دلايل و درمان‌هاي استرس امتحان در گفتگو با دکتر محمد ولي سهامي فوق تخصص روان‌پزشکي کودکان و نوجوانان
مهسا دختري 15 ساله است که براي درس و مدرسه‌اش اهميت زيادي قايل است.
پدر و مادرش حساسيت فوق‌العاده‌اي به نمرات و امتحانات او دارند و همين، شب‌هاي امتحان را براي او کابوس کرده است. او هميشه درس‌هايش را خوب مي‌خواند اما اضطراب شب امتحان، هرگز رهايش نمي‌کند. دل‌اش مي‌خواهد شب‌هاي امتحان به صبح نرسد. مرتب خودش را سرزنش مي‌کند که چرا با اينکه شاگرد زرنگي است و درس‌اش را بلد است، نمي‌تواند از عهده امتحانات‌اش خوب برآيد. از طرفي، سفارش‌هاي پدرش که از او مي‌خواهد هر طور شده20 بگيرد، عذاب‌اش را بيشتر مي‌کند.
قصه بالا براي خيلي‌ها قصه آشنايي است. با دکتر محمد ولي سهامي، فوق تخصص روان‌پزشکي کودکان و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي تهران، درباره همين موضوع حرف زده‌ايم: استرس امتحان.
آفاي دکتر! چرا با شنيدن نام امتحان دچار استرس مي‌شويم؟
بالاخره همه انسان‌ها اضطراب را در زندگي خود تجربه مي‌کنند و اين کاملا طبيعي است که افراد هنگام مواجهه با موقعيت‌هاي تهديدکننده و تنش‌زا مضطرب شوند. اضطراب اگر در برابر عاملي حقيقي ايجاد شود، سازنده است چون فرد را از خطر دور مي‌کند اما احساس اضطراب شديد و مزمن در غياب علت واضح، غيرعادي است و نه تنها سازنده نيست، بلکه آثار مخرب و زيانباري نيز دارد. در رابطه با اضطراب امتحان، بايد نوع اضطراب بررسي شود که واقعي است يا اخلاقي.
اين دو اضطراب چه تفاوتي با هم دارند؟
اضطراب واقعي بر اثر تسلط نداشتن بر مطالب درسي حاصل مي‌شود اما اضطراب اخلاقي، نگراني از به دست نياوردن نتيجه مورد انتظار خود يا والدين يا معلم است؛ يعني ترس از دست دادن موقعيت و جايگاه خود. چنين دانش‌آموزي حتي در صورت آمادگي کامل براي امتحان مي‌تواند نتيجه آزمون را تحت تاثير قرار دهد.
معلم و خانواده در اين بين چه نقشي دارند؟
به طور کلي ضعف در عملکرد معلمان، تطبيق نداشتن مفاهيم کتاب‌هاي درسي با روحيات دانش‌آموزان و موارد ديگر، موجب جدايي دانش‌آموزان از کتاب‌هاي درسي و نگرفتن مفاهيم آموزشي مي‌شود. در عين حال، امتحان بين دانش‌آموزان و معلمان به صورت يک خط قرمز در آمده است، به طوري که معلم درس مي‌دهد تا فقط دانش‌آموز در امتحان قبول شود و دانش‌آموز نيز درس مي‌خواند تا فقط بتواند از پس سوالات امتحان برآيد و تاکيدي بر ميزان يادگيري دانش‌آموزان وجود ندارد. از طرف ديگر، نمره 20نمره‌اي است که اکثر والدين و دانش‌آموزان در پي آن هستند، در حالي که اين نمره بيانگر يادگيري کامل از سوي دانش‌آموزان نيست، بلکه فقط نشان مي‌دهد که دانش‌آموز مطالب کتاب‌هاي درسي خود را خوب حفظ کرده است. بيش از 93 درصد دانش‌آموزان نيز به دليل تاکيد فراوان خانواده و معلمان مدارس در روزهاي امتحان دچار استرس و اضطراب هستند که اين عامل، درصد افت تحصيلي دانش‌آموزان را افزايش مي‌دهد و موجب عدم ارايه کامل آموخته‌هاي دانش‌آموزان مي‌شود.
اين استرس چه‌قدر روي عملکرد دانش‌آموز تاثير مي‌گذارد؟
طبق مطالعات انجام شده، اضطراب ناشي از امتحانات مي‌تواند تا 70 درصد موجب کاهش يادگيري دانش‌آموزان خصوصا در مقاطع راهنمايي و متوسطه شود. حتي اضطراب امتحان يادگيري دانش‌آموزان را مختل مي‌کند.
اين استرس با چه علايمي بروز مي‌کند؟
عصبي بودن، آرام و قرار نداشتن، تنش، احساس خستگي، سرگيجه، تکرر ادرار، بي‌حالي، تپش قلب، اسهال، تنگي نفس، نگراني و دلهره، لرزش، تعريق، بي‌خوابي، اشکال در تمرکز حواس، گوش به زنگ بودن و... همه از جمله علايمي هستند که حتما همه طعم آنها را کم و بيش چشيده‌ايم؛ علايمي که در شب امتحان به اوج خود مي‌رسند.
چگونه مي‌توان از اين اضطراب‌هاي امتحان خلاص شد؟
کاهش اضطراب شب امتحان تنها با مشارکت معلمان و والدين و خواست و اراده خود فرد امکان‌پذير است. دانش‌آموزان بايد ياد بگيرند که شب‌هاي امتحان، زمان يادگيري دروس نيست و در اين شب‌ها فقط بايد به مرور درس‌ها پرداخت. براي اين کار پيشنهاد مي‌شود که دانش‌آموز چند هفته مانده به روز امتحان، کتاب درسي را به چند قسمت تقسيم کند و هر روز قسمتي از آن را بخواند و آموخته‌هاي خود را در جايي يادداشت کند تا در فرصت‌هاي مختلف بتواند آنها را مرور کند. در عين حال، دانش‌آموز بايد مطمئن باشد که سوالات از کتاب درسي او است و فقط با مطالعه کتاب‌هاي درسي خود به راحتي مي‌تواند به سوالات پاسخ دهد.
آيا شرايط مکاني و زماني درس خواندن هم در کاهش استرس امتحان موثر است؟
بله، نکته بسيار مهمي است. مكان مطالعه حتي‌الامكان بايد ثابت باشد و وسايلي كه موجب حواس‌پرتي مي‌شود را بايد از اتاق و محل مطالعه خارج كرد. در عين حال، مكان مطالعه بايد نور كافي و پنجره‌اي براي عبور و مرور هوا داشته باشد تا از خواب آلودگي و خمودگي فرد جلوگيري شود. از طرفي، هنگام گرسنگي يا بلافاصله بعد از غذا زمان مناسبي براي مطالعه نيست. مطالعه بهتر است در فواصل زماني كوتاه و مستمر اتفاق بيفتد تا در يك زمان ممتد و طولاني چند ساعته كه كارايي نداشته باشد.
آقاي دکتر! آيا روش استانداردي براي مطالعه وجود دارد که با استرس کمتري همراه باشد؟
بله، در روش استاندارد مطالعه، يك ساعت يا يك ساعت و نيم مطالعه به يك ربع استراحت و تحرك و خروج از فضاي مطالعه نيازمند است. مطالعه نبايد به صورت دراز كشيده يا نشسته و يا داخل رخت‌خواب باشد و استفاده از ميز مطالعه بهترين گزينه است. يادداشت‌برداري از مطالب مورد مطالعه مهم بسيار مهم است و مرور مجدد اين مطالب در فاصله‌هاي زماني كوتاه باعث يادگيري بيشتر و در نتيجه اعتماد به نفس و كاهش اضطراب خواهد شد. در جلسه امتحان هم اگر استرس داشتيد، بايد چشم‌ها را ببنديد و چند نفس عميق بكشيد. خيلي زود هم وارد جلسه امتحان نشويد زيرا اين موضوع موجب افزايش استرس مي‌شود.
حرف آخر
نقش خانواده در کاهش استرس دانش‌آموز بسيار حايز اهميت است. خانواده‌ها در ايام امتحانات بايد از ديدوبازديدها و تفريحات غير ضروري پرهيز كنند و فقط به دانش‌آموزان بپردازند، چرا که فرزندان در زمان امتحانات نياز به حمايت عاطفي بيشتري از طرف خانواده خود دارند. توصيه من به خانواده‌ها اين است که از توقعات بي‌جا و فشار بيش از حد براي مطالعه خودداري کنند و در صورتي که فرزندشان از موفقيت در يکي از امتحانات رضايت خاطر نداشت، او را مورد حمايت قرار دهند و از سرزنش او خودداري کنند. انتظارات بالا و بيش از حد توانايي فرزندتان، مي‌تواند در ايجاد اضطراب و شدت آن موثر باشد.
منبع:www.salamat.com
/ج
