بام‌هاي سبز در جهان (1)

The green roofs in the world

تاريخچه‌ي استفاده از بام‌هاي سبز در كشورهاي جهان
 

اكثر كشورهاي توسعه يافته در راستاي بهره‌گيري از بام‌هاي سبز گام نهاده‌اند كه در اين ميان تلاش‌هاي برخي از آن‌ها ملموس‌تر است. براي مثال، مهم‌ترين هدف از توسعه‌ي پايدار در آمريكا، در جهت هرچه كم‌رنگ‌تر نمودن وابستگي به فرآورده‌هاي نفتي بوده است و در اين راستا تمام توان خود را به كار بسته‌اند. در سيستم بام سبز، پتانسيل‌هاي كاربردي فراواني نهفته است و به كارگيري اين سيستم در شهرها، از ميزان هزينه‌ي مصرف انرژي كاسته و به كارآيي مفيد محيط مي‌افزايد. همچنين بام‌هاي سبز به مساحت قابل استفاده افزوده و مكان‌هاي جديدي را براي اجتماع درون محيط شهري و گردش در فضاي بيرون از خانه فراهم مي‌سازند. تشويق و حمايت‌هاي بي‌دريغ شهرداران در اين باب، سبب شده است كه صاحبان ساختمان‌ها كم‌كم به ارزش افزوده‌ي آن و مزاياي به كارگيري چنين طرح‌هايي شامل طراحي، گياه‌كاري، تخصيص و ساخت باغ بام‌ها پي برده، در اين راستا از كمك متخصصان امر و معماران بهره جويند.
در اين ميان، ضوابط مختلفي براي اين سيستم در حال بررسي بوده و ساخت انواع باغ بام‌ها، نيازمند تصميمات برنامه‌ريزي شده است كه براي حصول نتيجه‌ي مورد نظر، داشتن آگاهي و اطلاع از نحوه‌ي استفاده از آن ضروري‌ست. بام سبز بايد قابليت نگه‌داري و كنترل وزن خاك باران و برف، مسير تعبيه‌شده‌ي پياده و ديگر موارد را فراتر از سيستم مهندسي بام‌هاي معمولي داشته باشد. معمولاً كارخانه‌هاي سازنده، سه مشخصه را براي باغ بام‌ها در نظر مي‌گيرند كه عبارت‌اند از:

بام‌هاي سبز در آمريكاي شمالي
 

در آمريكاي شمالي شماري از مقامات شهري، توسعه‌ي بام‌هاي سبز را به طور گسترده‌اي شروع كرده‌اند. شيكاگو يك برنامه‌ي بام سبز عمده دارد (از جمله يك نمونه‌ي فوق‌العاده در پشت‌بام به سبزترين شهر در آمريكا پيشتاز است. هدف از ايجاد فضاي سبز، تغيير شرايط شهر از وضعيت كاملاً صنعتي آن در گذشته، به آينده‌اي با فن‌آوري برتر است كه منجر به جذب سرمايه‌گذاري‌هاي جديدتر شود. پرتلند، اورگان، سياتل و واشنگتن نيز برنامه‌هاي گسترده‌اي را در مورد بام‌ سبز در دستور كار خود قرار داده‌اند. ميزان بارندگي بسيار فراوان در سواحل شمال غربي و منحرف شدن آب نه تنها مشكلات سرازير شدن سيل بلكه آلودگي رودخانه‌ها و مجراهاي آبي را در پي دارد. بام‌هاي سبز ميزان منحرف شدن آب را در اطراف ساختمان‌ها كاهش مي‌دهند. مقامات شهر تورنتو از طرح بام‌هاي سبز به عنوان ابزاري براي مقابله با جزيره‌ي حرارتي شهر كه گاه در تابستان در مركز شهر به ميزان آزار دهنده‌اي بالا مي‌رود، استفاده مي‌كنند. به كارگيري بام‌هاي سبز به گونه‌اي چشمگير ميزان گرماي منعكس شده از پشت‌بام‌ها و نيز ميزان گرماي هدررفته از ساختمان‌ها را كاهش مي‌دهد.

بام‌هاي سبز در كشورهاي اروپايي
 

در حال حاضر مهم‌ترين مراكز رونق و به كارگيري بام‌هاي سبز در اروپا، آلمان و سوييس هستند. در اين مراكز، به ويژه در آلمان اين پديده به يك الزام قانوني در بسياري از شهرهاي بزرگ تبديل شده است. به موازات اين چارچوب قانوني، يك نظام كمك مالي وجود دارد كه از سوي مقامات محلي به منظور اهميت دادن به فضاي سبز به اجرا در آمده و به طور معمول 50 درصد هزينه‌هاي مربوطه را مي‌پردازد و البته محرك اصلي براي استقبال گسترده از اين طرح، قوانين دولتي بوده كه ضرورت فضاي سبز را در نتيجه‌ي توسعه‌ي صنعتي ايجاب مي‌کرد. اما در حال حاضر بام‌هاي سبز عمدتاً به عنوان بخشي از طرح‌هاي هماهنگ جلوگيري از هدر رفتن آب‌هاي زائد مورد استفاده قرار مي‌گيرند تا خطر سيلاب‌هاي شهري را بعد از بارش‌هاي سنگين كاهش دهند. انواع گوناگون ابتكار بام‌هاي سبز كه در بسياري از كشورها سروصداي زيادي به پا كرده است، يك ويژگي مشترك دارد: اين طرح‌ها اگر چه تحت حمايت استراتژيك دولت مركزي هستند، در سطح شهري و منطقه‌اي عمل مي‌كنند و بر روي نيازهاي خاص آن منطقه متمركز مي‌شوند. اين طرح‌ها كه با ميزان بالاي تعامل و همكاري ميان مقامات محلي و شهري، جوامع تحقيقاتي محلي، صنعت بام سبز و مؤسسات بازسازي و اجتماعي همراه هستند، راه‌حل‌هايي را براي برآورده كردن نيازهاي منطقه‌اي ارائه مي‌دهند. دانشگاه شفيلد يك مؤسسه‌ي تحقيقاتي عمده در اين زمينه است و تاكنون در مطالعات مربوط به بامهاي سبز شهرتي بين‌المللي به دست آورده است. نخستين كنفرانس ملي بام‌هاي سبز كه بيش از 200 نماينده را جذب كرد، با همكاري شوراي شهر شفيلد و دانشگاه شفيلد در سپتامبر 2003م. برگزار شد. اين كنفرانس مشاركت كاري ميان دانشگاه شفيلد و شوراي شهر را مستحكم‌تر كرد و به طور مستقيم به اجراي پروژه‌هاي بام‌هاي سبز در منطقه انجاميد. براي مثال، پروژه بام‌هاي سبز در مركز تجاري مورگيتس كرافت روتردام فقط به خاطر حضور طراحان اين پروژه در كنفرانس بود. اين كنفرانس موجب تشكيل مؤسسه‌ي بام سبز ملي شد. در سال 2004م. گردهم‌آيي بام سبز با حضور شوراي شهر و دانشگاه شفيلد با هدف ايجاد مكان‌هايي براي ترغيب انبوه سازان ساختمان به سبزپوش كردن بام‌ها در شفيلد برگزار شد. شمار قابل ملاحظه‌اي از مؤسسات بام سبز در جنوب شرقي لندن اعتماد اين انبوه‌سازها را به خود جلب كرده‌اند و در نتيجه اين منطقه در اجراي طرح بام سبز در بريتانيا پيشگام بوده است.

نمونه‌هايي از بام‌هاي سبز اجرا شده در جهان
 

سوييس يكي از قديمي‌ترين سقف‌هاي سبز اروپا را دارد كه در سال 1914م. در واليشفن زوريخ ساخته شده است. مخازن صافي آن 30000 مترمربع از سقف‌هاي واقعي‌ست. براي خنك نگه داشتن داخل و جلوگيري از رشد باكتري‌ها در طبقه‌ي تصفيه، يك لايه زهكشي از شن و 15 سانتيمتر از خاك در پشت‌بام قرار دارد و با آسفالت ضد آب شده است. پيش از آن، چمن با تراشيدن دانه در آن جا رشد كرده بود، اما اكنون به پناه‌گاهي براي بسياري از گياهان شده است. نخستين باغ گياهي پشت‌بام در آگستونبرگ كه يك شهر در حومه‌ي ماملو است، در سال 1999 م. نصب شده است. مؤسسه‌ي جهاني سقف سبز (IGRI) در سال 2001 به عنوان يك ايستگاه تحقيقاتي و وسيله‌ي آموزشي شروع به كار كرد. سقف سبز در ماملو بسيار خوب رواج يافته است.
نمونه‌هايي انگليسي از بام سبز، در دانشگاه نانينگهام و در لندن در موزه‌ي هانريمان و كاري موارف قرار دارند. اتلرد استيت نزديك رودخانه‌ي تايمز در مركز لندن، بزرگ‌ترين سقف سبز تاريخي پايتخت انگلستان است. تكستس در ليورپول نيز يكي از نامزدهاي پروژه‌هاي بزرگ سقف سبز است.

در فرانسه، يك سقف سبز بزرگ خشن (8000 متر مربع) در موزه‌ي جديد ال ـ هيستوريال دلاواند كه در جون 2006م. در لن لوس ـ سور ـ بلاگن باز شده است.
ساختمان جديد آكادمي علوم كاليفرنيا، گلدن پارك انرانسيسكو، سقف سبزي به مساحت 1 هكتار دارد كه محلي براي پرورش گياهان اهلي مي‌باشد. بر اساس اسناد آكادمي ساختمان‌سازي، اين ساختمان‌هاي جديد 30 تا 35 درصد كم‌تر انرژي مصرف مي‌كنند.

فوايد اختصاصي و عمومي بام‌هاي سبز
 

فوايد اختصاصي:
 

1. فوايد اقتصادي: كاهش هزينه‌هاي گرمايش و سرمايش و افزايش ارزش دارايي در خانه‌اي يك طبقه در كانادا با بام علفي و پوشش خاك 9/3 اينچ مورد مطالعه قرار گرفت و نشان داده شد كه بام سبز موجب كاهش 25 درصد انرژي سرمايش در تابستان شده است.
ـ حفاظت از پوسته‌ي بام: بام سبز مي‌تواند طول عمر پوسته‌ي بام را از طريق حفاظت در مقابل اشعه‌ي فوق بنفش و در پي آن انبساط و انقباض ناشي از نوسانات حرارتي افزايش دهد. بيش‌تر بام‌ها هر 15 تا 20 سال بايد جايگزين شوند. بعضي بام‌هاي سبز در آلمان تا 40 سال بدون نياز به هيچ تعويضي عمر كرده‌اند.

ـ عايق صوتي: بام پوشيده با خاك و گياهان مي‌تواند عايق صوتي باشد.
ـ فضاهاي مطبوع و تفريحي: بام سبز فضاهاي طبيعي و زيبايي براي تفريح فراهم مي‌سازد.
ـ پرورش گياهان خوراكي: يك بام سبز با طراحي خوب مي‌تواند داراي گياهان و سبزيجات رايج در باغ سنتي باشد، يك هتل در ونكوور كانادا سبزيجات خود را روي بام سبز پرورش داده و با اين روش در هزينه‌هاي آشپزخانه خود 30000 دلار در سال صرفه‌جويي كرده است.

فوايد عمومي:
 

1. كاهش اثرات جزاير گرمايي شهرها: اصطلاح اثر جزيره‌ي گرمايي به اختلاف حرارت بين شهر و حومه‌آن اطلاق مي‌شود. اين اختلاف حتي مي‌تواند تا 10 درجه‌ي سانتي‌گراد باشد. بام سبز با اثر جزيره‌ي گرمايي با افزايش پوشش گياهي كه به چشم‌انداز شهر اضافه شده، مقابله مي‌كند. گياهان محيط اطراف خود را از طريق چرخه‌ي طبيعي تبخير ـ تعرق خنك مي‌سازند.
2. حفاظت از فاضلاب: فاضلاب مسأله‌ي جدي آلودگي آب است. بام سبز 75 درصد از بارش يك اينچي باران را دريافت مي‌كند. بام سبز بار بيش از حد سامانه‌هاي مجاري فاضلاب را آرام مي‌سازد. يك كانال از پشت‌بام به مجاري فاضلاب موجب جاري شدن فاضلاب روي پياده‌رو مي‌شود كه در بالاي خود ذرات خطرناك را حمل مي‌كند. در طي بارش شديد بيش‌تر شهرها مجاري فاضلاب خود را با مجاري فاضلاب خانگي متصل مي‌كنند و به اين ترتيب بار فاضلاب بيش‌تر مي‌شود كه اين عمل موجب افزايش فشار بر تأسيسات گندزدايي مي‌شود. عدم ترميم مجاري فاضلاب، آب‌راه‌هاي شهر را بي‌اثر خواهد كرد.
3. اصلاح كميت آب: بام سبز با جذب دي‌اكسيدكربن و توليد اكسيژن موجب تصفيه‌ي هوا مي‌شود. فقط 5/1 مترمربع علف سبز نبريده (زنده) اكسيژن كافي سالانه‌ي يك شخص را فراهم مي‌سازد. يك متر مربع (76 .10 فوت مربع) از بام سبز علفي مي‌تواند 0/2 كيلوگرم از ذرات معلق هوا را در سال حذف نمايد.
4. ذخيره‌ي انرژي: ديگر نقش ابزاري بام سبز توانايي كاهش حرارت اطراف شهرهاست. جلوگيري از افزايش دماي ساختمان‌ها در ماه‌هاي تابستان، موجب كاهش تقاضا براي الكتريسيته جهت خنك‌سازي مي‌شود. در طي ماه‌هاي زمستان بام سبز مي‌تواند عايق مهمي باشد و كاهش تقاضا براي انرژي گرمايي را موجب مي‌شود.

پي‌نوشت‌ها:
 

1. مدير برنامه‌ريزي طراحي و توسعه‌ي شهري معاونت شهرسازي شهرداري، كارشناس ارشد معماري، دانشگاه شهيد بهشتي تهران
2. كارشناس معاونت شهرسازي، كارشناس ارشد شهرسازي، دانشگاه شهيد بهشتي تهران
 

منبع: ماهنامه‌ي دانش نما، شماره 171-170، تير ـ مرداد 88
ادامه دارد...