درمان بيماري ديورتيکولار با تغذيه مناسب

پاتوفيزيولوژي
 

ديورتيکولار عبارت است از ايجاد فتق هايي شبيه کيسه ديورتيکول در يواره کولون که احتمالا ناشي از يبوست طولاني مدت و افزايش فشارهاي کولوني مي باشد. البته علت دقيق اين بيماري به خوبي شناخته نشده، اما مطالعات حيواني و انساني اين اختلال را به يبوست و افزايش فشار هاي داخل کولوني به مدت طولاني مرتبط دانسته اند.
رژيم هاي کم فيبر و کم حجم علاوه بر ايجاد يبوست، ضمنا ممکن است در دراز مدت ديورتيکول ايجاد کنند. غذاي خورده شده در روده کوچک مواد مغذي خود را به جريان خون تحويل داده و سپس به روده بزرگ مي رسد؛ جايي که در آن آب و املاح نيز گرفته شده و تبديل به توده اي کم حجم و فشرده مي گردد. با رسيدن توده دفعي به کولون (که قرار است دفع از آنجا صورت گيرد)، در ابتداي کولون که محتويات دفعي حجيم هستند، انقباضات ماهيچه اي کولون فشار شديدي را به طور طولي اعمال مي کنند. اگر قطر محتويات مدفوع نامناسب باشد (به گونه اي که به راحتي از کولون عبور نکنند)، انقباضات مي توانند انسداد ايجاد نمايند و فشاري را بر ديواره کولون اعمال کنند که در نهايت ممکن است موجب توليد فتق ديورتيکولار شود.
فشارها به علت تلاش براي جلو بردن مواد مدفوعي سخت، کوچک و خشک از ميان فضاي روده ناشي مي شود. از نظر تئوري، ماهيچه هاي مدور، مواد مدفوعي را وقتي که مدفوع کوچک است کاملا احاطه مي کنند. ماهيچه هاي طولي نيز منقبض شده، تلاش مي کنند تا محتويات را به سمت جلو هل دهند. افزايش فشار موجب ايجاد فتق در ديواره مخاط مي شود که در سرتاسر قطعات ضعيف تر کولون گسترش پيدا مي کند.
شيوع ديورتيکولوز با بالا رفتن سن افزايش مي يابد. 30 درصد افراد مسن از 50 سال، 50 در صد افراد بالاتر از 70 سال و 66 درصد افراد 85 سال و بالاتر، به اين بيماري مبتلا مي شوند.
در يک مطالعه مداخله اي در افراد مبتلا به تحريک کولون، مشخص شد که حالت غير طبيعي کولون با فشارهاي داخل لومن و وجود ديوتيکولوز در ارتباط است؛ اما معلوم نشد که آيا اين تحريکات کولون ايجاد بيماري ديورتيکولوز مي نمايند و يا اينکه بيماري مزبور موجب اين اختلالات کولوني شده است.
به طور کلي، بيماري ديورتيکولوز در کشورهايي که رژيم پر فيبر جز الگوي تغذيه اي آنهاست نسبتا نادرست است؛ همچنين بروز اين بيماري در نقاطي که غربي شدن رژيم و افزايش دريافت غذاهاي تصفيه شده در رژيم غذايي بيشتر است، در حال افزايش مي باشد. عدم فعاليت ورزشي احتمالا مي تواند از طريق کندتر کردن حرکات معدي- روده اي به پيشرفت بيماري ديورتيکولار کمک کند.

درمان پزشکي و جراحي
 

بيماري ديورتيکولار عوارض گسترده اي از درد، خونريزي خفيف(جزئي) و تغيير حرکات روده، تا التهاب کيسه هاي ايجاد شده در کولون (ديورتيکوليت) دارد که خود ديوريتکوليت ايجاد کننده طيف وسيعي از عوارض از قبيل التهاب، تشکيل آبسه، تشکيل سوراخ حاد، خونريزي حاد، انسداد و عفونت مي باشد.
در حدود 25-10 در صد بيماران مبتلا به ديورتيکولوز به ديورتيکوليت مبتلا مي شوند و حدود يک سوم آنهايي که در بيمارستان ها به دليل بيماري ديورتيکولار پذيرش مي شوند، نياز به جراحي دارند. ميزان مرگ در بيماران نيازمند به جراحي ممکن است به 10 در صد برسد.

درمان تغذيه اي پزشکي
 

زماني تصور مي شد که فيبر غذايي موجب بدتر شدن بيماري ديورتيکولار مي شود؛ لذا رژيم درمان کلاسيک، رژيم کم فيبر بود. اکنون معلوم شده که يک رژيم پر فيبر موجب توليد مدفوع نرم و حجيم مي شود که سريع تر عبور مي کند و نياز به فشار کمتري جهت دفع دارد و منجر به فشارهاي کمتر در داخل کولون مي شود. يافته ها نشان مي دهند که دريافت بالاي فيبر موجب تسکين علايم در بيشتر بيماران مي شود و به نظر مي رسد که ورزش، هم به درمان يبوست و هم به بهبود بيماري ديورتيکولار کمک مي نمايد.
بيماراني که سال ها از يک رژيم کم فيبر پيروي مي کنند، ممکن است به تشويق زياد جهت پذيرش رژيم پر فيبر نياز داشته باشند. دريافت فيبر بايد به تدريج افزايش يابد؛ چون ممکن است موجب نفخ با تجمع گاز شود. به هر حال، اين اثرات جانبي معمولات در عرض 2 تا 3 هفته از بين نمي روند. در مواردي که بيمار نمي تواند مقادير لازم فيبر را مصرف کند، مکمل سلولز و مکمل هاي فيبري و پسيليوم استفاده مي شوند و نتايج خوبي نيز دارند. دريافت بالاي فيبر بايد با دريافت کافي مايعات (مثلا 2 تا 3 ليتر در روز) همراه باشد.
براي بيماران داراي التهاب حاد ديورتيکوليت، در ابتدا ممکن است يک رژيم کم باقي مانده، رژيم المنتال (حاوي غذاهاي ساده و محدود) يا در موارد شديد، تغذيه وريدي کامل نياز باشد که در اين صورت در ادامه، برگشت تدريجي به رژيم پر فيبر صورت مي گيرد. انقباضات ماهيچه صاف کولون که بعد از يک وعده پرچربي تشديد مي شود، ممکن است احساس ناراحتي را در اشخاص مبتلا به بيماري ديورتيکولار تشديد کند، بنابراين لازم است که در ابتداي کار به اين بيماران يک رژيم کم چربي (با حداقل چربي) تجويز شود.
سوال در مورد اينکه آيا بايد از مصرف دانه ها، مغزها يا پوست هاي مواد گياهي به منظور جلوگيري از عوارض بيماري ديورتيکولار يا بعد از ديورتيکوليت جهت کمک به بهبود بيماري پرهيز کرد، بدون پاسخ باقي مي ماند. ديدگاه کلي اين است که اجتناب از مصرف مواد خيلي زبر مانند پوست (نه لزوما دانه ها) شبيه آنهايي که دانه هاي آفتاب گردان و بادام زميني را احاطه کرده اند، مطلوب است. هنوز معلوم نشده که آيا دانه ها و مواد فيبري طبيعي در شروع علايم نقش دارند و يا اينکه واقعا به ديورتيکول آسيب مي رسانند يا خير. در بيماران با موارد واضح سوراخ يا انسداد، تکه هاي بزرگ مواد گياهي زبر ممکن است محدود شوند و بيماران بايد به جويدن کامل غذاهاي فيبري تشويق شوند.
منبع: نشريه دنياي تغذيه- ش96