گفتگو با دکتر محمدرضا خدايي/ روان‌پزشک
نتايج تحقيقات متعدد نشان مي‌دهد که هر سال هم‌زمان با آغاز فصل گرما ميزان درگيري‌هاي ناشي از پرخاشگري و بي‌حوصلگي حداقل 30 درصد بيشتر مي‌شود. در تابستان به دليل تعريق بيشتر و خروج بيشتر کلريدسديم از بدن و تاثير اين فعل و انفعال شيميايي بر سلسله اعصاب مغز، آستانه تحمل افراد پايين مي‌آيد وآمار پرخاشگري بالاتر مي‌رود. در اين‌باره با دکتر محمدرضا خدايي، روان‌پزشک و عضو هيات علمي دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي گفت‌وگويي کرده‌ايم که مي‌خوانيد.
آقاي دکتر! آيا گرما و فصل تابستان بر آستانه تحمل افراد موثر است يا نه؟
بله. ببينيد، بدن انسان مانند يک ترازو است که يک کفه آن را استرس و کفه ديگر آن را مهارت‌هايي تشکيل مي‌دهد که مي‌توانيم براي مقابله با استرس از آنها کمک بگيريم. حال اگر يک کفه ترازو سنگيني کند، مثلا ميزان استرس‌ها افزايش و بهره‌گيري از مهارت‌هاي مقابله کاهش يابد، در روان فرد اختلال ايجاد مي‌کند و موجب بروز مشکل خواهد شد. در عين حال، عصبانيت و خشم، خودخوري و کلافگي نيز از جمله پيامدهاي بعدي اين اختلالات است که بر ميزان آستانه تحمل افراد تاثير ويژه‌اي مي‌گذارد. گرما از جمله علت‌هاي بيروني و استرس‌زا است که موجب مي‌شود تعادل دوکفه ترازو به هم بخورد و آستانه تحمل کاهش يابد. البته گاهي علت‌هاي دروني به علت‌هاي بيروني اضافه مي‌شود.
منظورتان از علت‌هاي دروني و بيروني چيست؟
بعضي از شخصيت‌ها مانند شخصيت‌‌هاي زودرنج و حساس در مقابل گرما تحمل کمتري دارند و دقيقا به همين دليل، آستانه تحمل آنها خيلي زود پايين مي‌آيد و سريع عصباني مي‌شوند. گاهي نيز گرما عامل دوم است. مثلا سيکل ماهانه خانم‌ها موجب بروز تغييرات هورموني بدن مي‌شود و آستانه تحمل آنها را کاهش مي‌دهد. حال اگر عامل گرما هم به آن اضافه شود، فرد تحريک‌پذيرتر مي‌شود و نسبت به موضوع‌هاي کم‌اهميت هم واکنش نشان مي‌دهد و خشمگين مي‌شود. اما گرما يک عامل بيروني است و دقيقا مانند سر و صدا و ترافيک عمل مي‌کند.
اين موضوع از لحاظ فيزيولوژيک چگونه توجيه مي‌شود؟
فصل تابستان با گرماي نسبتا شديد همراه است و اين گرما موجب افزايش تعريق بدن مي‌شود. حين عمل تعريق، حجم مايعات و الکتروليت‌هاي بدن کاهش مي‌يابد. همين تغيير الکتروليت‌ها موجب اختلال در عملکرد مغز مي‌شود و بدن آمادگي تحمل بسياري از موارد حتي ساده و غيرمهم را نيز از دست مي‌دهد. از طرف ديگر در تابستان طول روزها بلند و طول شب‌ها کوتاه است و دقيقا به همين علت، ميزان خواب افراد هم کاهش مي‌يابد. در اين شرايط، بي‌خوابي به عامل گرما افزوده مي‌شود و با تاثير روي عملکرد مغز، بر آستانه تحمل فرد تاثير مي‌گذارد.
اگر نتوانيم از کاهش آستانه تحمل‌مان جلوگيري کنيم و عصباني شويم، چه کاربايد بکنيم؟ آيا مي‌توانيم با وجود کلافگي ناشي از گرما، باز خشم‌مان را کنترل کنيم؟
نکته مهم اين است که براي پيشگيري از کاهش آستانه تحمل در گرما در قدم اول بايد محيط را مناسب‌سازي کنيم. مثلا اگر در حال رانندگي هستيم و در اوج ساعات پرترافيک و گرم قرار داريم، بايد هواي داخل اتومبيل‌مان را خنک نگه داريم. به اين معنا که هرچند وقت يک بار کولر ماشين را روشن کنيم يا شيشه‌ها را کمي پايين بياوريم تا تبادل هوا صورت گيرد. در قدم دوم بايد در طول روز مايعات خنک (نه سرد و يخ‌زده) مصرف کنيم تا تحمل گرما براي‌مان آسان‌تر شود. استحمام روزانه نيز در کاهش عصبانيت‌هاي فصل گرم موثر است زيرا عرق و ضايعات ناشي از آن را از روي سطح پوست بدن پاک کرده و از کاهش آستانه تحمل افراد تا حد زيادي جلوگيري مي‌کند. از طرف ديگر، استحمام موجب حفظ روحيه شاداب و القاي حس سرزندگي افراد مي‌شود و همين موضوع مي‌تواند از بروز عصبانيت‌ها و حتي خودخوري‌هاي گاهي نا به‌جا پيشگيري کند. البته نقش پوشش را نيز نمي‌توان ناديده گرفت.
يعني اين که نوع پوشش ما در ميزان آستانه تحمل‌مان در تابستان موثر است؟ يعني مثلا لباسي که پوشيده‌ايم مي‌تواند مانع بروز خشم ما شود؟!
موضوع را جالب عنوان کرديد اما جوابتان واقعا مثبت است. لباس‌هاي رنگ تيره و پلاستيکي تعريق بدن را افزايش مي‌دهند و همان‌طور که به آن اشاره کردم، اين تعريق تغيير در الکتروليت‌هاي بدن را به دنبال دارد و آستانه تحمل فرد را در گرما کاهش مي‌دهد. در مقابل پوشيدن لباس‌هايي با رنگ روشن و از جنس نخ و پنبه، حس گرم بودن هوا را کمتر القا مي‌کند و از تعريق زياد بدن هم جلوگيري مي‌کند و بالطبع موجب کاهش بروز خشم و عصبانيت مي‌شود.
درنهايت، براي کنترل خشمي که به وجود آمده، بايد چه اقداماتي انجام دهيم؟
در وهله اول و بلافاصله بعد از به وجود آمدن حس عصبانيت بايد خدا را در نظر بگيريم و آرام‌تر شويم. اگر آب خنک در دسترس داريم، يک ليوان آب بنوشيم و بين بروز عصبانيت تا نشان دادن عکس‌العملي غيرمنطقي، وقفه‌اي بيندازيم. توصيه من اين است که مثلا از يک تا 10بشماريد زيرا اگر باز هم عصباني بوديد، اين عصبانيت بسيار کمتر از قبل خواهد بود. از طرفي، همين وقفه مي‌تواند موجب کنترل عصبانيت و مديريت خشم شود. در شرايطي که پرخاشگر مي‌شويم، بايد ببينيم که علت اين پرخاشگري واقعا آن‌قدر ارزش دارد که ما به خاطرش عصباني شويم و اعصاب‌مان را خرد کنيم؟!
آب و هوا چه تاثيري بر روحيه افراد دارد؟
برخلاف باور عموم که فکر مي‌کنند آب و هوا تاثير زيادي بر روحيه افراد دارد، بايد گفت هميشه هم اين‌طور نيست. مثلا کسي که براي مدت‌هاي طولاني در يک آب و هواي سرد و دور از نور مثل سوئد زندگي مي‌کند، کاملا با شرايط سازگار مي‌شود. البته تغيير در روحيه افرادي که از يک کشور سردسير به يک کشور گرم و مرطوب مهاجرت مي‌کنند، از نظر علم روان‌پزشکي به اثبات رسيده است، اما اينکه آب و هوا روي روحيه و آستانه تحمل و خلقيات فرد تاثير مستقيم داشته باشد هنوز به اثبات نرسيده و تاثير آن مقطعي است.
منبع:www.salamat.com
