشاهده شده در ويروس آنفلوآنزاي H1N1 در سرتاسر جهان منتشر شد. اين جهش‌ها نه تنها در کشورهاي آسيايي مانند چين که حتي در کشورهاي اروپايي مانند فنلاند نيز ديده شد. اينکه اين جهش‌ها تا چه حد ممکن است بر وخامت اوضاع کنوني تاثير بگذارند و يا باعث ايجاد مقاومت دارويي شوند، هنوز چندان مشخص نيست. با اين وجود، نگراني درباره تغيير در ويروس H1N1 و ايجاد گونه جديدي با قابليت‌هاي بيشتر و بيماري‌زايي شديدتر، در ميان دانشمندان وجود دارد.

چرا آنفلوآنزا؟
 

ويروس آنفلوآنزا سه گونه متفاوت دارد که با نام‌هاي A ، B و C شناخته مي‌شوند. در اين ميان گونه‌هاي B و C از اهميت چنداني برخوردار نيستند و به دلايلي که بعد گفته خواهد شد، نگراني چنداني درباره آنها وجود ندارد. آنچه که بيش از همه در طول تاريخ، بيماران را – و البته پزشکان را – آزار داده است ويروس آنفلوآنزاي نوع A است. روي سطح خارجي ويروس آنفلوآنزا، دو نوع پروتئين خاص به نام‌هاي هماگلوتينين و نورآمينيداز وجود دارد. اين دو پروتئين در واقع باعث و باني اکثر خواص بيماري‌زاي اين ويروس هستند. هماگلوتينين وظيفه اتصال ويروس به سطح خارجي سلول‌هاي ميزبان را بر عهده دارد و نورآمينيداز نيز به ويروس‌هاي تکثير يافته در درون سلول ميزبان کمک مي‌کند تا از سلول خارج شوند. از آنجا که اين دو پروتئين سطحي، عوامل اصلي بيماري‌زايي در ويروس آنفلوآنزا هستند، اکثر داروهاي ضدويروس آنفلوآنزا در واقع با از کار انداختن اين دو پروتئين باعث سرکوب بيماري مي‌شوند. همچنين آنتي‌بادي‌ها - مواد شيميايي که بدن در برابر باکتري‌ها و ويروس‌ها مي‌سازد- با تاثير بر اين دو پروتئين اثر ضدويروسي خود را اعمال مي‌کنند. ويروس‌هاي آنفلوآنزا بر اساس انواع مختلف اين دو پروتئين نامگذاري مي‌شوند و با نام‌هاي اختصاري مانند H1N1 (حرف H مخفف هماگلوتينين و حرف N مخفف نورآمينيداز) خوانده مي‌شوند.

برخورد نزديک از نوع آنفلوآنزايي
 

ويروس آنفلوآنزاي نوع A وقتي وارد سلول‌هاي بدن ميزبان مي‌شود شروع به تکثير مي‌کند. براي اين‌کار‌، ويروس بايد از ماده ژنتيکي درون خود که از 8 قطعه جداگانه تشکيل شده است کپي‌برداري کند. به دلايل خاص، گاه در حين کپي‌برداري از ماده ژنتيکي ويروس، يک اشتباه در کپي‌برداري صورت مي‌گيرد به نحوي که ماده ژنتيکي به دست آمده، دقيقا برابر با ماده اصلي نيست. اين‌گونه تغييرات در واقع نوعي جهش ژنتيکي در ويروس آنفلوآنزاي نوع A هستند. اگر اين تغيير در ماده ژنتيکي، باعث ايجاد تغيير در دو پروتئين H و N در ويروس شود، نوع جديدي از ويروس به وجود مي‌آيد که ممکن است توانايي‌ها و خصوصيت‌هاي آن متفاوت از ويروس قبلي باشد. اين‌گونه جهش‌هاي کوچک، عامل اصلي تغيير در ويروس‌هاي آنفلوآنزاي فصلي هستند. در واقع به همين دليل، واکسن‌هايي که در يک سال عليه آنفلوآنزاي فصلي استفاده مي‌شوند در سال آينده کارايي کامل نخواهند داشت. زيرا اين واکسن‌ها عليه ماده ژنتيکي قبلي ساخته شده‌اند و براي سال جديد، نياز به واکسن جديدي است.

پيوند ناميمون
 

در چرخه تکثير ويروس آنفلوآنزا اتفاق ديگري نيز مي‌افتد که بسيار جالب و نادر است. اگر به طور همزمان، دو يا چند گونه آنفلوآنزا در يک سلول انسان حضور داشته باشند، مواد ژنتيکي آنها – که به صورت قطعه‌هاي هشت تايي است – مي‌تواند با يکديگر جابه‌جا شود. حاصل اين جابه‌جايي ايجاد ويروسي است که ماده ژنتيکي آن ترکيبي از ماده ژنتيکي 2 يا چند نوع ويرس خاص است. اين ويروس جديد مي‌تواند «آنچه خوبان همه دارند» را يک‌جا داشته باشد و در واقع همه نقاط قوت ويروس‌هاي قبلي را از خود بروز دهد. اين‌گونه تغيرات در هر چند سال، باعث بروز يک همه‌گيري جديد از آنفلوآنزا مي‌شود. در واقع به نظر مي‌رسد آنچه در مورد ويروس آنفلوآنزاي خوکي رخ داده است، حاصل چنين تبادلي بين 3 نوع ويروس آنفلوآنزا باشد.
در مورد آنفلوآنزاي نوع B و C به اين علت که اين دو نوع از آنفلوآنزا تقريبا تنها در انسان‌ها ديده مي‌شوند و تغييرات ژني در آنها به ندرت اتفاق مي‌افتد، نگراني خاصي از نظر بروز همه‌گيري يا ايجاد گونه‌هاي جديد ويروسي وجود ندارد. در واقع اکثر انسان‌ها در همان سال‌هاي اول عمر خود، معمولا به اين دو نوع آنفلوآنزا دچار مي‌شوند و به طور معمول اکثر انسان‌هاي در سنين بلوغ خود ايمني نسبي در برابر اين دو نوع آنفلوآنزا دارند.

جاده آنفلوآنزا
 

بيشترين نگراني‌ها در مورد جهش‌ها و تغييرات در ماده ژنتيکي ويروس، در مورد کشورهاي خاور دور، به ويژه چين بود. تعداد بالاي جمعيت اين کشور، تعداد زياد مبتلايان و همچنين وجود هم‌زمان آنفلوآنزاي خوکي و آنفلوآنزاي پرندگان – که از سال‌هاي قبل در چين باقي مانده است – محيط مناسبي را براي بروز گونه‌هاي جديد و جهش‌هاي متنوع ويروس پديد آورده بود به ويژه آنکه آنفلوآنزاي پرندگان از قدرت تهاجمي نسبتا بالايي برخوردار است و ترکيب اين دو گونه مي‌تواند باعث ايجاد يک گونه ويروسي خطرناک‌تر شود. همان طور که انتظار مي‌رفت، در هفته گذشته وزارت بهداشت چين اعلام کرد که در هشت مورد، ويروس جهش يافته در بيماران اين کشور يافت شده است و با اين وجود به نظر مي‌رسد اين جهش تغيير چنداني در خاصيت بيماري‌زايي، يا تاثير داروها بر اين ويروس پديد نياورده است. در نروژ نيز دو مورد ويروس جهش يافته مشاهده شد. يکي از اين ويروس‌ها جهشي را نشان مي‌داد که باعث مقاومت ويروس به داروي تامي‌فلو - داروي اصلي براي مبارزه با آنفلوآنزاي H1N1- مي‌شد.
آنچه مسلم، است آن است که اين‌گونه جهش‌ها در مورد ويروس آنفلوآنزا غير قابل اجتناب است به شکلي که يکي از محققان تغيير در ويروس آنفلوآنزا را به تغيرات روزانه در وضعيت آب و هوا تشبيه کرده است. با اين وجود در صورتي که تلاش‌هاي جهاني براي کاهش گسترش اين ويروس با موفقيت روبه‌رو شود‌، امکان بروز جهش‌هاي خطرناک نيز کمتر خواهد بود. رعايت اصول اوليه بهداشتي باعث مي‌شود از هم‌زماني ابتلا به چند نوع ويروس آنفلوآنزا کاسته شود و به اين شکل، شرايط براي اين جهش‌هاي خطرناک نيز نامساعد خواهد بود.
منبع:http://www.salamat.com