ویژگی های بازار

دولت ها برای بخش عمده ای از قرن بیستم، بازارها را نقض کرده بودند به ویژه در کشورهای کمونیستی نظیر شوروی و چین که برنامه ریزی مرکزی را جایگزین بازارها کرده بودند. شکست اقتصادهای برنامه ریزی مرکزی دولت ها در سراسر جهان را نسبت به آنچه می توانند انجام دهند، فروتن تر کرد و به این نتیجه رساند که اقتصاد تنها زمانی خوب کار می کند که عمده کارها به عهده بازارها گذارده شود. در روسیه، چین و هر جای دیگر اقتصاد به طرز دشواری دوباره سازی شده است و گاهی اوقات به گونه ای بوده است که باعث می شود آنچه فکر می کردیم درباره بازارها می دانیم را دوباره بیازماییم. منظور ما از «یک بازار» چیست؟ یک بازار برای چیزی وجود دارد اگر عده ای باشند که بخواهند آن را بخرند و عده ای باشند که بخواهد آن را بفروشند. فرهنگ لغات یک بازار را چنین تعریف می کند: «اجتماع مردم با یکدیگر با هدف دادوستد به وسیله خریدوفروش خصوصی» و «یک مکان عمومی که بازار در آنجا شکل می گیرد» البته این تعریف به اندازه کافی عمیق نیست. خصوصیات معامله بازاری چیست؟ آزادی عمل در تصمیم گیری، یک ویژگی کلیدی است. مشارکت در دادوستد داوطلبانه است؛ هم خریدار و هم فروشنده می توانند از هر معامله ای ممانعت به عمل آورند. آنها هویت های مستقل دارند. شرکت کنندگان در یک بازار، با کنترل منابع خود و تصمیم گیری درباره اینکه چطور از این منابع استفاده شود، اجباری برای پیروی از دستورات دیگر ندارند، آنها در تصمیم گیری آزادند. خرید، فروش، تلاش و سرمایه گذاری، تصمیماتی است که منعکس کننده ترجیحات آنها است. البته انتخاب های آنها کاملا هم آزادانه نیست. آنها به وسیله محدودیت منابع خود و قوانین بازار محدود می شوند. اگر مردم فاقد استقلال باشند در این صورت با این تعریف معاملات آنها معاملات بازاری محسوب نمی شود، وقتی یک رابطه سرپرستی وجود داشته باشد یعنی یک طرف سرپرست طرف دیگر باشد یا یک قدرت بالاتر سرپرست هر دو آنها باشد در این صورت فعالیت آنها در دسته بندی های دیگر قرار می گیرد فعالیت بازاری محسوب نمی شود. برای فقرا، آزادی که جوهره بازار است، ممکن است بسیار محدود باشد. «بگذارید دیگران کیک را بخورند» یک توصیه بی فایده برای آنهایی است که قدرت تهیه نان را ندارند. قدرت چانه زنی میان خریدار و فروشنده گاهی نسبتا نامتعادل است. قادر بودن به وتوکردن هر معامله ای قطعا قدری باعث جابه جایی قدرت چانه زنی می شود اما نه لزوما خیلی! با همه این احوال فرصت موافقت یا مخالفت با یک معامله، نوعی از آزادی است. داشتن قدری حق انتخاب ولو اندک، معمولا بهتر از هیچ است. رقابت، اگرچه جز تعریف بازار نیست ولی معمولا حاضر است و به استقلال اضافه می شود. رقابت، قدرت انفرادی هر یک از بازیگران را کنترل می کند و در بیشتر بازارها از اینکه کسی تاثیر تعیین کننده بر نتیجه کلی داشته باشد، جلوگیری می کند. یک مشتری می تواند بگوید «خیر، من از جای دیگر خرید می کنم» یک بازار رقابتی به این معنا است که گزینه های جایگزین وجود دارد. بنابراین، تعریف یک معامله بازاری عبارت است از مبادله ای که داوطلبانه باشد؛ هر طرف می تواند آن را رد کند و (مقید به قوانین بازار) هر یک می تواند آزادانه با موارد مختلف موافقت کند. یک بازار، یک گردهمایی برای انجام چنین مبادلاتی است.
● طرفداران و منتقدان بازار
هیچ کس مسوول بازار نیست یا به بیان دقیق تر هر کسی مسوول است. این تمرکززدایی، پویایی را به همراه می آورد. چرا که بازارها به مردم اختیار می دهد. واکلاو هاول نمایشنامه نویس اهل چک که یک ناراضی شجاع در زمان کمونیسم بود و بعد از برچیده شدن اقتصاد برنامه ریزی شده، رییس جمهور کشورش شد، یک عبارت منحصر به فرد برای مقایسه بازار با جایگزین هایش دارد. «من همیشه این مطلب را می دانسته ام که تنها سیستم اقتصادی که کار می کند اقتصاد بازار است. این، تنها اقتصاد طبیعی است. تنها نوعی که منطقی است، تنها گزینه ای که به موفقیت می انجامد زیرا تنها گزینه ای است که خود طبیعت زندگی را منعکس می کند. جوهره زندگی بی نهایت و به طوری رازآلود چندبعدی است، بنابراین در کمال و تغییرپذیری خود قابل مهار و برنامه ریزی توسط هیچ عقل مرکزی نیست.» برای عده ای اینکه بازارها بدون سرپرست کار می کنند موضوعی غیرعادی است، لذا برای توضیح آن از مسائل غیردنیوی استفاده کرده اند. عالیجناب ریچارد واتلی، استاد اقتصاد سیاسی در دانشگاه اکسفورد در قرن۱۸ میلادی، معتقد بود که انسجام بازارها دلیلی برای اثبات وجود خدا است. اگر هیچ انسان برنامه ریزی، بازار را هدایت نمی کند تا نتیجه بهینه را پدید آورد، پس خدا باید وجود داشته باشد. دست نامریی، دست خدا است. اشتیاق مذهبی، ویژگی برخی از طرفداران فعلی بازار آزاد است. جرح گیلدر، یک کشیش طرفدار آزادی فردی چنین می گفت «روح حقیقی سرمایه در اقتصاد سرمایه داری فعلی، مادی نیست. بلکه اخلاقی، عقلانی و معنوی است.» همچنین به نظر وی کارآفرینی «عموما به طور عمیقی ریشه در باورهای مذهبی و فرهنگ دارد.» و اینکه «کارآفرینان به شیرینی و تسلی رازآلود وعظ در منابر تحقق و تجسم می بخشند» رونالد ریگان دوست داشت که از تکیه کلام «جادوی بازار» استفاده کند - که ناخواسته تمسخرها راجع به «اقتصاد جادویی» وی را تایید می کرد. کارلوس فوانتس (داستان نویس) آنچه را که وی بنیادگرایی اقتصادی می نامید به باد تمسخر می گرفت: «پیروان بازار معتقدند که بازار با ترفندهای خود قادر است همه مسائل ما را حل کند.» هاروی کاکس (استاد الهیات) در حالی که طرفداران متعصب بازار را به استهزا می گرفت چنین می گفت که «از نظر معتقدان واقعی بازار، بازار مانند خدا رازآلود و با عظمت است. بازار از نظر مبلغانش همچون خداوند، قادر مطلق (دارای همه قدرت ها)، دانای مطلق (دارای همه دانش ها) و حاضر مطلق (حاضر در همه جا) است. بنابراین از نظر آنان نه تنها بازار امری بشری نیست بلکه باید به آن ایمان و اعتقاد نیز داشت!»
اما نیازی به اعتقاد نیست. دستی که بازارها را هدایت می کند ممکن است نامریی باشد، ولی واقعا ماورای طبیعت نیست. بازار، قادر مطلق، عالم مطلق یا حاضر درهمه جا نیست. بازار از جنس دخالت انسان و با نواقص انسانی است. لزوما خوب کار نمی کند. با سحر و جادو کار نمی کند، بازار از طریق نهادها، فرآیندها، قوانین و عادات کار می کند. یکی از اهداف من در این مقالات این است که از بازار، راززدایی کنم.
منبع:روزنامه دنیای اقتصاد ( www.donya-e-eqtesad.com )
ارسال توسط کاربر محترم سایت : omidayandh