از سکه سياه فلزي تا اسکناس نازک تکنولوژيک
از تاريخچه پول و تحولاتش چه مي دانيد؟
در کنار خط و چرخ، پول از بزرگترين اختراعات بشر بوده است. فينيقيان؛ قومي که در کنار مديترانه به تجارت مشغول بودند را مخترع پول مي دانند. ابتدا پول تنها به شکل سکه بود. اين سکه ها با پول هاي امروزي تفاوت داشتند زيرا ارزش و اعتبار آنها مانند دوران جديد قراردادي نبود و ارزششان به اندازه ارزش همان مقدار از ماده اي بود که سکه از آن ساخته مي شد. به همين دليل در ابتداي ظهور پول، سکه ها از فلزات ارزشمندي چون طلا و نقره ساخته مي شد. بعدها هم اسکناس آمد؛ پول هاي کاغذي.
پول در ايران از دريک تا ريال
در ايران، اولين بار513 سال پيش از ميلاد مسيح، داريوش هخامنشي دستور ضرب سکه را داد. هرودوت؛ پدر تاريخ نگاري، اين دستور داريوش را مهم ترين و ارزنده ترين فرمان او مي داند. واحد پول داريوش«دريک» نام داشت. يک دريک در آن زمان معادل يک سکه نقره بود. در روم نيز واحد پول ديناريوس نام داشت که با دريک همريشه هستند. مسلمانان وقتي در جنگ، ايران و روم را فتح کردند با پول آشنا شدند. از آن به بعد در عربستان سکه ضرب کردند و آن را دينار ناميدند.
بعدها در ايران هم واحد پول دينار نام گرفت. با بي ارزش شدن دينار رفته رفته واحدهاي بزرگتري به وجود آمد. اولين آنها صد دينار(صنار)بود که سکه هايش به دستور سلطان محمود غزنوي ضرب شد. پادشاهان ساماني هم که در همان دوران در ماوراء النهر بودند سکه هاي پنجاه ديناري ضرب مي کردند که شاهي نام داشت. يک محمودي دو شاهي بود. يک قران، هزار دينار بود و تومان ده هزار دينار که بعدها با کم ارزش شدن پول چنين سکه هايي هم ضرب شد. در زمان شاه عباس سکه هايي با نام عباسي ضرب شد. ارزش آنها برابر200 دينار يا دو محمودي بود. نادرشاه هم در زمان خودش سکه هاي 500 ديناري به نام نادري ضرب کرد. در زمان قاجار از تمامي اين سکه ها استفاده مي شد. علاوه بر آن، سکه هاي هزار ديناري و دو هزار ديناري هم ضرب شد که يک قراني و دوزاري نام گرفتند.
پرتغالي هاي استعمارگر با ورود به ايران، پول خودشان را در ايران رايج کردند. نام آن رئال بود . يک رئال به اندازه 1175 دينار ارزش داشت. رئال پرتغال به نام ريال معروف شد و به تدريج دولت ايران اقدام به ضرب سکه هاي يک ريالي کرد که ارزش بسيار بالايي داشت. با روي کار آمدن رضاخان او دستور داد تمام سکه هاي مختلف، حتي ريال هايي را که به تازگي توليد شده بود از رده خارج کردند و ريال هايي با شکل جديد توليد کردند. اين اقدام باعث شد پول در ايران نظم و انضباطي پيدا کند.
نخستين اسکناس هاي جهان
اولين بار اسکناس در چين جنوبي منتشر شد. البته اين اسکناس ها در اختيار عامه مردم قرار نمي گرفت و کاربرد امروز را نداشت. چين شمالي هم به تقليد از چين جنوبي، شروع به انتشار اسکناس کرد. اسکناس هايي که در قرن دهم ميلادي چاپ مي شد، داراي اعتباري محدود بود. اسکناس هايي که در چين شمالي چاپ مي شد، هفت سال اعتبار داشت و سپس باطل مي شد.
چاپ اسکناس هايي با کاربرد امروزي ابتدا در فرانسه شروع شد . کمي پس از انقلاب کبير فرانسه، مجلس ملي اين کشور در دوم نوامبر 1789تمام زمين ها، ساختمان ها و ديگر دارايي هاي مربوط به کليسا را ملي و متعلق به مردم اعلام کرد و آنها را به دولت فرانسه واگذار کرد . دولت فرانسه هم به ازاي آن اقدام به چاپ اسکناس کرد.
چاپ اولين اسکناس ها در ايران
در ايران اولين اسکناس ها چندين سال بعد از چين و پس از ظهور چنگيز خان چاپ شد. در زمان گيخاتوخان، پادشاهي از سلسله ايلخانيان که در قرن هشتم هجري حکومت مي کرد؛ اولين اسکناس ها توليد شد. نام اين پول چاو بود. مردم در آن دوره از حکومت گيخاتوخان به شدت ناراضي بودند. او پسر چنگيز بود و ظلم و خونريزي را از پدرش به ارث برده بود. مردم وقتي اسکناس هايي را ديدند که نقاشي او و چنگيز رويش بود، همه را به آتش کشيدند. گيخاتوخان اصراري بر ادامه چاپ آنها نکرد. البته پيش از آن مردم ايران تجربه استفاده از اسکناس را داشتند ولي اين اسکناس ها مربوط به ديگر کشورها از جمله روسيه بود.
اولين اسکناسي که رسما در ايران چاپ شد و مورد استفاده قرار گرفت به زمان شاه عباس برمي گردد. در سال 1269شمسي بانک شاهنشاهي ايران در تهران اقدام به چاپ بيست توماني کرد. اين اسکناس در آن دوره ارزشي فوق العاده زيادي داشت.
امروزه در ايران هم مثل اغلب نقاط جهان اسکناس با پيشرفته ترين تکنولوژي و با ظريف کاري هاي بسيار چاپ مي شود تا جعل آن نزديک به غير ممکن باشد.
اجزاي امنيتي پول
جوهر حرارتي
بعضي از اشکال را روي اسکناس با استفاده از جوهر حرارتي چاپ مي کنند. اين اشکال هنگامي مشخص مي شوند که به آن نقطه حرارت بدهيد. براي ديدن اين قسمت ها مي توانيد آنها را در مقابل نور شديد بگيريد يا دستتان را روي آن قسمت از اسکناس بساييد.
نقشاب
واترمارک يا نقشاب، تصوير يا علامتي محو در کاغذ است که با قرار دادن ورقه کاغذ در نور مي توانيد آن را ببينيد. استفاده از چنين فني تا کنون بيشتر جنبه امنيتي داشته است و امروز در چاپ تمام اسکناس ها از آن استفاده مي شود. گاهي هم شرکت هاي توليد کاغذ عنوان يا علامت خود را به صورت نقشاب روي کاغذهاي مربوطه مي نويسند. در اصل نقشاب فناوري جديدي نيست و سابقه اي طولاني دارد. اولين نقشاب را در سال 1282ميلادي در بولونياي ايتاليا هنرمندي اهل اين کشور زد. در ايران، از زمان نادر شاه به بعد اين کاغذها پر استفاده بودند. کاربرد اصلي آنها در اسناد، نامه ها و مدارک مهم بود.
جوهر فلوئورسان
روي بعضي از اسکناس ها نقش ها يا نوشته هايي وجود دارد که با جوهري، داراي خاصيت فلوئورسانس چاپ شده. اين نوشته ها در حالات عادي ديده نمي شوند و آنها را فقط در نور فرابنفش مي شود ديد.
جوهر مولتي کالر يا چند رنگ
براي چاپ قسمت هايي از نوشته هاي اسکناس، از جوهر مولتي کالر يا چند رنگ استفاده مي شود. ويژگي اين جوهر ها آن است که اگر زاويه ديدتان را نسبت به آنها تغيير دهيد رنگ آنها عوض مي شود . مثلا در صد دلاري هاي جديد رنگ عدد صد بزرگ و طرح کنارش در پايين اسکناس با تغيير زاويه ديد از خاکستري به سبز و برعکس تغيير مي کند.
نخ پول
نخي که در پول وجود دارد طرحي چاپ شده نيست بلکه واقعا يک نخ است. نخ اسکناس نازک و باريک است و معمولا از جنس پلاستيک يا ترکيباتي شامل پلاستيک است. نخ پول را هنگامي که در چاپ پول، ورقه هاي نازک کاغذ را روي هم قرار مي دهند. با دستگاهي ويژه بين آنها مي کشند. اگر اسکناس را در نور بگيريد، مي توانيد اين نخ را ببينيد. در بعضي از اسکناس ها روي اين نخ نوشته هايي هم وجود دارد .براي مثال نخ صد دلاري هاي جديد پر از عدد صد است.
منبع: نشريه دانستنيها شماره 14
