گفتگو با دكتر علي‌اكبر سلطان‌زاده متخصص مغز و اعصاب
آقاي دكتر! عارضه‌اي كه از آن با عنوان خون‌ريزي مغزي در كودكان ياد مي‌كنيم، به چه دليل به وجود مي‌آيد؟
به‌طوركلي، خون‌ريزي‌هاي مغزي ممكن است به 2 صورت اصلي مشاهده شوند؛ يكي خون‌ريزي‌هاي مغزي حاد و ديگري خون‌ريزي‌هاي مغزي مزمن. خون‌ريزي‌هاي مغزي مزمن در بيشتر موارد در افراد مسن اتفاق مي‌افتد و ميزان آن بين افراد مسن با افزايش سن بيشتر مي‌شود. خون‌ريزي‌هاي مغزي حاد مختص رده سني خاص نيست و در هر سني ممكن است رخ دهد. خون‌ريزي نوع حاد معمولا در فضاهاي خاصي از جمجمه اتفاق مي‌افتد. به‌عنوان مثال اگر خون‌ريزي اپيدورال باشد يعني در فضاي بين سخت شامه و استخوان مغز به وجود بيايد، چون منشا شرياني (سرخرگي) دارد، با هر ضربان (قلب) خون بيشتري وارد اين فضا مي‌شود. چون خوني كه وارد فضاي جمجمه مي‌شود، مدام در حال افزايش است و راه خروجي نيز از اين فضا ندارد، به مغز فشار مي‌آورد و آن را به سمت پايين فشار مي‌دهد. در اثر اين فشار مراكز حياتي در مغز، تحت تاثير قرار مي‌گيرند و در عرض مدت كوتاهي فرد از بين مي‌رود.
اين خون‌ريزي در كودكان به چه دليلي مي‌تواند بروز كند؟
خون‌ريزي‌هاي مغزي در اغلب موارد يا به صورت پاره‌شدن يك رگ به شكل مادرزادي است يا در اثر ضربه به وجود مي‌آيد. خون‌ريزي‌هاي اپيدورال كه منشا شرياني دارند بيشتر بر اثر ضربات وارد شده به سر به وجود مي‌آيند و بايد سريعا در مورد آن، اقدامات پزشكي انجام شود تا فرد دچار عوارض بعدي و مرگ نشود.
در صورت خون‌ريزي مغزي در اثر ضربه، فرد چه علايمي را نشان مي‌دهد؟
معمولا افراد بعد از ضربه دچار يك نوع حالت گيجي و منگي مي‌شوند ولي آن را طبيعي قلمداد مي‌كنند و جدي نمي‌گيرند. افراد در اين حالت به تدريج علايم بيشتري بروز مي‌كند و حال عمومي كم‌كم بد مي‌شود. افراد در صورت خون‌ريزي مغزي به تدريج حافظه خود را از دست مي‌دهند، در تكلم خود دچار اشكال مي‌شوند و اين روند تا جايي پيش مي‌روند كه حالت اغما پيدا كند. وقتي اين حالت به وجود مي‌آيد ديگر براي امدادرساني كمي دير شده است. به همين دليل بعد از ضربه، مصدوم بايد تحت‌نظر باشد تا در صورت بروز علايم بتوان اقدام‌هاي پزشكي را براي او انجام داد. در صورتي كه حال عمومي فرد به سمت وخيم شدن برود، بايد سريعا مصدوم سي‌تي‌اسكن انجام گيرد و مغز باز شود.
همراهان كودك صدمه‌ديده، چطور مي‌توانند از عارضه وي مطلع شوند؟
دو مورد از نكاتي كه در اين زمينه بسيار كاربردي و مفيد است، بررسي مردمك چشم كودك و نيز كنترل وضع هوشياري اوست. همراهان كودك مي‌توانند به تناوب از او پرسش‌هايي را بپرسند و از كودك بخواهند كه به آنها جواب دهد. در صورتي كه كودك دچار خون‌ريزي مغزي شده باشد، به مرور هوشياري خود را از دست مي‌دهد و به سوالاتي كه قبلا به آنها پاسخ كامل مي‌داده (مانند نشاني محل سكونت) به صورت نيمه‌كاره پاسخ مي‌دهد.
اين تصور كه كودكان بيشتر در معرض ضربه و خون‌ريزي‌هاي مغزي هستند، صحيح است؟
نه؛ شايد اين تصور به اين دليل باشد كه جثه كودكان نسبت به بزرگسالان كوچك‌تر و نحيف‌تر است. ولي حقيقت اين است كه كودكان در برابر ضربه‌هايي كه به جمجمه آنها وارد مي‌شود، بسيار مقاوم‌تر از بزرگسالان هستند. اين‌طور مي‌توان گفت كه مقاومت كودكان به دليل انعطاف بيشتر مغز آنها بيشتر است. رگ‌هاي مغزي آنها مانند يك شاخه درخت در بهار مي‌ماند كه در برابر خم شدن انعطاف‌پذير و در برابر شكستن بسيار مقاوم است. ولي همين شاخه در فصل زمستان با كوچك‌ترين تغيير حالت مي‌شكند و به همين دليل بعضي مواقع مي‌شنويم كه كودكي كه از ارتفاع زياد به زمين افتاده، دچار آسيب مغزي نمي‌شود.
كودكان بيشتر ساعت‌هاي روز در مدارس هستند. در اين محيط چطور مي‌توان آسيب‌هاي مغزي را كنترل كرد؟
اگر كودكي در مدرسه دچار ضربه سر شد بايد حتما تحت‌نظارت قرار گيرد. با او صحبت شود. بروز حالت‌هاي منگي، خواب‌آلودگي و استفراغ بعد از وارد آمدن ضربه يكي از نشانه‌هايي است كه بايد آن را مورد توجه قرار داد. كودك در اين مواقع بايد به سرعت به بيمارستان منتقل شود تا مورد معاينه بيشتر قرار گيرد. البته والدين بايد توجه داشته باشند كه در برخي موارد، خون‌ريزي ممكن است به سرعت اتفاق نيفتد و علايم خون‌ريزي مغزي با فاصله بيشتري از وارد شدن ضربه به سر كودك بروز كند.
اقدام اوليه‌اي كه والدين پيش از رساندن كودك به بيمارستان مي‌توانند انجام دهند، چيست؟
در منزل اقدام خاصي براي خون‌ريزي‌هاي مغزي نمي‌توان انجام داد و بايد كودك سريعا به بيمارستان منتقل شود. فقط نبايد سر خود به او چيزي خورانده شود. متاسفانه در برخي موارد ديده مي‌شود كه هنگام مراجعه فردي كه دچار ضربه مغزي و خون‌ريزي شده به او سرم قندي تزريق مي‌شود كه اين كار ورم مغز را زياد مي‌كند و براي كودك زيان‌بار است.
منبع:www.salamat.com
