سيگار، پيپ يا قليان؟

گفتگو با دکتر محمدرضا معدني
سرطان ريه يكي از شناخته‌شده‌ترين و خطرناک‌ترين سرطان‌هاست که سالانه تعداد زيادي از مردم به آن مبتلا مي‌شوند. از طرفي، اين سرطان با مصرف دخانيات ارتباط تنگاتنگي دارد؛ به طوري که تقريبا80 درصد موارد سرطان ريه به استعمال قليان، پيپ و سيگار مرتبط است. اما ممکن است اين سوال برايتان پيش بيايد که کدام يک از اين محصولات دخاني خطرناک‌ترند و احتمال ابتلا به اين سرطان را بيشتر مي‌کنند؟ براي پاسخ به اين سوال، گفت‌وگوي ما را با دکتر محمدرضا معدني، معاون اجرايي جمعيت مبارزه با استعمال دخانيات ايران، بخوانيد.

آقاي دکتر! تاريخچه استعمال دخانيات به چه زماني برمي‌گردد؟
 

مصرف مواد دخاني در دنيا بالغ بر 2 هزار سال قدمت دارد و در طول اين مدت هم دستخوش تحولات زيادي شده است. نخستين‌بار بوميان قاره آمريكا در دوران باستان به خواص گياه تنباكو پي بردند. كريستف كلمب و همراهانش در سال 1492 ميلادي به جزيره‌اي بين آمريكاي شمالي و جنوبي رسيدند و متوجه شدند كه افراد بومي اين منطقه گياهي عجيب را روي آتش ريخته و دود آن را داخل ريه‌هاي خود فرو مي‌برند. كريستف كلمب به تصور اينکه اين گياه، ماده‌اي جادويي دارد، هنگام بازگشت مقداري از برگ‌ها و دانه‌هاي آن گياه را با خود به اسپانيا برد و به اين ترتيب توتون به اروپا راه يافت و مردم اروپا اين گياه را توباكو ناميدند كه در ايران به تنباكو معروف است. توتون كه در سال 1605 ميلادي در عثماني، مصر و هند شناخته شده بود، توسط پرتغالي‌ها وارد ايران شد. اگر چه برخي بر اين باورند كه توتون نخستين‌بار در سال 1590 ميلادي وارد ايران شده است اما بررسي اسناد تاريخي‌ نشان مي‌دهد مصرف دخانيات در زمان شاه‌عباس در ايران رواج پيدا كرد.

ظاهرا سيگار پرمصرف‌ترين محصول دخاني در سراسر دنياست. همين‌طور است؟
 

بله؛ سيگار جزو يکي از مهلک‌ترين محصولات اعتيادآور ساخته دست بشر است و از برگ کاغذ، فيلتر، توتون و اسانس و مواد نگهدارنده ساخته مي‌شود. در اين بين بايد گفت که خطر اصلي را دود ناشي از استعمال اين ترکيب ايجاد مي‌کند.

منظورتان از خطر جدي چيست؟
 

ببينيد؛ دود سيگار داراي دو جريان اصلي و كناري است. جريان اصلي هنگام پك زدن وارد دهان و ريه مي‌شود و جريان كناري در فاصله پك زدن‌ها از انتهاي سيگار و هنگام بازدم وارد محيط و سپس ريه مي‌شود كه اين دود از 4 هزار ماده مختلف با آثار آنتي‌ژني، جهش‌زايي، سرطان‌زايي، دارويي و... تشكيل شده است. در عين حال، دود سيگار شامل 2 بخش ذره‌اي و گازي است. بخش گازي 85 درصد دود سيگار را تشكيل مي‌دهد و اكسيژن، نيتروژن و مونواكسيدكربن اجزاي اصلي آن هستند. مونواكسيدكربن ميل تركيب زيادي با هموگلوبين خون دارد و در رقابت با اكسيژن براي تركيب با هموگلوبين پيروز مي‌شود. در نتيجه انتقال اكسيژن به بافت‌هاي بدن كاهش مي‌يابد. بخش ذره‌اي نيز 15 درصد دود سيگار را تشكيل مي‌دهد و نيكوتين و قطران مهم‌ترين مواد تشكيل‌دهنده بخش ذره‌اي هستند. در عين حال، نيكوتين ماده اصلي و موثر دود سيگار است كه اعتيادآور بوده و با عوارض قلبي-عروقي و ايجاد اختلال در سيستم عصبي همراه است.

آيا سيگارهاي لايت، همان‌طوري که کارخانجات سيگارسازي ادعا مي‌کنند، واقعا کم‌خطرترند؟
 

نه! به‌رغم قرن‌ها نوآوري تبليغاتي، ادعاهاي اغراق‌گونه، ايجاد ذهنيت بي‌خطر بودن يا کم جلوه دادن خطر براي سلامت، هيچ شواهد و مدارک مستندي وجود ندارد که نشان دهد سيگارهاي Light (سبک) يا Mild (ملايم)، کم‌ضررتر از سيگارهاي معمولي هستند و به طور كلي، وجود 40 نوع ماده سرطان‌زا در دود انواع سيگار به اثبات رسيده است.

اگر سيگار را با قليان مقايسه کنيم، به چه نتيجه‌اي مي‌رسيم؟ قليان مضرتر است يا سيگار؟
 

با وجود اينكه قليان كمتر مصرف مي‌شود اما حجم دودي كه از آن وارد بدن مي‌شود 10 تا 20 برابر دود ناشي از مصرف سيگار است. يك نخ سيگار معمولا 500 سي‌سي تا يك ليتر دود توليد مي‌كند اما يك‌بار استفاده از قليان 10 تا 20 ليتر دود توليد خواهد كرد و درواقع، سرو يک نوبت قليان برابر با استعمال 70 نخ سيگار است. از طرف ديگر سيگار معمولا انفرادي مصرف مي‌شود اما از يک قليان صدها نفر استفاه مي‌کنند. البته اين روزها هنگام سرو قليان در مراکز تفريحي، سر يک‌بارمصرف قليان در اختيار مشتريان قرار مي‌گيرد تا به اصطلاح از انتقال بيماري‌ها جلوگيري شود اما بايد گفت اين لوله قليان است که حاوي انواع باکتري و ويروس است و ناقل بيماري‌هايي مانند سل و هپاتيت است. نمي‌توان ميزان مصرف افراد را نيز ناديده گرفت. مثلا شخصي که روزي يک بار قليان مي‌کشد، در مقايسه با فردي که روزي يک پاکت سيگار مصرف مي‌کند، احتمالا زودتر به سرطان ريه مبتلا خواهد شد.

کدام ضلع مثلث دخانيات، سلامت مصرف‌کنندگان را بيشتر تهديد مي‌کند: سيگار، پيپ يا قليان؟
 

همه‌شان به نوعي سلامت را به خطر مي‌اندازند و نمي‌توان گفت يكي از آنها از ديگري بهتر يا بدتر است اما براي بيان خطرهاي پيپ بايد از سيگار برگ شروع کنيم. سيگار برگ در واقع تنباکوي پيچيده شده در برگ تنباکو است و عموما مقدار تنباکوي اين سيگارها چند برابر سيگارهاي معمولي است و گاهي مقدار تنباکوي موجود در سيگار برگ به اندازه 20 سيگار معمولي است. البته در مورد مصرف پيپ در مقايسه با ساير محصول‌هاي دخاني مطالعه‌هاي کمتري انجام شده است. با اين وجود، بيشتر حقايقي که در مورد سيگار برگ وجود دارد در مورد پيپ هم مصداق پيدا مي‌کند. به طور مثال، دود ناشي از پيپ در مقايسه با سيگار قليايي‌تر است و بنابراين براي ايجاد اعتياد بالا به نيکوتين نياز به استنشاق مستقيم آن به ريه وجود ندارد. در عين حال، به واسطه ميزان بالاي تنباکوي استفاده‌شده در پيپ، مصرف‌کنندگان و اطرافيان با دودي معادل سوختن چند نخ سيگار مواجه مي‌شوند. از طرفي، مصرف‌کنندگان پيپ شانس بالاتري براي ابتلا به بيماري از جمله بيماري انسدادي مزمن ريوي و سرطان هاي دهان، سر، گردن، حنجره، مري و ريه دارند.

يعني نمي‌توان با قطعيت گفت که کدام يک از اينها خطرناک‌ترند؟
 

همين‌طور است اما باز هم بستگي به ميزان مصرف دارد. فرض کنيد بخواهيم 3 نفر را با شرايط يکسان از نظر سن، جنسيت، موقعيت زندگي و... با هم مقايسه کنيم که اولي روزانه يک پاکت سيگار مصرف مي‌کند، دومي‌مصرف مداوم پيپ دارد و فرد سوم روزي يک ساعت قليان مي‌کشد. مسلما آنهايي که پيپ و قليان مي‌کشند زودتر از فرد سيگاري با مشکل مواجه مي‌شوند. اما نکته بسيار مهم اين است که درنهايت هر 3 اين افراد، جان خود را به واسطه مصرف دخانيات از دست مي‌دهند يا حداقل کمتر از افراد ديگر عمر مي‌کنند و ساليان سال بايد با انواع بيماري‌ها و سرطان‌ها دست و پنجه نرم کنند.
منبع:www.salamat.com