تاریخچه پیدایش جلفا
پس از آنکه در سال ۱۶۰۳ میلادی گروهی از ارامنه ساکن در خاک عثمانی به دستور شاه عباس به ایران مهاجرت کردند برخی از شخصیتهای برجسته ارامنه به دربار شاه درآمدند و با دلجویی او روبرو شدند و ارمنیان ساکن در مناطق شرق و جنوب ارمنستان به بخشهای مرکزی ایران کوچانده شدند.
این اقدام باعث گردید تا مسیرهای تجاری باستانی که حتی پیش از سلسله ساسانی نیز کالاهای شرق را از طریق ارمنستان به روم منتقل من نمودند به مرکز ایران منتقل گردد.
حدود ۳ هزار خانوار ارمنی در کنار زاینده رود جای داده شدند و محله جلفا را به یادگارزادگاه خویش بنا نمودند. ارامنه بتدریج در محل سکونت جدید خود کلیساها و خانه های زیبایی ساختند و نقشه بنای محله را به شیوه زیبایی معماری و مهندسی طرح کردند. خیابان طولانی از شرق به غرب کشیدند که به نام خواجه نظر عالی رتبه ترین مقام جافایی نامگذاری کردند که به ده بخش با کوچه های وسیع به نظر پیوند می خورد.
محله های سنگتراشها ، تبریزیها ، ایروانیها ، چهارسو و کاسگ پس از رانده شدن برخی از ارامنه از مرکز شهر به دستور شاه عباس دوم شکل گرفت که بعدها به جلفای نو معروف شد. بخش عمده فعالیت ارامنه جلفا در مسیر تجارت بود به گونه ای که تجارت ابریشم در ایران رت به انحصار در آوردند و رقبای سختی برای بازرگانان انگلیسی و ارئپایی محسوب شدند. بدین ترتیب رشد و شکوفایی جلفا شهره آفاق شد و ارمنیان گروه گروه به سوی جلفا روانه شدند.
۱) سالهای ۱۶۰۳ تا ۱۶۰۵ میلادی با مهاجرت اهالی جلفای ارس به دستور شاه عباس یکم
۲) بین سالهای ۱۶۲۰ تا ۱۶۵۵ میلادی بر اثر ازدیاد جمعیت به صورت تدریجی گسترش یافت
۳) سالهای ۱۶۳۰ تا ۱۶۴۰ که به دلیل مهاجرت ۲۰۰ خانوار سنگتراش توسعه یافت
۴) بن سالهای ۱۶۵۵ تا ۱۶۵۶ که در پی رانده شدن ۱۲ هزار ارمنی ساکن در بخش شمالی زاینده رود در زمان شاه عباس بالاترین حد گسترش خود را تجربه کرد.
۵) در سالهای ۱۶۷۰ میلادی گروهی از ارامنه ساکن از به جلفا آمدند و در محله ایروانی ها ساکن شدند.
وضعیت اجتماعی ارامنه در دوره های مختلف دچار تحولات گوناگونی شده که در ۴ دوره پس از عصر صفوی این تحولات پدیدار گشتند.
▪ در زمان نادر شاه به سال ۱۷۲۸ که به دلیل بدگوئیهایی که نزد نادر شاه از ارامنه کرده بودند بسیاری از ارامنه بدلیل وضعیت رقت بار آن دوره به کشورهای بیگانه مهاجرت کردند و تا زمان قاجاریه باز نگشتند.
▪ در دوره قاجاریه که دول بزرگ غربی نفوذ قابل توجهی در ایران پیدا کردند اوضاع ارامنه بهتر شد بطوریکه جمعیت مهاجر تا حدودی باز گشتند.
▪ دوره پهلوی که به دلیل گسترش شهر اصفهان و ازدیاد جمعیت گروهی از مسلمانان در محلات اختصاصی ساکن شدند و ارامنه که طی سده ها از ایرانیان جدا بودند فرصتی پیدا کردند تا خود را بیشتر با فرهنگ همنوا سازند. جمعیت ارامنه که در آستانه انقلاب مشروطیت ۱۲۸۶ نفر بود در سال ۱۳۵۳ به ۶۰۰۰ نفر رسید. اختصاص یک زبان و ادبیات ارامنه در دانشکده ادبیات دانشگاه اصفهان در دهه ۴۰ خورشیدی از اقداماتی بود که منجر به پویایی بیشتر جامعه ارامنه شد.
▪ پس از استقرار جمهوری اسلامی جمعیت مسیحی شهر اصفهان به دلیل مهاجرت به امریکا و کانادا به طور چشمگیری کاهش یاقت بطوریکه جمعیت ۱۶۷۸ نفری آبان سال ۱۳۵۵ به ۵۸۳۸ نفر در آبان ۱۳۷۵ رسید.
جلفا در گذشته دارای ۲۴ و به روایتی ۳۶ کلیسا بوده است که تعدادی از آنها به مرور زمان ویران شده اند و اکنون ارامنه گریگوری تنها ۱۳ کلیسا دارند : وانک،هاکوب،گورک،مریم،استپانوس،یوحنا، ..............
تاریخ جلفای اصفهان نشان می دهد که این محله یکی از بی نظیرترین بافت های درون شهری اصفهان است که به لحاظ جاذبه های تاریخی ، فرهنگی ، تحقیقی و جلب توریسم فرهنگی و گردشگری اقتصادی از امتیازات خاصی برخوردار است. بنابراین حفظ و نگهداری آثار تاریخی و منطقه وظیفه مهم و سنگینی است که به عهده شهرداری گذاشته شد. احیاء و باز زنده سازی محور تاریخی - گردشگری جلفا با هدف ایجاد محور توریستی ، فضای شهری جذاب و بهبود وضعیت محله و دسترسی های آن در حال اتمام می باشد.
این کلیسا دارای کتابخانه ای با نسخ خطی می باشد که عشق ارامنه به کتاب و ادبیات و تبدیل شدن آن به کتابخانه ارمنستان را یادآور می شود.
براساس روایات سالخوردگان ، همچنین محتوای کتابهای امروز صنعت چاپ به دست ارامنه در اصفهان ابداع و گسترش یافت. کلیسای وانک نسخه ای از پیمان پیامبر اسلام با مسیحیان با در میان به سال ۴۰ هجری می باشد. از آنجائیکه می رفت تا این محدوده که از جذابترین بخش محور گردشگری مجسوب می گردد در پس عبور و مرور ماشینها پنهان گردد و تردد وسائط نقلیه آسیب های جدی به ساختمان کلیسا وارد سازد حرکت سواری از این محور حذف گردید و صرفا به عنوان دسترسی پیاده در نظر گرفته شد.
همچنین سنگفرش کوچه جلفا حد فاصل میدان جلفا تا کلیسای وانک شامل کوچه جافا در خیابان مهتاب که با توجه به کاربریهای مسکونی-تجاری وضعیت آشفته ای داشت در سال ۱۳۷۹ کف سازی و روان سازی این گذر با در نظر داشتن حرکت پیاده و سواره به طور منظم اجرا گردید. کف سازی کوچه نمازخانه مریم که از خیابان توحید شروع و به میدان جلفا ختم و مدرسه واقع در حیاط کلیسای مریم از دیگر عناصر تاریخی این محور محسوب می گردد.
۲) ساماندهی کوچه حد فاصل تا کوی بوعلی نیز به عنوان دسترسی محلی از دیگر اقدامات این شهرداری در راستای حفظ و نگهداری کالبد اصلی محور تاریخی جلفا بود که با صرف هزینه ۲۵۰۰۰۰۰۰۰ ریال در سال ۱۳۸۱ انجام پذیرفت. تفکیک پیاده رو از سواره رو ، ایجاد باغچه و کف سازی از اقدامات انجام پذیرفته در این خیابان بوده است.
شناسایی ، مرمت و ساماندهی مجموعه منازل قدیمی در محور تاریخی جلفا از دیگر اقدامات برجسته این شهرداری بود که در سال ۸۱ با فراهم سازی شرایطی جهت تملک مطالعه و بازسازی اینگونه مراکز انجام پذیرفت.
در همین راستا مرمت و بازسازی مدرسه فرانسویها که از شمال محدوده به مادی تاریخی و از جنوب به چند کلیسای مخروبه منتهی می گردد مشروع گردیده. ساخت این بنا که قدمتی بیش از ۳۰۰ سال دارد ۱۷۰۰ متر مربع بوده و اعتبار در نظر گرفته شده جهت مرمت و بازسازی این مدرسه مجموعا ۳۰۰۰۰۰۰۰۰۰ ریال می باشد. شایان ذکر است این مدرسه هزینه ای معادل ۱۰۰۰۰۰۰۰ ریال در بر داشته است.
مرمت و بازسازی خانه تاریخی استپانیان با مساحت بیش از ۷۰۰ متر مربع از دیگر اقدامات در راستای حفظ خانه های تاریخی می باشد. تملک این منزل ۱۷۰۰۰۰۰۰۰۰ ریال هزینه در برداشته و مرمت آن با هزینه ای معادل ۷۰۰۰۰۰۰۰۰ ریال در حال اجرا می باشد.
شایان ذکر است بازسازی کاروانسرا ، میدان جلفا و حمام ارامنه ، کف سازی و ساماندهی جلوی کلیسای وانک ، مرمت دیوار اطراف کلیسای وانک از دیگر اقدامات ارزنده ای است که در سال ۱۳۸۲ شاهد اجرای آن خواهیم بود.
در پایان امید است با برنامه ریزیها و مطالعات انجام گرفته شاهد گسترش اینگونه اقدامات در حفظ و نگهداری بافت تاریخی اصفهان باشیم و اینگونه خدمات ما را در دستیابی به هدفمان یاری رساند. متن مقاله :
ارسالي از طرف کاربر محترم :mashhadizadeh
/ع
این اقدام باعث گردید تا مسیرهای تجاری باستانی که حتی پیش از سلسله ساسانی نیز کالاهای شرق را از طریق ارمنستان به روم منتقل من نمودند به مرکز ایران منتقل گردد.
حدود ۳ هزار خانوار ارمنی در کنار زاینده رود جای داده شدند و محله جلفا را به یادگارزادگاه خویش بنا نمودند. ارامنه بتدریج در محل سکونت جدید خود کلیساها و خانه های زیبایی ساختند و نقشه بنای محله را به شیوه زیبایی معماری و مهندسی طرح کردند. خیابان طولانی از شرق به غرب کشیدند که به نام خواجه نظر عالی رتبه ترین مقام جافایی نامگذاری کردند که به ده بخش با کوچه های وسیع به نظر پیوند می خورد.
محله های سنگتراشها ، تبریزیها ، ایروانیها ، چهارسو و کاسگ پس از رانده شدن برخی از ارامنه از مرکز شهر به دستور شاه عباس دوم شکل گرفت که بعدها به جلفای نو معروف شد. بخش عمده فعالیت ارامنه جلفا در مسیر تجارت بود به گونه ای که تجارت ابریشم در ایران رت به انحصار در آوردند و رقبای سختی برای بازرگانان انگلیسی و ارئپایی محسوب شدند. بدین ترتیب رشد و شکوفایی جلفا شهره آفاق شد و ارمنیان گروه گروه به سوی جلفا روانه شدند.
● گسترش جلفا
۱) سالهای ۱۶۰۳ تا ۱۶۰۵ میلادی با مهاجرت اهالی جلفای ارس به دستور شاه عباس یکم
۲) بین سالهای ۱۶۲۰ تا ۱۶۵۵ میلادی بر اثر ازدیاد جمعیت به صورت تدریجی گسترش یافت
۳) سالهای ۱۶۳۰ تا ۱۶۴۰ که به دلیل مهاجرت ۲۰۰ خانوار سنگتراش توسعه یافت
۴) بن سالهای ۱۶۵۵ تا ۱۶۵۶ که در پی رانده شدن ۱۲ هزار ارمنی ساکن در بخش شمالی زاینده رود در زمان شاه عباس بالاترین حد گسترش خود را تجربه کرد.
۵) در سالهای ۱۶۷۰ میلادی گروهی از ارامنه ساکن از به جلفا آمدند و در محله ایروانی ها ساکن شدند.
وضعیت اجتماعی ارامنه در دوره های مختلف دچار تحولات گوناگونی شده که در ۴ دوره پس از عصر صفوی این تحولات پدیدار گشتند.
▪ در زمان نادر شاه به سال ۱۷۲۸ که به دلیل بدگوئیهایی که نزد نادر شاه از ارامنه کرده بودند بسیاری از ارامنه بدلیل وضعیت رقت بار آن دوره به کشورهای بیگانه مهاجرت کردند و تا زمان قاجاریه باز نگشتند.
▪ در دوره قاجاریه که دول بزرگ غربی نفوذ قابل توجهی در ایران پیدا کردند اوضاع ارامنه بهتر شد بطوریکه جمعیت مهاجر تا حدودی باز گشتند.
▪ دوره پهلوی که به دلیل گسترش شهر اصفهان و ازدیاد جمعیت گروهی از مسلمانان در محلات اختصاصی ساکن شدند و ارامنه که طی سده ها از ایرانیان جدا بودند فرصتی پیدا کردند تا خود را بیشتر با فرهنگ همنوا سازند. جمعیت ارامنه که در آستانه انقلاب مشروطیت ۱۲۸۶ نفر بود در سال ۱۳۵۳ به ۶۰۰۰ نفر رسید. اختصاص یک زبان و ادبیات ارامنه در دانشکده ادبیات دانشگاه اصفهان در دهه ۴۰ خورشیدی از اقداماتی بود که منجر به پویایی بیشتر جامعه ارامنه شد.
▪ پس از استقرار جمهوری اسلامی جمعیت مسیحی شهر اصفهان به دلیل مهاجرت به امریکا و کانادا به طور چشمگیری کاهش یاقت بطوریکه جمعیت ۱۶۷۸ نفری آبان سال ۱۳۵۵ به ۵۸۳۸ نفر در آبان ۱۳۷۵ رسید.
● و ضعیت فرهنگی مذهبی ارامنه
جلفا در گذشته دارای ۲۴ و به روایتی ۳۶ کلیسا بوده است که تعدادی از آنها به مرور زمان ویران شده اند و اکنون ارامنه گریگوری تنها ۱۳ کلیسا دارند : وانک،هاکوب،گورک،مریم،استپانوس،یوحنا، ..............
تاریخ جلفای اصفهان نشان می دهد که این محله یکی از بی نظیرترین بافت های درون شهری اصفهان است که به لحاظ جاذبه های تاریخی ، فرهنگی ، تحقیقی و جلب توریسم فرهنگی و گردشگری اقتصادی از امتیازات خاصی برخوردار است. بنابراین حفظ و نگهداری آثار تاریخی و منطقه وظیفه مهم و سنگینی است که به عهده شهرداری گذاشته شد. احیاء و باز زنده سازی محور تاریخی - گردشگری جلفا با هدف ایجاد محور توریستی ، فضای شهری جذاب و بهبود وضعیت محله و دسترسی های آن در حال اتمام می باشد.
● میدان جلفا
● کلیسای وانک:
این کلیسا دارای کتابخانه ای با نسخ خطی می باشد که عشق ارامنه به کتاب و ادبیات و تبدیل شدن آن به کتابخانه ارمنستان را یادآور می شود.
براساس روایات سالخوردگان ، همچنین محتوای کتابهای امروز صنعت چاپ به دست ارامنه در اصفهان ابداع و گسترش یافت. کلیسای وانک نسخه ای از پیمان پیامبر اسلام با مسیحیان با در میان به سال ۴۰ هجری می باشد. از آنجائیکه می رفت تا این محدوده که از جذابترین بخش محور گردشگری مجسوب می گردد در پس عبور و مرور ماشینها پنهان گردد و تردد وسائط نقلیه آسیب های جدی به ساختمان کلیسا وارد سازد حرکت سواری از این محور حذف گردید و صرفا به عنوان دسترسی پیاده در نظر گرفته شد.
همچنین سنگفرش کوچه جلفا حد فاصل میدان جلفا تا کلیسای وانک شامل کوچه جافا در خیابان مهتاب که با توجه به کاربریهای مسکونی-تجاری وضعیت آشفته ای داشت در سال ۱۳۷۹ کف سازی و روان سازی این گذر با در نظر داشتن حرکت پیاده و سواره به طور منظم اجرا گردید. کف سازی کوچه نمازخانه مریم که از خیابان توحید شروع و به میدان جلفا ختم و مدرسه واقع در حیاط کلیسای مریم از دیگر عناصر تاریخی این محور محسوب می گردد.
● محله سنگتراشها
● محله چهارسو
● محله تبریزیها
● دسترسی هاس محله ای
۲) ساماندهی کوچه حد فاصل تا کوی بوعلی نیز به عنوان دسترسی محلی از دیگر اقدامات این شهرداری در راستای حفظ و نگهداری کالبد اصلی محور تاریخی جلفا بود که با صرف هزینه ۲۵۰۰۰۰۰۰۰ ریال در سال ۱۳۸۱ انجام پذیرفت. تفکیک پیاده رو از سواره رو ، ایجاد باغچه و کف سازی از اقدامات انجام پذیرفته در این خیابان بوده است.
شناسایی ، مرمت و ساماندهی مجموعه منازل قدیمی در محور تاریخی جلفا از دیگر اقدامات برجسته این شهرداری بود که در سال ۸۱ با فراهم سازی شرایطی جهت تملک مطالعه و بازسازی اینگونه مراکز انجام پذیرفت.
در همین راستا مرمت و بازسازی مدرسه فرانسویها که از شمال محدوده به مادی تاریخی و از جنوب به چند کلیسای مخروبه منتهی می گردد مشروع گردیده. ساخت این بنا که قدمتی بیش از ۳۰۰ سال دارد ۱۷۰۰ متر مربع بوده و اعتبار در نظر گرفته شده جهت مرمت و بازسازی این مدرسه مجموعا ۳۰۰۰۰۰۰۰۰۰ ریال می باشد. شایان ذکر است این مدرسه هزینه ای معادل ۱۰۰۰۰۰۰۰ ریال در بر داشته است.
مرمت و بازسازی خانه تاریخی استپانیان با مساحت بیش از ۷۰۰ متر مربع از دیگر اقدامات در راستای حفظ خانه های تاریخی می باشد. تملک این منزل ۱۷۰۰۰۰۰۰۰۰ ریال هزینه در برداشته و مرمت آن با هزینه ای معادل ۷۰۰۰۰۰۰۰۰ ریال در حال اجرا می باشد.
شایان ذکر است بازسازی کاروانسرا ، میدان جلفا و حمام ارامنه ، کف سازی و ساماندهی جلوی کلیسای وانک ، مرمت دیوار اطراف کلیسای وانک از دیگر اقدامات ارزنده ای است که در سال ۱۳۸۲ شاهد اجرای آن خواهیم بود.
در پایان امید است با برنامه ریزیها و مطالعات انجام گرفته شاهد گسترش اینگونه اقدامات در حفظ و نگهداری بافت تاریخی اصفهان باشیم و اینگونه خدمات ما را در دستیابی به هدفمان یاری رساند. متن مقاله :
ارسالي از طرف کاربر محترم :mashhadizadeh
/ع
