آشنایی با سوره ها (1)

 

آگاهی های کلی و مقدماتی
 

پیامبر اسلام(صلی الله علیه واله) می فرماید: اگر در زندگی، خواستار «سعادت »، و در مرگ، طالب «شهادت » هستید، اگر نجات در روز حسرت، و سایه سار در گرمای محشر را می خواهید، و اگر هدایت را در روز سرگردانی و حیرت قیامت می خواهید، قرآن بیاموزید، زیرا که آن: کلام خدا و ایمنی از شیطان است و مایه برتری در میزان. (1)
و نیز پیامبر اسلام(صلی الله علیه واله) می فرماید: «بهترین شما کسانی هستند که قرآن را فراگیرند و به دیگران هم بیاموزند» (2)
امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «خداوند قرآن را برای زمان خاص یا مردم خاص قرار نداده است. بلکه قرآن، تا روز قیامت، در هر زمان، تازه، و نزد هر قومی شاداب است.» (3)
«قرآن باید در تمام شئون زندگی ما حاضر باشد» (امام خمینی)

1- وظیفه ما در قبال قرآن
 

مسلمان بودن و بیگانگی با قرآن، سازگار نیست.
اعتقاد به اسلام و ناآشنائی نسبت به کلام الله مجید، زشت و نکوهیده و ننگ است. و...
بنده خدا بودن و با پیامبر خدا، انس نداشتن، عجیب و باور نکردنی است. ادعای دوستی خدا کردن ولی کلام دوست را نخواندن و نفهمیدن، قابل قبول نیست. با این حساب، وظیفه یک مسلمان، نسبت به قرآن کریم، آنست که این کتاب آسمانی را که مجموعه پیام های الهی و وحی خداوند به پیامبر، و حاوی دین اوست، در مرتبه اول بتواند درست بخواند، از آن پس، معنی آیات و مفهوم سوره ها را درک کند و در مرحله سوم، به دستورات قرآن عمل کند، و در عمل هم، اخلاص داشته باشد... و در راه تحقق بخشیدن به اهداف آن و اجرای قوانینش در سایه یک حکومت و نظام اسلامی بکوشد.
«خواندن »، «فهمیدن »، «عمل کردن »، «پیاده کردن در جامعه »...
گرچه شناخت تفصیلی قرآن و آشنائی با دریای مواج حقایق آن و چشیدن و سیراب شدن از کوثر زلال و گوارای معارفش، در علم تفسیر و کتب مفصل میسر است ولی بدست آوردن شناختی کلی و اجمالی نسبت به کل این کتاب مبارک و محتوای سوره های آن، حداقل کاری است که برای هر مسلمان، ضروری است. و... هدف از تنظیم این نوشته، بیشتر کسب همین شناخت اجمالی برای علاقه مندان، بخصوص جوانان عزیز و دانش آموزان گرانقدر می باشد.
شناخت اینکه: قرآن چیست؟ و چه هدف و نقشی دارد و به چه کار می آید؟ و چه مطالبی در آن است؟...
در اینجا بد نیست که چند جمله از امام خمینی - اطال الله عمره - که عرفان مجسم است و حیات بخش مسلمین و آبروبخش اسلام در این قرن و این جهان و آشناترین قرآن شناس، به معارف این پیام آسمانی، نقل کنیم:
«قرآن، غنی ترین کتاب های عالم است در تعلیم و تربیت. (18/9/60)
«قرآن و اسلام، مهجور و مظلوم است. برای اینکه مهجوریت قرآن و مهجوریت اسلام، به این است که مسائل مهم قرآنی و مسائل مهم اسلامی یا بکلی مهجور است، یا برخلاف آنها، بسیاری از دولتهای اسلامی قیام کردند...» (21/11/60)
«قرآن، باید در تمام شؤون زندگی ما حاضر باشد.» (21/11/60)
«قرآن کریم، فشرده ای از تمام خلقت، و تمام چیزهائی که در بعثت باید انجام بگیرد. قرآن کریم، یک سفره ای است که خدای تبارک و تعالی بوسیله پیغمبر اکرم در بین بشر گسترده است که تمام بشر از آن، هر یک به مقدار استعداد خودش استفاده می کند.» (11/3/60)
«باید همگان افکار خودشان را متوجه کنند به این کتاب بزرگ، تااینکه با این کتاب بزرگ را بطوری که هست و بطوریکه ما می توانیم از او استفاده کنیم. همه استفاده کنند. و قرآن آمده است برای استفاده همه طبقات، هر کس به مقدار استعداد خود.» (11/3/60)
اینک، به چند بحث کلی، بصورت خیلی فشرده، پیرامون قرآن کریم، اشاره می کنیم، تا برسیم به توضیح پیرامون تک تک سوره های قرآن:

2- تاریخچه و چگونگی نگارش و تدوین قرآن
 

قرآن، که معجزه جاویدان پیامبر اسلام است، کتاب شناخت و معرفت است.
کتاب انسان سازی و تربیت بشر است.
کتاب نور و روشنائی و حکمت است. کتاب اندیشه و تفکر و تدبر و خداشناسی است.
قرآن، کتاب ایمان و عمل صالح و جهاد و عدالت اجتماعی است.
کتاب بشارت و انذار، وعد و وعید است.
کتاب تاریخ سازنده است. کتاب سازنده تاریخ است.
کتاب حکومت و سیاست و قانون است.
کتاب همیشگی و همه جائی و همه جانبه و جامع است.
کتاب هدایت و راهنمایی است... و سخن خداوند است و پیام آسمانی او.
این قرآن، بتدریج، در مدت 23 سال در شرایط گوناگون و طبق نیاز، نازل شد و احکام و مقررات و عقاید و معارف اسلام، از طریق «وحی » به پیامبر رسید و پیامبر هم آیات کتاب را به مردم ابلاغ کرد.
آیات قرآن که نازل می گردید، پیامبر آنها را بازگو می کرد، تا هم خودش آنها را حفظ کند و هم نویسندگان وحی، آنها را ثبت کرده و بنویسند. نویسندگان آیات قرآن به نام «کتاب وحی » معروف بودند که بارزترین این چهره ها، علی بن ابیطالب(ع) بود.
نویسندگان وحی، آیات نازل شده را، بر اساس امکانات آن دوران، روی پوسته درختان، برگ درخت، پارچه و حریر پوست حیوانات، استخوانهای پهن، سنگ و سفال، و احیانا کاغذ، می نوشتند.
اولین آیاتی که نازل شد، آیات اول سوره «علق » بود که در آغاز بعثت انجام گرفت. از آن پس برای مدتی طولانی، نزول آیات قطع شد ولی مجددا شروع گردید.
آنچه نازل می شد در خانه پیامبر نگهداری می شد تا بعدا بصورت یک مجموعه در آید. حافظه قوی عرب ها، و نیز شوق فراوان مسلمین و همچنین مجذوب شدن افراد به زیبایی و فصاحت و بلاغت و گیرایی قرآن، باعث شده بود که آیات را زود حفظ کنند.
 

3- تقسیمات قرآن
 

قرآن 114 سوره دارد و بیش از 6 هزار آیه. و مجموع قرآن را هم به 30 جزء تقسیم کرده اند و هر جزء هم از چهار قسمت - بنام حزب - تشکیل شده است. و هر سوره هم از چند جمله و فراز - که بنام «آیه » نامیده می شود - تشکیل یافته است.
سوره ها (غیر از سوره نهم، توبه) با «بسم الله » شروع شده است .
طولانی ترین سوره ها «بقره » است، با 286 آیه، و کوتاهترین سوره ها «کوثر» است با سه آیه .
آیات، به تدریج که نازل می شد. بدنبال هم نوشته می شد و تا وقتی که «بسم الله » نمی آمد، نویسندگان وحی، آیات را در دنباله آیات قبل بعنوان ادامه همان سوره می نوشتند. این جریان عادی و طبیعی قضیه بود .
غالبا ترتیب آیه های یک سوره، بر حسب نزول بود. مگر در برخی از موارد، که شخص پیامبر(صلی الله علیه واله)، از طریق دریافت وحی، دستور می داد که این آیات، در فلان سوره، یا قبل و بعد از فلان آیه، نوشته شود، که این ترتیب غیر عادی بود. وگرنه آیاتی که پشت سر هم - با فاصله زمانی یا بی فاصله - نازل می شد کتاب وحی، آنها را بدنبال هم ثبت می کردند تا شروع آیات دیگر، با بسم الله الرحمن الرحیم، که می فهمیدند سوره جدیدی است. این را امام صادق(علیه السلام) فرموده است. (4) قرآنی را که علی(علیه السلام) بعدا تنظیم کرد، بر اساس تاریخ نزول بود .
بسیاری از علماء معتقدند که چون تا آخرین روزهای حیات پیامبر، آیات به مناسبتهائی نازل می شد، بنابراین، در حال وفات پیامبر، گرچه کل آیات قرآن، موجود و نوشته شده بود، ولی بصورت یک مجموعه مدون و بصورت یک صحیفه و میان دو جلد، گردآوری نشده بود و این کار بعد از آن حضرت انجام گرفت. خود پیامبر(صلی الله علیه واله) چنین مسئولیتی را به علی(علیه السلام) واگذار کرده بود.
در زمان عثمان، چون اختلاف در نحوه قرائت قرآن پیش آمده بود، هیئتی به سرپرستی «زید بن ثابت » ماموریت یافتند که همه نسخه های رائج را جمع آوری کرده و بر اساس متواترترین و مشهورترین نوع قرائت، یک نسخه تدوین کنند. و چنین نیز شد. نسخه های دیگر را از بین بردند و برای وحدت قرائت، از روی آن نسخه، عینا چند نسخه برداشته شد که به هر یک از شهرهای: مکه، بصره، کوفه، مصر، یمن، شام، بحرین و... فرستاده شد و یکی هم که نسخه اصلی و مادر بود (معروف به «ام ») در خود مدینه نگهداری می شد .
ترتیبی که در قرآن های موجود است، بر اساس تاریخ نزول آیات و سوره ها نیست. در کتاب مفصلتر، تحقیقات فراوانی درباره تشخیص سیر نزول آیه ها و سوره های قرآن برحسب زمان، انجام گرفته و حتی فهرست سوره ها بر اساس تاریخ نزول، ذکر شده است. ولی چون تفاوت هایی با هم دارند و در نتیجه تحقیقات، وحدت نظر نیست، از این جهت از نقل هرست سوره ها بر آن اساس صرفنظر می شود.

4- اسامی قرآن
 

از خود قرآن کریم، در آیات شریفه، با عناوین و اسامی گوناگونی یاد شده است. همچون: قرآن، فرقان، نور، کلام الله، ذکر، احسن الحدیث، مثانی، تنزیل، بیان، بلاغ مبین، مجید، کریم، کتاب، مبین و...
امام صادق(علیه السلام) فرموده است: قرآن، به کل این کتاب آسمانی گفته می شود ولی فرقان، به آیات محکماتی که عمل کردن به آنها واجب است. (5) دقت در معنی و مفهوم هر یک از این اسامی، مطالب زیادی را برای ما روشن می سازد .

5- اسامی سوره های قرآن
 

هر یک از 114 سوره قرآن، اسمی دارد. بعضی سوره ها هم چندین نام دارد. بعنوان مثال، سوره حمد، بیست و چند نام دارد.
نام بعضی از سوره ها به اسم اشخاص است. مانند سوره های: یونس، هود، یوسف، ابراهیم، محمد، مریم، لقمان، نوح و... نام بعضی از سوره ها هم از حروف مقطعه اول سوره گرفته شده، مثل سوره های: طه، یس، ص، ق و... و اکثر سوره های دیگر، به نام پدیده های طبیعی، حیوانات، تیپ ها و گروههای اجتماعی، حوادث تاریخی و... می باشد .
نام سوره ها، یک چیز قطعی و اجتناب ناپذیر نیست. اغلب به تناسب موضوع و مسئله ای است که در سوره مطرح شده یا از موضوعات گوناگون یک سوره، چشمگیرتر بوده است .
روی همین جهت است که بعضی از سوره ها چند اسم دارند. و به همین جهت هم بوده است که در برخی از نسخه های قرآن، برای سوره ها نامی نمی نوشتند، و یا اینکه می گفتند: سوره ای که در آن بقره یا آل عمران یا مریم ذکر شده است، نه اینکه اسم اینها مشخصا همینها باشد. البته طبیعی است که با گذشت زمان آن مشخصه، بعنوان نام سوره، معروفیت پیدا کرده علم بشود . در این نوشته، سعی شده است توضیحی مختصر هم درباره نام سوره ها داده شود .

6- معنای «سوره »
 

کلمه سوره، از ریشه لغوی «سور» گرفته شده است. سورة به معنی رفعت و منزلت است. باروی شهر را «سور» می نامند.
«سوره بخشی از قرآن است، همانند شهری که حصار و دیواره ای، آنرا از قسمتهای دیگر جدا می کند.»(6)

7- شناخت مکی و مدنی
 

از جالب ترین مباحث شناخت قرآن، شناخت آیات و سوره های مکی و مدنی است. و نیز شناخت آیاتی که در مکه درباره اهل مدینه نازل شده و در مدینه، درباره اهل مکه. یا آیاتی که در جحفه، بیت المقدس، طائف، حدیبیه و... نازل شده، یا شناخت آیه های مدنی در سوره های مکی، یا آیات مکی و سوره های مدنی.
سوره ها و آیه های مکی، به آنهایی گفته می شود که قبل از هجرت، نازل شده باشد و سوره های مدنی به سوره هایی که بعد از هجرت، نازل شده، اگرچه در مکه باشد.
بعضی از علماء هم، ملاک مکی یا مدنی بودن آیات و سوره ها را، نزول آنها در مکه یا مدینه (و اطراف هر یک) دانسته اند. نه قبل از هجرت و بعد از هجرت.
نزول اغلب سوره های کوتاه قرآن، دفعی و در یک نوبت و یکپارچه بوده است و همچنین بعضی از سوره های متوسط قرآن. حدود پنجاه و سه سوره از سوره های قرآن به اینصورت فرود آمده است.
ولی بیشتر سوره های بزرگ، در چند نوبت و به مناسبت های گوناگون نازل شده و بعدا مجموعه آنها بصورت یک سوره درآمده است، که گاهی فاصله زمانی آیات نازله که در یک سوره آمده، به چند سال هم می رسد. در بعضی موارد، در وسط آیات مدنی، آیه های مکی گنجانده شده است.
در مورد ترتیب سوره ها به شکل کنونی در کل قرآن بسیاری آن را به دستور پیامبر(ص) می دانند، و برخی این ترتیب را بر اساس نظر صحابه. همچنانکه گفته شد، در اعتبار مکی یا مدنی بودن، بعضی ها «زمان » را ملاک قرار داده اند و بعضی ها «مکان » را.
در هر صورت، به یکی از دو راه می توان مکی یا مدنی بودن آیه و سوره را معلوم کرد:
1 - دلیل نقلی: استفاده از احادیث ائمه(ع).
2 - دلیل مضمونی: دقت در محتوا و مضمون آیات و سوره ها.
گفته اند (7): آیات و سوره های «مکی » معمولا این ویژگی ها را دارد: (با توجه به مضمون آنها).
1 - دعوت به اصول عقائد، خدا، قیامت، بهشت، و جهنم و...
2 - دعوت به اخلاق متعالی (در قبال فساد اخلاق دوره جاهلی).
3 - کوتاه بودن آیات و سوره ها (با توجه به بعد ادبی و فصاحت و بلاغت بیشتری که در سوره های کوچک است).
4- کثرت سوگند، و سوره هائی که با سوگند شروع می شود.
5- بحث و مجادله با مشرکین و ابطال نظریه آنان.
6 - کثرت (یا ایها الناس...) و ندرت و کم بودن (یا ایها الذین آمنوا...) در اول آیات.
7 - قصص انبیاء و امت ها و گروههای اجتماعی موافق و مخالف.
در مقابل، آیات مدنی، معمولا این خصوصیات را دارد:
1 - طولانی بودن آیات و سوره ها.
2 - جدال با اهل کتاب (یهود و نصاری) و دعوت آنان به توحید اسلام.
3 - دعوت به جهاد و مسائل مربوطه.
4- بیان احکام و مقررات و قوانین اجتماعی مثل: نماز، روزه، زکات، خمس، حدود، قصاص، اهل ذمه، جزیه، احکام ارث و... قوانین دیگر.
مجددا یادآوری می شود که این ملاکها، صورت غالب و اکثریت را بیان می کند نه یک حکم کلی و غیر قابل استثناء را.

8- شان نزول
 

شان نزول، یعنی شناختن موقعیت و مناسبتی که در آن آیات، نازل شده است. این شناخت، به ما کمک می کند که آیات و معارف آنها را بهتر و دقیقتر درک کنیم، انگیزه و حکمت تشریع بعضی از احکام را بدانیم و آیاتی که مفاهیمش کلی است، مصداقهای جزئی و خاص آنها را هم بشناسیم. داناترین قرآن شناس، به این اسباب نزول، امام علی(علیه السلام) است که خود فرموده است: «هیچ آیه ای نازل نشده مگر اینکه می دانم که درباره چه کسی، و کجا و کی و به چه مناسبتی نازل شده. خدای من، به من قلبی با ادراک و زبانی گویا بخشیده است.» (8)
و نیز فرموده است: «قرآن در سه بخش نازل شده است. یک سوم آن درباره ما و دشمنان ما است. یک سوم دیگر، سنت ها و مثلهاست. و یک سوم هم، فریضه ها و احکام و قوانین است.» (9)
این، یک تقسیم بندی کلی نسبت به محتوای قرآن کریم است.

9- تفسیر قرآن
 

تفسیر بمعنای روشن ساختن و پرده برداشتن از روی یک چیز است.
علم تفسیر، یکی از علوم مهم اسلامی مربوط به قرآن است. علمی است که برای ما کشف نقاب و پرده از چهره الفاظ و آیات قرآن می کند و ما را به فهم مفاهیم واقعی قرآن و مراد خدای تعالی نزدیک می سازد.
تفسیر، یا در مورد الفاظ مشکل و غیر مانوس است که موجب ابهام هائی در فهم معنی آیه یا آیاتی می شود، یا اینکه مواردی بصورت مجمل و مختصر بیان شده که احتیاج به توضیح و تفصیل و تشریح دارد.
بزرگترین مفسران قرآن ، ائمه اهلبیت(علیهم السلام) می باشند که خانه زاد قرآن و پرورش یافته مکتب وحی اند و از سرچشمه ، آب نوشیده اند و علمشان خدائی است.
در تفسیر قرآن، شیوه های گوناگونی وجود دارد که یکی از آنها، تفسیر متکی به احادیث ست یعنی در فهم مراد از آیه، به روایاتی که از ائمه نقل شده، اعتماد می شود. و شیوه دیگر، و تفسیر قرآن به قرآن است یعنی از کنار هم گذاشتن آیات مشابه و جمع بندی از آیات در زمینه خاصی، به روشن کردن معنای آیه می پردازند و با استناد به برخی آیات کلیدی در فهم معارف قرآن و شاخص قراردادن آنها مراد آیات دیگر را (حتی آیات متشابه را) بدست می آورند. و این دقیقتر و عمیقتر از صرف کنار هم گذاشتن آیات، و نتیجه گیری از جمع بندی آنهاست، که مرحوم علامه طباطبایی در « المیزان » بر این اساس تفسیر کرده است و به عنوان نمونه، تفسیر برهان و تفسیر نور الثقلین، از تفسیرهای حدیثی است. و شیوه های دیگری هم در تفسیر قرآن وجود دارد.

10- تفسیر به رای
 

طبق روایات زیادی، از «تفسیر به رای » نهی شده و به کسی که تفسیر به رای کند وعده آتش دوزخ داده شده است.
تفسیر به رای آن است که انسان، قرآن را بر اساس نظریات شخصی خود، آنگونه که می پسندد، آنطور که دلش می خواهد و مورد نظرش است تفسیر و معنی کند و قرآن را بر آراء شخصی خود تطبیق دهد و عقیده شخصی خود را به قرآن تحمیل کند. یعنی بجای آنکه شاگرد قرآن باشد و به پیام قرآن گوش دل بسپارد و هرچه از قرآن برمی آید آن را بپذیرد (چه در زمینه عقائد، چه احکام و غیره...) بخواهد که به زور معنائی را به قرآن نسبت دهد و مایل باشد که از قرآن اینگونه مطلب بدست آید، به تعبیر علامه طباطبایی، رسوبات ذهنی و پیشداوری های خود را در فهم معنی آیات، دخالت بدهد; و دنباله روی و پیروی از قرآن را رها کند... این گونه برخورد با قرآن ، شیوه قلب های بیمار و اندیشه های ناسالم است و سر از التقاط درخواهد آورد و حرام و ممنوع است.

11- محکم و متشابه
 

در خود قرآن، در یک تقسیم بندی، آیات را به «محکمات » و «متشابهات » تقسیم می کند و بیماردلان را دنباله روایات متشابه معرفی می نماید. (10)
محکمات، آیاتی هستند که از نظر لفظ و معنی، محکم و استوار و بدون ابهام و شبهه هستند و مراد از آیه روشن است و آن را به معانی دیگر نمی توان حمل کرد. ولی متشابهات، آیاتی هستند که یا از نظر لفظ، یا از نظر معنی، ابهام ها و چند پهلوئی هائی دارند و قابل این هستند که به معانی گوناگون، تاویل و تفسیر شوند و برای فهم درست مقصود، باید از جائی دیگر دلیل و شاهد بیاوریم. البته برای محکم و متشابه، معانی دیگری هم گفته اند که بیان آنها چندان ضرورتی ندارد.
ائمه و اهلبیت عصمت (ع)، طبق بعضی از احادیث، به مقصود واقعی آیات متشابه واقفند چرا که آنان مصداق اکمل «راسخون در علم » هستند.

12- ناسخ و منسوخ
 

گاهی در آیات قرآن، بیان حکم و قانونی شده است. سپس آیه ای نازل شده. حکم و دستور العمل سابق را لغو، باطل یا متوقف کرده و قانونی دیگر بیان می کند و در واقع سرآمدن مدت عمل به حکم سابق را اعلام می کند معنای نسخ همین است، یعنی برداشتن یک حکم و عوض کردن یک تشریع. آیه ای را که حکمش عوض شده «منسوخ » می گویند و آیه ای را که بعدا آمده «ناسخ » است. ممکن است در تنظیم قرآن به آیه ناسخی برخورد کنیم که در نوشتن، پیش از منسوخ آمده باشد.
پس می بینیم که شناخت آیات ناسخ و منسوخ، علاوه بر کمکی که به فهم درست معانی آیات می کند، ما را از اشتباه در تفسیر و برداشت غلط و انحرافی از این کتاب آسمانی بازمی دارد. لذا دانستن آیات محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ و عام و خاص، برای کسی که تفسیر قرآن می کند ضروری است.
در نسخ، این تغییر حکم، طبق شرائط زمانی و مقتضیات خاص مکلفین است که بر اساس مصلحتی معین، از طرف خداوند انجام می گیرد.
مثال: فرضا آیاتی به مؤمنین دستور می دهد که در مقابل تعرض و آزار مشرکین عفو اغماض و گذشت کنند (آیات مخصوص به دوران مکه) و آیاتی هم فرمان مقابله و مبارزه و جهاد در برابر مشرکین می دهد (از آیات دوره مدینه) آیات نوع دوم، نسخ کننده حکم آیات اولی است.

و اما این کتاب:
 

نوشته حاضر، اطلاعات مفید و مختصری را پیرامون یکایک 114 سوره ای که در قرآن است، ارائه می دهد. از قبیل: نامهای سوره ها، معنی و مناسبت این نامها برای سوره ها ، اجمالی از محتوا و مطالب سوره ، تعداد آیات ، شان نزول ، محل نزول و سال نزول و... از این قبیل اطلاعات.
این کتاب ، دوبار هم قبلا چاپ شده است اما در این چاپ ، اضافات و تجدید نظرهائی انجام گرفته. بعلاوه بیشتر این مقدمه، در این چاپ اضافه شده است. امید است که برای علاقمندان بخصوص دانش آموزان و معلمان کلاسهای قرآن و مربیان پرورشی و عموم کسانی که در این حد، می خواهند با قرآن و سوره هایش آشنا شوند مفید قرار گیرد.

فاتحه
 

چون قرآن با این سوره شروع می شود و این سوره آغازگر قرآن است، «فاتحه » نامیده می شود. بخاطر حمد و ستایشی که در این سوره از خداوند بعمل آمده نام دیگرش سوره «حمد» است. و نیز بنام «شکر» و «وافیه » و «نور» هم از آن یاد می شود. نام دیگرش «سبع المثانی » است و نیز «ام الکتاب ». امام صادق(ع) فرموده است: سوره ای که اولش ستایش، وسطش اخلاص و آخرش نیایش است. (تفسیر برهان ج 1 ص 42.)
این سوره 7 آیه دارد و در سال سوم بعثت آمده و چهل و سومین سوره است که در مکه نازل شده است. بعضی هم این سوره را اولین سوره دانسته اند

بقره
 

در آیات 17 تا 73 این سوره داستان فرمان خدا به بنی اسرائیل، مبنی بر کشتن و ذبح کردن گاو، بیان شده است.
این سوره کلا در مورد مؤمنین و مشرکین و منافقین و خلقت آدم و بدعتهای اهل کتاب و ماجراهای موسی و بنی اسرائیل و بنای کعبه توسط حضرت ابراهیم و نعمتهای خداوند و مسائل قصاص و وصیت و قتال با مشرکین و نکاح و طلاق و ربا و مجادله ابراهیم با مشرکین بر سر اعتقاد به توحید و تغییر قبله و احکامی از حج و ارث و روزه و ... می باشد. آیة الکرسی، آیه 255 این سوره است.
286 آیه دارد و بیشتر آیاتش در مدینه و پس از هجرت نازل شده است.

آل عمران
 

عمران پدر حضرت مریم بود. خاندان عمران عبارت می شود از عمران و همسرش و مریم و عیسی. در آیه 33 می خوانیم:
«خداوند، آدم و آل ابراهیم و آل عمران را بر جهانیان برگزید.»
در این سوره، که 200 آیه دارد و در سال سوم هجرت در مدینه نازل شده است از توحید و مقاومت در برابر دشمنان و مردم شناسی و در رابطه با جنگ بدر و احد و زندگی مسلمین در آن فراز و نشیبها، سخن می گوید. در بخشی هم ولادت مریم و عیسی و نصاری و مجادله با اهل کتاب مطرح است و از شیوه های عمل مخالفان و مخالفت های یهودیان هم سخن به میان آمده است و در کل، بشارتی برای اصحاب پیامبر است.

نساء
 

در قسمتهائی از این سوره، مسائل و احکامی درباره ازدواج با زنان و حقوق آنان و روابط خانوادگی و حل اختلافات و مسئله ارث و طلاق و ... بیان شده است. از آیه 136 به بعد، تشریح روحیات منافقین است.
از موضوعات دیگر این سوره، احکام نماز و جهاد و هجرت و شهادات و تجارت، حالات اهل کتاب، و همچنین شئون جامعه اسلامی است که بر ویرانه های سنت های جاهلی بنا می شود. و دستورات اجتماعی اسلام در این سوره ذکر شده است.
این سوره در مدینه و پس از هجرت نازل شده است. و 176 آیه دارد.قوق آنان و روابط خانوادگی و حل اختلافات و مسئله ارث و طلاق و ... بیان شده است. از آیه 136 به بعد، تشریح روحیات منافقین است.
از موضوعات دیگر این سوره، احکام نماز و جهاد و هجرت و شهادات و تجارت، حالات اهل کتاب، و همچنین شئون جامعه اسلامی است که بر ویرانه های سنت های جاهلی بنا می شود. و دستورات اجتماعی اسلام در این سوره ذکر شده است.
این سوره در مدینه و پس از هجرت نازل شده است. و 176 آیه دارد .
پي نوشت ها :

 

1- ان اردتم عیش السعداء و موت الشهداء و النجاة یوم الحسرة و الظل یوم الحرور و الهدی یوم الضلالة فادرسوا القرآن فانه کلام الرحمن و حرز من الشیطان و رجحان فی المیزان (بحار الانوار ج 92 ص 19).
2- خیارکم من تعلم القرآن و علمه (وسائل ج 4 ص 825)
3- ان الله تبارک و تعالی لم یجعله لزمان دون زمان و لا لناس دون ناس فهو فی کل زمان جدید و عند کل قوم غض الی یوم القیامه (بحار الانوار ج 2 ص 280)
4- کان یعرف انقضاء سورة بنزول بسم الله الرحمن الرحیم، ابتداء لاخری (مصباح الفقیه کتاب الصلوة ص 276)
5- القرآن جملة الکتاب و الفرقان المحکم الواجب العمل به (تفسیر برهان ج 1 ص 269).
6- الاتقان سیوطی، ج 1 ص 52.
7- آشنایی با علوم قرآن، داود عطار.
8- ما نزلت آیة الا و انا علمت فیمن انزلت و این انزلت و علی من نزلت ان ربی وهب لی قلبا عقولا و لسانا ناطقا (تفسیر برهان ج 1 ص 17).
9- نزل القرآن اثلاثا: ثلث فینا و فی عدونا، و ثلث سنن و امثال و ثلث فرائض و احکام (تفسیر برهان ج 1 ص 21)
10- هو الذی نزل علیک الکتاب، منه آیات محکمات هن ام الکتاب و اخر متشابهات ...(آل عمران 7).
ارسالي از طرف کاربر محترم : mostafa7
ادامه دارد ...
/خ