تلسکوپ هاي مناسب براي رصد ماه
نويسنده: مزدک مطهري
تلسکوپ هاي نجومي را مي توان از ديدگاه تلسکوپ هاي رصدي وتلسکوپ هاي عکاسي نيز تقسيم بندي کرد. تصويري که تلسکوپ هاي عکاسي برسطح فيلم يا آشکار ساز دوربين تشکيل مي دهند بايد تا حد امکان خطاهاي اپتيکي نداشته باشد وتصوير ستارگان به صورت نقطه اي تشکيل شود. اما در تلسکوپ هاي رصدي، به ويژه آن هايي که براي رصدماه وسيارات استفاده مي شوند، الزاماً نبايد تمام تصوير ميدان ديد بي عيب ونقص باشد. البته لازم است که تصوير درمرکز ميدان ديد بيشترين کيفيت وتضاد نوري (کنتراست) را داشته باشد. دراين مقاله به بررسي انواع تلسکوپ ها از ديدگاه رصد ماه وسيارات مي پردازم.
با تلسکوپ هاي بازتابي نيوتني، يعني متداول ترين نوع تلسکوپ هاي آماتوري، شروع مي کنيم. در مقالات ساده اي که درمورد نيوتني ها نوشته شده معمولاً گفته مي شود که نيوتني مناسب رصد ماه وسيارات نيستند اما در واقع اين طور نيست. اگر آينه ي اين تلسکوپ ها با کيفيت خوبي ساخته واندازه ي آينه ي ثانويه تا حد امکان کوچک در نظر گرفته شود. وهمچنين درهم خط کردن اجزاي اپتيکي دقت لازم صورت گيرد اين تلسکوپ ها براي رصد ماه وسيارات استفاده مي کند بايد آينه هاي ثانويه واوليه ي تلسکوپ را هميشه به خوبي هم خط کند(که اين کار هم با استفاده از هم خط کننده هاي عادي يا ليزري موجود به سادگي درروز يا شب انجام مي شود.)
امروزه بسياري از رصد گران حرفه اي ماه و سيارات نيوتني هاي بزرگ استفاده مي کنند. نيوتني هاي کارخانه ي اسکاوي واچر (Sky Watcher) به ويژه مدل هاي 10،8،6و 12 اينچي کيفيت آينه ي بسيار خوبي دارند وحتي برخي ازآن ها، مانند مدل هاي 10 و 12 اينچي، به جرئت مي توان گفت فراتر ازحد انتظار براي آينه هايي ماشين تراش يا به عبارتي با توليد انبوه اند، درحالي که قيمت اين تلسکوپ ها مانند ديگر نيوتني هاي توليد شده به صورت انبوه در بازارجهاني تلسکوپ است.
تلسکوپ هاي شکستني نيز به عملکرد عالي در رصد سيارات وماه مشهورند. شکستي ها به سبب نداشتن آينه ي ثانويه (که بخشي از نور را سد مي کند) کنتراست تصويري بيشتري ايجاد مي کنند وهمچنين تصاوير گرم تر وشفاف تري دارند. اغلب شکستي هاي آکروماتيک به شدت خطاهاي رنگ دارند (مگر مدل هايي با فاصله کانوني زياد يا مجهز به فيلترهاي حذف کننده ي نوربنفش). اما آپوکروماتيک ها تقريباً عاري ازخطاي رنگي اند. با اين که آکروماتيک ها به ويژه با نسبت هاي کانوني پايين داراي عيب ذاتي خطاي رنگ اند، باز براي رصد ماه و سيارات مناسب اند. از شکستي هاي مناسب اسکاي واچربراي رصد ماه و سيارات مي توان به 6 اينچي آکروماتيک لوله بلند و همچنين 120 ميلي متري لوله بلند اشاره کرد.
در آپوکرومات ها مي توان به مدل هاي ED120 و ED100 اشاره کرد. دو تلسکوپ اخير بسيار با کيفيت اند وتصاوير واضحي توليد مي کنند.
در آپوکرومات ها همچنين مي توان به شاهکارهاي اپتيکي کارخانه ي ويليام اپتيکس (WikkiamOptics) اشاره کرد. مدل هاي 110،90 و 152 ميلي متري اين کارخانه تلسکوپ هايي بسيار با کيفيت اند که به خوبي مي توان ازآن ها براي رصد هاي جدي ماه و سيارات استفاده کرد اما به همان اندازه نيز قيمت آن ها نسبت به مدل هاي اسکاي واچر بيشتراست.
از خانواده ي تلسکوپ هاي ترکيبي با ماکستوف ها شروع مي کنيم. اصولاً تلسکوپ هاي ماکستوف از نوع اشميت براي رصد سيارات مناسب ترند ويا دست کم درميان تلسکوپ هاي تجاري موجود اين چنين است.اجازه دهيد با ماکستوف نيوتني 190 ميلي متري اسکاي واچر شروع کنيم که تلسکوپي بسيار عالي ست چه در رصد وچه درعکاسي نجومي. بي جهت نيست که اين تلسکوپ درمقام يکي از محصولات برگزيده ي سال در مجله ي اسکاي اند تلکسوپ معرفي شده است. ودر واقع تلسکوپي همه منظوره با کيفيت بسيار بالاست.
در مدل ماکستوف - کاسگرين نيز اسکاي واچر محصولات متنوعي دارد. مدل هاي 5،4 و 6 اينچي آن کيفيت بالايي را به نمايش مي گذارند وبراي رصد سيارات از بهترين ها هستند. همچنين اين خانواده از تلسکوپ ها به علت طول کوتاه لوله بسيار قابل حمل ونقل اند. وبراي کساني که به تلسکوپي قوي ودرعين حال جمع وجور احتياج دارند ايده آل اند.
يکي ازنکات مهم در رصد سيارات اين است که پيش از شروع رصد به تلسکوپ فرصت کافي داده شود تا با محيط هم دما شود واثر جريان هاي دمايي بر کيفيت تصوير تا حد امکان کاهش يابد. اين نکته درتلکسوپ هاي ترکيبي بيشترصدق مي کند.
اشميت - کاسگرين ها (يکي از متداول ترين انواع تلسکوپ هاي آماتوري) نيز براي رصد سيارات بسيارخوب عمل مي کنند. برخي از بهترين رصد گران وعکاسان ماه و سيارات از اشميت - کاسگرين هاي سلسترون (Celestron) استفاده مي کنند.
درديگر موارد بسيار مهم وکليدي در رصد ماه وسيارات وجود استقراري محکم و بدون لرزش براي تلسکوپ است. گاهي اوقات استقرار تلسکوپ لرزش هايي با فرکانس بالا ولي با دامنه ي کم توليد مي کند که يکي از علت هاي آن ممکن است موتور تلسکوپ درحين کار باشد. وجود چنين لرزش هاي ريزي، هرچند که با چشم قابل ديدن نيست، ممکن است باعث ديده نشدن بسياري از جزييات سطح ماه يا سيارات شود.
براي شکستي هاي کوچک ونيوتني هاي سبک وهمچنين ماکستوف - کاسگرين ها مي توانيد از استقراربسيار محکم وبدون لرزش AZ4 اسکاي واچراستفاده کنيد. همچنين پايه هاي استوايي EQ6,EQ5و HEQ5، براي کساني که به استقرار استوايي احتياج دارند، ايده آل اند. حرکت موتورآن ها بسيار نرم وبدون لرزش است.
انتخاب چشمي مناسب نيز در کيفيت تصوير نهايي به ويژه در رصد ماه وسيارات بسيار مهم است. درسال هاي اخير چشمي هايي خاص براي رصد ماه وسيارات طراحي و ساخته شده اند. درطراحي اين چشمي ها سعي شده تا حد امکان ازاجزاي اپتيکي کمتري استفاده شود تا درصد کمتري از نور دچار افت کيفيت شود. خوشبختانه اين چشمي ها درايران نيز قابل تهيه اند. شرکت اريون (Orion) و ويليام اپتيکس چنين چشمي هايي را توليد کرده اند ومي توان از آن ها براي رصدهاي جدي ماه وسيارات استفاده کرد.
منبع:نشريه نجوم، شماره 198.
با تلسکوپ هاي بازتابي نيوتني، يعني متداول ترين نوع تلسکوپ هاي آماتوري، شروع مي کنيم. در مقالات ساده اي که درمورد نيوتني ها نوشته شده معمولاً گفته مي شود که نيوتني مناسب رصد ماه وسيارات نيستند اما در واقع اين طور نيست. اگر آينه ي اين تلسکوپ ها با کيفيت خوبي ساخته واندازه ي آينه ي ثانويه تا حد امکان کوچک در نظر گرفته شود. وهمچنين درهم خط کردن اجزاي اپتيکي دقت لازم صورت گيرد اين تلسکوپ ها براي رصد ماه وسيارات استفاده مي کند بايد آينه هاي ثانويه واوليه ي تلسکوپ را هميشه به خوبي هم خط کند(که اين کار هم با استفاده از هم خط کننده هاي عادي يا ليزري موجود به سادگي درروز يا شب انجام مي شود.)
امروزه بسياري از رصد گران حرفه اي ماه و سيارات نيوتني هاي بزرگ استفاده مي کنند. نيوتني هاي کارخانه ي اسکاوي واچر (Sky Watcher) به ويژه مدل هاي 10،8،6و 12 اينچي کيفيت آينه ي بسيار خوبي دارند وحتي برخي ازآن ها، مانند مدل هاي 10 و 12 اينچي، به جرئت مي توان گفت فراتر ازحد انتظار براي آينه هايي ماشين تراش يا به عبارتي با توليد انبوه اند، درحالي که قيمت اين تلسکوپ ها مانند ديگر نيوتني هاي توليد شده به صورت انبوه در بازارجهاني تلسکوپ است.
تلسکوپ هاي شکستني نيز به عملکرد عالي در رصد سيارات وماه مشهورند. شکستي ها به سبب نداشتن آينه ي ثانويه (که بخشي از نور را سد مي کند) کنتراست تصويري بيشتري ايجاد مي کنند وهمچنين تصاوير گرم تر وشفاف تري دارند. اغلب شکستي هاي آکروماتيک به شدت خطاهاي رنگ دارند (مگر مدل هايي با فاصله کانوني زياد يا مجهز به فيلترهاي حذف کننده ي نوربنفش). اما آپوکروماتيک ها تقريباً عاري ازخطاي رنگي اند. با اين که آکروماتيک ها به ويژه با نسبت هاي کانوني پايين داراي عيب ذاتي خطاي رنگ اند، باز براي رصد ماه و سيارات مناسب اند. از شکستي هاي مناسب اسکاي واچربراي رصد ماه و سيارات مي توان به 6 اينچي آکروماتيک لوله بلند و همچنين 120 ميلي متري لوله بلند اشاره کرد.
در آپوکرومات ها مي توان به مدل هاي ED120 و ED100 اشاره کرد. دو تلسکوپ اخير بسيار با کيفيت اند وتصاوير واضحي توليد مي کنند.
در آپوکرومات ها همچنين مي توان به شاهکارهاي اپتيکي کارخانه ي ويليام اپتيکس (WikkiamOptics) اشاره کرد. مدل هاي 110،90 و 152 ميلي متري اين کارخانه تلسکوپ هايي بسيار با کيفيت اند که به خوبي مي توان ازآن ها براي رصد هاي جدي ماه و سيارات استفاده کرد اما به همان اندازه نيز قيمت آن ها نسبت به مدل هاي اسکاي واچر بيشتراست.
از خانواده ي تلسکوپ هاي ترکيبي با ماکستوف ها شروع مي کنيم. اصولاً تلسکوپ هاي ماکستوف از نوع اشميت براي رصد سيارات مناسب ترند ويا دست کم درميان تلسکوپ هاي تجاري موجود اين چنين است.اجازه دهيد با ماکستوف نيوتني 190 ميلي متري اسکاي واچر شروع کنيم که تلسکوپي بسيار عالي ست چه در رصد وچه درعکاسي نجومي. بي جهت نيست که اين تلسکوپ درمقام يکي از محصولات برگزيده ي سال در مجله ي اسکاي اند تلکسوپ معرفي شده است. ودر واقع تلسکوپي همه منظوره با کيفيت بسيار بالاست.
در مدل ماکستوف - کاسگرين نيز اسکاي واچر محصولات متنوعي دارد. مدل هاي 5،4 و 6 اينچي آن کيفيت بالايي را به نمايش مي گذارند وبراي رصد سيارات از بهترين ها هستند. همچنين اين خانواده از تلسکوپ ها به علت طول کوتاه لوله بسيار قابل حمل ونقل اند. وبراي کساني که به تلسکوپي قوي ودرعين حال جمع وجور احتياج دارند ايده آل اند.
يکي ازنکات مهم در رصد سيارات اين است که پيش از شروع رصد به تلسکوپ فرصت کافي داده شود تا با محيط هم دما شود واثر جريان هاي دمايي بر کيفيت تصوير تا حد امکان کاهش يابد. اين نکته درتلکسوپ هاي ترکيبي بيشترصدق مي کند.
اشميت - کاسگرين ها (يکي از متداول ترين انواع تلسکوپ هاي آماتوري) نيز براي رصد سيارات بسيارخوب عمل مي کنند. برخي از بهترين رصد گران وعکاسان ماه و سيارات از اشميت - کاسگرين هاي سلسترون (Celestron) استفاده مي کنند.
درديگر موارد بسيار مهم وکليدي در رصد ماه وسيارات وجود استقراري محکم و بدون لرزش براي تلسکوپ است. گاهي اوقات استقرار تلسکوپ لرزش هايي با فرکانس بالا ولي با دامنه ي کم توليد مي کند که يکي از علت هاي آن ممکن است موتور تلسکوپ درحين کار باشد. وجود چنين لرزش هاي ريزي، هرچند که با چشم قابل ديدن نيست، ممکن است باعث ديده نشدن بسياري از جزييات سطح ماه يا سيارات شود.
براي شکستي هاي کوچک ونيوتني هاي سبک وهمچنين ماکستوف - کاسگرين ها مي توانيد از استقراربسيار محکم وبدون لرزش AZ4 اسکاي واچراستفاده کنيد. همچنين پايه هاي استوايي EQ6,EQ5و HEQ5، براي کساني که به استقرار استوايي احتياج دارند، ايده آل اند. حرکت موتورآن ها بسيار نرم وبدون لرزش است.
انتخاب چشمي مناسب نيز در کيفيت تصوير نهايي به ويژه در رصد ماه وسيارات بسيار مهم است. درسال هاي اخير چشمي هايي خاص براي رصد ماه وسيارات طراحي و ساخته شده اند. درطراحي اين چشمي ها سعي شده تا حد امکان ازاجزاي اپتيکي کمتري استفاده شود تا درصد کمتري از نور دچار افت کيفيت شود. خوشبختانه اين چشمي ها درايران نيز قابل تهيه اند. شرکت اريون (Orion) و ويليام اپتيکس چنين چشمي هايي را توليد کرده اند ومي توان از آن ها براي رصدهاي جدي ماه وسيارات استفاده کرد.
منبع:نشريه نجوم، شماره 198.
/ج
