قاتل خاموش
مسموميت با مونوكسيد كربن؛ علل و راه‌حل
براساس گزارش رسمي پزشكي قانوني كشور، در تمام ماه‌هاي سال شاهد تلفات انساني تعدادي از هموطنان‌مان در اثر مسموميت با گاز مونواكسيدكربن هستيم اما آمار حوادث و تلفات با افزايش برودت هوا به شدت افزايش مي‌يابد. در سال‌هاي گذشته نزديك به 70درصد مرگ‌هاي خاموش در 5 ماه پاياني سال يعني با متوسط روزانه 4، 5 نفر رخ داده است. ميزان متوسط تلفات انساني در كشور به 9 نفر در روز نيز رسيده است (دي ماه 86) و بالاترين آمار شهر تهران نيز در 22 دي ماه 86 با 10 مورد تلفات انساني و 22 نفر نجات‌يافته گزارش شده است. در گزارش اخير سازمان هواشناسي، تكرار سرماي شديد در ماه‌هاي پاياني سال جاري مشابه سال 86 پيش‌بيني شده است كه هم‌اكنون در آبان ماه شاهد آن هستيم و نگراني بابت رشد آمار مرگ خاموش نيز بسيار جدي است. براي پيشگيري از اين حوادث كه يك فاجعه ملي محسوب مي‌شود نيازمند همراهي و مساعدت همه كارشناسان، مسوولان و دست‌اندركاران در هر بخش و سازماني و حتي جامعه پزشكي هستيم.
براساس نظرات كارشناسان مرتبط با پرونده‌هاي گازگرفتگي، بسياري از كساني كه دچار گازگرفتگي مي‌شوند علايم گازگرفتگي را در روزها و ماه‌هاي قبل از حادثه که به فوتشان منجر شده به اطرافيان خود اعلام كرده‌اند. بخشي از اين افراد بابت سردرد و سرگيجه‌هاي موردي اما مكرر و حتي چند ساله به پزشك مراجعه كرده‌اند اما در غالب موارد به دليل نداشتن علايم بيماري خاص مانند سرماخوردگي يا حساسيت، علت اصلي سردرد و سرگيجه آنها تشخيص داده نشده است و بعضا شايد به علت اصرار بيمار، برخي قرص‌ها و داروهاي معمولي تجويز شده باشد. برخي از افراد نيز به تشخيص خودشان از داروهاي معمول پرمصرف، استفاده كرده‌اند. در هر دو گروه، بيماران متوجه رفع سردرد خود شده‌اند اما علت سردردهاي خفيف و موردي همچنان نامشخص مانده است و تصور آنها از اينكه قرص و داروي مصرف شده علت رفع مشكل آنها بوده غلط است. علت اصلي رفع سردرد و سرگيجه اين افراد، خروج آنها از محيط آلوده به گاز بسيار خطرناك و كشنده مونواكسيدكربن بوده است نه داروهاي مصرف شده!
از اين رو از پزشكان محترم درخواست مي‌شود در مواجهه با بيماران مراجعه‌كننده كه از سردرد و سرگيجه موردي و مكرر مي‌نالند و نشانه‌اي از سرماخوردگي يا ديگر بيماري‌هاي مرتبط ندارند، احتمال اينكه بيمار در معرض گاز مونواکسيدکربن است را مد نظر قرار دهند و به بيمار خود يادآوري کنند و هشدار دهند كه از عدم انتشار گاز مونواکسيدکربن در محل زندگي يا كار خود مطمئن شوند. با توجه به اينكه نظر پزشكان محترم براي بيماران حجت است، هشدار آنها مي‌تواند مردم را نسبت به تهديد و خطر جدي گازگرفتگي آگاه کند تا بيش از پيش مراقب سلامت خود و اعضاي خانواده‌شان باشند و هشدارهاي ايمني را جدي بگيرند.
مسموميت با مونواکسيدکربن
نحوه توليد گاز مونواکسيدکربن
توجه به اين نكته ضروري است كه براساس گزارش‌هاي رسمي سازمان آتش‌نشاني تهران، نقص فني سيستم يا وسيله مورد استفاده سهم جزيي در حوادث دارند و ريشه اصلي بروز حوادث، اشتباهات انساني و مشكلات اساسي موجود در دودكش ساختمان‌ها و تهويه هوا در آنهاست كه با آموزش و اطلاع‌رساني صحيح مي‌توان از بخش قابل‌توجهي از آنها جلوگيري كرد. نصب و به كارگيري غيرايمن و غيرمجاز وسايل حرارتي، استفاده از سرويس‌كاران و تعميركاران غيرمجاز براي نصب و سرويس وسايل مورد نظر و عدم توجه به اهميت و حساسيت دودكش‌ها و كاركرد صحيح آنها به ويژه در شروع فصل سرما از مهم‌ترين اشتباهات رايج انساني است كه در ادامه به برخي نكته‌ها و توصيه‌هاي ايمني اشاره خواهد شد.
عوارض ناشي از استنشاق گاز مونواکسيدکربن
اگر گاز مونواکسيدکربن همراه هوا وارد دستگاه تنفسي انسان شود، با شدت 200 برابر بيشتر از اكسيژن با هموگلوبين تركيب مي‌شود و تركيبي پايدار به نام كربوكسي هموگلوبين ايجاد مي‌کند و بديهي است كه در اين صورت بافت‌هاي بدن دچار كمبود اكسيژن خواهند شد. هرگاه تركيب كربوكسي هموگلوبين خون تا حدود 10درصد برسد، علايم قابل‌توجهي در بدن مشاهده نمي‌شود. چنانچه 20 تا 30 درصد از هموگلوبين خون با كربوكسي هموگلوبين تركيب شود، باعث بروز تنگي‌نفس و سردرد ملايم مي‌شود. غلظت 30 تا 50 درصد موجب سردرد شديد، گيجي رواني، سرگيجه، سستي و آسيب به بينايي و شنوايي مي‌شود. در غلظت 50 تا 60 درصد، عدم هوشياري بروز مي‌كند كه 30 دقيقه تداوم باعث مرگ مي‌شود. غلظت 80 درصد و بيشتر كربوكسي هموگلوبين در خون، بلافاصله مرگ انسان را درپي‌خواهدداشت.
گاهي منواكسيدکربن با دي‌اكسيدكربن با فرمول CO2 اشتباه گرفته مي‌شود. لازم است بدانيد دي‌اكسيدكربن خطرناك و كشنده نيست بلكه مونواکسيدکربن يعني CO كشنده است.
همکاري براي پيشگيري از رشد آمار
اميد است با همراهي و مساعدت همه سازمان‌ها، ارگان‌ها، نهادها، رسانه‌ها و تشكل‌هاي علاقه‌مند، متعهد و دلسوز و از جمله پزشكان محترم بتوانيم با اطلاع‌رساني و توانمندسازي مردم، از مرگ دلخراش هموطنان‌مان جلوگيري كنيم و مانع رشد آمار مرگ خاموش در سال جاري شويم كه اين مهم براساس آموزه‌هاي ديني‌مان، ارزش بسيار بالايي نزد خداوند خواهد داشت.
بيشتر بخوانيد
مسموميت با مونواكسيد كربن از پيشگيري تا درمان
• احساس فشار در سر، سوزش در چشم
• ضربان نامنظم قلب، سرخ شدن لب‌ها، بزرگ شدن مردمك چشم
• احساس گيجي، سردرگمي و عدم تشخيص آشكار
• ضعف، كسالت و خواب‌آلودگي،
• حالت تهوع و استفراغ
• تشنج، كما
كمك‌هاي اوليه
• خاموش كردن وسايل و سيستم‌هاي حرارتي مورد استفاده در ساختمان
• تماس فوري با آتش‌نشاني يا اورژانس
محدوده خطر و علايم مسموميت با گاز مونواکسيدکربن
|
مقدار گاز CO در هواي تنفسي (PPM ) |
مدت تماس |
اثرات |
|
50 |
8 تا 12 ساعت |
اختلالات عصبي |
|
200 |
2 تا 3 ساعت |
سردرد خفيف |
|
400 |
2 تا 3 ساعت |
سردرد كلي |
|
800 |
45 دقيقه |
تهوع و تشنج |
|
2 تا 3 ساعت |
بيهوشي و مرگ |
|
|
1600 |
20 دقيقه |
سردرد،سرگيجه و تهوع شديد |
|
1 ساعت |
مرگ |
|
|
3200 |
5 تا 10 دقيقه |
سردرد، سرگيجه، تهوع و تشنج |
|
30 دقيقه |
مرگ |
|
|
6400 |
1 تا 2 دقيقه |
سردرد، سرگيجه، تهوع و تشنج |
|
10 تا 15 دقيقه |
مرگ |
پيشگيري از مسموميت
• اطمينان از نبودن درز روي ديوارهايي كه مسير عبور دودكش‌ها هستند به ويژه در اتاق‌هاي خواب، چون در برخي از حوادث شاهد نشت گاز مونواکسيدکربن از درزهاي مورد اشاره به داخل واحد مسكوني هستيم.
• اطمينان از طول عمودي مناسب براي دودكش‌هاي با مكش طبيعي و داشتن كلاهك H در پشت بام
• اطمينان از عدم نشت گاز حاصل از احتراق موتورخانه‌ها از طريق مشاعات و مسيرهاي ورود هوا به داخل واحد مسكوني
• اطمينان از ورود مستمر هواي تازه به محل سكونت و نبستن تمام روزنه‌ها و درزهاي در و پنجره‌ها،
• استفاده از وسايل حرارتي مطابق دستورالعمل سازنده و استفاده از خدمات سرويس‌كاران مجاز شركت‌ها
• اطمينان از كاركرد صحيح وسيله حرارتي و عملكرد صحيح دودكش در زمان كاركرد محصول به صورت مستمر
• عدم استفاده از وسايل گرمايشي در فضاي بدون تهويه (حمام، رختكن، سونا و جكوزي)
• عدم استفاده از بخاري بدون دودكش در اتاق خواب و ديگر فضاهاي بدون تهويه
• عدم استفاده از فر و اجاق‌هاي خوراك‌پزي براي گرمايش محيط
• استفاده از وسايل و سيستم‌هاي گرمايشي نوين و ايمن با نظر كارشناسان شركت‌ها مطابق با شرايط محل موردنظر
• استفاده از دستگاه‌هاي حسگر و هشداردهنده گاز مونواکسيدکربن
|
شناسنامه مونواکسيدکربن |
|||
|
فرمول |
CO |
||
|
ويژگي |
گاز بي‌رنگ، بي‌طعم و بي‌بو |
||
|
حد طبيعي در هوا |
01/0 تا 2/0 ppm |
||
|
حد طبيعي در مناطق شهري |
كمتر از 17 ppm |
||
|
ميزان گزارش شده در برخي مناطق تهران |
بعضا50 ppm و بيشتر |
||
|
ميل تركيبي با هموگلوبين خون
|
200 برابر بيشتر از اكسيژن |
||
|
حاصل تركيب آن با هموگلوبين |
كربوكسي هموگلوبين |
||
/ج
