كوآنزيم كيوتِن (Q10)

كوآنزيم كيوتن كه به نام هاي يوبي كينون، يوبي دكارنون و كوكيوتن نيز ناميده مي شود، يك شبه ويتامين محلول در چربي است كه در بيشتر سلول هاي بدن موجودات پرسلولي نظير انسان يافت مي شود، اما بيشترين غلظت آن را در ميتوكندري سلول ها مي توان يافت. اين تركيب يكي از اجزاء زنجيره انتقال الكترون است و از اين طريق در تنفس هوازي سلول ها ايفاي نقش مي كند و انرژي را به فرم ATP (كه فرم قابل استفاده براي سلول هاست) در مي آورد. در حقيقت مي توان گفت كه در اندام هايي كه به انرژي بيشتري نياز دارند (نظير قلب و كبد)، غلظت كوكيوتن نيز بيشتر است. حدود 50 سال از كشف اين تركيب مي گذرد و امروزه تحققات زيادي در خصوص اثرات مفيد آن بر روي سلامتي در حال انجام است. گفته مي شود با اينكه اين تركيب در بدن انسان ساخته مي شود، غلظت آن در اندام هاي داخلي از سن 20 سالگي به بعد كاهش مي يابد. به بيان ديگر با افزايش سن، ميزان توليد كوكيوتن در بدن كم مي شود. از آنجا كه بخشي از مسير سنتز كوكيوتن در بدن با مسير ساخت كلسترول مشترك است، مصرف استاتين ها جهت كاهش كلسترول مي تواند باعث كاهش ساخت كوكيوتن توسط سلولها گردد.
برخي از مطالعات‌، كاهش 40 درصدي توليد كيوتن را با مصرف استاتين ها نشان داده اند و پيشنهاد مي شود در هنگام مصرف چنين داروهايي از مكمل كوكيوتن نيز استفاده گردد. از آنجا كه اين تركيب، يك ماده محلول در چربي مي باشد، جذب آن مانند ويتامين هاي محلول در چربي (نظير E و K,D,A) وابسته به حضور چربي است و دفع آن نيز عمدتاً از طريق مدفوع صورت مي گيرد. البته امروزه فرم هاي مختلفي از كوكيوتين جهت افزايش زيست فراهمي آن ساخته شده است. ساخت نانوذرات اين ماده، يكي از استراتژي هايي است كه با كوچك كردن ذرات تركيب جذب آن را تسهيل مي نمايد. يكي ديگر از روش هاي افزايش جذب، استفاده از ژل هاي نرم (Soft gel) است كه در آنها ذرات كوكيوتن و روغن به صورت امولسيون درآمده و جذب گوارشي آن را بهبود مي بخشد. تحقيقات نشان داده اند كه جذب كوكيوتن از سافت ژل ها، حدود 2 برابر ميزان جذب آن از قرص است. البته امروز فرمولاسيون هاي جديدي از اين تركيب به بازار آمده كه با ا فزايش قدرت حل شدن كوكيوتن در آب، ميزان جذب آن را افزايش مي دهند. از آنجا كه كوكيوتن توانايي انتقال الكترون را دارد، مي تواند به عنوان يك آنتي اكسيدان ايفاي نقش كند. برخي از بررسي ها نشان مي دهند كه در افراد مبتلا به حمله قلبي، كارديوميوپاتي، ژنژيويت (التهاب لثه ها)، چاقي هاي شديد، پرفشاري خون، ديستروفي عضلاني و ديابت، غلظت كوكيوتن در پلاسما كاهش مي يابد. نتايج يك مطالعه، حاكي از اين است كه در بيماران مبتلا به نارسايي احتقاني قلب، افزودن كوكيوتن به درمان روتين، موجب افزايش 45 درصدي ميزان بقاي بيماران نسبت به كساني كه از اين مكمل استفاده نكرده اند مي گردد.
در برخي از بيماري هاي تحليل برنده عصبي (نظير پاركينسون و هانتينگتون)، مشاهدات و مطالعات آزمايشگاهي و حيواني حايك از اثرات مفيد كوكيوتن است و در حال حاضر چندين كارآزمايي باليني براي تشخيص و تعيين اين اثرات در انسان در حال انجام است. مصرف موضعي كوكيوتن بر روي پوست مي تواند با نفوذ به لايه سلول هاي زنده زيرين، عمق چروك هاي ايجاد شده را كاهش دهد. اين تركيب مي تواند از تخريب اكسيداتيو DNA در سلول هاي كراتينوسيت پيشگيري نمايد.
به نظر مي رسد كوكيوتن داراي اثر متوسطي در كاهش پرفشاري خون نيز باشد. چندين كارآزمايي نشان داده است كه مكمل ياري حداقل به مدت 10 هفته با كوآنزيم كيوتن در افراد مبتلا به پرفشاري خون، باعث كاهش معني داري در فشارخون شده است. ضمنا گفته مي شود كيوتن باعث تقويت سيستم ايمني نيز مي گردد.
بيماري هاي لثه، يكي از شايع ترين مشكلات دهان و دندان است كه با درد، خونريزي، قرمزي و تورم لثه همراه است. تعداد كمي بررسي در خصوص ارتباط كيوتن با اين بيماري ها انجام شده و نشان داده است كه مصرف مكمل كوكيوتن در افراد مبتلا، باعث بهبودي سريع تر لثه مي گردد.
يافته هاي اوليه، حاكي از تأثير مثبت كيوتن در افزايش حركت اسپرم و در نتيجه افزايش قدرت باروري مردان، كاهش وزوز گوش و بهبود فعاليت فيزيكي مي باشد كه اظهار نظر در خصوص اين موارد، نياز به بررسي هاي بيشتر دارد. منبع اصلي غذايي كوكيوتن، ماهي هاي چرب (نظير ماهي سالمون، تن و خالمخالي)، گوشت امعاء و احشاء داخلي (نظير جگر) و غلات كامل مي باشد. دوز پيشنهادي بزرگسالان، روزانه 30 تا 200 ميلي گرم است و توصيه مي شود جهت بهبود جذب حتما همراه با غذا مصرف گردد. در دوز پيشنهادي، معمولا عوارض جانبي ناخواسته اي مشاهده نمي شود، جز اينكه در برخي موارد درد در ناحيه معده گزارش شده است. ضمنا از آنجا كه مطالعاتي در خصوص ايمني مصرف اين مكمل در دوران بارداري و شيردهي انجام نشده است، مصرف آن در اين دوران توصيه نمي شود.
منبع: نشريه دنياي تغذيه، شماره 91.