گفتگو با خانم دكتر صفيه شهرياري افشار*
بلوغ يعني دوره انتقال از مرحله كودكي به بزرگسالي و كسب قدرت باروري. از نظر لغوي، بلوغ به معني رسيدن به سن رشد، مرد شدن، زن شدن، رسيدگي و پختگي و به حد كمال رسيدن است. با دكتر صفيه شهرياري، متخصص زنان و زايمان درباره علايم و بحران‌هاي همين دوران گفتگو كرده‌ايم.
خانم دکتر! اهميت اين دوره از زندگي در چيست؟ چرا بلوغ را دوره مهمي از زندگي مي‌دانند؟
ببينيد؛ طبق تعريف سازمان جهاني بهداشت، نوجوان به گروه سني 10 تا 19سال اطلاق مي‌شود كه با تحول‌هاي فراوان جسمي و رواني همراه است و موجب تغيير نگاه فرد نسبت به جهان اطراف، رفتار و احساساتش مي‌شود. نوجوان گاهي دچار تشويش و نگراني شده و تصميم‌گيري برايش سخت مي‌شود. از مسايل عمده ديگري كه نوجوان در دوره بلوغ با آنها روبه‌رو ست، تغييرهاي جسماني است و اگر نوجوان و اطرافيان به خوبي از اين تغييرها آگاهي نداشته باشند، اين باعث تشويش و نگراني خودش و اطرافيان مي‌شود. علاوه بر اين، وجود پاره‌اي اعتقادها و باورهاي سنتي نيز مي‌تواند به مشكل‌هاي نوجوان بيفزايد. اگر نوجوان مسايل و مشكل‌هاي بلوغ را در محيطي سرشار از تفاهم، صميميت و آگاهي و با كمك خانواده و جامعه بشناسد، اين دوره را به خوبي طي مي‌كند و با نشاط و سلامت پا به عرصه بزرگسالي مي‌گذارد. در حال حاضر، بيش از 5/1 ميليارد نفر از جمعيت جهان را نوجوانان تشكيل مي‌دهند. با توجه به اينكه زيربناي بزرگسالي افراد در دوره بلوغ به وجود مي‌آيد و بسياري از مشكل‌هاي مختلف جسماني، رواني و اجتماعي جوانان ريشه در دوران بلوغ دارد، آشنايي با دوران بلوغ براي نوجوانان و والدين آنها امري ضروري است.
لطفا کمي از تغييرات جسمي بلوغ در دختران بگوييد.
ظهور علامت‌هاي جسمي بلوغ به دنبال برخي تغييرهاي هورموني بدن و از طريق مغز (سيستم هيپوفيز و هيپوتالاموس) كنترل و شروع مي‌شود و اين تغييرهاي جسمي، همراه با جهش رشد نوجوان است و به ترتيب، با جوانه‌زدن پستان‌ها و رشد آنها شروع مي‌شود و با پيدايش موهاي تناسلي در زير بغل و در نهايت با قاعدگي به پايان مي‌رسد. معمولا جهش رشدي در دختران حداقل 2 سال زودتر از پسران اتفاق مي‌افتد؛ به طوري كه در مدت 1 سال، قد دختران حدود 6 تا 11 سانتي‌متر بلندتر مي‌شود. جهش چشمگير رشد معمولا 2 سال بعد از جوانه زدن پستان‌ها و 1 سال قبل از شروع عادت ماهانه اتفاق مي‌افتد. سرعت بالاي رشد باعث افزايش رشد، به خصوص در استخوان‌ها و غضروف‌ها مي‌شود ولي هورمون‌هاي جنسي (استروژن) سبب بسته شدن صفحه رشد استخوان و كند شدن رشد استخوان‌ها مي‌شود. به همين دليل است كه پس از قاعدگي، سرعت رشد قد كندتر شده و معمولا دخترها بيش از 6 سانتي‌متر افزايش قد ندارند. زمان و سرعت رشد تحت‌تاثير عوامل متعددي از جمله وراثت، تغذيه، محل جغرافيايي، تماس با نور و شرايط رواني است. رشد پستاني معمولا در سن 5/7 تا 5/12 سالگي روي مي‌دهد. البته به طور متوسط در 5/9 سالگي پستان‌ها رشد مي‌كنند. موهاي شرمگاهي در 5/10 سالگي ظاهر مي‌شوند و در ناحيه زير بغل نيز مو پديدار مي‌شود. آخرين مرحله بلوغ نيز قاعدگي است كه در سن 9 تا 16 سالگي و به طور متوسط در 13 سالگي اتفاق مي‌افتد. در پايان دوره بلوغ با تغيير فُرم اندام‌ها، پيدايش هيكل زنانه روي مي‌دهد. لگن پهن مي‌شود، ران‌ها كلفت‌تر مي‌شوند و چربي به شكل زنانه در بدن توزيع مي‌شود. در اين دوره بر اثر ترشحات هورموني فعاليت غدد چربي و عرق نيز در دختران افزايش مي‌يابد. در بعضي از نوجوانان جوش‌هايي روي صورت ديده مي‌شود كه نبايد دستكاري شوند؛ زيرا عفوني مي‌شوند و فقط بايد آنها را به طور مرتب با آب و صابون شست. در صورتي كه تعريق زياد شود علاوه بر استحمام مي‌توان از اسپري‌هاي زير بغل يا لوسيون‌هاي بهداشتي استفاده كرد.
ممكن است كمي درباره چگونگي قاعدگي توضيح دهيد؟
بله؛ به خروج خون و قطعات ريزش‌يافته، لايه پوششي درون رحم مي‌گويند قاعدگي، پريود، حيض يا رگل. يك قاعدگي طبيعي به سلامت 3 ناحيه از بدن بستگي دارد. اين نواحي كه پس از بلوغ به‌طور هماهنگ عمل مي‌كنند، عبارتند از: مغز (هيپوفيز و هيپوتالاموس)، تخمدان‌ها و رحم.
اين نواحي 3گانه چگونه فرآيند قاعدگي را تنظيم مي‌کنند؟
هيپوتالاموس يك ساختمان كوچكي در قاعده مغز است كه از دوره بلوغ شروع به ترشح ماده‌اي به نام هورمون گونادوتروپين مي‌كند و اين ماده روي غده هيپوفيز اثر مي‌گذارد و سبب ساخته‌شدن هورمون‌هاي تحريك‌كننده فوليكول و هورمون جسم زرد مي‌شود كه توسط خون به تخمدان مي‌رسند. اين مواد روي تخمدان تاثير مي‌گذارند وباعث ترشح هورمون‌هاي جنسي زنانه (استروژن و پروژسترون) از تخمدان مي‌شوند. هورمون استروژن باعث رها شدن تخمك از تخمدان مي‌شود كه به اين عمل تخمك‌گذاري مي‌گويند و معمولا 14 روز قبل از عادت ماهانه اتفاق مي‌افتد و از اين زمان به بعد، پروژسترون از طريق تخمدان ساخته مي‌شود. در ضمن، هورمون‌هاي استروژن و پروژسترون با همديگر روي بافت پوششي درون رحم تاثير مي‌گذارند كه در اثر آن، لايه ضخيمي درون رحم ايجاد مي‌شود و در صورت عدم بارداري در پايان دوره عادت ماهانه به صورت قاعدگي همراه با خون‌ريزي، خود را نشان مي‌دهد. هورمون استروژن همچنين باعث رشد اعضاي دستگاه تناسلي، پستان‌ها، استخوان‌ها و بروز صفات زنانه مي‌شود. اولين روز يك دوره خون‌ريزي تا اولين روز خون‌ريزي بعدي را يك دوره عادت ماهانه مي‌نامند كه معمولا بين 21 تا 39 روز است.
ولي طول دوره عادت ماهانه در خانم‌ها و حتي مدت روزهاي خون‌ريزي در يك خانم هم ثابت نيست؛ چرا؟
خب، البته اين تغيير به مدت چند روز تا يك هفته مي‌تواند طبيعي باشد. طولاني شدن دوره عادت ماهانه بيش از 39 روز، به خصوص در صورت تكرار آن در ماه‌هاي بعد، بايد تحت بررسي قرار گيرد. كوتاه شدن دوره عادت ماهانه به ميزان كمتر از 21 روز نيز به خصوص اگر تكرار شود، ممكن است به دلايل بيماري‌هاي رحمي يا تخمداني باشد كه بايد بررسي شود. به طور كلي، دو سوم زنان دوره عادت ماهانه منظمي دارند. ميزان خون خارج‌شده در هر نوبت عادت ماهانه بين 30 تا 80 ميلي‌ليتر است كه طي 3 تا 7 روز خارج مي‌شود و روزانه به طور متوسط 3 تا 5 نوار بهداشتي استفاده مي‌شود. بيشترين خون‌ريزي در روزهاي اول تا سوم اتفاق مي‌افتد. قاعدگي‌هاي اول بدون تخمك‌گذاري است و به همين دليل ممكن است از نظر فواصل زماني، مقدار خون‌ريزي يا مدت خون‌ريزي نامنظم و غيرقابل پيش‌بيني باشد ولي معمولا 2 تا 5/2 سال پس از شروع قاعدگي خودبه‌خود منظم مي‌شود.
چه زماني به بلوغ، زودرس يا ديررس مي‌گوييم؟
اگر تا سن 14 سالگي علايم و صفات ثانويه جنسي يعني رشد پستان‌ها، رشد موهاي زيربغل و موهاي تناسلي و رشد كافي بدن صورت نگرفت يا اگر تا سن 16 سالگي، قاعدگي رخ نداد؛ بلوغ، ديررس است و بايد به پزشك مراجعه شود. اگر بلوغ قبل از 8 سالگي رخ دهد نيز بلوغ، زودرس است كه در اين صورت نيز بايد به پزشك مراجعه شود. معمولا آغاز تغييرهاي بلوغ به طور عمده به وسيله عوامل ژنتيكي تعيين مي‌شود و محل جغرافيايي، وضعيت تغذيه و عوامل روان‌شناختي نيز بر سن آغاز تاثير مي‌گذارند.
علايم جسمي و رواني قبل از عادت ماهانه چگونه‌اند؟
افزايش وزن، احساس سنگيني در شكم و كل بدن، تورم دست‌ها و صورت، بزرگ يا دردناك‌شدن پستان‌ها، سردرد، تهوع، استفراغ، اسهال، بي‌اشتهايي يا تمايل به بعضي از غذاها، خستگي و تكرر ادرار يا كمردرد، درد زير دل، تغييرهاي خلق، نگراني، افسردگي، نااميدي، تحريك‌پذيري، كاهش قدرت تمركز و منفي‌گرايي همراه با دل‌درد در تمام افراد كم‌وبيش ديده مي‌شود. در عين حال، دل‌درد در دوران قاعدگي ممكن است چند ساعت قبل يا هم‌زمان با خون‌ريزي شروع شود كه معمولا بيش از 2 يا 3 روز اول ادامه نمي‌يابد. بايد اين نکته را هم يادآوري كنم که اگر والدين مي‌توانستند به ياد بياورند كه خودشان وقتي كه در سن و سال نوجواني بودند چه احساسات و عواطفي داشته‌اند آن وقت شايد براي درك نوجوانان تلاش بيشتري از خود نشان مي‌دادند. لازم است به آموزش همسالان در زمينه بلوغ نيز تاكيد كنم كه بايد در مدارس انجام شود.
پي نوشت ها :
*متخصص زنان و زايمان و رئيس انجمن تنظيم خانواده ايران
منبع:www.salamat.com
/ك
