انواع زمین لرزه
1- زمین‌لرزه‌های تکتونیکی: زمین‌لرزه‌های تکتونیکی در برگیرنده تعداد بسیار زیادی از زلزله هایی هستند که سالانه در سطح جهان ثبت می شوند. حرکات صفحات تشکیل دهنده پوسته زمین عامل ایجاد این زمین‌لرزه‌ها است.2- زلزله های آتشفشانی: این زلزله ها فقط در نواحی فعال آتشفشانی اتفاق می افتد و به انفجارهای آتشفشانی نیز معروف است. شکل بعدی نشان میدهد که زلزله ها و آتشفشانها اغلب در کنار هم و در امتداد مرز صفحات رخ میدهند.
3- زمین لرزه های فروریختی : بر اثر فروریختن غارها و كانالهای زیرزمینی ، لرزه‌هایی ایجاد می‌شود كه به نام زمین‌لرزه‌های فروریختی موسومند. این تكانها بسیار كوچك بوده و فقط اهمیت محلی دارند.
4- زمین لرزه های القایی: بر اثر آبگیری یا تغییرات ناگهانی سطح آب دریاچه‌های پشت سدها ، تزریق آب یا سیالهای دیگر به داخل زمین و یا استخراج آنها، مخصوصاً درجاهایی كه گسلهای فعال وجود دارد زمین‌لرزه‌هایی ایجاد می‌شود. در واقع دلیل اصلی این لرزه‌ها را می‌توان بارگذاری سریع برروی زمین و یا برداشتن ناگهانی بار زیادی از روی آن ذكر كرد. این لرزه‌ها به نام القایی موسومند. لرزه‌های ناشی از معادن نیز در این دسته قرار می‌گیرند. به عنوان مثال می‌توان به زمین‌لرزه‌ای كه درارتباط با آبگیری و تغییرات فصلی سطح آب دریاچه سد سفیدرود روی داد اشاره نمود.
5- زمین لرزه های ناشی از انفجارها: انفجارهای نظامی و صنعتی، همچنین آمد و شد و یا فعالیت‌های ساختمانی، نیز لرزه‌هایی را ایجاد می‌نمایند كه شدت، زمان وقوع و محل آنها قابل پیشبینی است .
رابطه گسل با زلزله
رابطه گسل - زلزله دو طرفه می‌باشد. یعنی وجود گسلهای فراوان در یک منطقه سبب بروز زلزله می‌گردد. این زلزله به نوبه خود سبب ایجاد گسل جدیدی گردیده و نتیجتا تعداد شکستگیها زیادتر شده و به این ترتیب قابلیت لزره خیزی منطقه افزایش مییابدنحوه آزاد شدن انرژی زلزله
ممکن است یک زلزله به همراه خود پیش لرزه و پسلرزه‌هایی داشته باشد، که این دو قبل و بعد از زلزله اصلی ممکن است وقوع یابند، به عبارتی دیگر این موضوع به نحوه آزاد شدن انرژی زلزله بستگی دارد. بطوری که انرژی زلزله بصورتهای زیر آزاد می‌گردند.پیش لرزه
گاهی اوقات از بروز زلزله اصلی ، یکسری زلزله‌هایی با بزرگی کمتر از زلزله اصلی به وقوع می‌پیوندند که معمولا فراوانی آنها با نزدیک شدن به زمان وقوع لرزش اصلی ، افزایش می‌یابد.لرزش اصلی
همان زلزله اصلی بوده که بواسطه آن اکثر انرژی ذخیره شده درسنگها یکباره آزاد می‌گردد و چنانچه داده‌های مربوط به یک زلزله بزرگ غیر دستگاهی باشد مهلرزه نامیده می‌شود.پس لرزه
زلزله‌های خفیف تری که غالبا پس از لرزش اصلی ، از حوالی کانون زلزله اصلی منشأ می‌گیرند، را پس لرزه می‌گویند. پس لرزه‌ها می‌توانند حتی تا سالهاپس از وقوع زلزله‌های اصلی نیز به طول انجامد.دسته لرزه
مجموعه‌ای از تعداد زیادی زلزله که در یک منطقه محدود در مقطع زمانی در حد هفته تا چند ماه به وقوع می‌پیوندد. دسته لرزه‌ها غالبا در نواحی آتش فشانی دیده می‌شوند.ریز لرزه
زلزله‌های ضعیفی هستند که بزرگی آنها 3 ریشتر و یا کمتر از 3بوده و غالبا افزایش ناگهانی و نامنظم آنها نشانه قریب الوقوع بودن مهلرزه یا زلزله اصلی می‌باشند.مدت زمان لرزش
زمین لرزه های خفیف یا متوسط اغلب بر اثر یك تكان ایجاد می شود و معمولاً بیش از چند ثانیه یا حتی چند كسری از ثانیه دوام ندارد.در زمین لرزه ارتعاشات حاصل از آن چند مرحله است. معمولاً بر اثر یك یا چند تكان خیلی خفیف آغاز می شود و در دنبال آنها بعد از یك فاصله زمانی متغیر یك یا چند تكان اصلی كه بسیار مخرب است وقوع می یابد، پس از آن شدت تكانها ضعیف می شود كه بوسیله دستگاههای زلزله سنج ثبت می شود، كه به اولی پیش لرزه و به دومی لرزه اصلی و به سومی پس لرزه می گویند. البته همه زلزله ها با پیش لرزه همراه نیستند وهمه پیش لرزه ها را نمی توان دال به وقوع زلزله دانست ، چرا كه زلزله های خفیفی رخ داده اند ولی حركات شدید بوقوع نپیوست ، در بعضی مواقع یك زلزله مخرب پیش لرزه زلزله مخرب دیگری بوده است.
گاهی در همه نواحی زمین لرزش های با نیروهای مختلف دز مدت چندین روز ، چندین هفته یا ماه رخ می دهد . لرزش هایی را كه مدت آنها طولانی است“دوره های زمین لرزه” نامیده می شود. حركات لرزه ای زمین در یك منطقه خاص تحت تاثیر عوامل متعددی قرار دارد . مهمترین عوامل از قرار زیرند:
الف ) فاصله از محل كانون زلزله: در شرایط معمولی هر چه مسافت افزایش یابد شدت لرزش ها كاهش می یابد ، اما از سوی دیگر مدت زمان لرزش زلزله همراه با افزایش فاصله زیاد می شود. برای هر10 افزایش از كانون زلزله یك یا یك و نیم ثانیه افزایش می یابد .
ب ) مشخصات خاك منطقه : مدت زمان لرزش در خاك بیشتر از مدت آن در بستر سنگی است (تقریباً 2 برابر ) همچنین حداكثر سرعت زلزله در روی بستر خاك بیشتر از بستر سنگی است .
ج ) بزرگی زلزله : هرچه مقدار انرژی آزاد شده یك زلزله بیشتر باشد مدت زمان لرزش بیشتر است.
مدت زمان یك زمین لرزه از چند ثانیه تا یكی دو دقیقه است و در همین فاصله زمانی كوتاه آثار مخربی را ایجاد می كند.
آثار زلزله
هنگامی كه زلزله اتفاق می افتد از خود آثاری به جا می گذارد ،این آثار به شرح زیر است :1- لرزش زمین وتخریب ساختمانها:
در اثر زلزله زمین به ارتعاش در می آید و هنگامی كه ارتعاشات شدید باشد ، باعث تخریب ساختمانها می گردد.میزان تخریب ساختمانها تابع كیفیت كارهای ساختمانی، تركیب خاك ، خصوصیات تكانهای زمین لرزه ، نیرو وجهت تكان می باشد. تكانهای قائمی كه در مركز بیرونی در نزدیكیهای آن مشاهده می شود، كمتر از قطار امواجی كه از مشخصات نواحی مجاور است، موجب خسارت می گردد. امواج تولید شده به شدت به ساختمانهای، بویژه دیوارهایی كه به موازات آن است آسیب می رساند. این امواج دیوارها را بالا برده و به آنها پیچ و تاب می دهد. امواجی كه تحت زاویه 45 تا55 درجه به زمین می رسند خرابیهای شدیدی معمولاًبه بار می آورد.
سرعت موج در سنگهای سخت خیلی بیشتر از سنگهای سست و نرم است. امواج در طبقات ضخیم سنگهای سست و نرم مانند آبرفتهای دره ها ضعیف می گردند و حتی ممكن است از بین بروند. اما طبقه نازكی از سنگهای سست بر روی سنگهای سخت نمی تواند لرزه ها و امواج را مستهلك كند لذا طبقه مزبور از روی سنگی كه برروی آن قرار گرفته است بطور ناگهانی جستن می كند. در این صورت میزان تخریب بیشتر از ساختمانهایی است كه روی طبقه سخت است. ساختمان سنگ نیز برروی موج می تواند بدینگونه تاثیر داشته باشد كه امواج در جهت چین ها و طبقات سریعتر از جهت عمود بر آن انتشار می یابند. معمولاً خطرناكتر ازهمه كهریزهای سنگ ، طبقات نازك آبرفتها در ته دره ها ، سپس باتلاقها ، توربزارها و در یاچه هایی كه گیاهان آن را فراگرفته اندمی باشد. خطر زمین های خشك از زمین های اشباع شده از آب كمتر است. جنس مصالح ساختمانی نیز موثر است . ساختمانهای خشتی در مقابل ساختمانهایی كه از آجر و ملاط خوب ساخته شده باشندمقاومت كمتری از دارند. اسكلت بندی، نوع مصالح ساختمانی ، طراحی ساختمان نیز از عوامل موثر در میزان تخریب ساختمان هستند.
معمولاً تخریب ساختمانها به صورتهای مختلف صورت می گیرد مثل فرو افتادن كتیبه ها ، دود كش ها ، بالكن ها ، تیغه ها تغییر شكل و فروافتادن بام پوش ها ، جابجائی تیرهای اصلی بام ، ستونها ، چدا شدن اتصالات ، ترك خوردن دیوارها بصورت افقی، عمودی ، قطری ، فروریختن راه پله ها ، بالكن ها و غیره.
تخریب ساختمانها ممكن است همراه با ایجاد حریق و آتش سوزی بر اثر انفجار لوله های گاز ، اتصالات برقی باشد.
بنابراین آثار تخریبی ساختمانها در هنگام زلزله نتیجه ارتعاشات سطح زمین و مربوط به نتایج غیر مستقیم آن است. چراكه اگر مركز زلزله در مكانهای بسیار دور از مكانهای جمعیتی اتفاق افتد هیچ تخریب و خسارتی نخواهد داشت. همه تلفات و خسارات نتیجه آثار ثانوی زلزله است یا نتیجه تخریب ساختمانها و زیر آوار ماندنها است یا حریقهای بعداز زلزله است.
2- صداهای زلزله
در اغلب موارد زلزله ها با صداهای خاصی همراه است كه ایجاد وحشت می كند البته این صداها به غیر از صدای ناشی از زلزله است. تولید صداهای زلزله بخاطر ایجاد امواج ارتعاشی است كه در اثر زلزله بوجود می آیند. صداهای زلزله در بعضی موارد شبیه رعد، صدای صفیر باد یا خمپاره ، غلغل آب جوش، انفجار گلوله های بزرگ توپ ، چرخهای قطار می باشد. صداهای زلزله گاهی جلوتر از موجهای زلزله است ولی ممن است نسبت به آن تاخیر داشته باشد. ممكن است صدای شدید زیر زمین هیچ زلزله ای را در پی نداشته باشد یا همراه زلزله ای خفیف باشد.3- نورهای زلزله
در هنگام وقوع بعضی زلزله ها آثار نورانی مختلفی از خود مثل نور افشانی آسمان، برق، جرقه های نور و امثال آن دیده شود. اگر چه پاسخ مناسبی برای آن داده نشده و یا نیافته اند همانند نورهای كه در مناطق كوهستانی و یا سطح دریا ها كه جمعیت نیست مشاهده شده است ولی به عقیده دانشمندان این نورها اثرات ثانوی زلزله است به خصوص در سطح مراكز مسكونی وشهرها.4- لرزش های دریا یا تسونامی
زمانی كه كانون زلزله در كف دریا یا نزدیك آن باشد ، امواج متعددی را در آب تولید می كند كه به نام تسونامی معروف است. این امواج به بدنه كشتی ها برخورد و موجب ارتعاش آنها می گردد. اگر تكان قائم باشد ، كشتی ناگهان بالاآمده و بعد پایین می رود و تحدبی در آب مشاهده می شود. اگر مركز بیرونی نزدیك كرانه باشد ، در هنگام نخستین تكان آب دریا عقب می رود و سپس با موجی قوی به ساحل می ریزد و موجب تخریب و زیانهای شدید می شود.5 - تغییر مشخصات آب چشمه ها
به علت وقوع زلزله معمولاً در وضع چشمه ها و چاهها تغییراتی بوجود می آید. چرا كه بر اثر ارتعاش مجاری زیررمینی آب تنگ یا گشاد ویا مسدود می گردد. چراكه هنگام زلزله طبقات زمین جابجا می گردد. ممكن است چشمه ها ی جدید ایجاد گردد یا به علت لغزش های زمین ممكن است مجاری قدیمی آب بسته شود و در جائی دیگر جاری شود یا طبقات نفوذ ناپذیری كه طبقات آبدار روی آنها قرار دارد شكاف بردارد و آب به اعماق زمین رفته و موجب خشكیدن چشمه ها گردد.دمای آب چشمه ها ممكن است براثر مخلوط شدن با چشمه های معدنی دیگر تغییر نماید چنانكه در سوئیس اتفاق افتاد.
6- ایجاد شكاف وگسل
هرنوع زلزله ای، هراندازه كم اهمیت باشد باز شكافهایی در پوسته زمین ایجادمی كند و در ناحیه مركز زلزله بیشتر مشاهده می شود. شكافها گاهی بصورت شعاعی از یك مركز می باشد اما بیشتر بی نظم بوده و در جهات مختلف پراكنده است. شكاف دردامنه كوهها در جهت دامنه و در كرانه و در طول آن ایجاد می شود. پهنای شكافها از 20سانتیمتر تا 10یا 15 متر هم مشاهده شده است و طول چند كیلومتر. این شكافها با نخستین تكانها بوجود می آید و ممكن است در تكانهای بعدی بیشتر شود.اگر شكافها از آبرفتهای كف دره یا دشت عبور كند در عمقی از این آبرفت آب وجود داشته باشد با خود گل و گاهی گازهایی را كه در هوا مشتعل می گردد، خارج می شود.
7- زمین لغزش
این پدیده عمدتاً توسط زلزله ایجاد می شود و در اثر آن حجم بزرگی از خاك و سنگ در مناطق دارای شیب تند به سمت پائین حركت می كند البته بعضی از آنها ناشی از اشباع منطقه از آب می باشد. این پدیده می تواند خطرات زیادی مثل مدفون نمودن روستاها یا شهرها زیر خروارها خاك و سنگ ایجاد نماید. در بعضی مناطق زمین لرزه منجر به فرونشستن زمین به عمق 60 متر هم شده است. سنگریزش هم گاهی وقتها ناشی از زلزله است.8- آبگونگی یا روانگرایی
اگر در عمق كمتر از 8 متری سطح زمین خاك از ماسه های یكدست سستی كه از آب اشباع است تشكیل شده باشد، ممكن است در اثر زلزله شدید رفتار این خاك مانند رفتار یك سیال باشد. یعنی خاك بصورت فوران و جوشش گل و ماسه در سطح زمین پدیدار می گردد، در نتیجه اگر ساختمانی بر روی این زمین واقع باشد، فرو می ریزد.رویداد زلزله در شهرهای بزرگ مثل تهران می تواند یك تراژدی غم انگیز ایجاد نماید كه خاطره این تراژدی برای سالها در اذهان باقی بماند. زیرا زلزله می تواند تاسیسات حیاتی مهم مانند بیمارستانها مراكز آتشفشانی، امداد و غیره را به خطر اندازد و یا منجر به به قطع برق ، آب، تلفن، گاز و یا ویرانی ساختمانها، راهها، خیابانها و بسته شدن آنها شود. كه خود این عوامل می تواند خسارات اقتصادی، اجتماعی، روانی مهلكی ایجاد نماید.
چند عامل وجود دارد كه شهرها را در مقابل زلزله آسیب پذیر می نماید. نوع ساختمانها و مصالح و فرم و اسكلت بندی بكاررفته درآنها، نوع جنس و ساختمان زمین زیر شهر، تراكم جمعیت شهر. درعوض وجود عواملی می تواند خطرات و خسارات ناشی از زلزله را كاهش دهد مثل پاركها ، فضاهای باز ، وجود مراكز امدادی مناسب ، بیمارستانها ، آتش نشانیها ، شبكه های حمل وارتباطی مناسب، همكاری مناسب بین مردم و آموزشهای لازم قبل از زلزله. استفاده مناسب از مراكز امدادی ، آموزشی ، تفریحی برای اسكان زلزله زدگان.
پیشگیری ازخطرات زلزله
اگر چه برای پیش بینی زلزله دانشمندان متخصص با مشكل مواجهه اند و یا پیش بینی ها در اكثر موارد با موفقیت همراه نبوده است. ولی امكان كنترل و كاهش خسارات و خطرات ناشی از زلزله و حوادث طبیعی می تواند با استفاده از دانش و تكنیك و بكارگیری تكنولوژی و مصالح ساختمانی مناسب و با طراحی بهینه شهرها و نقشه منازل مسكونی، كارخانه ها، مراكز آموزشی ساخت پل ها و غیره از خطرات ناشی از زلزله ها و حوادث دیگر جلوگیری كند.در حوادث طبیعی مثل زلزله معمولاََ بیشترین خسارات و خطرات وتلفات جانی بعد از وقوع زلزله اتفاق می افتد، كه می توان با كسب آمادگیهای لازم و آموزش های مناسب چه در رعایت موارد بهداشتی و امدادرسانی ، كنترل هیجانات ، بوجود آوردن امكانات لازم در انبارهای مطمئن، آتش نشانیها و دیگر مراكز امداد رسانی می توان جلوی خطرات راگرفت. در هرحال پیشگیری یك راه درمان است و هدف پیشگیری در حقیقت كاستن از تلفات جانی و خسارات مالی است.
آمادگیهای زلزله
همانطوركه قبلاً ذكر شد پیش بینی زلزله ها برای جلوگیری ازخسارات وتلفات اجتماعی و جانی واقتصادی به جز در موارد محدودی با قرین موفقیت نبوده است. اما در كشورهای صاحب نام و پیشرفته با ایجاد آمادگیهای لازم و آموزشهای مناسب مردم خود توانسته اند از میزان تلفات جانی و مالی بطور قابل توجهی كاهش داده اند. چنانكه در ژاپن كه كشور زلزله ها است در این امر موفقیت های زیادی داشته اند. لذا باید مردم را در زمینه های زیر آموزش داد.الف ) آمادگیهای قبل اززلزله
در این زمینه لازم است مردم بدانند كه محل خواب خودرا دور از پنجره ها، قابهای عكس، اشیاء بزرگ مثل یخچال و كمد، اشیاء آویخته تعیین كنند. محكم كردن اشیاء آویزان و متحرك نگهداری اشیاء در طبقات پایین كمدها. قرار دادن اشیاء شكستنی درجای امن. موادی كه زود آتش می گیرند در جای امن قرار دهند و از قرار دادن در نزدیك مراكزحرارتی خودداری كنند. راههای خروج محل كار و زندگی خودرا شناسایی كنند. محل های رفت و آمد را از وسایل دست و پا گیر و مزاحم تخلیه نمایند. وسایل امدادی مثل كپسول آتش نشانی و كمك رسانی را تهیه و طرز استفـاده از آن را بدانند. جعبه كمك های اولیه را تهیه نمایند و موارد دیگر.فراگیری مسائلی ازاین قبیل نیاز به آموزش توسط رسانه های جمعی به خصوص تلویزیون و روزنامه ها دارد و یا توسط مدارس. همینگونه مسئولین شهرهای در خطر باید مكانهای بهداشتی ـ درمانی ، آتش نشانی، امدادرسانی و هر مكان دیگری كه در ارتباط با شهروجان انسانها است باید به اندازه كافی توسعه دهند و امكانات لازم برای هر مركز را تهیه نمایند. چرا كه وجود مراكز مجهز می تواند بعد از زلزله در خدمات رسانی مناسب را برای آسیب دیدگان ارائه دهد. ضمن آنكه به نكات فنی وطراحی ساختمانهای فوق باید توجه نمود.
ب ) هنگام زلزله
در هنگام زلزله رعایت نكاتی لازم است كه آموزش آنها می تواند در كاهش صدمات موثر واقع شود. ازجمله این موارد به قرار زیر است :اینكه مردم آرامش خودرا حفظ نمایند. در كجا و چه موقعیتهای پناه گیرند از كجا و كدام موقعیتها دوری گزینند. در مراكز عمومی مثل مدارس چگونه پناه گیرند. در فضاهای باز و بسته چه رفتاری را انجام دهند و مناسبترین رفتار در مقابل زلزله را اتخاذ نمایند. چگونه به افراد نیازمند مثل كودكان و سالمندان كمك نمایند.
ج ) بعد از زلزله
مردم باید بیاموزند بهترین رفتار بعد از زلزله كدام است . یافتن مجروحان و كمك به سالمندان را باید بدانند.سازمانهای مسئول بهداشت محیطی شهرها لازم است وظایف خود را بدانند و به نحو احسن انجام دهند. وظایفی مثل گندزدایی آبهای مصرفی، شناسایی محل های نشت های فاضلاب ، مبارزه با حشرات موذی و اقل بیماریهای واگیردار، مبارزه با موشها و جوندگان ، جدانمودن بیمارانی كه مثل گال یا بیماریها مسری دارند، ضد عفونی نمودن پوشاك و پتوهای آسیب دیدگان، احداث دستشویهای بهداشتی موقتی وغیره ... كه سازمانهای مسئول باید به نحوی از عهده ان برآیند. سازمانهای آتش نشانی ضمن اینكه باید از قبل به تعداد لازم در سطح شهر وجود داشته باشند باید به سرعت بتوانند كمكهای لازم به نیاز مندان را ارائه دهند و از ایجاد حریق احتمالی جلوگیری نمایند.
تاریخ زلزله های بزرگ ایران
ایران كشوری لرزه خیز است. ایران بر روی یكی از دو كمربند بزرگ لرزه خیزی جهان موسوم به «آلپا» قرار دارد و هر از گاهی زمین لرزه های بزرگی در آن بوقوع می پیوندد.از سال 1340 تاكنون زمین لرزه های مختلف و در مواقعی ویران كننده مناطق مختلف كشور را با خسارات و تلفات سنگینی روبه رو كرده است كه آخرین آنها، زمین لرزه صبح روز جمعه شهرستان بم می باشد.
آخرین زمین لرزه در ایران كه در سال 79 و در دو استان زنجان و قزوین با قدرت 2/5 در مقیاس ریشتر به وقوع پیوست، مناطق طارم، خدابنده، ابهر، خرمدره و سلطانیه و همچنین بویین زهرا را لرزاند و خسارت ها و تلفاتی به بار آورد. بیش از 500 نفر بر اثر وقوع این زمین لرزه كشته شدند.
بزرگترین زمین لرزه ای كه در سالهای اخیر در ایران به وقوع پیوست مربوط به 31 خرداد 1369 در استانهای گیلان و زنجان با قدرت هفت و سه دهم در مقیاس ریشتر بود. این زمین لرزه بیش از 40 هزار كشته برجای گذاشت كه خونبارترین زمین لرزه در ایران به حساب می آید. این زلزله در عرض چند ثانیه حدود و هزار و 100 كیلومتر مربع كه 27 شهر و 1871 روستا را در برمی گرفت، ویران كرد. این در حالی است كه دیگر كشورهای منطقه مانند، تركیه، سوریه، ارمنستان و یا افغانستان نیز به دلیل قرار گرفتن در این خط زلزله با تعداد بیشماری از این قبیل زمین لرزه ها رو به رو هستند. دانشمندان گفته‌اند كه دلیل این پدیده در بستر اقیانوسها كه نشانه های حركت شبه قاره هند به سمت قاره های آسیا و اروپا را آشكار می سازد، نهفته است.
قاره هند از 30 میلیون سال گذشته با سرعتی معادل 10 سانتی متر در سال به سمت قاره های اروپا و آسیا حركت كرده است و در زمان حاضر این سرعت به پنج سانتی متر در سال كاهش پیدا كرده است. فهرستی از زمان و میزان قربانیان زمین لرزه های به وقوع پیوسته در ایران در ذیل به طور خلاصه ارائه می شود :
- آوریل سال 1960 (فروردین / اردیبهشت 1339) 450 تن در شهر لار، واقع در جنوب كشور كشته شدند.
- سپتامبر 1962 (شهریور / مهر 1341) 11 هزار تن كشته و 200 روستا در غرب تهران ویران شد.
- اوت 1968 (مرداد / شهریور 1347) حدود 10 هزار تن در استان خراسان جان سپردند.
- آوریل 1972 (فروردین / اردیبهشت 1351) پنج هزار و 44 تن در جنوب كشور كشته شدند.
- آوریل 1977 (فروردین / اردیبهشت 1356) حدود 900 تن در منطقه اصفهان جان باختند.
- سپتامبر 1978 ((شهریور / مهر 1357) 25 هزار تن در شرق ایران كشته شدند.
- نوامبر 1979 (آبان / آذر 1358) 600 تن در شمال شرقی ایران جان سپردند.
- ژوئن 1981 (خرداد / تیر 1360)، یكهزار و 28 تن در استان كرمان كشته شدند.
- ژوئیه 1981 (تیر/ مرداد 1360) یكهزار و 300 تن در استان كرمان جان باختند.
- 21 ژوئن 1990 (31 خرداد 1369) حدود 40 هزار تن در شهر رودبار در شمال كشور در اثر سنگین ترین زمین لرزه كشته شدند.
- 28 فوریه 1997 (10 اسفند 1375) حدود یك هزار و 100 تن در اردبیل كشته شدند، بزرگی آن زمین لرزه، 5/5 درجه در مقیاس ریشتر بود.
- 10 مه 1997 (20 اردیبهشت 1375) یكهزار و 613 تن در بیرجند بر اثر زمین لرزه با بزرگی 1/7 درجه در مقیاس ریشتر، جان باختند.
به گفته كارشناسان امور شهری مقاوم سازی ساختمانها و تقویت سازه های ساختمانی در امور شهرسازی و احداث بنا در شهرها و استفاده مناسب از تحقیقات در حوزه زمین شناسی و اقلیمی اساسی از جمله مولفه های بسیار مهمی است كه در كاهش خسارت و تلفات زمین لرزه هایی از این دست می تواند نقش مهمی داشته باشد. این واقعیت كه ایران در كمربند زلزله جهانی قرار دارد و استفاده از تجربیات دیگر كشورهای زلزله خیز و موفق در ساماندهی به امور شهری و مقاوم سازی شهرها در مناطق زلزله خیز بیش از گذشته احساس می شود.
نتیجه گیری
زلزله از پدیده های طبیعی است كه در اثر جابجا و شكسته شدن ناگهانی سنگهای درون زمین اتفاق می افتد. این پدیده اگر در مراكز جمعیتی اتفاق افتد از بلایای طبیعی محسوب می شود كه انسان در مقابل آن عاجز می ماند.گشور ما جزء مناطق لرزه خیز دنیا حسوب می شود و خطر زلزله ما را تهدید می كند. شهر تهران كه مركز سیاسی و اداری ایران با جمعیت زیاد و تراكم بالا همراه با ساختمانهای اداری- اقتصادی- مسكونی در كمربند زلزله خیز آلپ- هیمالیا با زلزله های شدید و خطرناك واقع است.
پیش بینی زلزله حتی در كشورهای پیشرفته وصاحب دانش و فن لازم بسیار ضعیف می باشد. لذا همیشه زمین لرزه های با شدت بالا تلفات جانی و مالی فراوانی بهمراه دارد. برای كاستن از میزان خسارات وتلفات زیاد ناشی از زلزله باید قبل از وقوع آن پیشگیری های لازم را مورد توجه واقع شود. برای پیشگیری ازخطرات زلزله هركدام از مسئولین و مردم باید اقدامات لازم را انجام دهند. ازجمله این اقدامات می توان به موارد زیر اشاره نمود :
1- شناسایی مناطق زلزله خیز و تهیه نقشه های پهنه بندی خطر زلزله توسط دستگاههای مسئول
2- رعایت نكات فنی در ساخت وسازهای شهری ونظارت موثر ومفید بر ساخت وسازها نظیر ساختمانهای اداری، عمومی، مسكونی و شهر سازی.
3- آموزش مداوم شهروندان با زلزله و راههای گریزازومقابله با خطرات آن توسط رسانه های عمومی و مراكز آموزشی.
4- آماده بودن قبل ازوقوع زلزله نظیرمهیا نمودن امكانات دارویی، بهداشتی، مراكز امدادی، آتش نشانی، بیمارستانی و تجهیز نمودن این مراكز و دیگر سازمانهای مسئول، تا درهنگام زلزله بتوان به نیازمندان كمك نمود.
5- شناسایی ساختمانهای عمومی و مسكونی غیر فنی ونا مقاوم موجود واستحكام بخشی و تجهیز آنها درمقابل زلزله.
منابع و ماخذ:
1. آمادگی در برابر زلزله، كتاب راهنمای معلم سال سوم را هنمایی
2. آموزش همگانی برای مقابله با خطرات زلزله ، موسسه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله
3. آیزاك، آسیموف، زمین لرزه
4. احمدی ، محمد مهدی- ناظر، محمد حسین ـ رضایی پناه، نادیا ـ خطرات زلزله را كاهش دهیم، موسسه بین المللی زلزله شناسی ومهندسی زلزله
5. امبرسز نیكلاس ـ ملویل چارلز ، تاریخ زمین لرزه های ایران ، ترجمه ابوالحسن رده ، انتشارات آگاه
6. اوبروچف، مبانی زمین شناسی، ترجمه عبدالكریم قریب، انتشارات خوارزمی
7. تهرانی ، خسرو - زمین شناسی ایران - دانشگاه پیام نور ، 1377.
8. جورج گاموف، سرگذشت زمین،ترجمه محمود بهزاد، سازمان انتشارات انقلاب اسلامی
9. درویش زاده ، علی - زمین شناسی ایران - انتشارات امیرکبیر ، 1380.
10. رشد آموزش راهنمایی تحصیلی ویژه نامه زلزله ، شماره 18 ، پاییز 1377
11. شادی طلب ژاله، بررسی آسیب پذیری شهر تهران دربرابر زلزله ، موسسه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله
12. شفیعی ، سیروس ـ مدنی احمد ، زمین شناسی عمومی ، دانشگاه صنعتی امیركبیر
13. صداقت محمود ، زمین شناسی برای جغرافیا ، انتشارات پیام نور
14. كلود آلگر ، نا آرامیهای زمین ،ترجمه علی درویش زاده ، دانشگاه تهران
15. معتمد احمد، زمین شناسی عمومی ، انتشارات دانشگاه تهران ،
16. معماریان ، حسین - زمین شناسی مهندسی و ژئوتکنیک - انتشارات دانشگاه تهران ، 1381.
17. معماریان ، حسین - فرایندهای درونی تغییر دهنده زمین ( 1و2 ) انتشارات دانشگاه آزاد ایران، 1358
