دوخت سنتي ( سرمه دوزي )

لوازم مورد نياز
 

- قيچي خياطي
- سوزن ته گرد
- پوليش پرز کوتاه سفيد ( يک هشتم متر )
- پوليش پرز کوتاه طلايي ( يک هشتم متر )
- سوزن خياطي
- قرقره
- يک جفت چشم

سرمه:
 

مفتولي است که براي دوخت آن بايد سوزن و نخ را از بين آن عبور داد .
1- سرمه تراش يا برقي
2- سرمه اصل که جنس آن نقره است و روکش آب طلا داده مي شود .
3- بلر سانت نرم که عوام به آن زير خاکي هم مي گويند .
4- بلر سانت خشک که معمولاً در دوخت سنتي از آن استفاده مي شود .
5- منجوق ترمه که به آن مرواريد ترمه هم گفته مي شود و اندازه آن به بزرگي همان منجوق است . رنگ اين منجوق از انواع رنگ کرم است .

انواع ترمه
 

- قلب دوزي ، برگ دوزي ، تگرگ دوزي ، گرد دوزي ، گُرده ماهي دوزي

فنر سرمه تراش:
 

فلزي است که به صورت چهار گوش يا مستطيلي به وسيله دستگاه تابيده مي شود . به هر کدام از اين چهار گوش يا مستطيل ها اصطلاحاً يک فنر مي گويند .
1- ترمه ماشين بافت که معمولاً کارخانه اي شهر يزد بهترين نوع ترمه را توليد مي کنند .
2- ترمه دست بافت که به ندرت امروزه اين ترمه يافت مي شود و از گره ها ، همچنين گذر پودهاي افقي و عمودي و اريب در پشت ترمه مي توان تشخيص داد .
3- باسمه يا مهر مخصوص چاپ روي ترمه که از طرح مورد نظر باسمه هاي مختلف که چوبي است تهيه مي شود سپس از موادي که شامل خاکه قند و گچ بوده براي باسمه استفاده مي شده اما امروزه از نسبت هاي گچ ، چسب چوب و مقدار کمي رنگ سفيد اکريليک استفاده مي شود . باسمه را داخل اين ماده زده و قبلاً به وسيله برس روي نمک ماليده مي شود و سپس روي ترمه مهر زده مي شود .
4- براي آماده کردن ترمه آستري نخي انتخاب کرده مقداري سريش را با نسبتي از آب مخلوط کنيد و به اين پارچه نخي بزنيد سپس به ترمه بچسبانيد . امروزه به جاي کار آستر سيريش از لايه چسب استفاده مي شود ، اما استفاده از سيريش مزيت دارد زيرا بوي سريش باعث مي شود ترمه در دراز مدت بيد و موريانه به پارچه آسيب نمي رسانند .
- براي دوخت از نخ پنبه اي بسيار محکمي که اصطلاحاً به آن نخ ميله اي مي گويند استفاده کنيد.
نکته :
نخ دوخت را بايد هميشه به موم آغشته کنيد اين کار باعث خواهد شد که عوامل زير رعايت شود:
1- در طولاني مدت نخ ها پوسيده نشده و دوخت از هم شکافته نشود .
2- بيد و ساير حشرات موذي به علت وجود موم به کار آسيب نخواهند زد .

انواع دوخت:
 

- اريب دوزي
- دوخت چشم خروسي
- تگرگي دوزي
- گرده ماهي دوزي
- برگ دوزي
- زرک دوزي
- گرد دوزي
- قلب دوزي
- برجسته دوزي
- يک لا دوزي

اريب دوزي:
 

اگر طول سرمه را به سه قسمت تقسيم کنيد و به اندازه 2 قسمت از زير کار پيش رفته و بعد از يک سوم طول سرمه دوخته شده سوزن را بيرون بياوريد تکه سرمه اي به نخ کشيده و در مسير سرمه دوخته شده قبلي که دو سوم مانده بود که به اندازه يک سوم طول سرمه پيش برويد و سوزن را در پارچه فرو بريد . اگر اين دوخت را به همين روش ادامه دهيم خط مستقيم يا با انحنا مي توانيم دوخت بزنيم که همان اريب دوزي است . بيشترين دوختي که شما در يک اثر مي بينيد اريب دوزي است چرا که کليه خطوط اصلي ساقه ها حاشيه ها و حتي قسمت هايي که بايد پر شود يا توخالي کار شود ابتدا اريب دوزي شود .

نکته:
 

براي اين که دوخت برجسته نشان داده شود و سرمه حالت پهن و صاف نداشته باشد دست بايد وقتي سرمه اي روي کار قرار گرفت سوزن را کمي به طرف داخل عقب نشيني دهيد اگر بخواهيد دقيقاً به اندازه طول سرمه سوزن را فرو آوريد کار در پايان جلوه زيبايي ندارد .

دوخت چشم خروسي:
 

تکه سرمه تراش به طول نيم سانتي متر از سوزني که قبلاً از پارچه عبور داده شده رد کنيد حال سوزن را دوباره به محلي که سوزن را در شروع کار بيرون کشيده بوديد فرو برده دايره اي بوجود مي آيد که يک طرف آن به پارچه وصل نيست پس بايد با انگشت شست دايره را روي کار خوابانده از زير کار سوزن را از کنار سرمه درآوريد و بست ظريفي روي سرمه زده و سوزن را به زير کار هدايت کنيد سوزن را دوباره از وسط دايره به وجود آمده که يک طرف آن به پارچه وصل نيست سپس بايد با انگشت شست دايره را روي کار خوابانده از زير کار سوزن را از کنار سرمه درآوريد و بست ظريفي روي سرمه زده و سوزن را به زير کار هدايت کنيد سوزن را دوباره از وسط دايره به وجود آمده بيرون آوريد يک عدد منجوق ترمه به سوزن کشيده و دوباره سوزن را از وسط دايره به زير کار هدايت کنيد .

نکته:
 

به دليل کوچک بودن سوراخ منجوق ترمه سوزن و نخي که براي دوخت سرمه استفاده مي کنيد براي دوخت منجوق ترمه کاربرد ندارد . سپس بايد بعد از به وجود آمدن دايره ها با نخ خياطي که قبل آن را به موم آغشته کرده ايد و سوزن منجوق، منجوق هاي درون چشم خروسي ها را دوخت کنيد .

تگرگي دوزي:
 

معمولاً در فضاي زيادي که بخواهيد از دوخت زياد استفاده کنيد از اين دوخت استفاده مي شود . به اين صورت که سرمه تراش را به اندازه 3 يا 4 فنر برش داده سطح داخل کار را به صورت کاشي با فاصله بدوزيد . هر بار يک تکه از سرمه را به نخ کشيده و با انگشت شست روي کار بگذاريد و بعد از اين که سرمه روي کار قرار گرفت سوزن را از انتهاي سرمه به زير کار هدايت کنيد .
گرده ماهي دوزي:
اگر نخواهيد برگهاي کوچک را توپر کرده يا اريب دوزي کنيد از روش گرده ماهي استفاده کنيد به اين صورت که سرمه تراش را به اندازه تقريباً نيم سانتي متر درصد سانت برش داده سپس سوزن را از نوک برگ درآورده (شماره 1) يک تکه سرمه به آن بکشيد به صورت صاف و عمود به طرف پايين برگ بدوزيد ( شماره 2) سوزن را از قسمت رأس سرمه ( شماره 3) تقريباً همان دو سوم طول سرمه بيرون آورده تکه سرمه بعدي را به آن بکشيد حل فرو آوردن بايد زير سرمه رأس برگ باشد ( شماره 4) و باز همين عمل را در مورد سرمه بعدي انجام دهيد .
معمولاً اين نوع برگ ، بعد از دانه رأس برگ 3 يا 4 تکه سرمه در هر طرف دوخت مي شود . سپس بايد توجه داشته باشيد که اين دوخت فقط براي برگ هاي حداکثر يک و نيم سانتي متر استفاده مي شود .

نکته:
 

در اين دوخت هم اگر بعد از کشيدن سرمه به نخ و قرار دادن آن روي کار سوزن را کمي به طرف داخل کار فرو برده طوري که سرمه کمتر جمع شود دوخت زيباتر جلوه کند توجه داشته باشيد که قانون جمع دوزي فقط در مورد سرمه صدق مي کند و در مورد بلر سانت نرم يا همان زيرخاکي قابل اجرا نيست . اگر بخواهيم برگهاي کوچک برجسته تر باشد ، از سرمه تراش استفاده مي کنيم.

برگ دوزي:
 

سرمه صاف را به اندازه 3 الي 4 ميلي متر برش دهيد ، اگر شکل برگ را تصور کنيد ، تکه سرمه اي را در رأس به صورت عمودي بدوزيد . سپس با استفاده از قانون يک سوم دوخت ( اريب دوزي ) تکه سرمه بعدي را از کنار سرمه اولي ادامه دهيد بهتر است هنگام فرود سوزن کمي سوزن را متمايل به داخل برگ و در قسمت زير سرمه اي که رأس برگ را دوخته بوديم به اين شکل بدوزيم .
سپس سوزن را از يک سوم بالاي سرمه بيرون کشيده و تکه سرمه اي به آن بکشيد و به اندازه يک سوم پايين تر از سرمه بغلي بيرون بکشيد . اين دوخت را آن قدر تکرار کنيد تا به پايان يک سمت برگ برسيد . دوخت را کور کرده و سوزن را به زير کار برده از قسمت رأس برگ اولين سرمه رأس بيرون کشيده و به همان ترتيب که يک طرف برگ را دوخته بوديد ، طرف ديگر را هم بدوزيد .

نکته:
 

- در اين دوخت هم از قانون جمع دوزي استفاده کنيد .
- پس از انجام برگ دوزي اريب دوزي برگ را انجام داده و داخل برگ را تگرگ دوزي يا برجسته دوزي و يا دوخت جودانه انجام دهيد .

قلب دوزي:
 

دوخت قلب بيشتر براي دوخت گل هاي پنج پر به کار مي آيد روش دوخت به اين صورت است که در گودترين قسمت بالاي قلب ( شماره 1) يک تکه سرمه به صورت عمود دوخته مي شود . ( شماره 2)
سپس تکه سرمه بعدي در قسمت راست سرمه قبلي دوخت کنيد ( شماره 3) بايد توجه داشته باشيد چون مي خواهيد دوخت به طرف بالا برود . پس بايد اگر طول سرمه دوخت شده را به 3 قسمت کنيد بايد سوزن را از پايان يک سوم سرمه بيرون بياوريد . ( شماره 4)
اگر قلب بزرگ است بايد همين دوخت را به اندازه يک سوم طول اولين سرمه دوخته شده بالا رفته و به صورت عمود پايين قلب به نسبت پهنا و بزرگي قلب 2 يا 3 يا 4 تکه سرمه يک اندازه و کنار هم دوخت کنيد .
در اين قسمت دوخت ، سوزن را به طرف پايين ببريد سپس تکه اي سرمه را بريده و در حالي که سوزن را از کنار سرمه دوخته شده بيرون آورده ايد ( بايد توجه داشته باشيد که باز هم اگر طول سرمه نعلي را به 3 قسمت تقسيم کنيد چون بخواهيد به طرف پايين برويد پس از قسمت بالاي سرمه دوخت شده بعد از يک سوم طول سرمه ، سوزن را بيرون بکشيد ) هنگام فرود به همان اندازه که از بالاي سرمه جا گذاشته بوديد پايين بياييد .

نکته:
 

- هنگام فرود سوزن بهتر است کمي متمايل به داخل بدوزيد .
- سپس همين دوخت را دوباره تکرار کنيد تا به انتهاي پايين يک سمت قلب برسد و همين روش دوخت را در مورد نيمه ديگر قلب انجام دهيد .
- قانون جمع دوزي را در مورد دوخت قلب رعايت کنيد .

زرک دوزي:
 

بعد از دوخت برگ مي توانيد دور آن را با زرک تزيين کنيد تا تفاوت ديد بين برگ ها به وجود آيد . بهتر است که بعضي از برگ ها توپر ، فقط اريب دوزي و بعضي ديگر با زرک همراه باشد .
نحوه دوخت بسيار ساده است به اين ترتيب که سرمه تراش را به اندازه 3 ميلي متر با 4 فنر برش دهيد سپس برگي که کار دوخت آن پايان گرفته سوزن را از نوک قسمت بيرون آن درآورده و تکه سرمه اي به آن کشيده و به اندازه طول سرمه آن را روي کار خوابانده و سوزن را به داخل ترمه فرو ببريد .
و بعد در قسمت سمت راست يا چپ برگ به اندازه دلخواه فاصله گذاشته و از کنار سرمه سوزن را بيرون بکشيد و تکه سرمه ديگري را به نخ کشيده و با زاويه تقريباًّ 40 درجه دوخت کنيد .

نکته:
 

فاصله زرک ها از هم ، بيشتر به بزرگي برگ بستگي دارد ولي معمولاً فاصله نيم سانتي متر مطلوب است . شما مي توانيد از اين دوخت براي تزيين ساقه ها هم استفاده کنيد .

گرد دوزي:
 

براي اريب دوزي دور دايره ها که ممکن است وسط گل باشد انجام مي دهيم به اين ترتيب که سرمه صاف را به همان اندازه 3 يا 4 ميلي متر برش دهيد . حال اگر يک دايره را تصور کنيد . سوزن را از کنار قسمت داخل دايره بيرون کشيده ( شماره 1) سوزن روي کار تکه اي سرمه و سوزن کشيده و با استفاده از قانون جمع دوزي سوزن را در قسمت خط بيرون دايره فرو بريد ( شماره 2) و هر بار اين دوخت را تکرار کنيد تا کار دوخت دور دايره به پايان برسد ، داخل دايره را مي توانيد دوخت هاي مختلفي از جمله برجسته دوزي ، تگرگ دوزي يا زير رفت کار کنيد .

نکته:
 

- براي اين دوخت معمولاً از سرمه صاف استفاده مي شود .
- ساير دوخت ها در شماره بعدي مجله معرفي خواهد شد .
منبع: نشريه بانو 7