محیط زیست
نویسنده : جواد زمان زاده
پيچيدگى هاى روز افزون تحولات نظام بين الملل و تعامل تنگاتنگ و نزديك فعل و انفعالات سياسى و فرآيندهاى نظامى ، محيط جنگ هاى پيشرفته را از حاكميت مطلق تاكتيك ها و استراتژى هاى نظامى خارج ساخته و حوزه نفوذ و تاثير عوامل تكنولوژيك ، اقتصادى ، روانى ، فرهنگى ، سياسى و...را در اين محيط به شدت گسترش داده است . از سوى ديگر بروز تغييرات اساسى در مولفه هاى قدرت و حاكميت در واحدهاى سياسى كه مى توان آن را پى آمد تحولات فوق دانست ، سبب قرابت و همگرايى در حوزه مطالعات نظامى ، استراتژيك و روابط بين الملل شده است .
براى شناخت دقيق و عميقاز عوامل موثر و تداوم بخش در حاكميت دولت ها در اين عرصه ، ناگريز بايد زمينهآشنايى بيشتر با فضاى طراحى استراتژيك ، تصميم سازى و مديريت اجرا در ساختار حكومتىو نيروى نظامى آنها، فراهم آيد. در اين رهگذر بررسى نظريه هاى نظامى - استراتژيكنخبگان كشورهايى كه به نوعى در محيط امنيت ملى جمهورى اسلامى ايران موثر هستند ازدرجه اول اهميت برخوردار است . دوره عالى جنگ با هدف برگزارى دوره دكتراى علومدفاعى و امنيتى در سال 1370 تاسيس شد و تاكنون در كنار اجراى برنامه آموزشى ، بهمطالعه و تحقيق در مورد مسايل دفاعى - امنيتى و ساير دانش هاى مرتبط با آن پرداختهاست . اين دوره ضمن بررسى و پژوهش در زمينه هاى سياسى ، اقتصادى ، فرهنگى ، اجتماعى، حقوقى و....در حوزه جنگ و امنيت برآنست كه نتايج حاصل را بر حسب اقتضاى ماهيتمساله ، به صورت مقاله ، گزارش و يا كتاب در دسترس علاقمندان قرار دهد. همچنين دورهعالى جنگ به منظور ترسيم شفاف فضاى حاكم بر محيط جهانى و آشنايى بيشتر با انديشههاى بازيگران صحنه بين المللى اقدام به ترجمه و طبع نظريات و ديدگاه هاى مختلف بدونهيچ گونه نقد يا دخل و تصرف نموده تا در معرض قضاوت ، بحث و نقد كارشناسان ومتخصصان مسايل دفاعى و امنيتى قرار گيرد. بديهى است اتخاذ چنين شيوه اى به مفهوم رديا قبول مفروضات و يا تعابير نويسندگان و ناشران اين مجموعه ها نخواهد بود و باببحث و بررسى درباره مطالب ارايه شده به منظور تبادل آرا و ارتقاى سطح دانش و آگاهىهاى علاقمندان ، همواره مفتوح است . اين مجموعه كه در شمارگان محدود منتشر شده ، دراختيار تعدادى از اساتيد، فرماندهان ، صاحبنظران و نخبگان نظامى قرار مى گيرد. اميداست با بهره گيرى از نظريات و پيشنهادات ارسالى ، به نحو شايسته تر به رسالت خودجامه عمل پوشيم .
در تدوين برنامه و انتشار مجموعه فوق از كمك ها و رايزنى هاىبسيارى از مديران و صاحبنظران امور آموزشى و پژوهشى دانشكده - بخصوص آقايان علىبختيارپور، على اكبر رمضانزاده ، حسين سلامى ، احمد غلامپور، غلامرضا محرابى ، مجيدمختارى ، مهدى نطاق پور و محمد رضا نيله چى - بهره مند بوده ايم . در اينجا از همهآنها و نيز از آقاى عليرضا فرشچى كه سرپرستى گروه مترجمان را به عهده گرفته اند وهمچنين از كليه ويراستاران و همكاران عزيز كه در به ثمر رساندن اين برنامه نهايتهمكارى را مبذول داشته اند، صميمانه تشكر مى كنيم .
در همانسالها بود كه اقشار مختلف مردم دريافتند كه از حجم ماهيهاى اكثر درياها و اقيانوسهابه ميزان بسيار زيادى كاسته شده است ، خاك اكثر نقاط دنيا به ميزان وسيعى در حالتخريب و فرسايش است و خلاصه اينكه منابع طبيعى در حال نابودى است براى نمونه ، ازدهه 1950 تاكنون ، ميزان جنگلهاى حاره اى به نصف تقليل يافته و هيچ گونه كاهشى درسرعت اين روند مشاهده نمى گردد. در نتيجه هر ساله دهها گونه گياهى و جانورى رو بهانقراض مى رود. دفع زباله ها و مواد زايد به درون آب ، خاك و هوا حكايت گر عالم گيربودن مشكلات ناشى از آلودگى است . انبوهى از مواد زايد شامل زباله هاى خطر آفرين شيميايى ، فلزات سنگين و مواد راديو اكتيو كه بصورت مستقيم يا غير مستقيم از طريقرودخانه ها وارد دريا شده است . اين آلاينده ها به همراه نشت نفت خام و فاضلاب ، بهشدت اكوسيستم دريايى ، به ويژه درياچه ها و درياهاى تقريبا بسته را با خطر مواجهساخته است . روزانه ميليونها نفر هواى آلوده استشمام مى كنند و اين هواى آلوده ،بارانهاى اسيدى ، نابودى لايه ازون و تغييرات آب و هوايى را به دنبال دارد. مشكلاتزيست محيطى ، مشكلات تازه اى نيستند. بشر همواره بر محيط زيست خويش تاثير گذاشته است و تلاش او براى بهره بردارى از محيط اطرافش با اين تصور كه منابع زيست محيطى پايان پذيرند، مكررا به مشكلات و فاجعه هاى ناگوارى منجر شده و گاه تمامى حوامعبشرى را مورد تهديد قرار داده است . آنچه جوامع بشرى را مورد تهديد قرار داده است . آنچه كه در مورد بهره جويى هاى بى رويه بشر از منابع خدادادى و آلودگى محيط زيست درقرون گذشته شايان ذكر مى باشد اين است كه اثرات و عواقب اين اعمال عمدتا محدود وموضعى بوده است و بشر اوليه قادر بوده كه با مهاجرت به سرزمين هاى بكر و دست نخورده خود را از گزند عواقب اقدامات مخرب خويش رها سازد.
علاوه بر اين ، ماهيت اقدامات مخرب انسان در محيط زيست آن زمان به گونه اى بود كه آسيبى به رفاه و آسايش جوامع همسايه وارد نمى ساخت . متاسفانه با رشد سريع جمعيت و پيشرفت علم و صنعت اوضاع دگرگون شد. كران تا كران دنيا شاهد تخريب گسترده محيط زيست و بهره جويى هاى پايان ناپذير گشت ، از اين رو در اواخر قرن بيستم جهان و جهانيان پيامدهاى ناگوار آنرا به چشم ديدند.
مبحث پيش روى در نظر دارد سياستهاى ترسيم شده در زمينه مسايل جهانىمحيط زيست را مورد بررسى قرار دهد. علت آنكه محيط زيست بصورت موضوعى جهانى در آمدهاست را مى توان در چند مورد جستجو كرد:
- بعضى معضلات زيست محيطى ذاتا بعدى جهانى دارند. براى مثال ، كلروفلوروكربنهاى (CFC) وارد شده به جو زمين ، صرف نظر از محل ايجاد آنها، معضل جهانى تخريب لايه ازون را باعث مى گردد و همچنين توليد دى اكسيد كربن به گرم شدن كره زمين و تغيير آب و هوا در سرتاسر آن منجر مى شود. همانگونه كه ملاحظه كرديد اثرات دفع مواد آلاينده دامنه اى جهانى دارد و از اين رو جزاز طريق همكاريهاى بين المللى نمى توان با آنها به مقابله برخواست .
- برخى معضلات زيست محيطى به بهره جويى از منابع مشترك جهانى باز مى گردند، يعنى به منابعى چون اقيانوسها، بستر درياهاى عميق ، جو و فضاى بيرونى جو كه متعلق به تمامى افراد و ساكنان جامع بين المللى است . بد نيست بدانيد بسيارى بر اين عقيده اند كه منابعژنتيك دنيا نيز در اين زمره جاى دارد و از اين رو بايد مورد محافظت قرارگيرند.
- بسيارى از معضلات زيست محيطى ذاتا منطقه اى هستند يعنى از مرز يك كشورفراتر مى روند و ممكن است در كشورهاى مجاور نيز تاثير گذارند. به عنوان نمونه ، گازدى اكسيد سولفور توليد شده در يك كشور ممكن است با باد به كشورهاى مجاور انتقاليابد و باعث ريزش بارانهاى اسيدى گردد. همچنين دفع مواد زايد و زباله بوسيله يكى ازكشورهاى حوزه يك درياچه يا يكدرياى تقريبا بسته بر محيط زيست تمامى كشورهاى آن حوزه تاثير مى گذارد اين قبيل معضلات منطقه اى در سرتاسر دنيا به چشم مى خورد بنابراين عواقبى جهانى دارد. علاوه بر اين كشورها و ديگر عوامل (محدودتر از كشورها) خارج از منطقه مى توانند در ايجاد معضلات و يا در تلاش براى مقابله با آنها تاثيرگذار باشند.
- برخى معضلات زيست محيطى داراى گستره اى تقريبا محدود و كشورى هستند، اما تعداد كشورهايى كه در آنها فرايند بهره جويى بى رويه از محيط زيست صورتمى گيرد، چنان زياد است كه اين گونه معضلات نيز خود به خود گستره اى جهانى مى يابند. اين معضلات عبارتند از: فعاليتهاى كشاورزى ناپايدار، فرسايش و تخريب خاك ،جنگل زدايى ، آلودگى رودخانه ها و بسيارى ديگر از معضلات ناشى از رشد شهر نشينى و فعاليتهاى صنعتى .
- پنجمين و آخرين موردى كه مساله محيط زيست را به موضوعى جهانى تبديل مى كند اين است كه بسيارى از فرآيندهايى كه به بهره جويى بيش از حد منابع طبيعى و تخريب آنها منجر مى شود رابطه تنگاتنگ با فرآيندهايى چون سياست ،اجتماع و اقتصاد دارند، فرآيندهايى كه خود بخشى از اقتصاد سياسى جهانى هستند. ازاين رو بسيارى عقيده دارند كه عوامل ايجاد كننده بسيارى از معضلات زيست محيطى به مواردى چون ايجاد و توزيع ثروت و درآمد، علم ، قدرت ، الگوى مصرف انرژى ، رشد صنعت، گسترش جمعيت ، ثروت و فقر وابسته اند. بدين سبب فرآيندهاى جهانى شدن و وابستگى متقابل در حوزه اقتصاد و ديگر حوزه هاى بشرى به محيط زيست بعدى جهان شمول مى بخشد. عبارت ( مسايل جهانى محيط زيست ) در برگيرنده مسايل و معضلات گوناگون است . معضلاتى كه هر يك راه حل خاصى را مى طلبد. البته اين معظلات مشتركاتى با هم دارندولى تفاوت هاى آنها نيز تا به حدى است كه بايد آنها را به گونه اى مجزا مورد بررسى وموشكافى قرار داد. اين بخش عمدتا به طرح مسايل زيست محيطى كه مبناى جهانى دارند، مى پردازد و بخصوص سير تاريخى واكنشهاى بين المللى در قبال اين مسايل را مورد تحقيق قرار مى دهد و همچنين مرورى بر خط مشى هاى ترسيم شده در جهت ترغيب ( توسعه پايدار ) دارد (منظور آن دسته از توسعه هاى اقتصادى و اجتماعى است كه به لحاظ زيست محيطى پايدارند) در بخش حاضر اين موارد زير نيز مطرح و بسط داده مى شود، سير تحول تاريخى سياستهاى زيست محيطى در عرصه بين الملل با ذكر مثالهايى در مورد مساله لايه ازون ، گرم شدن كره زمين و نقش نهادهاى بين المللى در ايجاد و گسترش توسعه پايدار .
- گرچه معظلات زيست محيطى مسبوق به سابقه اند، اما گسترش صنعت و رشد سريع جمعيت بر ميزان و شدت بهره جويى بى رويه از منابع طبيعى افزوده و آهنگ تخريب محيط زيست را سرعت بخشيده است و از اين رو مشكلات بين المللى و جهانى گسترده اى را موجب گشته است .
- به چند دليل مسايل محيط زيست در زمره مسايل جهانى قرار مى گيرند، بسيارى از مسايل زيست محيطى ذاتا منطقه اى يا جهانى هستند و يا با منافع مشترك جهانى ارتباط مى يابند. برخى ديگر از اين مشكلات كه به ظاهر كشورى و محدود هستند درنقاط بسيارى از دنيا مشاهده مى شوند و در نهايت اينكه فرايندهاى ايجاد كننده معضلات زيست محيطى رابطه اى تنگاتنگ با فرايندهاى سياسى و اجتماعى - اقتصادى دارند، فرايندهايى كه بخشى از نظام جهانى در گسترش مى باشند.
- مسايل جهانى محيط زيست در شكلهاى گوناگونى ظاهر مى شوند، اگر چه اين انواع مختلف مشتركاتى با يكديگر دارند، اما بايد هر يك از اين مسايل را جداگانه بررسى كرد.
سياستمداران دنيا در قرن نوزدهم ميلادى نيم نگاهى نيز به مسايل زيست محيطى دوختند و البته هدف از آن ايجاد توافقات بين المللى در زمينه نحوه بهره بردارى اقتصادى مشترك از منابع طبيعى بود. براى مثال هدف از تشكيل كميسيون براى دو رودخانه راين و دانوب و مهيا ساختن زمينه هاى لازم جهت تسهيل بهره بردارى اقتصادى از اين رودخانه ها به عنوان آبراههاى كشتيرانى بود (البته اين دو كميسيون در حال حاضر به طور عمده در جهت ارايه سياستهاى زيست محيطى فعالند) همچنين تشكيل سازمان بين المللى حمل و نقل دريايى (IM-) در سال 1948 كه كم و بيش به عنوان ( باشگاه كشتى داران ) نيز محسوب مى شد تسهيل در امر حمل و نقل دريايى و افزايش ضريب امنيت سفرهاى دريايى بود. اما در سال 1954 اين سازمان مسووليت اجراى يك معاهده بسيار ارزشمند در زمينه منع آلودگى دريايى را متقبل شد كه عبارت بود اتز كنوانسيون جلوگيرى از آلودگى درياها توسط نفت خام . اولين پيمان بين المللى در زمينه گونه هاى گياهى كه در سال 1889 در برن به امضا رسيد به طور عمده در جهت پيشگيرى از گسترش يك نوع بيمارى گياهى (شته درخت مو) بود كه تمامى تاكستانهاى اروپا را در معرض نابودى قرار داده بود. پس از آن نيز تعدادى موافقتنامه جهانى و منطقه اى در زمينه گونه هاى گياهى در دهه هاى 1920 و 1950 به امضا رسيد كه هدف از اين امر نيز توليد گونه هاى مرغوب محصولات كشاورزى و مقابله با شيوع بيماريهاى گياهى بود. همچنين الين معاهده امضا شده در زمينه گونه هاى جانورى در سال 1902 يعنى كنوانسيون محافظت از پرندگان مفيد براى كشاورزى نيز هدف مشابهى را دنبال مى كرد. در سال 1991 امريكا، كانادا و روسيه كنوانسيونى را براى محافظت از فك ها كه در آن دوران بى رحمانه صيد مى شدند امضا كردند. در سال 1945 سازمان خوار و بار و كشاورزى جهانى فائو (FA-) وابسته بهسازمان ملل براى حفظ منابع طبيعى كه بخشى از آيين نامه آن بود آغاز به كار كرد. كنوانسيون بين المللى شكار نهنگ كه در سال 1946 تشكيل شد، به طور عمده سعى داشت تاقانونى را در زمينه نحوه و ميزان صيد نهنگ توسط كشورهاى شكار كننده برقرارسازد.
حتى در اين دوران نيز نگرانى فزاينده اى وجود داشت مبنى بر اين كه نبايد حيات وحش را فقط به دليل آنكه منبعى اقتصادى است محافظت كرد. به دليل فشارهاى افكارعمومى كه از سوى گروههايى چون انجمن سلطنتى حمايت از پرندگان بسيج شده بودكنوانسيون هايى در زمينه حافظت از پرندگان به امضا رسيد و تلاشهاى بين المللى درجهت تاسيس پارك ها و زيستگاههاى محافظت شده حيات وحش در سالهاى آغازين قرن بيستم ازسوى دولتهاى استعمارى در آفريقا آغاز شد. پس از دهه 1930 به دليل تشكيل كنوانسيونهايى در اين زمينه بر ميزان اين تلاشها افزوده شد. در دهه 1960 بر دامنه نگرانيهاىبين المللى ، به خصوص در كشورهاى توسعه يافته ، در زمينه آلودگى محيط زيست و چگونگى حافظت آن در برابر آلودگى و تخريب به سرعت افزوده شد. كتاب بهار خاموش اثر راشلكارسون نه تنها اذهان جهانيان را به عواقب خطرناك مصرف بى رويه ددت و ديگر سموم دفع آفات معطوف ساخت ، بلكه مشوق جنبشهاى جديد زيست محيطى نيز گشت آگاهى فزاينده عمومى از خطرات تشعشات راديو اكتيو براى سلامتى به همراه فشارهاى وارد شده جهت امضاى نهايى منع آزمايشات هسته اى در جو كه در سال 1963 مورد موافقت قرار گرفته بود به ثمر نشست علاوه بر اين ، نگرانى در زمينه آلودگى درياها بواسطه فجايع زيست محيطىچون نشت نفت از كشتى نفتكش تورى كنيون بيش از پيش شد و از اين رو سازمان بين المللى حمل و نقل دريايى از آن به بعد بيشتر تلاش خود را صرف جلوگيرى از آلودگى درياها توسط نفت خام كرد. معضل آلودگى فرامرزى هوا و باران اسيدى نگاهها را به خصوص در كشورهاى شبه جزيره اسكانديناوى و كانادا به خود معطوف ساخت ، زيرا در اين كشورها تاثير آلودگى هوا بر جنگلها واكو سيستمهاى درياچه اى آسب پذير در حال رخ نمايى بود. در اواسط دهه 1960 بحث و بررسى هايى غير رسمى در زمينه تدوين قانون جديدى در مورددرياها براى نظام مند كردن دستيابى به درياهاى بين المللى و بستر درياهاى عميق ونيز بهره بردارى از آن ها آغاز شد. رژيمهاى وضع شده در اين زمينه در حال فروپاشى بود، زيرا كشورها با قايل شدن حق ترانزيت و همچنين حق كنترل بهره بردارى اقتصادى آبهاى ساحلى تا 200 مايل از سواحل خود، عملا آنها را زير پا گذاشتند.
ارسال توسط کاربر محترم سایت : anghlab57
/ج
براى شناخت دقيق و عميقاز عوامل موثر و تداوم بخش در حاكميت دولت ها در اين عرصه ، ناگريز بايد زمينهآشنايى بيشتر با فضاى طراحى استراتژيك ، تصميم سازى و مديريت اجرا در ساختار حكومتىو نيروى نظامى آنها، فراهم آيد. در اين رهگذر بررسى نظريه هاى نظامى - استراتژيكنخبگان كشورهايى كه به نوعى در محيط امنيت ملى جمهورى اسلامى ايران موثر هستند ازدرجه اول اهميت برخوردار است . دوره عالى جنگ با هدف برگزارى دوره دكتراى علومدفاعى و امنيتى در سال 1370 تاسيس شد و تاكنون در كنار اجراى برنامه آموزشى ، بهمطالعه و تحقيق در مورد مسايل دفاعى - امنيتى و ساير دانش هاى مرتبط با آن پرداختهاست . اين دوره ضمن بررسى و پژوهش در زمينه هاى سياسى ، اقتصادى ، فرهنگى ، اجتماعى، حقوقى و....در حوزه جنگ و امنيت برآنست كه نتايج حاصل را بر حسب اقتضاى ماهيتمساله ، به صورت مقاله ، گزارش و يا كتاب در دسترس علاقمندان قرار دهد. همچنين دورهعالى جنگ به منظور ترسيم شفاف فضاى حاكم بر محيط جهانى و آشنايى بيشتر با انديشههاى بازيگران صحنه بين المللى اقدام به ترجمه و طبع نظريات و ديدگاه هاى مختلف بدونهيچ گونه نقد يا دخل و تصرف نموده تا در معرض قضاوت ، بحث و نقد كارشناسان ومتخصصان مسايل دفاعى و امنيتى قرار گيرد. بديهى است اتخاذ چنين شيوه اى به مفهوم رديا قبول مفروضات و يا تعابير نويسندگان و ناشران اين مجموعه ها نخواهد بود و باببحث و بررسى درباره مطالب ارايه شده به منظور تبادل آرا و ارتقاى سطح دانش و آگاهىهاى علاقمندان ، همواره مفتوح است . اين مجموعه كه در شمارگان محدود منتشر شده ، دراختيار تعدادى از اساتيد، فرماندهان ، صاحبنظران و نخبگان نظامى قرار مى گيرد. اميداست با بهره گيرى از نظريات و پيشنهادات ارسالى ، به نحو شايسته تر به رسالت خودجامه عمل پوشيم .
در تدوين برنامه و انتشار مجموعه فوق از كمك ها و رايزنى هاىبسيارى از مديران و صاحبنظران امور آموزشى و پژوهشى دانشكده - بخصوص آقايان علىبختيارپور، على اكبر رمضانزاده ، حسين سلامى ، احمد غلامپور، غلامرضا محرابى ، مجيدمختارى ، مهدى نطاق پور و محمد رضا نيله چى - بهره مند بوده ايم . در اينجا از همهآنها و نيز از آقاى عليرضا فرشچى كه سرپرستى گروه مترجمان را به عهده گرفته اند وهمچنين از كليه ويراستاران و همكاران عزيز كه در به ثمر رساندن اين برنامه نهايتهمكارى را مبذول داشته اند، صميمانه تشكر مى كنيم .
مقدمه
درآمدى بر مسايل زيست محيطى بين الملل
در همانسالها بود كه اقشار مختلف مردم دريافتند كه از حجم ماهيهاى اكثر درياها و اقيانوسهابه ميزان بسيار زيادى كاسته شده است ، خاك اكثر نقاط دنيا به ميزان وسيعى در حالتخريب و فرسايش است و خلاصه اينكه منابع طبيعى در حال نابودى است براى نمونه ، ازدهه 1950 تاكنون ، ميزان جنگلهاى حاره اى به نصف تقليل يافته و هيچ گونه كاهشى درسرعت اين روند مشاهده نمى گردد. در نتيجه هر ساله دهها گونه گياهى و جانورى رو بهانقراض مى رود. دفع زباله ها و مواد زايد به درون آب ، خاك و هوا حكايت گر عالم گيربودن مشكلات ناشى از آلودگى است . انبوهى از مواد زايد شامل زباله هاى خطر آفرين شيميايى ، فلزات سنگين و مواد راديو اكتيو كه بصورت مستقيم يا غير مستقيم از طريقرودخانه ها وارد دريا شده است . اين آلاينده ها به همراه نشت نفت خام و فاضلاب ، بهشدت اكوسيستم دريايى ، به ويژه درياچه ها و درياهاى تقريبا بسته را با خطر مواجهساخته است . روزانه ميليونها نفر هواى آلوده استشمام مى كنند و اين هواى آلوده ،بارانهاى اسيدى ، نابودى لايه ازون و تغييرات آب و هوايى را به دنبال دارد. مشكلاتزيست محيطى ، مشكلات تازه اى نيستند. بشر همواره بر محيط زيست خويش تاثير گذاشته است و تلاش او براى بهره بردارى از محيط اطرافش با اين تصور كه منابع زيست محيطى پايان پذيرند، مكررا به مشكلات و فاجعه هاى ناگوارى منجر شده و گاه تمامى حوامعبشرى را مورد تهديد قرار داده است . آنچه جوامع بشرى را مورد تهديد قرار داده است . آنچه كه در مورد بهره جويى هاى بى رويه بشر از منابع خدادادى و آلودگى محيط زيست درقرون گذشته شايان ذكر مى باشد اين است كه اثرات و عواقب اين اعمال عمدتا محدود وموضعى بوده است و بشر اوليه قادر بوده كه با مهاجرت به سرزمين هاى بكر و دست نخورده خود را از گزند عواقب اقدامات مخرب خويش رها سازد.
علاوه بر اين ، ماهيت اقدامات مخرب انسان در محيط زيست آن زمان به گونه اى بود كه آسيبى به رفاه و آسايش جوامع همسايه وارد نمى ساخت . متاسفانه با رشد سريع جمعيت و پيشرفت علم و صنعت اوضاع دگرگون شد. كران تا كران دنيا شاهد تخريب گسترده محيط زيست و بهره جويى هاى پايان ناپذير گشت ، از اين رو در اواخر قرن بيستم جهان و جهانيان پيامدهاى ناگوار آنرا به چشم ديدند.
مبحث پيش روى در نظر دارد سياستهاى ترسيم شده در زمينه مسايل جهانىمحيط زيست را مورد بررسى قرار دهد. علت آنكه محيط زيست بصورت موضوعى جهانى در آمدهاست را مى توان در چند مورد جستجو كرد:
- بعضى معضلات زيست محيطى ذاتا بعدى جهانى دارند. براى مثال ، كلروفلوروكربنهاى (CFC) وارد شده به جو زمين ، صرف نظر از محل ايجاد آنها، معضل جهانى تخريب لايه ازون را باعث مى گردد و همچنين توليد دى اكسيد كربن به گرم شدن كره زمين و تغيير آب و هوا در سرتاسر آن منجر مى شود. همانگونه كه ملاحظه كرديد اثرات دفع مواد آلاينده دامنه اى جهانى دارد و از اين رو جزاز طريق همكاريهاى بين المللى نمى توان با آنها به مقابله برخواست .
- برخى معضلات زيست محيطى به بهره جويى از منابع مشترك جهانى باز مى گردند، يعنى به منابعى چون اقيانوسها، بستر درياهاى عميق ، جو و فضاى بيرونى جو كه متعلق به تمامى افراد و ساكنان جامع بين المللى است . بد نيست بدانيد بسيارى بر اين عقيده اند كه منابعژنتيك دنيا نيز در اين زمره جاى دارد و از اين رو بايد مورد محافظت قرارگيرند.
- بسيارى از معضلات زيست محيطى ذاتا منطقه اى هستند يعنى از مرز يك كشورفراتر مى روند و ممكن است در كشورهاى مجاور نيز تاثير گذارند. به عنوان نمونه ، گازدى اكسيد سولفور توليد شده در يك كشور ممكن است با باد به كشورهاى مجاور انتقاليابد و باعث ريزش بارانهاى اسيدى گردد. همچنين دفع مواد زايد و زباله بوسيله يكى ازكشورهاى حوزه يك درياچه يا يكدرياى تقريبا بسته بر محيط زيست تمامى كشورهاى آن حوزه تاثير مى گذارد اين قبيل معضلات منطقه اى در سرتاسر دنيا به چشم مى خورد بنابراين عواقبى جهانى دارد. علاوه بر اين كشورها و ديگر عوامل (محدودتر از كشورها) خارج از منطقه مى توانند در ايجاد معضلات و يا در تلاش براى مقابله با آنها تاثيرگذار باشند.
- برخى معضلات زيست محيطى داراى گستره اى تقريبا محدود و كشورى هستند، اما تعداد كشورهايى كه در آنها فرايند بهره جويى بى رويه از محيط زيست صورتمى گيرد، چنان زياد است كه اين گونه معضلات نيز خود به خود گستره اى جهانى مى يابند. اين معضلات عبارتند از: فعاليتهاى كشاورزى ناپايدار، فرسايش و تخريب خاك ،جنگل زدايى ، آلودگى رودخانه ها و بسيارى ديگر از معضلات ناشى از رشد شهر نشينى و فعاليتهاى صنعتى .
- پنجمين و آخرين موردى كه مساله محيط زيست را به موضوعى جهانى تبديل مى كند اين است كه بسيارى از فرآيندهايى كه به بهره جويى بيش از حد منابع طبيعى و تخريب آنها منجر مى شود رابطه تنگاتنگ با فرآيندهايى چون سياست ،اجتماع و اقتصاد دارند، فرآيندهايى كه خود بخشى از اقتصاد سياسى جهانى هستند. ازاين رو بسيارى عقيده دارند كه عوامل ايجاد كننده بسيارى از معضلات زيست محيطى به مواردى چون ايجاد و توزيع ثروت و درآمد، علم ، قدرت ، الگوى مصرف انرژى ، رشد صنعت، گسترش جمعيت ، ثروت و فقر وابسته اند. بدين سبب فرآيندهاى جهانى شدن و وابستگى متقابل در حوزه اقتصاد و ديگر حوزه هاى بشرى به محيط زيست بعدى جهان شمول مى بخشد. عبارت ( مسايل جهانى محيط زيست ) در برگيرنده مسايل و معضلات گوناگون است . معضلاتى كه هر يك راه حل خاصى را مى طلبد. البته اين معظلات مشتركاتى با هم دارندولى تفاوت هاى آنها نيز تا به حدى است كه بايد آنها را به گونه اى مجزا مورد بررسى وموشكافى قرار داد. اين بخش عمدتا به طرح مسايل زيست محيطى كه مبناى جهانى دارند، مى پردازد و بخصوص سير تاريخى واكنشهاى بين المللى در قبال اين مسايل را مورد تحقيق قرار مى دهد و همچنين مرورى بر خط مشى هاى ترسيم شده در جهت ترغيب ( توسعه پايدار ) دارد (منظور آن دسته از توسعه هاى اقتصادى و اجتماعى است كه به لحاظ زيست محيطى پايدارند) در بخش حاضر اين موارد زير نيز مطرح و بسط داده مى شود، سير تحول تاريخى سياستهاى زيست محيطى در عرصه بين الملل با ذكر مثالهايى در مورد مساله لايه ازون ، گرم شدن كره زمين و نقش نهادهاى بين المللى در ايجاد و گسترش توسعه پايدار .
نكات اصلى
- گرچه معظلات زيست محيطى مسبوق به سابقه اند، اما گسترش صنعت و رشد سريع جمعيت بر ميزان و شدت بهره جويى بى رويه از منابع طبيعى افزوده و آهنگ تخريب محيط زيست را سرعت بخشيده است و از اين رو مشكلات بين المللى و جهانى گسترده اى را موجب گشته است .
- به چند دليل مسايل محيط زيست در زمره مسايل جهانى قرار مى گيرند، بسيارى از مسايل زيست محيطى ذاتا منطقه اى يا جهانى هستند و يا با منافع مشترك جهانى ارتباط مى يابند. برخى ديگر از اين مشكلات كه به ظاهر كشورى و محدود هستند درنقاط بسيارى از دنيا مشاهده مى شوند و در نهايت اينكه فرايندهاى ايجاد كننده معضلات زيست محيطى رابطه اى تنگاتنگ با فرايندهاى سياسى و اجتماعى - اقتصادى دارند، فرايندهايى كه بخشى از نظام جهانى در گسترش مى باشند.
- مسايل جهانى محيط زيست در شكلهاى گوناگونى ظاهر مى شوند، اگر چه اين انواع مختلف مشتركاتى با يكديگر دارند، اما بايد هر يك از اين مسايل را جداگانه بررسى كرد.
مسايل زيست محيطى در دستور كار اجلاس بين المللى
سياستمداران دنيا در قرن نوزدهم ميلادى نيم نگاهى نيز به مسايل زيست محيطى دوختند و البته هدف از آن ايجاد توافقات بين المللى در زمينه نحوه بهره بردارى اقتصادى مشترك از منابع طبيعى بود. براى مثال هدف از تشكيل كميسيون براى دو رودخانه راين و دانوب و مهيا ساختن زمينه هاى لازم جهت تسهيل بهره بردارى اقتصادى از اين رودخانه ها به عنوان آبراههاى كشتيرانى بود (البته اين دو كميسيون در حال حاضر به طور عمده در جهت ارايه سياستهاى زيست محيطى فعالند) همچنين تشكيل سازمان بين المللى حمل و نقل دريايى (IM-) در سال 1948 كه كم و بيش به عنوان ( باشگاه كشتى داران ) نيز محسوب مى شد تسهيل در امر حمل و نقل دريايى و افزايش ضريب امنيت سفرهاى دريايى بود. اما در سال 1954 اين سازمان مسووليت اجراى يك معاهده بسيار ارزشمند در زمينه منع آلودگى دريايى را متقبل شد كه عبارت بود اتز كنوانسيون جلوگيرى از آلودگى درياها توسط نفت خام . اولين پيمان بين المللى در زمينه گونه هاى گياهى كه در سال 1889 در برن به امضا رسيد به طور عمده در جهت پيشگيرى از گسترش يك نوع بيمارى گياهى (شته درخت مو) بود كه تمامى تاكستانهاى اروپا را در معرض نابودى قرار داده بود. پس از آن نيز تعدادى موافقتنامه جهانى و منطقه اى در زمينه گونه هاى گياهى در دهه هاى 1920 و 1950 به امضا رسيد كه هدف از اين امر نيز توليد گونه هاى مرغوب محصولات كشاورزى و مقابله با شيوع بيماريهاى گياهى بود. همچنين الين معاهده امضا شده در زمينه گونه هاى جانورى در سال 1902 يعنى كنوانسيون محافظت از پرندگان مفيد براى كشاورزى نيز هدف مشابهى را دنبال مى كرد. در سال 1991 امريكا، كانادا و روسيه كنوانسيونى را براى محافظت از فك ها كه در آن دوران بى رحمانه صيد مى شدند امضا كردند. در سال 1945 سازمان خوار و بار و كشاورزى جهانى فائو (FA-) وابسته بهسازمان ملل براى حفظ منابع طبيعى كه بخشى از آيين نامه آن بود آغاز به كار كرد. كنوانسيون بين المللى شكار نهنگ كه در سال 1946 تشكيل شد، به طور عمده سعى داشت تاقانونى را در زمينه نحوه و ميزان صيد نهنگ توسط كشورهاى شكار كننده برقرارسازد.
حتى در اين دوران نيز نگرانى فزاينده اى وجود داشت مبنى بر اين كه نبايد حيات وحش را فقط به دليل آنكه منبعى اقتصادى است محافظت كرد. به دليل فشارهاى افكارعمومى كه از سوى گروههايى چون انجمن سلطنتى حمايت از پرندگان بسيج شده بودكنوانسيون هايى در زمينه حافظت از پرندگان به امضا رسيد و تلاشهاى بين المللى درجهت تاسيس پارك ها و زيستگاههاى محافظت شده حيات وحش در سالهاى آغازين قرن بيستم ازسوى دولتهاى استعمارى در آفريقا آغاز شد. پس از دهه 1930 به دليل تشكيل كنوانسيونهايى در اين زمينه بر ميزان اين تلاشها افزوده شد. در دهه 1960 بر دامنه نگرانيهاىبين المللى ، به خصوص در كشورهاى توسعه يافته ، در زمينه آلودگى محيط زيست و چگونگى حافظت آن در برابر آلودگى و تخريب به سرعت افزوده شد. كتاب بهار خاموش اثر راشلكارسون نه تنها اذهان جهانيان را به عواقب خطرناك مصرف بى رويه ددت و ديگر سموم دفع آفات معطوف ساخت ، بلكه مشوق جنبشهاى جديد زيست محيطى نيز گشت آگاهى فزاينده عمومى از خطرات تشعشات راديو اكتيو براى سلامتى به همراه فشارهاى وارد شده جهت امضاى نهايى منع آزمايشات هسته اى در جو كه در سال 1963 مورد موافقت قرار گرفته بود به ثمر نشست علاوه بر اين ، نگرانى در زمينه آلودگى درياها بواسطه فجايع زيست محيطىچون نشت نفت از كشتى نفتكش تورى كنيون بيش از پيش شد و از اين رو سازمان بين المللى حمل و نقل دريايى از آن به بعد بيشتر تلاش خود را صرف جلوگيرى از آلودگى درياها توسط نفت خام كرد. معضل آلودگى فرامرزى هوا و باران اسيدى نگاهها را به خصوص در كشورهاى شبه جزيره اسكانديناوى و كانادا به خود معطوف ساخت ، زيرا در اين كشورها تاثير آلودگى هوا بر جنگلها واكو سيستمهاى درياچه اى آسب پذير در حال رخ نمايى بود. در اواسط دهه 1960 بحث و بررسى هايى غير رسمى در زمينه تدوين قانون جديدى در مورددرياها براى نظام مند كردن دستيابى به درياهاى بين المللى و بستر درياهاى عميق ونيز بهره بردارى از آن ها آغاز شد. رژيمهاى وضع شده در اين زمينه در حال فروپاشى بود، زيرا كشورها با قايل شدن حق ترانزيت و همچنين حق كنترل بهره بردارى اقتصادى آبهاى ساحلى تا 200 مايل از سواحل خود، عملا آنها را زير پا گذاشتند.
ارسال توسط کاربر محترم سایت : anghlab57
/ج
