ایران کد» آیا همان «بارکد» است؟
نويسنده:محمد باقری
پاسخ به یک سو تفاهم عمومی
این گزارش تلاش می کند به ابهاماتی که درباره ایران کد در ذهن مخاطبان وجود دارد، پاسخ دهد و شفاف و روشن بگوید که ایران کد همان بارکد نیست.
● کدام نیاز اساسی؟
ابتدا به خاستگاه ایجاد بارکد ها پرداخته و به این سوال پاسخ داده می شود که چه نیازی باعث شد تا بارکد ها به وجود آمدند؟ در دهه ۱۹۴۰ میلادی به دنبال ایجاد تنوع در تولید محصولات و رو به افول رفتن شیوه تولید انبوه، نیاز به شناسایی سریع تر و دقیق تر اقلام تجاری از روی اطلاعات مندرج بر روی آنها و تمیز دادن آنها از یکدیگر به نحوی که امکان بروز خطا و اشتباه از میان برداشته شود، احساس شد. در آن زمان یک شرکت زنجیره ای توزیع مواد غذایی دست به تحقیقاتی زد تا سیستمی برای خواندن خودکار اطلاعات مندرج بر محصول یا کاتالوگ آن ایجاد کند، چراکه اعداد و ارقامی که بر روی محصولات درج و یا بر روی کاتالوگ آنها نوشته می شد، برای ماشین ها قابل شناسایی نبود. همچنین استفاده از نیروی انسانی در این کار، امکان بروز خطا و اشتباه را هنگام خواندن و ثبت اطلاعات افزایش می داد و این کار نیز بسیار کند انجام می گرفت. در دهه ۴۰ میلادی بود که بار کد ها پا به عرصه کسب و کار گذاشتند و استفاده از آنها در تجارت مرسوم شد.
● کدام راه حل؟
اکنون لازم است روشن شود که بارکد چیست؟ بارکد یا خط نماد صرفا مجموعه ای از خطوط میله ای با عرض متفاوت است که تحت الگوریتمی خاص دارای معنا بوده و توسط ماشین قابل خواندن است. بارکد یک ابزار نمایشی برای نمایش داده ها است. اما با چه هدفی داده ها به این شیوه نمایش داده می شود؟ پاسخ این است که امکان سریع و دقیق دریافت داده ها برای دستگاه های کد خوان از طریق بارکد فراهم می شود. در واقع ساخت پویشگری (Scanner) که بتواند اعداد و حروف مندرج بر روی کالا ها را پویش (Scan) کند، امری بسیار دشوار و پرهزینه خواهد بود. ضمن آنکه درصد خطای بالایی هم در صحت اطلاعات پویش شده خواهد داشت و همچنین این عملیات بسیار کند انجام می شود. حال فرض کنید این خطا ها بار مالی داشته و حجم اطلاعاتی که باید پویش شود نیز زیاد باشد. در نتیجه این عملیات، افزایش در هزینه و زمان را به دنبال خواهد داشت. بارکد ها اختراع شدند تا اجرای چنین عملیاتی را تسهیل کنند.
نتیجه استفاده از بارکد ها بسیار واضح است. معمولا باید برای همه پیش آمده باشد که کالایی را در یک فروشگاه انتخاب کرده و بدون اینکه صندوق دار به اطلاعات آن کالا اشراف داشته و یا قیمت آن را به خاطر داشته باشد، تنها با پویش بارکد توسط پویش گر، نام و قیمت آن بر روی فاکتور درج می شود. این کار هم به طور دقیق و هم بسیار سریع انجام می گیرد. امروزه خرید از فروشگاه ها بدون استفاده از مزایای بارکد ها قابل تصور نیست چراکه بدون آنها باید برای مدت طولانی در صف ایستاد و منتظر بود تا تک تک کالا ها توسط صندوق دار شناسایی شود، قیمت آن محاسبه و با سایر قیمت ها جمع شده و هزینه آن توسط خریدار پرداخت شود. البته ممکن است قیمت ها اشتباه محاسبه شود. پس تسهیل عملیات با استفاده از بارکد ها بدین معنی است که امکان بروز خطا در هنگام پویش داده ها به طور چشم گیری کاهش یافته و سرعت پویش داده ها افزایش می یابد.
توضیحاتی که در مورد بارکد ها بیان شد تا حدودی باید دیدگاه مخاطب را نسبت به این ابزار اصلاح و یا روشن تر کرده و خواننده مطلب باید به تعریفی شفاف از بارکد ها رسیده باشد. حال نوبت آن است که ایران کد تعریف یا باز تعریف شود تا مخاطب در مورد این پدیده دیدگاه روشنی داشته باشد. برای تعریف یا باز تعریف ایران کد نیز به این سه سوال پاسخ داده خواهد شد که کدام نیاز اساسی منجر به حرکت به سمت ایران کد شد؟ و چه راه حلی برای مرتفع ساختن این نیاز ارایه شده است؟ و سپس نتیجه حاصل از اجرا و پیاده سازی راه حل چه بوده و یا چه خواهد بود؟
● ایران کد برای چه؟
اگر چرخه بازرگانی کشور را یک زنجیره تامین بزرگ بدانیم و زنجیره تامین را مجموعه فعالیت های مرتبط با جریان و تبدیل کالا ها از مرحله مواد خام تا تحویل به مصرف کننده نهایی و نیز جریان های اطلاعاتی و مالی مرتبط با آن در نظر بگیریم، مشاهده می شود که مهم ترین مساله در چرخه بازرگانی کشور، چگونگی مدیریت کالا ها در زنجیره تامین بوده و همان گونه که جریان کالا ، جریان اصلی در زنجیره تامین است، سازماندهی و مدیریت این جریان دارای اهمیت فوق العاده ای است.
از آنجا که مسوولیت مدیریت این جریان در کل کشور براساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به عهده وزارت بازرگانی گذاشته شده است، این وزارتخانه در پی دست یابی به مکانیزمی برای مدیریت مسنجم و کارآمد کالا ها در سطح کشور بوده و برنامه ریزی های کلانی را برای سه بخش تامین کالا ها، ذخیره سازی کالا ها و توزیع آنها داشته است. اما برای آنکه بتواند این سه رکن اصلی بازرگانی را در کشور به صورت یکپارچه مدیریت کند، نیازمند بستر و زیر ساختی اطلاعاتی است که در کل زنجیره قابل استفاده باشد. این بستر اطلاعاتی باید شناسایی کالا ها در کل زنجیره را تسهیل کند. اگر چنین بستری وجود داشته باشد مدیریت کالا ها در چرخه بازرگانی کشور امکان پذیر خواهد شد و در نتیجه مزایایی را برای حاکمیت، تولید کنندگان و عرضه کنندگان و مردم خواهد داشت. مجموعه این مطالب متولیان امر را بر آن داشت تا مکانیسمی را برای شناسایی کالا ها و خدمات، استاندارد سازی اطلاعات کالا ها و خدمات و شماره گذاری آنها در سطح کشور طراحی کنند.
با توجه به نیاز کلانی که مطرح شد، طرحی به نام نظام ملی شماره گذاری کالا و خدمات ایران (ایران کد) از سال ۱۳۸۴ آغاز شده است. این طرح مدتی است که بر سر زبان ها افتاده و در مسیر اجرایی شدن قرار گرفته است. در این بخش به توضیح و تعریف ایران کد پرداخته می شود که ایران کد به عنوان راه حل چیست؟
ایران کد یک نظام اطلاعاتی است که در پی سازماندهی اطلاعات اساسی و پایه کالا ها و خدمات در قالبی استاندارد شده و مدون است. همان طور که گفته شد ایران کد یک نظام است. در اینجام نظام ترجمه یا معادل واژه سیستم (System) است و از این جهت از به کار بردن کلمه سیستم پرهیز شده که این لغت در ادبیات امروز ما در موضوعات زیادی مورد استفاده قرار می گیرد و در نتیجه در بسیاری از موضوعات، به مفهوم گنگ و البته غلط تبدیل می شود. تعریف نظام معادل سیستم، این است که مجموعه ای از عناصر که با هم در تعامل بوده، چه به یکدیگر وابسته بوده و یا از هم مستقل باشند، ولی با هم کار می کنند و مجموعه واحدی را تشکیل می دهند تا به یک هدف دست یابند.
پس تا اینجا مشخص شد که اطلاق واژه نظام به ایران کد دقیقا به چه معنا است و اینکه گفته می شود ایران کد یک نظام است چه مفهومی را به طور طبیعی در ذهن متبادر می سازد. ایران کد یک نظام اطلاعاتی است. یعنی این مجموعه عناصر در حوزه اطلاعات هستند. سازماندهی اطلاعات، هدف ایران کد بوده و مقصود از اطلاعات، اطلاعات کالا ها و خدمات در گردش در چرخه بازرگانی در سطح کشور است و نه همه اطلاعات، بلکه اطلاعات پایه کالا ها و خدمات. اطلاعات پایه، اطلاعاتی هستند که متاثر از زمان و مکان نیستند. به عنوان مثال قیمت کالا و یا تاریخ تولید و مصرف آن وابسته به زمان و مکان آن است. این دسته از اطلاعات، اطلاعات عملیاتی کالا هستند که در محدوده اطلاعاتی که ایران کد به دنبال سازماندهی آنها است، قرار نمی گیرند. ایران کد با استفاده از استاندارد ها و قواعد خود، اطلاعات کالا ها و خدمات را به شیوه یکنواخت و در قالبی یکسان ارایه می دهد که اطلاعات زاید یا دارای کاربری خاص را حذف و اطلاعات ضروری که به عنوان اطلاعات عمومی و اولیه اقلام محسوب می شوند را با رعایت اولویت در یک قالب مدون حفظ می کند. پس از آنکه اطلاعات کالا ها و خدمات سازماندهی شد، با استفاده از شیوه کد گذاری ارایه شده توسط ایران کد به هر کالا یا خدمت کدی به نام کد ملی اختصاص می یابد. این کد، کلید ورود و دسترسی به اطلاعات کالا ها و خدمات است.
● نتیجه به کارگیری ایران کد
در صورتی که این طرح به طور دقیق و با همکاری نهاد های ذی ربط و افرادی که به نوعی با کالا ها و خدمات در ارتباط هستند اجرا شود، نتایج ارزشمندی را به دنبال خواهد داشت. با اجرای این نظام همگان شاهد خواهند بود که کلیه کالا ها و خدمات تولید شده و عرضه شده در سطح کشور به شیوه ای کارشناسی شده و استاندارد شده مورد شناسایی قرار می گیرند با استفاده همه نهاد ها و افراد درگیر در زنجیره تامین کالا و خدمات کشور از ایران کد، شاهد یکپارچگی در شناسایی کالا ها و خدمات، انتشار اطلاعات آنها و همچنین به کارگیری اطلاعات خواهیم بود. به عبارت بهتر، زبان مشترکی در طول زنجیره فراهم می شود که سرعت و دقت را در عین سادگی در مبادلات تجاری فراهم خواهد کرد. ایران کد بستری اطلاعاتی است تا با استفاده از آن بتوان به طرح ها و برنامه هایی برای بهبود بازرگانی در سطح کشور دست یافت. از جمله این طرح ها اصلاح ساختار نظام توزیع بوده که بدون وجود بستر اطلاعاتی فراهم شده توسط ایران کد، این مهم امکان پذیر نخواهد بود. برای هر بنگاهی که به نوعی با کالا ها سر و کار داشته باشد، مدیریت کالا ها امری است که غفلت از آن سبب به بار آمدن خسارت های سنگینی به آن نهاد شود. از جمله این خسارت ها می توان به خرید های غیر ضرور و بیش از حد نیاز، اشغال بیش از حد انبار ها، از دست رفتن سرمایه های بنگاه به دلیل نبود اطلاعات درست و بسیاری موارد دیگر اشاره کرد، که مجموعه راه حل های ارایه شده در قالب نظام ملی شماره گذاری کالا ها و خدمات ایران گزینه مناسبی برای رفع این مسایل و مشکلات است.
● رابطه ایران کد و بارکد
تنها رابطه ای که می توان بین ایران کد و بارکد متصور بود این است که کد ملی کالا ها که کلید ورود به اطلاعات در نظام ایران کد است، اگر بخواهد بر روی کالا ها درج شود و برای پویشگر ها قابل پویش باشد، برای این کار از بارکد استفاده می شود. نتیجه اینکه ایران کد مفهوم مستقلی دارد و برای قابل پویش بودن کد ملی ۱۶ رقمی کالا توسط پویش گر ها بر روی بعضی کالا ها بارکد به عنوان ابزار نمایشی برای درج روی کالا مورد استفاده قرار می گیرد. مطالبی که در مورد ایران کد مطرح شد نشان از آن دارد که بدون بار کد ها نیز، ایران کد قابلیت های فراوانی دارد. در واقع توانمندی های اساسی ایران کند نه در نمایش ظاهری آن، بلکه در اطلاعات است که فراهم می آورد. برای اثبات این مدعا یک بار دیگر تعریف ایران کد را مرور می کنیم که ایران کد یک نظام اطلاعاتی است و در پی سازماندهی اطلاعات کالا ها و خدمات در قالبی استاندارد شده و مدون است. در این تعریف نه نامی از بارکد به میان آمده و نه اینکه نبودن بارکد ۱۶ رقمی بر روی کالا ، این تعریف را دچار خدشه می کند، بلکه کد ملی کالا ها همانند کد ملی افراد، کالا ها را دارای هویتی منحصر به فرد می کند.
پس می بینیم که ایران کد نه بارکد است و نه نوعی خاصی از بارکد هاست. همچنین بارکد ها ۶۰ سال پیش اختراع شده اند و ایران کد اختراع یا کشف بارکد ها به شیوه ایرانی هم نیست. امید است با تعاریف نسبتا مختصری که درباره ایران کد و بارکد در این نوشتار ارایه شد، تا حدودی روشن شده باشد که ایران کد، بارکد نیست. در پایان ابراز امیدواری می شود که این طرح کار آمد در سطح کشور به بهترین شیوه اجرا شود و به اجرای بهتر قوانین و برنامه های کوتاه مدت و بلند مدت یاری رساند.
واحد پژوهش مرکز ملی شماره گذاری کالا و خدمات
منبع:منبع:روزنامه فناوران ( www.itmen.ir )
/ج
