قد رشيد، رويا نيست!

بررسي عملکرد هورمون رشد در بدن
 

سوماتوتروپين يا هورمون رشد که از طريق هيپوفيز وارد خون مي شود، عملکردهاي متفاوت و مختلفي دارد که قسمتي از آنها عبارت مي باشند از: تحريک تقسيم سلولي، افزايش بازده و استحکام استخوان ها، رشد عضلات و خونرساني به مويرگ ها، ترميم و يا جايگزيني سلول هاي فرسوده و پير، افزايش سوخت چربي ها، ايجاد لطافت در پوست، ايجاد نشاط و سرحالي، افزايش رشد و حجم سلول هاي ريه، تقويت سيستم ايمني و دفاعي بدن پيشگيري از تحليل رفتن گلبول هاي قرمز.

نحوه تعيين ميزان هورمون رشد
 

عده زيادي از پژوهشگران و دانشوران عقيده دارند چون ميزان اين هورمون دائماً در حال تغيير مي باشد و هر سه ساعت ميزان آن فرق مي کند، سنجش يکباره سطح اين هورمون در جريان خون به علت نوسانات زيادي که دارد قابل استناد نمي باشد، چرا که معلوم نيست در لحظه خون گيري و تعيين ميزان آن بدن فرد در فاز استراحت توليد بوده يا در همان لحظه هورمون وارد خون گرديده، لذا بايد يا در طول روز هر نيم ساعت يکبار ميزان آن را در خون اندازه گيري نمود که بسيار پرهزينه، وقت گير و غير عملي است و يا بايد به طور غير مستقيم عملکرد و رشد آن را مورد سنجش قرار داد که در بين ساير آثار هورمون رشد ارزش ويژه اي دارد، مثلا يکي از تاثيرات هورمون رشد تاثير بر روي فاکتور IGFI يا Insulin-like growth factor
(که تقريبا يک عامل تاثيرپذير از هورمون رشد است و ميزان آن در مدت طولاني تري تقريبا در 24 ساعت ثابت مي باشد) است که با اندازه گيري سطح اين عامل در خون مي توان به طور غير مستقيم حدس زد که هورمون رشد در طول روز به چه ميزان ترشح شده است.

1- عوامل باز دارنده ترشح سوماتوتروپين
 

الف) افراد داراي اضافه وزن يا فربه و چاق دچار کاهش چشمگير اين هورمون مي باشند.
ب) فاکتور سن نقش کننده اي دارد، لذا در 15 ساله ها ميزان توليد آن بيشتر، در 30 ساله ها کمتر است و در 60 ساله ها وجود ندارد.
ج) افرادي که گرايش به مصرف ميزان بيشتري غذاهاي پرچرب دارند يا مضطرب و نگران مي باشند و دائماً در حالت استرس قرار دارند با دو بازتاب روبه رو خواهند شد:
1- افزايش ميزان کلسترول خون
2- کاهش قابل توجه هورمون رشد
د) چون در ساختار اين هورمون هيچ ترکيب ديگري غير از پروتئين وجود ندارد، لذا ميزان ساخت آن با دريافت کمتر از حد مطلوب پروتئين کاهش چشمگيري پيدا خواهد نمود.

2- عوامل مساعد کننده ترشح هورمون رشد
 

الف) تامين پروتئين مورد نياز بدن از طريق استفاده از منابع پروتئيني حيواني داراي ارزش بيولوژيکي بالاتر يا تلفيق پروتئين هاي گياهي با حيواني (مثل تخم مرغ با سيب زميني، شير و ماست با غلات دانه ها و مغزهاي روغني، گوشت با حبوبات يا غلات و يا مصرف توأم غلات و حبوبات به نسبت معيني با يکديگر مثل ذرت و لوبيا يا عدس با برنج و غيره). پژوهش هاي به عمل آمده از طرف دانشمندان مختلف نشان داده اند که در بين 20 اسيد آمينه تشکيل دهنده زنجير پروتئين ها چهار اسيد آمينه اثر تحريکي بر ميزان ترشح هورمون رشد دارند.
ب) کاهش ميزان ترشح انسولين و پايين نگهداشتن سطح آن در جريان خون؛ چرا که افزايش ميزان انسولين خون اثر مهاري بر فعاليت و عملکرد هورمون رشد دارد، لذا کاهش مصرف قندهاي تصفيه شده مخصوصا يک قندي ها و دو قندي ها و يا استفاده از مواد غذايي که اندکس گليسميک پاييني دارند مفيد است. زماني که احساس ولع ويار گونه اي شما را به طرف شيريني، شکلات و آبنبات سوق مي دهد، قدري تأمل فرماييد و از لبو و هويج پخته و خام سالاد تهيه شده از سبزيجات متداول فصلي که بر روي آن هويج رنده شده، لبوي خرد کرده و چند دانه کشمش اضافه شده، استفاده نماييد. اگر وقت و حوصله اي براي تهيه سالادهاي متنوع حاوي سبزيجات پخته و خام نداريد، از ميوه هاي فصل که در دسترس تان مي باشند کمک بگيريد. سيب، گلابي، موز، انبه، انار، به، گيلاس، آلبالو، زردآلو و هلو و انواع ميوه جات و صيفي جات ضمن برطرف کردن هوس شما به خوردن مواد شيرين، قسمتي از نيازهاي بدن را به ريزمغذي هاي ارزشمند تامين مي سازند و از جمله بهترين ميان وعده ها تلقي مي شوند.
ج) حذف شام هاي سنگين و پرچرب و عدم استفاده از سوسيس، کالباس و پيتزا در وعده شام و نخوردن دير هنگام شام هاي سنگين، پرچرب و حجيم و جايگزين نمودن آن با سالاد هاي تهيه شده از سبزيجات پخته و خام غني شده با سفيده تخم مرغ، بادام خرد شده يا گردو و پسته خام نه تنها شما را از چاق شدن بي مورد مصون و محفوظ نگه مي دارد، بلکه با پيشگيري از ترشح انسولين ميدان فعاليت را براي هورمون رشد مهياتر مي سازد تا وظايف متعدد و متنوع خود را به انجام رساند.
د) استفاده از آبليمو و آب نارنج تازه همراه با مواد غذايي مخلوط حاوي گوشت، سبزيجات حبوبات و غلات، هم به تامين ويتامين C مورد نياز هورمون رشد کمک خواهد کرد و هم ميزان جذب آهن غيرهم را افزايش خواهد داد.
ر) با انجام يک برنامه منظم ورزشي به صورت راه رفتن و دويدن با سرعت ملايم، علاوه بر آنکه عضلات خود را تقويت مي کنيد و به رشد بيشتر و افزايش حجم بيشتر وا مي داريد، بلکه به مصرف شدن چربي هاي مازاد بر نياز و انباشته شده کمک خواهيد نمود. ضمنا به افزايش ميزان هورمون رشد نيز خواهيد افزود، مخصوصا تاثير فعاليت هاي بدني سبک در نوجوانان و جوانان اگر با خواب به موقع و زود هنگام شبانه توأم شود، در مراحل پيش بلوغ و دوران بلوغ به قدري محرز و قابل لمس مي باشد که در کوتاه مدت نتايج آن به صورت چشمگيري ظاهر مي گردد.
ز) خواب عميق و قبل از ساعت يازده شب براي همه افراد و قبل از ساعت 9 شب براي کودکان؛ همانطوري که مي دانيد در بدن انسان ها يک ساعت بيولوژيکي وجود دارد که عملکرد آن با طلوع و غروب آفتاب تنظيم مي گردد و به موازات آن فرمان عملکرد هورمون هاي مختلف بدن صادر مي شود. بعد از غروب آفتاب هورمون رشد و بازسازي بدن (سوماتوتروپين) فعال تر مي شود و وظايف خود را با بهره گيري از ذخاير انرژي هاي بدن آغاز مي نمايد. در طول شب 70 درصد انرژي مورد نياز از محل چربي هاي بدن يا چربي هاي دريافتي از غذاهاي مصرفي تامين و 30 درصد بقيه آن از منابع قندي حاصل مي شود، لذا افرادي که چاق و چاق تر مي شوند آنهايي هستند که بي خواب بوده و تمام يا قسمت زيادي از شب را به بيداري مي گذرانند و نزديکي هاي صبح به خواب رفته و تمام روز را مي خوابند، به گمان خود کم خوابي هاي شبانه را جبران مي نمايند. غافل از آنکه با طلوع آفتاب ، هورمون هاي کار و فعاليت فعال مي شوند و انسان را جهت کارهاي بدني آماده تر مي نمايند و به استحکام بافت هاي موجود يا تازه ترميم و ساخته شده مي پردازند. در اين ساعات فعاليت اگر فرد استراحت کند و اوقات خود را به سکون و عدم تحريک سپري نمايد، شلي و وارفتگي عضلات و تحليل استخوان هاي بدن به تدريج آغاز شده و سرعت خواهد گرفت که اين واقعا گناه نابخشودني پدر و مادرها مي باشد که به همراه خود، کودکان را نيز به دير خوابيدن شبانه و عدم تحريک روزانه سوق داده، آنها را هم مانند خود به ناخنک زدن و خوردن هله هوله عادت مي دهند و به اين ترتيب، زمينه بروز اضافه وزن، چاقي تنبلي و عدم تحرک را در گل هاي زندگي نهادينه مي نمايند و بذر بيماري متعدد و متنوعي را در اين نونهالان معصوم پرورش مي دهند و به انواع گرفتاري ها و رنج هاي فراوان نه تنها در دوران کودکي، بلکه در سنين بعدي و حتي ميانسالي و سالمندي دچار مي سازند.
س) با خوردن يک عدد سيب رنده شده بر روي سالاد کاهو و افزودن يک قاشق مرباخوري روغن زيتون و آب نصف يک ليموي تازه يا يک ليوان شير با يک عدد سيب مي توانيد مقدمات لازم جهت آرامش و خواب راحت را فراهم آوريد و با رفع انواع عوامل بازدارنده خواب راحت که به ترتيب اهميت عبارتند از فکر و خيال، نگراني، غصه، عصبانيت با افکار محرک و هيجان زا، دماي نامناسب محل استراحت و خواب، نوشيدن بيش از حد چاي و قهوه، داشتن درد در ناحيه اي از عضلات، مفاصل و استخوان ها يا دستگاه گوارش و ادراري، سر و صدا و ميزان نور، جاي خواب ناهموار و سفت و تخت خواب نامتناسب، مشکلات ناشي از شب بيداري هاي مکرر کودکان و يا ناآرامي و سر و صداي حيوانات خانگي نگهداري شده و ده ها مورد ديگر، خواب راحتي داشته باشيد.
در قسمت بعد در مورد تاثير ساعات خواب شبانه و انجام فعاليت ورزشي منظم بر روي ميزان ترشح و عملکرد هورمون رشد و نيز توصيه هاي مفيد در اين رابطه صحبت خواهيم نمود.
منبع:نشريه دنياي تغذيه- ش96