آفات انار(1)

مانند ساير درختان، انار نيز مورد هجوم آفات خاص خود ميباشد. علي رغم خسارات قابل توجه اين آفات، باغات انار ايران از مبارزه شيميايي مصون مانده و باغداران با توجه به تجربه عملي نسبت به رفتار و نوع خسارات آفات مختلف از روشهاي غير تهاجمي و ارگانيك در برخورد با آنها بهره ميگيرند. با تلاش درخور كارشناسان عمده ترين آفات باغات انار ايران بقرار ذيل شناسايي شده اند:

كرم گلوگاه انار :
 

كرم گلوگاه انار با نام علمي Spectrobates ceratoniae Zeller مهمترين عامل كاهش كمي و كيفي محصول انار و يكي از موانع مهم در افزايش صادرات انار ميباشد. اين آفت اولين بار در سا ل 1349 در باغها ي انار كاشمر مشاهده و با توجه به علائم اوليه آلودگي به كرم گلوگاه انار موسوم شده است. ميزان خسارت كرم گلوگاه انار تابعي از سال، رقم و شرايط به زراعي باغ در هر منطقه ميباشد. بطور متوسط درصد خسارت كرم گلوگاه انار در كل كشور و در سالهاي مختلف حدود 30-25 درصد محصول برآورد ميشود.

كرم گلوگاه انار، زمستان را به صورت لاروهاي سنين مختلف در داخل انار، انجير و احتمالاً ميزبان هاي آلوده ديگر كه در زير درخت ها ريخته و يا بر روي درخت باقيمانده و يا در انبارها ذخيره شده اند، مي گذراند. پروانه هاي زمستانه معمولاً تخم هاي خود را روي ميله و بساك پرچمها و ندرتاً روي سطح داخلي كاسبرگ ميگذارند. دم ميوه و شكاف هاي ناشي از تركيدگي ميوه نيز از جمله ي محل هاي تخ مگذاري اين شب پره مي باشند.
لاروهاي سن يك پس از تفريخ، از سطح داخلي كاسبرگ تغذيه و از اواخر سن دوم يا اوايل سن سوم لاروي با ايجاد سوراخ در محوطه داخلي تاج به داخل ميوه ي انار راه يافته و ضمن ورود، عوامل متعددي از گروه قارچها، باكتريها و مخمرها را به درون ميوه انار انتقال مي دهند. اين پاتوژن ها قادرند در باغ و انبار موجبات گنديدگي و فساد سريع يا تدريجي ميوه انار را فراهم نموده و آ ن را از بين ببرند.

قارچهاي جنس آسپرژيلوس، به ويژه دوده (Aspergillus niger) و پنسيليوم مهمترين اين بيمارگرها را تشكيل مي دهند. در بيش از 90 درصد از موارد، كرم گلوگاه انار ناقل عوامل بيمارگر به داخل ميوه انار مي باشد. بنابر اين كنترل كرم گلوگاه مي تواند نقش كليدي در كاهش پوسيدگي ميوه انار در باغ و انبار داشته باشد. اين حشره در ايران 4-3 نسل داشته و زمستان را بصورت سنين مختلف لاروي در داخل ميوه هاي انار باقيمانده روي درخت يا ريخته شده در پاي درختان و يا در داخل ساير ميزبانها، از جمله ميوه هاي انجير به سر مي برد.
زیست شناسی: این پروانه زمستان را به صورت لارو در درون انارهای آلوده (روی درخت، پای درخت و درون انبار) می گذارند و لاروها از اواخر اردیبهشت تا اوايل خرداد ماه خود را به محوطه تاج انار رسانیده و در آنجا به شفیره تبدیل می شود و گاهی هم مشاهده شده که لارو، تاج یا پوست و غیره را سوراخ کرده و در بیرون به شفیره مبدل می گردد. شفیره ها با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه و مصادف با موقعی که میوه ها به اندازه لیمو شده اند، به پروانه تبدیل شده و از تاج انار بیرون می آیند. پروانه در مدت 2 تا 4 روز جفتگیری کرده و ماده ها در تاج انار، در میان پرچمهای زردرنگ، تخمریزی می کنند.

هر ماده در حدود 20 تا 25 عدد تخم می گذارند پس از 8 تا 10 روز تخمها باز شده و به کرم تبدیل می شوند و کرم ها از همان محل وارد میوه می شوند دوره فعالیت لاروی (دوره تغذیه از گوشت دانه های نار) از 18 تا 30 روز است، که لاروها پس از پایان این دوره به گلوگاه انار آمده و به شفیره تبدیل می شوند. دوره شفیرگی بین 7 تا 8 روز طول می کشد و در پایان این مدت پروانه های نسل بعد بیرون می آیند. بدین ترتیب در اواسط یا اواخر تیرماه، نسل اول تابستانی ظاهر می شوند، همانند نسل قبلی، ماده ها تخمریزی را در تاج انارهای سالم انجام می دهند. پس از 30 تا 32 روز نسل دوم (اواسط مردادماه)، از یک ماه بعد نسل سوم (اواسط شهریور ماه) و به همین نحو در نقاطی مانند شیراز و مناطق جنوبی تر نسل چهارم (حدود اواخر مهرماه) ظاهر و لاروها یا کرم های همین نسل است که زمستان را درون میوه های انار آلوده سپری خواهند کرد. پس این آفت در نقاط انارخیزی دارای 3 تا 4 نسل در سال است.

روشهاي كنترل كرم گلوگاه انار
 

براساس نتايج مجموعه كارهاي تحقيقاتي و تجربيات مفيد موجود، اجراي نكات زير ميتواند كرم گلوگاه انار را در زير سطح زيان اقتصادي نگه داشته و كنترل قابل قبولي روي حشره آفت در پي داشته باشد.
1- اولين گام براي بهبود كمي و كيفي توليد و كنترل منطقي آفات و بيماريهاي انار ، داشتن باغهايي است كه از شرايط مطلوب زراعي و باغي برخوردار باشند. در اين رابطه توصيه مي شود باغهاي انار طي يك برنامة 5 ساله اصلاح و باغ هاي رها شد ه و يا آنهايي كه تأمين حداقل نيازهاي زراعي و باغي، بويژه آب مناسب و مورد نياز، براي آنها ميسر نيست، حذف و باغهاي جديد با رعايت اصول فني احداث گردد.
2- در احداث باغهاي جديد و جايگزين ، از ارقام مقاوم به كرم گلوگاه و يا ارقامي با حساسيت كمتر استفاده شود. مانند رقم ملس دانه سياه يزدي كه براي شرايط استان يزد توصيه ميگردد.

3- از كشت مخلوط درختان انار با ساير درختان ميوه و همچنين احداث باغ انار در مجاورت درختاني مثل انجير و پسته كه ميزبان كرم گلوگاه انارهستند، خودداري شود.
4- به منظور حمايت از دشمنان طبيعي آفا ت و بيماريها، جلوگيري از طغيان كنه پاكوتاه انار و ساير آفات بالقوه و حفظ بهداشت و محيط زيست، از هرگونه سمپاشي درختان انار اجتناب گردد.
5- داخل تاج انارهاي مرغوب گل اول، پس از خشك شدن پرچم (حدوداً در اواخر خرداد) بوسيله دستگا ههاي ساده موجود تميز گردد.
6- انارهاي پوسيده و يا باقيمانده بر روي درخت يا ريخته شده در كف باغ بصورت همگاني و در فصل زمستان (دي و بهمن ) جمع آوري و منهدم گردد.
7- انارهاي آلوده شده در طول فصل داشت، بويژه در نسل اول آفت، نيز جمع آوري و معدوم گردد.
8- به منظورتقويت پارازيتيسم طبيعي آفت ، مبارزه بيولوژيك از طريق توليد و رهاسازي زنبور پارازيتوئيد تريكوگراما با استفاده از سوش هاي بومي و با رعايت نكات فني صورت گيرد.

بايد اين واقعيت را پذيرفت كه كرم گلوگاه قسمتي از باغداري انار است. حذف كامل اين آفت ناممكن است و تنها با اعتنا به توصيه هاي پيش گفته ميتوان كميت خسارات ناشي از اين آفت را كنترل كرد. انتخاب واريته هاي برتر معرفي شده در همين سايت براي احداث و اصلاح باغات اولين اقدام موثر در راستاي كنترل اين آفت ميباشد. نسبت به ساير واريته ها از اين ارقام درصد خسارت كمتري گزارش شده است،
مثلا آلك شيرين ساوه علي رقم بازار پسندي رقمي حساس به اين آفت در مقايسه با رقم ملس ساوه ميباشد. پس در همان بدو امر واريته مناسبي را براي احداث باغ انار انتخاب كنيد. موضوع مبارزه با آفات را از همان بدو احداث باغ انار بعنوان يكي از مسائل جاري در باغداري انار تلقي كرده و برنامه ريزي روشن و زمانبندي شده اي را براي آن تعريف نمائيد.
اگر بدنبال توليد محصول صادراتي هستيد بدانيد حد مقبول آلودگي در تجارت انار زير 3% ميباشد، از اينرو تميز كردن تاج انار و حذف پرچمهاي آلوده از تخم شپره و شفيره هاي كامل نشده كرم گلوگاه از ضروريات محصول صادراتي ميباشد. توجه داشته باشيد حذف پرچمها و پاك بودن تاج انار از مقررات صادرات انار ميباشد پس بهتر است اين هزينه را در جاي خود و در زمان خشك شدن پرچمها در اواخر بهار به انجام رسانيد.
اخيرا دستگاه مخصوصي براي اين كار ساخته شده كه با نيروي فشار دست كار ميكند و نيروي عمودي را به حركت چرخشي تبديل و با فرچه مخصوص گردننده پرچمها را به طور كامل حذف ميكند، باغداران بطور سنتي از نيروي كار كارگري براي پر كردن تاج با علفهاي كف باغ استفاده ميكنند كه هزينه زيادي را در بر دارد، اين دستگاه در اقتصادي كردن اين فرآيند موثر خواهد بود.

شكل مقابل دستگاه جديد پرچم زداي انار ساخته شده به همت آقايان دكتر حسين فرازمند و مرحوم كيومرث توفا، از متخصصين ارشد گياه پزشكي كشور را نشان ميدهد. پس از جمع آوري و معدوم كردن انارهاي باقيمانده در زمستان، حذف پرچمهاي انار در اواخر خرداد موثرترين راه در مبارزه با اين آفت محسوب ميشود. توجه داشته باشيد پاك بودن تاج انار از نشانه هاي يك محصول مرغوب ميباشد. در بحث صادرات انجام اين كار جزئي از مقررات محسوب ميشود از اينرو پاك كردن پرچمهاي انار را بعنوان يكي از الزامات باغداري انار بپذيريد و براي انجام آن برنامه روشني داشته باشيد آثار آن بصورت ارتقاء كيفي محصول و كنترل آفت در نهايت شما را منتفع خواهد نمود.

اسفند ماه و پس از كاهش سرما بهترين زمان براي جمع آوري انارهاي فاسد و آلوده به تخم و لاروها و شفيره هاي كرم گلوگاه ميباشد. كارشناسان در مورد اينكه بقاياي ميوه هاي آلوده و بجا مانده بر روي درخت و كف باغ از عمده ترين ميزبانها و محلهاي تجمع اين آفت و تولد نسل جديد اين آفت ميباشند اطمينان كامل دارند. پس در اين مورد مسامحه نكنيد آستينها را بالا زده و كليه انارهاي آلوده را از روي درختان، كف باغ و انبارها جمع آوري و با دقت بسوزانيد و از ساير باغداران نيز بخواهيد به شما بپيوندند كه تنها اقدام گروهي و همگير در اين خصوص موثر خواهد بود.

كرم به :
 

بر اساس تحقيق مهرنژاد و ابراهيمي به سال 1372 كرم به بنام علمي Euzophera bigella روي انار در محلهايي كه به عللي از قبيل شكستگي و هرس، پوسته تنه يا شاخه درخت زخمي شود، تخمگذاري ميكند و لارو از ناحيه كامبيوم و قسمت زيري پوست تنه و شاخه تغذيه كرده و در محل تغذيه يا زير پوستكهاي ساير قسمتهاي تنه، شفيره ميشود. اين شب پره در روي انجير در محل شكافها و تركهايي كه روي تنه و شاخه وجود دارد، تخمگذاري ميكند و لارو از مسير اين شكافها به زير پوست نفوذ و فضولات ريز قهوه اي رنگي در اين محل مشاهده ميشود. در اثر تغذيه لاروها از ناحيه كامبيوم و قسمت زير پوست، لكه هاي تيره رنگ و خشكيد هاي روي تنه و شاخه بوجود مي آيد. با ادامه فعاليت آفت، قسم تهاي آسيب ديده بتدريج گسترش يافته و به صورت پوست ههاي نسبتاً بزرگي از تنه و شاخه جدا ميگردد. در مناطقي كه درختان انار و انجير تواماً كشت شده باشند، تراكم آفت روي انجير به مراتب شديدتر از انار است. فعاليت لاروها در زمستان كم و بيش ادامه دارد و معمولاً لاروهاي اين حشره در تمام طول سال در زير پوست تنه و شاخه درختان انار و انجير مشاهده ميشوند.
رعايت مراقبت هاي زراعي و پيشگيري از بروز استرس به درخت، در پيشگيري از فعاليت اين شب پره مؤثر مي باشد. در صورتي كه آفت به حالت طغياني درآمده و خسارت زياد باشد، مي توان با شستشوي محل فعاليت لاروها در ناحيه طوقه و تنه اصلي، بوسيله محلول 2 در هزار يك سم فسفره، مثل ديازينون آنرا تحت كنترل درآورد. اين محلول سمي روي ساير آفات ناحيه طوقه و ريشه، مثل چوبخوارها و كرم سفيد ريشه نيز مفيد خواهد بود. به گفته بعضي از همكاران كارشناس، شستشوي محل هاي فعاليت آفت، با فشار زياد آب خالص نيز در كنترل آفت مؤثر بوده است.

شته انار :
 

شته انار با نام علمي Aphis punicae عمومي ترين آفت درختان انار محسوب مي گردد و در بعضي از سالها و در باغهاي محصور كه شرايط براي رشد و تكثير آفت فراهم باشد، موجب ريزش غير طبيعي گلهاي اول انار در ابتداي فصل مي گردد.
هرچند بعضي از باغداران در سطوحي محدود با استفاده از شته كش اختصاصي پريمور اقدام به كنترل اين آفت ميكنند، اما با رعايت چند نكته ساده ميتوان از خسارت زياد آن جلوگيري و از مبارزه شيميايي اجتناب كرد. توصيه ميشود پاجوشها ي انار را تا زمان جفت گير ي و تخمگذاري شته ها ي جنسي در پاي درختا ن حفظ نموده و حذف آنها را به بعد از اين زمان، كه در شرايط آب و هوايي استان يزد حداكثر پايان آذر ماه ميباشد، موكول كرد. همچنين بايد از هرس پاجوش ها و نرك هاي درختان انار در فصل بهار خودداري و زمان حذف آنها را تا اواسط تابستان به تاًخير انداخت. استقرار كلني هاي شته انار روي اينها باعث مصون ماندن بقيه درخت مي گردد.

سوسك چوبخوار انار :
 

سوسك چوبخوار انار با نام علمي Chrysobothris parvipunctata عامل ثانويه و تشديد كننده عارضه سبز خشكي و يا زرد خشكي تنه و سرشاخه هاي درختان انار مي باشد. اين حشره، آفت درختان ميوه سرد سيري است و براي اولين بار در روي انار توسط مهندس شاكري گزارش گرديده است.
لاروهاي آفت به رنگ كرم تا زرد و از تيپ Buprestidae (سرهاوني) ميباشند كه اندازه آنها به بيش از 3 سانتيمتر ميرسد. حشرات كامل آفت با بالپوشهايي به رنگ قهوه اي و نقاط سفيد رنگ فرورفته، حدود اواسط بهار ظاهر ميشوند. اين سوسكها بسيار فعال بوده و پس از مقداري تغذيه از بافتهاي نازك، بر روي شاخه هاي درختان ضعيف تخمگذاري ميكنند. لاروهاي آفت در طول تابستان و اوايل پاييز در زير پوست درخت فعاليت دارند. شاخه ها و تنه هاي آلوده بتدريج ضعيف تر شده و در صورت آلودگي شديد در فصل تابستان سبز خشك و يا زرد خشك ميشوند. اين آفت در شرايط عادي توسط حشرات مفيد تحت كنترل ميباشد. بهترين روش كاهش جمعيت اين آفت ، اعمال مديريت صحيح و رعايت مسائل به زراعي، بويژه رعايت دور آبياري و بهداشت عمومي باغ ميباشد.

پروانه گلخوار انار :
 

حشره كامل اين آفت، پروانه كوچكي است به رنگ قهوه اي با نوارهاي نسبتا عريض سفيد رنگ بطول 7 ميليمتر كه عرض بالهاي باز آن حدود 13 ميليمتر ميرسد. لارو اين پروانه در سنين اوليه به رنگ سفيد با سر قهوه اي است ولي سنين بالاتر به رنگ قرمز ارغواني در مي آيد. طول لاروها به حدود 14 ميليمتر ميرسد، لارو اين حشره بسيار پر تحرك بوده و بوسيله تار آويزان ميشود. فضولات لارو داخل گل انار و درون كانالهايي كه ايجاد ميكند ديده ميشود. زمان ظهور حشره كامل اين آفت با زمان پيدايش گل انار مصادف است. گل انارهاي آلوده ريزش ميكنند.
ميزان آلودگي به اين آفت و در سالهاي مختلف متفاوت ميباشد و گل انارهاي غير مثمر بيشتر آلوده ميشوند. در بعضي از انارها دو و بندرت سه لارو سنين مختلف ديده شده است.
جمعيت اين آفت در سالهاي مختلف و مناطق مختلف يكسان نيست و به نظر ميرسد كه اين حشره بيش از يك نسل در سال نداشته باشد. زمان ظهور حشرهء كامل در فصل بهار و 15-10 روز زودتر از زمان ظهور شب پره كرم گلوگاه ميباشد. اين حشره اولين بار توسط مهندس شاكري گزارش و نام پروانه گلخوار انار از سوي ايشان به اين آفت اختصاص يافت.

كرم سفيد ريشه انار :
 

كرم سفيد ريشه انار با نام علمي Polyphylla ollivieri از آفات مهم ريشه درختان ميوه از جمله انار است. اين آفت علاوه بر انار ريشه درختان سيب، گلابي، گوجه، گيلاس، پسته و درختان غير مثمري نظير نارون، تبريزي و گياهان زراعي مثل سيب زميني، خيار، بادمجان و... را مورد حمله قرار ميدهد.
لاروهاي كرم سفيد ريشه با تغذيه از ريشه درختان انار موجب خشك شدن درختان جوان و ضعف درختان مسن ميشوند. حشره كامل اين لارو سوسكي است نسبتا بزرك به طول 40-25 ميليمتر به رنگ قهواي كه با توده اي از پولكهاي سفيد صدفي رنگ روي آنرا پوشانده است.
اين حشره طول يك نسل را در 3 سال طي مي‌كند. در شريط مساعد تغذيه‌اي و خاك مي‌تواند يك نسل را در طي دو سال بگذراند. زمستان را به صورت لارو به سر مي‌برد و در بهار سال سوم قبل از آنكه وارد مرحله شفيرگي شود يك محفظه گلي براي خود درست مي‌كند و در آنجا تبديل به شفيره مي‌شود (در برخي موارد خانه شفيرگي ساخته نمي‌شود). دوره شفيرگي 17 تا 24 روز مي‌باشد.حشرات كامل از دهه سوم خردادماه تا دهه سوم مردادماه بسته به شرايط محيطي منطقه ظاهر مي‌گردند. اوج خروج معمولاً در تيرماه است. حشرات كامل براي خروج در خاك سوراخهايي ايجاد و خارج مي‌شوند. سپس از برگ درختان مثمر و غيرمثمر تغذيه مي‌نمايند. تمام فعاليت‌هاي حياتي، تغذيه، جفت‌گيري و تخمريزي در غروب و اوايل شب انجام مي‌گيرد.
در روز حشرات كامل بدون هيچ فعاليتي در لابه‌لاي شاخ و برگ درختان و جاهاي امن به سر مي‌برند. جفت گيري در اوايل شب و اغلب در روي شاخه‌ها انجام مي‌شود. تخمريزي معمولاً چند روز (معمولاً 4 روز) بعد از جفت‌گيري انجام مي‌شود. حشره كامل ماده با پاهاي جلويي خود زير خاك رفته و در منطقه‌اي مناسب كه غذاي كافي براي لارو سن اول وجود دارد تخم‌ريزي مي‌كند. تخم‌ها به صورت انفرادي يا دسته‌هاي تا شش عددي در عمق صفر تا 12 سانتيمتري خاك گذاشته مي‌شود. دوره جنيني يا Incobation period در منطقه كرج و شهريار 30 تا 35 روز است. حشره داراي 3 سن لاروي است. لارو سن اول از مواد هوموسي يا ريشه علفهاي هرز و سنين دو و سه لاروي از ريشه درختان تغذيه مي‌كنند. لارو در خاكهاي مرطوب فعاليت بيشتري دارد. فعاليت اين حشره در سطح باغ لكه‌اي است.
بدليل قدرت زياد ريشه زني درختان انار، خشكيدگي مستقيم ناشي از كرم سفيد ريشه تنها در مورد نهالهاي جوان ديده شده است. اما خسارات غير مستقيم آفت در اثر ضعيف نمودن درخت و عارضه هاي ثانويه، از جمله سرمازدگي فراوان است.
روشهاي كنترل كرم سفيد ريشه نيز مانند بسياري از آفات داراي دشمنان طبيعي فراواني است كه آنها را در مراحل مختلف زندگي مورد حمله قرار ميدهند. پرندگان، مورچه گان، تعدادي از ميكرواورگانيسمهاي خاك، زنبورها و بعضي از كنه ها از جمله دشمنان طبيعي اين آفت محسوب ميشوند.
جمع آوري حشرات كامل در صبح زود با تكان دادن درختان و درختچه هاي محل استقرار و استراحت شبانه حشرات كامل، جمع آوري حشرات كامل با كمك نور چراغ، جمع آوري لاروهاي آفت در هنگام شخم، بويژه در فصل تابستان و پائيز از جمله روشهاي موثر در كاهش جمعيت اين آفت ميباشد.
مبارزه شيميايي عليه لاروهاي آفت صورت ميگيرد. در صورتيكه جمعيت آفت زياد و مبارزه شيميايي اجتناب ناپذير باشد، ابتدا باغ را آبياري نموده و سپس طوقه درختان آلوده را تا روي ريشه هاي اصلي به شعاع نيم تا يك متر(بسته به كوچكي يا بزرگي درخت) كنار زده و حدود 20 تا 40 ليتر محلول سمي در داخل گودال ايجاد شده ريخته و خاك را به جاي خود برگردانيد و مجددا آبياري نماييد. براي اين كار بايد از سموم مجاز مانند ليندين به نسبت 2 در هزار و يا ديازينون 60% با نسبت يك در هزار استفاده شود. اين كار بايد در زماني صورت گيرد كه مراحل رشدي كرمها وجود داشته باشد بهترين زمان از نيمه مرداد تا اواخر شهريور ميباشد.
منبع:www. anar-iran.ir
ادامه دارد
/ع