شيمي درماني، تلاش براي شکست سرطان

همه ي ما بايد بپذيريم که بالقوه درمعرض ابتلا به بيماري سرطان قرار داريم. آمارها بيانگر آن است که از هر سه نفر، يک نفر درطول زندگي خود به سرطان مبتلا خواهد شد ودردناک تر آن که هر سال حدود هشت ميليون نفر درسراسر جهان ازسرطان مي ميرند.
يکي از شيوه هاي رايج مبارزه با بيماري سرطان، «شيمي درماني» است که درماني دارويي براي نابودي يا جلوگيري از گسترش سلول هاي سرطاني در بدن است.از آنجا که هر يک از انواع سرطان به نوع خاصي از دارو پاسخ مي دهد. به تعداد سرطان هاي شناخته شده نيز روش هاي شيمي درماني وجود دارد. دربعضي موارد، پزشکان ترکيبي از هشت داروي مختلف را در شيمي درماني به کار مي برند تا بهترين نتيجه را بگيرند ودرحال حاضر تلاش براي کشف ترکيبات جديد ادامه دارد. شيمي درماني اغلب با ضعف وکم شدن قواي جسماني بيمار همراه است اما بسياري از روش هاي نوين شيمي درماني اين اثرات نامطلوب را به حداقل رسانده است.

چه کساني نياز به شيمي درماني دارند؟
 

داروهاي شيمي درماني معمولاً به داخل خون تزريق مي شوند وسلول هاي سرطاني را صرف نظر ازمحلي که در آن هستندمورد تهاجم قرار مي دهند. به همين دليل پزشکان زماني اين داروها را به کار مي برند که مطمئن شوند سلول هاي سرطاني دربيش از يک نقطه ي بدن وجود دارند.درمواردي که بيمار دير به پزشک مراجعه کرده واجازه مي دهد سرطان به رشد خود ادامه دهد. ذراتي از سرطان مي توانند از غده ي اصلي جدا شده وبه بافت هاي مجاور يا به اندام هاي دورتر مانند جگر وشش ها بروند ورشد خود را در آن جا شروع کنند. يک جراح فقط مي تواند غده ي اصلي سرطاني و بافت هاي آلوده ي مجاور آن رااز بدن خارج کند. حتي در روش «پرتو درماني» که استفاده از پرتو براي نابودي سلولهاي سرطاني است .تنها نقاط محدودي از بدن در معرض اشعه قرار مي گيرند. چون درغير اين صورت صدمات جدي به سلول هاي سالم وارد خواهد شد. بيشتر اوقات بعد از عمل جراحي وخارج کردن بافت هاي سرطان ، شيمي درماني براي پاک کردن بدن از باقي مانده ي سلول هاي سرطاني انجام مي شود دربعضي سرطان ها مانند «لوکيميا» (سرطان سلول هاي خوني وگلبول هاي سفيد) شيمي درماني تنها روش دارويي است .چون سلول هاي خوني در سراسر بدن پراکنده هستند. در بعضي موارد نيز شيمي درماني به منظور کوچک کردن غده ي سرطاني انجام مي شود تا خارج کردن آن براي جراح راحت تر باشد. درمواردي نيز که سرطان غير قابل درمان تشخيص داده مي شود، به منظور تسکين علايم سرطان، شيمي درماني روي بيماران مبتلا انجام مي شود.

شيمي درماني چگونه اثر مي کند؟
 

شيمي درماني درمفهوم سنتي آن . ماده يي شيميايي است که با تأثير بر سلول هاي سرطاني سمي باعث مرگ آن ها مي شود. در اولين شيمي درماني از «گاز خردل» استفاده شد که در اصل به عنوان يک سلاح شيميايي درجنگ جهاني اول به کار مي رفت وهرچيزي که براي سلول هاي سرطاني سمي باشد. ممکن است براي سلول هاي سالم بدن نيز همين اثر را داشته باشد. اما رمز کار درشيمي درماني يافتن يک ماده ي شيميايي است. که بتواند هر چه بيشتر سلول هاي سرطاني را نابود کند وکمترين آسيب را به سلول هاي سالم وارد کند.خوشبختانه پزشکان دريافتن اين گونه ترکيبات بسيار موفق عمل کرده اند.به نحوي که داروهاي مورد استفاده براساس تفاوت هاي موجود بين سلول هاي سرطاني و سلول هاي معمول اطراف آن ها ساخته مي شود ودر نتيجه به طور اختصاسي عمل مي کنند. تفاوت اساسي بين سلول هاي سرطاني و سلول هاي سالم درسرعت تکثير يا تقسيم آن ها است .سلول هاي سرطاني با سرعت بيشتري نسبت به ساير سلول هاي بدن تقسيم مي شوند و رشد مي کنند وبه همين دليل است که توده هاي متورم يا غده هاي سرطاني را توليد مي کنند. بعضي از سلول هاي سرطاني ، شيمي درماني واکنش بين هورمون ها و سلول هاي سرطاني ممکن است حتي در واکنشي به مواد شيميايي طبيعي موجود در بدن (هورمون ها ) فعال شوند که دراين موارد به جاي مسموم کردن سلول هاي سرطاني، شيمي درماني واکنش بين هورمون ها و سلول هاي سرطاني را مهارمي کند تا اين سلول ها را از مواد مورد نياز براي رشد وتکثيرشان محروم کند. سلول هاي سرطاني توسط سامانه ي دفاع ايمني بدن خود بيمار مورد حمله قرار نمي گيرند. چون اين سلول ها از نوع سلول هاي خارجي نيستند. دربعضي روش ها ، شيمي درماني سامانه ي دفاعي بدن را طوري برنامه ريزي مي کند که سلول هاي سرطاني را به عنوان سلول هاي خارجي ومتجاوز بشناسدوآن ها را نابود کند.

شيمي درماني چگونه انجام مي شود؟
 

شيمي درماني اغلب با تزريق به داخل يک رگ خوني شروع مي شود درخيلي از موارد يک قطره چکان حاوي مايعات نمکي نيز نصب مي شود تا دارو را هنگام ورود به بدن رقيق کند، چرا که غلظت زياد دارو مي تواند به رگ آسيب بزند.اگر بيمار به مقادير متفاوت از داروهاي مختلف نياز داشته باشد. براي جلوگيري از ناراحتي او دردفعات متعدد از تزريق هاي جداگانه توسط يک لوله دررگ که به سرنگي متصل است. استفاده مي شود واين خطر انتقال در يک رگ ، درسينه ي بيماري باقي مي ماند.
گاهي اوقات مي توان با يک ميزان غليظ شده از دارو، شيمي درماني را در يک نقطه ي مشخص از بدن انجام داد وبه اين ترتيب با تزريق مستقيم دارو به ناحيه ي سرطاني ، عوارض جانبي آن را کم کرد. براي مثال درسرطان مثانه، دارو به داخل مثانه پمپ مي شود ومستقيماً روي بافت آلوده اثر مي کند. اين که يک دوره ي شيمي درماني چه مدت طول مي کشد بسته به نوع سرطان متفاوت است به طوري که دربعضي موارد مي تواند به طور فشرده ظرف دوهفته در بيمارستان انجام شود يا ماه ها به طول انجامد.

عوارض جانبي شيمي درماني
 

چون اکثر روش هاي شيمي درماني، سلول هاي به شدت درحال رشد يا درحال تکثير سريع را مورد حمله قرار مي دهند، احتمال آسيب ديدن سلول هاي سالم مشابه ،مانند سلول هاي پيازمو بيشتر است. به همين دليل شيمي درماني با ريزش مو همراه است. اگر چه به محض اتمام درمان ، رشد دوباره ي موها آغاز مي شود. گروه ديگر از سلول هاي بدن که درشيمي درماني به طور ناخواسته مورد آسيب قرار مي گيرند سلول هاي جدار داخلي معده وروده هستند که نتيجه ي آن ايجاد تهوع يا اسهال دربيماران تحت درمان است، البته داروهايي براي کنترل اين عوارض وجود دارد. هم چنين مي توان با تنظيم وعده هاي غذايي وخالي نگه داشتن معده درهنگام تأثير دارو، اين مشکلات را به حداقل رساند
گروه بعدي، سلول هاي خوني هستند که از عوارض منفي شيمي درماني بي نصيب نمي مانند.سلول هاي قرمز خون وظيفه ي مهم انتقال اکسيژن را براي زنده نگه داشتن دگير سلول هاي بدن برعهده دارند وبه جلوگيري از بروز عفونت در بدن کمک مي کنند. بنابراين بيماران شيمي درماني ممکن است بيش از ديگران به عفونت ها حساس باشند ودرصورت ابتلاء رفع عفونت نيز براي آن ها سخت تر باشد. بيمارستان ها به طور منظم با انجام آزمايش خون، ميزان سلول هاي مختلف خوني را کنترل مي کنند که به آن شمارش خون کامل مي گويند . عموماً بيماران تحت شيمي درماني از نيروي کم يا خستگي شديد نيز رنج مي برند. شيمي درماني همچنين روي باروري مردان وزنان نيز تأثير مي گذارد که مي توان با منجمد کردن اسپرم وتخمک ، در آينده براي انجام لقاح درخارج از بدن وداشتن فرزند اقدام کرد.
منبع:نشريه 7 روز زندگي،شماره 109.