اي به بخشش هزار چون حاتم

شاعر : سنايي غزنوي

اي به کوشش هزار چون رستم		اي به بخشش هزار چون حاتم
بجهاند کميت چون ادهم		مپسند اينکه آن لعين خبيث
زو شو چون فسانه‌ي شولم		تو پسندي فسان خاطر من
همچو او ناکس و ذميم شيم		بر سر من گماشت رندي چند
علم نحو و عروض و شعر و حکم		نشنودند هر چه من گفتم
بر تن و من نه رنگ بود نه شم		از همه مال و منصب دنيا
مانده چون حرف معرب و معجم		زان که از جامه‌ي کسان بودم
نيز ستار کن برين سر ضم		جامه‌ها بستدند و گفتندم
نيست دستار ريشه‌ي مريم		گر تو هستي به پاکي عيسي
با بلا و عنا و حسرت و هم		من ز بلخ آنچنان شدم به سرخس
به سوي نينوا به ساحل يم		که گنهکار يونس‌بن متي
تا پديدست روبه از ضيغم		تا فزونست باز از صعوه
آن خبيث از شباب تا بهرم		باد عاجز چو صعوه و روباه
چيره چون باز باد و شير اجم		آنکه بدخواه او هميشه براو
نيکخواهش غريق در قلزم		دوستانش حريق در دوزخ
... خر در ... زن پدرش		\N
صلح‌جويان جدا شوند از هم		چو دو خصم قوي که در پيکار
عالمي را سپرده زير قدم		باد صبح آمد از سواد عراق
گفتم: اي قايد طليعه‌ي جم		گفتم: اي سايق سفينه‌ي نوح
چه اثر داري از امام حرم		چه خبر داري از امام رييس
که ملک جل ذکره به کرم		گفت: «ارجو» که زود بيني زود
هر دو را با سپاه و خيل و حشم		هر دو را با مراد دولت و عز
گردد از فرشان چو باغ ارم		برساند به بلخ و حضرت بلخ
داد بيني شکسته پشت ستم		لهو بيني گرفته جان حزن
برسيده به کام خويش امم		نارسيده به کام خويش عدو
به قلم راست کرده همچو قلم		کار دنيا و دين امام رييس
کرده بدخواه را ز گيتي کم		معتمد خواجه‌ي زکي حمزه
نصرت و فتح بر طراز علم		علم کين انتقام ورا
زده بر ظالمان به عجز رقم		دست عدل خداي عزوجل
زير خسها خزان به شکم		همه سر کوفته چو مار وز بيم
نوش در کامشان چو حنظل و سم		خزبر اندامشان چو خار و خسک
نزند نيز صبح صادق دم		شب بدخواه و بدسگالش را
که ز دريا کشيد سوخته نم		آتش زرق بيش نفروزد
دق مصر و عمامه‌ي معلم		آنکه پوشيده بود پيش از وقف
پوشد اکنون لباس حسرت و غم		خورد اکنون دوال زجر و نکال
تيغ کين آخته شبان غنم		گرگ پير آمده به دام و به روي
بر همه خلق مبرم و مبرم		بود چو ترک و ديلم اندر ظلم
ترک به روي موکل و ديلم		از پي مال وقف کرده‌ي ملک
يا ستد از کسان به بيع سلم		از پي هر درم که برد از وقف
چون به هنگام مهر ميخ درم		بر سر گل خورد يکي خايسک
از همه گوهر بني آدم		کيست از جمله‌ي صغار و کبار
يا نخوردست ازو عنا و الم		که نديده ازو سعايت و غمز
باز گويد ترا محمد جم		گر نداري تو اين سخن باور
صاحبي و دبيقي و ملحم		پسران را ز غمز او پوشيد
زد به هر خانه‌اي يکي ماتم		صورت غمز شد سعايت او
دل سادات ازو حزين و دژم		تن اشرف ازو هين بلا
او همي گويد آشکارا ذم		آن کسان را که مدح گفت خدا
شمر يا هند زاده يا ملجم		بيشتر زين چه کرد با سادات
برشدستي به برترين سلم		دل و بازو و تيغش ار بودي
مي نشاند به گوشه‌اي مغتم		هر کسي را به موجبي باري
راه عزلت گزيده در عالم		من يکي شاعر و دخيل و غريب
نه مرا مونسي چو خال و چو عم		نه مرا غمخواري چو جد و پدر
گردن من به زير بار نعم		نه ازو نز حسين و اسعد و زيد
روز رخشنده چون شب مظلم		کرد بر من به قول مشتي رند
زين تحسر ز ديده وادي يم		راندم از بلخ تا براندم من
چون چنان گشت بند من محکم		آن گنه را جز اين ندانم جرم
متفکر به گوشه اي ملزم		که يکي روز من نشسته بدم
بود آن رند مرد را ز خدم		رندي آمد ز اسعدش بر من
شد جهان از نسيم او خرم		دوش چون صبح بر کشيد علم
تيرگي از وجود شد به عدم		روشني آمد از عدم به وجود
زان که بد صبح در ميانه حکم		شب ديجور شد ز روز جدا
چند باشي معطل و مبهم		که امام اسعدت همي خواند
در يکي کوچه‌ي خم اندر خم		رفت او پيش و من شدم ز پسش
بامي و بانگ زير و ناله‌ي بم		ديدم آنجا نشسته اسعد را
کودکي چون يکي بديع صنم		بود با او نشسته قصابي
برو عارض چو سوسن و چو پرم		هر دو مست از نبيد سوسن بوي
گفتم از شرم هر دو را که نعم		هر دو کردند عرضه بر من مي
به يکي گوشه‌اي نديم ندم		يک دو سيکي ز شرم خوردم و خفت
پيش من مست‌وار خر بکرم		هر دو خفتند مست و در راندند
دست و انگشت کيست با خاتم		ژرف کردم نگه که زيرين کيست
ديدم آن ... کودک قصاب		\N
يا يکي خيمه‌اي ز ديبه‌ي سرخ		بر زبر همچو قبه‌ي اعظم
... قصاب چون ستون خيم		\N
گاه اندر سپوخت چون عندم		گاه بيرون کشيد همچو زرير
چون تو اندر همه ديار عجم		گفتم: احسنت اي امام که نيست
که تو هستي به نزد ما محرم		گفت: مفزاي اي سنايي هيچ
اين دل ريش هر دو را مرهم		غزلي گوي حسب ما که بود
صلتي يافتم نه بس معظم		غزلي حسب حالشان گفتم
ور جز اينست باد ما ابکم		خويشتن را جز اين ندانم جرم
ديده‌ام من به کنجها برکم		بارکي چند نيز شيخک را
گاه با ساده‌اي نشسته بهم		گاه گنگي درشت از پس پشت
بخورم صدهزار بار قسم		گر بپرسند اين ز من روزي
اي بلند اختر و بلند همم		خواجه اوحد زمان ز کي حمزه
پيش آن صدر مکرم مکرم		حال من شرح ده چو قصه‌ي خويش
آن بهين طلعت و بزرگ شيم		سيد عالم و امام رييس
کس نداند بجز خداي قيم		نبوي جوهري که عرض ورا
روز ديدار شاعر مفخم		عاجز اندر فصاحت و خطش
وز در روم تا حد جيلم		خاک غزنين و بلخ و نيشابور
مي‌نمايد چو در ادب اسلم		به قلم چند گونه سحر حلال
هست در پيش لفظ او اخرم		نکته‌ي اصمعي و جاحظ و قيس
برگذشت از حدوث همچو قدم		بوالمعالي که همت عاليش
وز همه فاضلان هم او اعلم		قابل فيض و لطف و فضل الاه
آب قدرش لطيف چون زمزم		خاک صدرش نظيف چون کعبه
روز و شب را دهد ضياء و ظلم		حکم و فرمانش چون صباح و مسا
چون سخن را گذر ز حقه‌ي فم		خيل خير از خيال طلعت اوست
چند باشد ز مضمر و مدغم		باز گردم کنون به قصه‌ي خويش

اي به بخشش هزار چون حاتم

مقالات مرتبط

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته