قلیان
تهیه کننده: محمود کریمی
منبع:راسخون
منبع:راسخون
«وقتى که کریستف کلمب، کاشف بزرگ، به دنبال چندین ماه تلاش در کنار جزیره اى، که امروزه به کوبا شهرت دارد، لنگر انداخت، با جهانى رویاروى شد که تازگى هاى فراوانى برایش داشت! وى و همراهانش در این جزیره ناشناس، دیدنى هاى جدیدى مشاهده کردند. آنان دیدند بومى ها، لوله اى از برگ خشک گیاهى را که به هم پیچیده است، در دست دارند و به لوله آتش بازى که بچه ها در عید بازى مى کنند، شباهت دارد. یک سرش را آتش زده و سر دیگر را مى مکند و دود آن را با هوا استنشاق مى کنند. این استنتشاق دود، نوعى سستى و رخوت پدید مى آورد و آدمى خستگى را احساس نمى کرد. لوله یادشده را بومیان «تاباکوس» مى نامیدند. بدین ترتیب دریانوردان اسپانیایى نخستین بار توتون را شناخته و به تقلید از بومیان به کشیدن آن پرداختند.»
قلیان به صورت سنتی از چندین جز تشکیل شده که در دانشنامه ایرانیکا چنین ذکر شده‌اند:
1- بادگیر
2- سر قلیان یا سرپوش: محل قرارگیری تنباکو و ذغال گداخته.
3- تنه که می‌تواند فلزی باشد یااز چوب ساخته‌شود.
4- میلاب
5- نی پیچ
6-کوزه که منبع آب است و می‌تواند به اشکال مختلف باشد از جمله به شکل نارگیل، یا به شکل ساده. جنس آن نیز می‌تواند فلز، سفال، شیشه یا کریستال و یا برنج باشد.
تاریخ دقیق اولین استفاده از قلیان در ایران مشخص نیست با این حال، بنا به نوشته سیریل الگو، «اولین بار ابوالفتح گیلانى (متولد 1588) پزشک ایرانى دربار اکبر اول، سطان مغول هند بود که دود تنباکو را از یک ظرف آب عبور داد تا آن را خالص تر و سرد کند و از این طریق قلیان که در شبه قاره به «حقه» معروف است را ابداع کرد. در عین حال یک رباعی از اهلی شیرازی (متوفی ۱۵۳۵) به استفاده از قلیان اشاره می‌نماید و از این رو پیشینه استفاده از قلیان را می‌توان به حداقل به دوران شاه طهماسب یکم صفوی بازگرداند و روایت ابوالفتح گیلانی را می‌توان شاهدی بر معرفی قلیان، که در ایران مورد استفاده بوده‌است، در شبه قاره هند دانست.
نخستین تصویرى که از قلیان به وسیله هنرمندان کشیده شده، احتمالاً تصویر «نشمى کماندار»، کار رضا عباسى، نقاش دربار شاه عباس بزرگ است که تا اواخر نیمه نخست سده یازدهم هجرى زنده بوده است.
جهانگردان اروپایى که به ایران سفر کرده اند، از آن جمله «تاوارنیه» که در دوران صفویه به ایران آمد، به قلیان و کشیدن تنباکو در ایران اشاره کرده اند. از جمله وى نوشته است که «ایرانیان تنباکو را با دستگاه کاملاً اختصاصى مى کشند. در کوزه گلى دهان گشادى به قطر سه انگشت، تنه قلیانى از چوب با نقره که سوراخى در وسط دارد، قرار مى دهند و بر سر آن مقدار تنباکوى نم دار با اندکى آتش مى گذارند و در زیر قلیان سوراخ ممتدى است که در حالى که نفس را بالا مى کشند، دود تنباکو با شدت از امتداد سوراخ پایین آمده و درون آب که به رنگ هاى گوناگون مى آمیزد، داخل مى شود این کوزه مرتبا تا نصفه آب دارد دودى که در آب است به سطح مى آید و هنگامى که نفس را بالا مى کشند، از نى قلیان دود به دهان وارد مى شود. به واسطه آبى که به قلیان مى ریزند، دود تنباکو تصفیه مى شود و کمتر ضرر مى رساند. والا با این همه قلیان که مى کشند، مقاومت براى آنها غیر ممکن است ایرانیان اعم از زن و مرد، به طورى از جوانى عادت به کشیدن تنباکو کرده اند، که کاسبى که باید روزى پنج شاهى خرج کند، سه شاهى آن را به مصرف تنباکو مى رساند. او مى گوید اگر تنباکو نمى داشتم، چطور ممکن بود کیف و دماغ داشته باشم.»
اولئاریوس نیز که در سال 1046 در ایران بوده است مى نویسد: چندین گونه ظرف قلیان در ایران ساخته مى شد. شیشه اى، کوزه اى، از جوزهندى (نارگیله)، کدویى که تا نیمه آب مى شد و گاهى در آن عطر مى ریختند.
«شاردن»، جهانگرد دیگر دوران صفوى، در سفرنامه خود مى نویسد: شاه عباس بسیار کوشید تا از استعمال قلیان در بین مردم جلوگیرى کند براى این کار، روزى در مجلس رسمى دستور داد که به جاى تنباکوى قلیان، مهمانان را با سرگین (پِهن) چاق کنند و سپس در حالى که آنان مشغول کشیدن قلیان خود بودند، گفت این تنباکو را که وزیر همدان براى من فرستاده است و ادعا مى کند که بهترین تنباکوى دنیاست، چگونه است؟ آنان همگى از این تنباکو تعریف کردند. آنگاه شاه خطاب بدیشان گفت: «مرده شوى چیزى را ببرد که نمى توان آن را از پِهن تشخیص داد.»
سرانجام کار مخالفت شاه عباس بزرگ با تنباکو به تحریم آن کشیده شد و هنگامى که متوجه گردید سربازانش پول خود را صرف کشیدن توتون و تنباکو مى کنند آن را ممنوع ساخت و بازرگانانى که این دو را به اردوى وى آورده بودند، با تنباکوى خود یکجا سوختند و سربازانى که مرتکب کشیدن توتون و تنباکو مى شدند، بینى و لبان شان را مى بریدند!
اما قلیان در دوران قاجار بخشى از ضرورت هاى زندگى بود اشراف و بزرگان در خانه هاى خویش انواع قلیان را نگهدارى مى کردند که برخى از آنها جواهرکارى شده بودند.
در دوران قاجار بود که واقعه قیام تنباکو در دوران قاجار و در نتیجه فتوایى توسط میرزاحسن شیرازى مبنى بر تحریم مصرف و فروش تنباکو رخ داد.
ضمنا گردشگران پرتغالى، قلیان سنتى خود را که در بین آنها قلیان هایى با چند لوله براى استفاده مشترک چند نفر از یک قلیان دیده مى شد، در شهرهاى جنوبى و حاشیه خلیج فارس در معرض دید مردم قرار مى دادند، از آن زمان پدیده قلیان با فرهنگ ایرانى درآمیخت و مردم به گمان اینکه مصرف تنباکو، خطرى ندارد، آن را به صورت یک سرگرمى پذیرا شدند تا بدانجا که امروزه قلیان در بسیارى از چایخانه ها، سفره خانه ها و مراکز گردشى و تفریحى، جا خوش کرده است!
قلیان ز لب تو بهره ور می‌گردد نی در دهن تو نیشکر می‌گردد
بر گرد رخ تو دود تنباکو نیست ابریست که بر گرد قمر می‌گردد
بنابراین می‌توان گفت که در سال ۹۴۲، یعنی ۲۹ سال پس از ورود پرتقالی‌ها به خلیج فارس، قلیان کشیدن در ایران رواج یافته‌است.
این نوع تنباکو اغلب با میوه ، عسل ، شهد و بعضی گیاهان با غلظت زیادی طعم دار شده اند که جذابیت کاذب درمصرف کننده ایجاد می کند.تنباکوی میوه‌ای هم که چند سالی است به دست اعراب تولید شده و با انواع اسانس و طعم‌های گونا گون در دسترس همگان است حتی در کشورهای دیگر. البته به گفته پزشکان این نوع تنباکو از بدترین نوع برگ توتون تهیه شده که در کارخانه‌ها معمولاً دور ریز تولیدات آنها است ولی به واسطه مواد شیمیایی معطر و بسته بندی‌های پر زرق و برق آنها را با نام تنباکوی میوه‌ای در ایران و نام عربی معسل در کشورهای عربی بفروش می‌رسانند. آنچه تحت عنوان قليان‌هاي معطر مصرف ميشود نيز همان مضرات قليان معمولي را دارد.
بعلاوه اين كه ممكن است توتون‌هاي مصرفي در قليان معطر توتون‌هاي كپك زده انتهاي انبارها باشند كه با افزودن مواد معطر فساد آنها پوشانده شده است.
استعمال قلیان میوه‌ای در برخی شهرها و کشورهای اروپا هم شیوع پیدا کرده و خیلی از جوانان هم در اروپا قلیان میوه‌ای را به عنوان تفریح انتخاب کرده و ساعتی را در کافی شاپ برای سرو قلیان اختصاص می‌دهند.
یعنی تغییر در ماهیت عناصر به جای رد موضوع، مورد مصرف این دو را عوض کرد و تنباکو را که به عنوان سم استفاده می شد، جایگزین ماده اصلی و جوهره قلیان و چپق کرد.
سوال اینجاست که ماده ای که فلسفه و قوام وجودی قلیان و علت پیدایشش به آن بسته است،چه ماده ای است؟چرا ما کوچکترین اطلاعی در این باره نداریم؟ در جواب باید گفت دانشمندان و حکمای ایران زمین برای عفونت ریه چاره اندیشی کردند و دریافتند که می توان از طریق مکش دارو هایی که در رفع عفونت ریه موثر است، دارو را به آن قسمت سوق داده و عفونت را ریشه کن کنند.بدین منظور و با توجه به طبع فرد و این که ریه اش گرم و خشک یا سرد و تر باشد از یکی از این وسایل(قلیان و چپق) استفاده می کردند.
چپق با توجه به خشک بودنش، طبیعت ریه را گرم و خشک می کند، اما قلیان طبیعتش را سرد و تر یا گرمایی که بیشتر به سردی متمایل است، می کند حکما با استفاده از این دو وسیله، داروها را به موضع مورد نظر در ریه می رساندند، به عنوان مثال جهت از بین بردن عفونت که می بایستی مرزنجوش به آن ناحیه برسد، مرزنجوش را خیس کرده، و استفاده می کردند. فردی که طبیعت ریه اش به گرمی و خشکی می زد، مرزنجوش را با قلیان می کشید، اما اگر طبیعتش به سردی می زد، آن را با چپق می کشیده است. این ها تنها نمونه ای کوچک از هزاران مورد درمان از طریق ارسال دارو به موضع درد بوده است که در گذشته های نه چندان دور توسط حکمای ما به بیماران تجویز می شده است که متأسفانه استعمار پیر با تغییر ماهیت آن و جایگزینی آن توانست یکی از مهلک ترین سم ها را به بدن انسان وارد نماید.
جای بسی شگفت است در حالی که قرن ها پیش بزرگان و حکمای ما این شیوه درمانی را به کار می بردند، امروزه سردمداران تکنولوژی غرب با افتخار اعلام می کند که علم و دانش بشری به این نتیجه رسیده است که باید یک سری از بیماری ها را از طریق همان موضع درد و بیماری درمان نماید.مدعیان علم ودانش به کجا می روند؟!
یکی از متخصصین بيماري هاي قلب و عروق معتقداست: افزايش مصرف سيگار و قليان به خصوص در زنان به همراه بي تحركي ، چاقي و ديابت افزايش شمار مبتلايان به بيماري هاي قلبي و عروقي و متعاقبا سكته هاي قلبي را افزايش داده است.
سرطان ریه، سرطان لب و دهان و حنجره، سرطان مری و معده، لوزالمعده، كبد و سرطان روده بزرگ از عوارض بد‌خیم استفاده از سیگار و قلیان هستند، عوارض خوش‌خیم آن شامل زخم‌های گوارشی هستند. همچنین قلیان باعث ریفلاكس معده(برگشت اسید معده به مری) می شود كه در نتیجه ی آن فرد سوزش شدیدی در سر دل دارد و دچار تهوع می گردد. حتی بیماری ریفلاكس در بعضی موارد منجر به سرطان مری نیز می شود.
کشیدن قلیان حجم تنفسی بدن را کاهش داده و مواد سمی ناشی از نوع توتون و تنباکوی قلیان، سلامت افراد را با خطر روبرو می کند این ترکیب به علت حرارت زیاد، موادی را وارد بدن می کند که عوارض ناگواری برای انسان به دنبال دارد . بر خلاف تصور عمومی که عده‌ای معتقدند وجود آب قلیان جلوی مواد مضر و سمی آن را می گیرد، بیشتر این مواد سمی از جمله نیکوتین و خاکستر وارد ریه می شوند و به خاطر دَم‌های عمیقی که فرد برای جذب دود می زند، تخریب‌های جدی به حبابچه‌های ریه وارد می شود.همچنین به دلیل مرطوب بودن راه‌های هوایی و مجرای خروج دود، قلیان می تواند عامل مهمی جهت رشد میکروب ها و قارچ ها باشد و این میکروب‌ها و قارچ ها به راحتی توسط دود، وارد دستگاه تنفس شده و ایجاد عفونت های مزمن می کند.
در ابتدا شخص متوجه بیماری خود نمی شود، ولی سال های بعد به دلیل نفوذ این قارچ ها و میكروب ها در لایه‌های مختلف ریه، بیماری هایی مثل برونشیت، برونشكتازی، آمفیزم ریه و در نهایت آسم ایجاد می شود. این در حالی است كه شخص هنگامی به بیماری خود پی می برد كه متأسفانه چاره‌ای جز تحمل بیماری تا آخر عمر نخواهد داشت."
شخص مبتلا به بیماریهای مختلف ریه اگر به استعمال دخانیات و كشیدن قلیان ادامه بدهد بدون شك مبتلا به سرطان ریه و دستگاه تنفسی خواهد شد، متأسفانه به اكثر تنباكو‌هایی كه در سال های اخیر به بازار آمده اسانس‌هایی اضافه می شود كه این اسانس ها علاوه بر تحریك دستگاه تنفس موجب حساسیت و آلرژی می گردد، بنابراین علاوه بر بیماریهای ذكر شده، رینیت آلرژیك و سرفه‌های مزمن همراه با خلط را برای فرد به همراه دارد."
مصرف قلیان غیر سیگاری هایی مجاور فرد مصرف کننده قلیان و جنین مادران باردار را نیز با خطر مواجه می کند . مواجهه با مونوکسید کربن در طی حاملگی ممکن است برای جنین خطرناک باشد و تصور می شود که علت وزن کم هنگام تولد و نمره آپگار پایین(سندرم تنباکو – جنین ) مشاهده شده در نوزادان مادران سیگاری به همین علت باشد. سندرم تنباکو جنین مسلماٌ خطری برای زنانی که قلیان هم مصرف می کنند خواهد بود ، این زنان با افزایش خطر داشتن کودکانی با وزن کم هنگام تولد مواجه می باشند
علاوه بر بیماریهای مرتبط با تنباکو ، مصرف اشتراکی قلیان می تواند منجر به افزایش احتمال میکروب سل و ویروسهایی مثل هرپس و هپاتیت شود.موارد دیگری که با مصرف قلیان ارتباط دارد مثل اگزمانی دست ، مشکلات دندان بدنبال کشیدن دندان ( آلوئولیت متعاقب کشیدن دندان) و تحلیل استخوانی بصورت عمودی در ناحیه پری اودنتال.
در مطالعه ای بر روی کودکان لبنانی در مورد ۵/۸ درصد کودکانی که تنها در خانه با دود قلیان مواجهه داشته اند ، نسبت شانس بیماریهای تنفسی نسبت به کودکانی که مواجهه با دود نداشته اند ۵/۲ برابر بوده است ، این نسبت شانس مشابه کودکانی است که تنها با دود سیگار مواجهه داشته اند .
هم چنین تحقیقات ثابت کرده است که افراد سیگاری تا زمانی که میزان نیکوتین دریافتی در آنها به آستانه ی مورد نیاز برای رفع حالت وابستگی برسد، به کشیدن سیگار ادامه می دهند. پس با فرض جذب بخشی از نیکوتین موجود در دود قلیان در اثر عبور آن از آب، مصرف کنندگان قلیان برای رسیدن به آستانه ی ارضای وابستگی، با استنشاق مقادیر بسیار زیادتر دود، در معرض مقادیر بیشتری مواد شیمیایی سرطان‌زا و گازهای خطرناک مثل منو‌اکسید‌کربن قرار می گیرند .این موضوع مصرف کنندگان قلیان و اطرافیان آنها را که در مواجهه با دود تحمیلی آن قرار دارند، همانند مصرف کنندگان سیگار به انواع سرطان ها، بیماری های قلب و عروق، تنفسی و آثار سوء در دوران بارداری مبتلا خواهد ساخت.
در جامعه امروزی به خوبی روشن است که سيگار يكي از عوامل گرايش به انواع مواد مخدراست و يكي از دلايل اصلي بيماري‌هاي قلب و عروقي است.
سيگار دليل 5.12درصد مرگ و ميرها در دنيا است در سيگار 4 هزار ماده مخرب وجود دارد كه اثر نامطلوبي روي سلامت افراد مي‌گذارد.
طبق بررسي‌ها هر بار قليان كشيدن معادل 20 تا 50 نخ سيگار است.
با مصرف قليان 600 ماده سمي وارد ريه مي‌شودچرا که در كارخانه‌هاي ساخت توتون و تنباكو از تفاله و ضايعات توليد سيگار تنباكوي قليان را توليد مي‌كنند.
هر بار مصرف قلیان، دود بسیار زیادتری در مقایسه با کشیدن یک نخ سیگار ایجاد می کند. بصورتی که مصرف یک نخ سیگار بین ۵۰۰ سی‌سی تا یک لیتر دود تولید می کند، اما استفاده ی یک بار از قلیان ۱۰ تا ۲۰ لیتر دود تولید خواهدکرد. دود استنشاق شده از قلیان، نه تنها همه ی مواد سرطان زای دود سیگار را دارا است، بلکه مونوکسیدکربن بیشتری هم دارد.
مدت زمان استعمال سیگار معمولاً 10 دقیقه است، اما قلیان با وجود دفعات کمتر استفاده در مقایسه با سیگار، در هر بار مصرف برای 40 تا 60 دقیقه استفاده می شود. به این ترتیب اثرات مضر قلیان، كمتر از سیگار نیست، اما در فرهنگ جامعه ی ما به این حقیقت علمی توجهی نمی شود.
افراد سیگاری که به طور متداول ۸ تا ۱۲ نخ سیگار در روز مصرف می کنند، به طور متوسط با ۴۰ تا ۷۵ پُک که به مدت ۵ تا ۷ دقیقه به طول می انجامد، حدود ۵ تا ۶ لیتر دود استنشاق می کنند و این در حالی است که مصرف کننده ی قلیان در هر وعده مصرف که به طور متداول ۲۰ تا ۸۰ دقیقه طول می کشد، حدود ۵۰ تا ۲۰۰ پُک می زند که هر پک به طور متوسط حاوی 150 سی سی تا یک لیتر دود است. میزان و عمق دَم در حرکت دادن آب قلیان بسیار مهم است و قلیان با وجود اینکه کمتر مصرف می شود، اما حجم دودی که از طریق آن وارد بدن می شود، ۱۰ تا ۲۰ برابر دود ناشی از مصرف سیگار است.
تحقیقات وزارت بهداشت انگلیس نشان می‌دهد که افرادی که قلیان می‌کشند دچار بالا رفتن میزان منوکسید کربن در خون می‌شوند و این میزان در کشیدن یک قلیان چهار تا پنج برابر کشیدن یک نخ سیگار است.
بالا رفتن مقدار منوکسید کربن حل شده در خون به سلول‌ها بدن از جمله سلول‌های مغز آسیب‌های جدی وارد می کند.
سنجش میزان منوکسید کربن حل شده در خون، به علت متفاوت بودن نوع مصرف دخانیات دشوار است.
با این حال اندازه‌گیری‌ها نشان می دهد که میانگین منوکسید کربن در تنفس افراد غیر سیگاری 3 واحد ppm (نسبت کربن منوکسید به 3 میلیون واحد هوا) یا کمتر از یک درصد اختلال در کارکرد خون آن‌هاست.
این میزان در افرادی که به طور تفننی سیگار می‌کشند 10 تا 20 ppm معادل 2 تا 4 درصد اختلال در کارکرد درست خون و در افراد معتاد به سیگار 30 تا 40 ppm معادل 5 تا 7 درصد اختلال کارکرد خون است.
این مطالعه همچنین نشان می دهد، افرادی که قلیان می‌کشند بین 40 تا 70 ppm منوکسید کربن در تنفس خود دارند که این میزان 8 تا 12 درصد کارکرد خون آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد
به گفته كارشناسان قليان بواسطه وجود نيكوتين موجود در توتون يا چوب تنباكو تمامي مضرات سيگار را دارد و اعتياد ناشي از مصرف مكرر آن فرد را به سردرد، سرگيجه، عدم تمركز و بي‌حوصلگي مبتلا مي‌كند.
حرارت آتش سيگار 900 درجه سانتيگراد و حرارت قليان كمتر از آن است ولي به دليل ناقص سوختن توتون و تنباكو در قليان مونواكسيد كربن توليد ميشود كه اين ماده سمي را به دليل تأثير بسيار منفي آن بر سلامت فرد، عامل مرگ خاموش معرفي كرده‌اند.
یکى دیگر از مضرات قلیان، برخاسته از اسانس هاى شیمیایى با بو و مزه میوه اى است که این نوع توتون ها بر اثر حرارت بالا هیدرولیز مى شوند. در قلیان کش ها، سرطان هاى دهان، حلق و حنجره بیشتر دیده مى شود و در قلیان همانند پیپ و چپق چون حرارت در راه هاى تنفسى فوقانى بسیار اثر مى گذارد، دهان، حنجره و حلق در معرض خطر بیشترى هستند و این در حالى است که سرطان هاى ریوى در افراد سیگارى بیشتر نمود پیدا مى کند مواد بیمارى زایى که از تنباکوى عادى و میوه اى متصاعد مى شود، سازوکار (مکانیسم) دفاعى بدن را از بین مى برد و با مساعد شدن زمینه براى بیمارى ها افراد به برونشیت و انسداد ریوى حاد مبتلا مى گردند در مصرف قلیان مکش ریوى است و باید ریه ها را پر کرد. در حالى که براى سیگار، مکش دهانى هست و دود آن قورت داده مى شود. بنابراین دود قلیان که مضرتر است با مکش ریوى عمیق تر تا انتهایى ترین خانه هاى ریه نفوذ مى کند و گاز مونواکسیدکربن باعث به وجود آمدن زمینه سرطان در خون شده و با غلظت خون، فشار آن نیز پایین آمده و نوسان پیدا مى کند.
متأسفانه مصرف قليان معطر در مراكز تفريحي جنبه تفريحي و تفنني يافته و گاهي براي نشان دادن ميزان صميميت بين افراد خانواده دست به دست بين تمامي اعضاي فاميل مي‌چرخد و مصرف ميشود.
بر اساس تازه‌ترین آمارهای ملی نیز 3 درصد نوجوانان ایرانی سیگار می كشند و 14 درصد آنان از سایر مواد دخانی و عمدتاً از قلیان استفاده می كنند لذا باید با آگاهی دادن به جامعه از طرق مختلف وبخصوص به جوانان ونوجوانان در زمینه باورهای غلط ومضرات استعمال قلیان آموزش فراگیر داده وزمینه ازبین بردن این باورها راایجاد کرد که پیشنهاد می شوددرزمینه های ذیل باید برنامه ریزی واقدام نمود:
▪ اجرای مداخله آموزشی درخصوص ازبین بردن باورهای غلط درمورد قلیان و اتخاذ عملکردهای پیشگیری کننده از کشیدن قلیان به عنوان یک رفتار پرخطر ودروازه سایر رفتارهای پرخطر در بین بزرگسالان و نوجوانان .
▪ مسئولان وزارت بهداشت ودرمان باهماهنگی وزارت آموزش وپرورش نسبت به برنامه ریزی آموزش دانش آموزان براساس الگو های آموزشی وبصورت مستمر جهت اصلاح باورهای غلط و پیشگیری از استعمال قلیان اقدام نمایند.
▪ از گروههای همسالان جهت انتقال آموزشها به عنوان لیدر در مدارس ومحلات استفاده گردد
▪ دربرنامه های آموزشی ودرسی دانش آموزان مطلب آموزشی مناسب جهت اگاهی وراهنمایی دانش آموزان ومعلمان درنظرگرفته شود.
▪ برنامه های آموزشی فراگیرازطریق رسانه های جمعی وهمچنین استفاده از تیزرهای آموزشی جذاب ومناسب بطور مستمر تهیه وارائه گردد.
▪ قوانین پیشگیری از استعمال قلیان به خصوص درمورد نوجوانان بصورت جدی ومستمرتصویب و اجراگردد.
خون، خاصیت اعتیادآورى دارد.
البته تهیه و تدارک قلیان پیوسته زمان بر است و آسان نیست به همین خاطر، افرادى که از این شیوه دخانیات استعمال مى کنند، با دشوارى هایى که رو در روى آنان است، روش ساده تر را برمى گزینند و گاهگاهى به سراغ سیگار مى روند. از طرف دیگر کسانى که قلیان را به شکل تفننى استفاده مى کنند وقتى به سطح خونى خاص نیکوتن مى رسند و در واقع معتاد به مصرف دخانیات مى گردند، راهکار آسان ترى را که همان مصرف سیگار است براى رفع نیاز خود در نظر مى گیرند و به راستى اعتیاد در قلیان کشى با روى آوردن فرد معتاد به استعمال سیگار نمایان مى شود.
صاحب نظران اجتماعى که مصرف قلیان را یک ضد ارزش فراگیر مى دانند، براین باورند که قلیان شبیه بازى است و در مصرف آن قبحى وجود ندارد و متأسفانه در میان اقشار جامعه، زشتى ویژه اى در پدیده قلیان مشاهده نمى شود
تا جایى که در صورت استفاده شدن توسط زن ها و بچه ها بیشتر به صورت تفنن و تمسخر شبیه مى گردد.
قلیان کشى، پدیده فعلى جامعه ما نیست. سال ها در اقشار مختلف جامعه ایرانى بوده و از آن به عنوان وسیله اى براى تفنن و سرگرمى یاد مى شود و در تاریخچه مصرف قلیان در ایران، اصلى ترین قشرى که قلیان دامنگیر آنان شده است زنانى بوده اند که در حاشیه شهرهاى استان هاى جنوبى کشور زندگى مى کردند.
قلیان به خاطر شکل و شمایلى که دارد گاهى براى تزیین خانه ها خریدارى مى شود و وسوسه آزمایش آن، خانواده را به سمت قلیان کشى سوق مى دهد و این در حالى است که این پدیده شیوع مصرفى بالایى ندارد بررسى هاى آمارى وزارت بهداشت در سال هاى گذشته در سرشمارى شاخصه هاى بهداشت طرح سلامت نشان مى دهد که در برابر 20 درصد مصرف کنندگان سیگار، 2/3 درصد معتادان قلیانى هستند و این اختلاف بیشتر به سبب اختصاص محل هاى خاص در سفره خانه ها و قهوه خانه ها براى استفاده از قلیان است اگر به شیوه استعمال دخانیات در روش قلیایى بنگریم، درمى یابیم که آماده کردن قلیان از حوصله خارج است در خانه ها، زن خانواده وظیفه قلیان چاق کردن را دارد و با گسترش آپارتمان نشینى این امکان از
آنان سلب شده است و افراد قلیانى براى رفع نیاز نیکوتین خون خود، مشترى ثابت قهوه خانه ها شده اند و از آنجایى که آمد و شد به این مکان ها در هر زمان ممکن نیست به مصرف سیگار روى مى آورند.
به باور یکى از کارشناسان سرطان زایى قلیان کمى بیشتر از سیگار است وى مى افزاید: در قلیان همه عوامل دست به دست هم مى دهند و آن را خطرناک تر از سیگار مى کنند.
قلیان حاوی اكسیژن توسط مبتكری به نام نادر مظفری طراحی و ساخته شده است. نادر مظفري درباره ی این اختراع خود می گوید : در قسمت آتشدان بالاي قليان بالني که به کپسول اکسيژن وصل است قرار دارد که موجب تنظيم ميزان استفاده از اکسيژن ميشود . لوله حمل اکسيژن از بالن تا داخل منبع آب قليان از نوع نايلون يا استيل يا برنز است تا بر اثر تماس با اکسيژن اکسيده نشود . در قسمت منبع آب قليان هم ، آب وجود دارد که بر رطوبت آن مي افزايد و ميتوان با افزودن اسانس يا عرقيات نعناع ، ريحان ، کاکوتي و اکاليپتوس براي ضد عفوني کردن مجاري تنفسي استفاده کرد .
در این قلیان اكسیژنی، به جای مواد دخانی، منبع اكسیژن بر روی قلیان نصب شده و دود بالنی جهت سرگرمی در آن استفاده می‌شود.
با استفاده از این قلیان‌ها به جای خروج و پخش دی‌اكسید كربن و مواد دخانی در فضا، اكسیژن مازاد در فضا منتشر شده و باعث ایجاد هوای پاك و مناسب برای تنفس در این مكان‌ها برای افراد خواهد شد.
این قلیان از یك بالن حاوی اكسیژن، منبع آب، شیلنگ دمی اكسیژن و لوله‌های حمل اكسیژن تشكیل شده و علاوه بر این، به آب قلیان اسانس‌های مختلف می‌افزایند تا محتوای اكسیژن بوهای مختلفی داشته باشد.
در حالی‌كه گفته می‌شود چنین طرحی مورد تایید وزارت بهداشت قرار گرفته و حتی در گزارش صدا و سیما هم بر این نكته تاكید شد، ولی ظاهرا نظر كارشناسان وزارت بهداشت چیز دیگری است.
خدیجه محصلی، كارشناس كمیته كنترل دخانیات وزارت بهداشت با این نوع از قلیان مخالفت می کند و می‌گوید: ما به عنوان كارشناسان كمیته كشوری كنترل دخانیات با شكل قلیان به هر صورت مخالفیم.
«در كل هر چیزی كه باعث تبلیغ مواد دخانی شود از نظر ما مغایر با قانون است.» این كارشناس با اشاره به این عبارات ادامه می‌دهد: در ضمن خود بحث اكسیژن درمانی با این قلیان‌ها برای ما جای سؤال است، چون وارد شدن اكسیژن زیادی به بدن آن هم به طور متوالی و در مدت زمان طولانی برای شخص مسلما مضر است.
وی با اشاره به مكاتبات صورت گرفته با وزارت بهداشت برای اجرای طرح قلیان‌های حاوی اكسیژن ادامه می‌دهد: در این مكاتبات وزارت بهداشت نظر خود را اعلام كرده و معتقدیم این طرح ضمن آن كه برای قهوه‌خانه‌ها هزینه‌بر است، در سطح جامعه هم تبلیغی برای محصولات دخانی خواهد بود.
وی با تاكید بر تغییر حرفه در صنف هایی كه استعمال دخانیات مهم ترین منبع درآمدی آنها محسوب می‌شود، می‌گوید: در غیر این صورت قهوه‌خانه‌ها می‌توانند با جایگزین كردن غذاها و خدمات تفریحی دیگر كه درآمدزایی معادل مواد دخانی دارند، به امرار معاش بپردازند.
به عقیده این كارشناس، البته وزارت بهداشت وظیفه معرفی این خدمات جایگزین را ندارد، چون همانطور كه این صنف‌ها توانستند با نام رسوم سنتی، قلیان را به ویژه در طول سال‌های اخیر بین جوانان ترویج كنند، باید خدمات جاذبه‌دار دیگر را نیز پیش‌بینی كرده و به مردم ارائه كنند.
دكتر حسن آذری‌پور، عضو كمیته كشوری كنترل دخانیات وزارت بهداشت نیز ضمن اشاره به این كه این قلیان‌ها به هیچ وجه مورد تایید وزارت بهداشت نیستند، می‌گوید: ما فقط اعلام كردیم اگر این قلیان‌ها خاصیت اكسیژن‌درمانی دارند، با توجه به این كه اكسیژن خالص در حد مشخصی به لحاظ پزشكی عوارضی را برای فرد به همراه دارد باید تحت نظر كارشناسان قرار گیرد و مقدار اكسیژن آن مشخص شود، چون به هر حال اكسیژن خالص منجر به مسمومیت شده و در فرد استعمال كننده سردرد ایجاد می‌كند. همچنین منجر به اتساع عروق مغزی شده و برای فرد مشكلات چشمی به همراه می‌آورد. این كارشناس هم معتقد است كه این قلیان‌ها، قباحت كشیدن قلیان را به هیچ وجه نمی‌پوشانند.
به گفته دكتر آذری پور، در یك دوره زمانی در كشورهای اروپایی سیگارهایی تهیه شده بود كه شكل سیگار بودند ولی روشن نمی‌شدند، داخل آن هم مواد طعم‌دهنده قرار داشت، اما این كشورها بعد از مدتی به این نتیجه رسیدند كه چنین سیگارهایی خیلی هم در ترك دخانیات موثر نیستند و این مشكل هم وجود داشت كه این شبه‌سیگارها بین كودكان مد شوند، به طوری كه در بزرگسالی به استعمال دخانیات روی بیاورند.
به عقیده این كارشناس وزارت بهداشت، در حال حاضر بخشی از نگرانی‌های ما در مورد این قلیان‌ها هم همین است. چون باید این اصل را بپذیریم كه قلیان‌های اكسیژن‌رسان یا همان شبه‌قلیان‌ها هم در حال تسهیل كردن استعمال قلیان در بین جوانان هستند.
حداقل هزینه چنین اقدامی هم 5 هزار تومان است. اما آیا كسانی كه به طور ثابت قلیان یا سیگار مصرف می‌كنند، با مصرف قلیان‌های اکسیژن دار، نشاط ناشی از قلیان‌های حاوی تنباكو را تجربه خواهند كرد؟
دكتر زهرا حسامی، سرپرست واحد درمان مركز تحقیقات كنترل دخانیات دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی در این مورد توضیح می‌دهد: مسلما با توجه به این كه این قلیان‌ها حاوی تنباكو نیستند، فرد حالت نشاط سابق ناشی از كشیدن قلیان‌های حاوی تنباكو را پیدا نمی‌كند و فقط دریافت‌كننده اكسیژن است، پس ممكن است بعد از یكی دو بار مصرف، سراغ همان قلیان‌های قبلی برود، ولی رفتار قلیان كشیدن همچنان ادامه دارد.
دكتر هومن شریفی، قائم‌مقام مركز تحقیقات مبارزه با دخانیات دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی نیز در این باره می‌گوید: كسانی كه به طور دائم سیگار یا قلیان می‌كشند، بدنشان مقدار ثابتی نیكوتین احتیاج دارد و این افراد خود تعیین می‌كنند كه چقدر نیكوتین در روز لازم دارند.
چنین كسانی به هر طریق این مقدار از نیكوتین را به بدن خود در طی روز می‌رسانند. پس كسی كه به نیكوتین اعتیاد دارد، مسلما با استفاده از قلیان‌های حاوی اكسیژن هیچ نیكوتینی به بدنش نمی‌رساند و سراغ مواد دخانی دیگر می‌رود.
به عقیده دكتر شریفی، ورود قلیان‌های حاوی اكسیژن در واقع اعتراف به این نكته است كه ما قادر به جمع‌آوری قلیان نیستیم و در مورد آن دست تسلیم بالا آورده‌ایم.
كارشناس مركز كنترل دخانیات دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی تصریح می‌كند: پس این قلیان‌ها به هیچ وجه جنبه درمانی ندارند و اگر هم قرار باشد برای كسانی كه دائما سیگار یا قلیان مصرف می‌كنند خاصیت درمانی داشته باشد، باید تحقیقات زیادی روی آنها صورت گیرد، چون افرادی كه سیگاری هستند چه قلیان‌حاوی اكسیژن را مصرف كنند و چه قلیان حاوی نیكوتین و تنباكو، مطمئنا رفتار جستجوگرانه برای استعمال سیگار پیدا می‌كنند.
با این حال قائم‌مقام مركز تحقیقات مبارزه با دخانیات دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی توضیح می‌دهد: به هر صورت این واقعیت تلخ را باید بپذیریم كه قلیان خرده فرهنگی از فرهنگ استعمال دخانیات است.
وی خاطرنشان می‌كند: در مجموع در مورد مواد مخدر اصطلاحی داریم به نام پارافرنالیا یا آلات و ادوات استفاده از مواد مخدر كه این آلات و ادوات در جوامع مختلف متفاوت هستند. قلیان هم تداعی‌كننده استعمال دخانیات است.
ما می‌خواهیم با ورود قلیان‌های جدید ماهیت قلیان را عوض كنیم، درست مثل اینكه انتظار داشته باشیم فرد با چوب‌سیگار اكسیژن را وارد ریه‌های خود كند.
منابع:
همشهری
پیام زن :: مرداد 1388
پایگاه حوزهhawzah.net
مجله هنر و مردم - شماره ۱۷
لغتنامه دهخدا
ویکی‌پدیا
تبیان
tabnak.ir
farsnews.com
mui.ac.ir
ravazadeh.com
alborznews.net
ايرنا
parsiteb.com
تاریخچه قلیان در ایران
قلیان به صورت سنتی از چندین جز تشکیل شده که در دانشنامه ایرانیکا چنین ذکر شده‌اند:
1- بادگیر
2- سر قلیان یا سرپوش: محل قرارگیری تنباکو و ذغال گداخته.
3- تنه که می‌تواند فلزی باشد یااز چوب ساخته‌شود.
4- میلاب
5- نی پیچ
6-کوزه که منبع آب است و می‌تواند به اشکال مختلف باشد از جمله به شکل نارگیل، یا به شکل ساده. جنس آن نیز می‌تواند فلز، سفال، شیشه یا کریستال و یا برنج باشد.
تاریخ دقیق اولین استفاده از قلیان در ایران مشخص نیست با این حال، بنا به نوشته سیریل الگو، «اولین بار ابوالفتح گیلانى (متولد 1588) پزشک ایرانى دربار اکبر اول، سطان مغول هند بود که دود تنباکو را از یک ظرف آب عبور داد تا آن را خالص تر و سرد کند و از این طریق قلیان که در شبه قاره به «حقه» معروف است را ابداع کرد. در عین حال یک رباعی از اهلی شیرازی (متوفی ۱۵۳۵) به استفاده از قلیان اشاره می‌نماید و از این رو پیشینه استفاده از قلیان را می‌توان به حداقل به دوران شاه طهماسب یکم صفوی بازگرداند و روایت ابوالفتح گیلانی را می‌توان شاهدی بر معرفی قلیان، که در ایران مورد استفاده بوده‌است، در شبه قاره هند دانست.
نخستین تصویرى که از قلیان به وسیله هنرمندان کشیده شده، احتمالاً تصویر «نشمى کماندار»، کار رضا عباسى، نقاش دربار شاه عباس بزرگ است که تا اواخر نیمه نخست سده یازدهم هجرى زنده بوده است.
جهانگردان اروپایى که به ایران سفر کرده اند، از آن جمله «تاوارنیه» که در دوران صفویه به ایران آمد، به قلیان و کشیدن تنباکو در ایران اشاره کرده اند. از جمله وى نوشته است که «ایرانیان تنباکو را با دستگاه کاملاً اختصاصى مى کشند. در کوزه گلى دهان گشادى به قطر سه انگشت، تنه قلیانى از چوب با نقره که سوراخى در وسط دارد، قرار مى دهند و بر سر آن مقدار تنباکوى نم دار با اندکى آتش مى گذارند و در زیر قلیان سوراخ ممتدى است که در حالى که نفس را بالا مى کشند، دود تنباکو با شدت از امتداد سوراخ پایین آمده و درون آب که به رنگ هاى گوناگون مى آمیزد، داخل مى شود این کوزه مرتبا تا نصفه آب دارد دودى که در آب است به سطح مى آید و هنگامى که نفس را بالا مى کشند، از نى قلیان دود به دهان وارد مى شود. به واسطه آبى که به قلیان مى ریزند، دود تنباکو تصفیه مى شود و کمتر ضرر مى رساند. والا با این همه قلیان که مى کشند، مقاومت براى آنها غیر ممکن است ایرانیان اعم از زن و مرد، به طورى از جوانى عادت به کشیدن تنباکو کرده اند، که کاسبى که باید روزى پنج شاهى خرج کند، سه شاهى آن را به مصرف تنباکو مى رساند. او مى گوید اگر تنباکو نمى داشتم، چطور ممکن بود کیف و دماغ داشته باشم.»
اولئاریوس نیز که در سال 1046 در ایران بوده است مى نویسد: چندین گونه ظرف قلیان در ایران ساخته مى شد. شیشه اى، کوزه اى، از جوزهندى (نارگیله)، کدویى که تا نیمه آب مى شد و گاهى در آن عطر مى ریختند.
«شاردن»، جهانگرد دیگر دوران صفوى، در سفرنامه خود مى نویسد: شاه عباس بسیار کوشید تا از استعمال قلیان در بین مردم جلوگیرى کند براى این کار، روزى در مجلس رسمى دستور داد که به جاى تنباکوى قلیان، مهمانان را با سرگین (پِهن) چاق کنند و سپس در حالى که آنان مشغول کشیدن قلیان خود بودند، گفت این تنباکو را که وزیر همدان براى من فرستاده است و ادعا مى کند که بهترین تنباکوى دنیاست، چگونه است؟ آنان همگى از این تنباکو تعریف کردند. آنگاه شاه خطاب بدیشان گفت: «مرده شوى چیزى را ببرد که نمى توان آن را از پِهن تشخیص داد.»
سرانجام کار مخالفت شاه عباس بزرگ با تنباکو به تحریم آن کشیده شد و هنگامى که متوجه گردید سربازانش پول خود را صرف کشیدن توتون و تنباکو مى کنند آن را ممنوع ساخت و بازرگانانى که این دو را به اردوى وى آورده بودند، با تنباکوى خود یکجا سوختند و سربازانى که مرتکب کشیدن توتون و تنباکو مى شدند، بینى و لبان شان را مى بریدند!
اما قلیان در دوران قاجار بخشى از ضرورت هاى زندگى بود اشراف و بزرگان در خانه هاى خویش انواع قلیان را نگهدارى مى کردند که برخى از آنها جواهرکارى شده بودند.
در دوران قاجار بود که واقعه قیام تنباکو در دوران قاجار و در نتیجه فتوایى توسط میرزاحسن شیرازى مبنى بر تحریم مصرف و فروش تنباکو رخ داد.
ضمنا گردشگران پرتغالى، قلیان سنتى خود را که در بین آنها قلیان هایى با چند لوله براى استفاده مشترک چند نفر از یک قلیان دیده مى شد، در شهرهاى جنوبى و حاشیه خلیج فارس در معرض دید مردم قرار مى دادند، از آن زمان پدیده قلیان با فرهنگ ایرانى درآمیخت و مردم به گمان اینکه مصرف تنباکو، خطرى ندارد، آن را به صورت یک سرگرمى پذیرا شدند تا بدانجا که امروزه قلیان در بسیارى از چایخانه ها، سفره خانه ها و مراکز گردشى و تفریحى، جا خوش کرده است!
قلیان در شعر فارسی
قلیان ز لب تو بهره ور می‌گردد نی در دهن تو نیشکر می‌گردد
بر گرد رخ تو دود تنباکو نیست ابریست که بر گرد قمر می‌گردد
بنابراین می‌توان گفت که در سال ۹۴۲، یعنی ۲۹ سال پس از ورود پرتقالی‌ها به خلیج فارس، قلیان کشیدن در ایران رواج یافته‌است.
انواع تنباکو
این نوع تنباکو اغلب با میوه ، عسل ، شهد و بعضی گیاهان با غلظت زیادی طعم دار شده اند که جذابیت کاذب درمصرف کننده ایجاد می کند.تنباکوی میوه‌ای هم که چند سالی است به دست اعراب تولید شده و با انواع اسانس و طعم‌های گونا گون در دسترس همگان است حتی در کشورهای دیگر. البته به گفته پزشکان این نوع تنباکو از بدترین نوع برگ توتون تهیه شده که در کارخانه‌ها معمولاً دور ریز تولیدات آنها است ولی به واسطه مواد شیمیایی معطر و بسته بندی‌های پر زرق و برق آنها را با نام تنباکوی میوه‌ای در ایران و نام عربی معسل در کشورهای عربی بفروش می‌رسانند. آنچه تحت عنوان قليان‌هاي معطر مصرف ميشود نيز همان مضرات قليان معمولي را دارد.
بعلاوه اين كه ممكن است توتون‌هاي مصرفي در قليان معطر توتون‌هاي كپك زده انتهاي انبارها باشند كه با افزودن مواد معطر فساد آنها پوشانده شده است.
استعمال قلیان میوه‌ای در برخی شهرها و کشورهای اروپا هم شیوع پیدا کرده و خیلی از جوانان هم در اروپا قلیان میوه‌ای را به عنوان تفریح انتخاب کرده و ساعتی را در کافی شاپ برای سرو قلیان اختصاص می‌دهند.
قلیان در ابتدا کاربرد درمانی داشته است
یعنی تغییر در ماهیت عناصر به جای رد موضوع، مورد مصرف این دو را عوض کرد و تنباکو را که به عنوان سم استفاده می شد، جایگزین ماده اصلی و جوهره قلیان و چپق کرد.
سوال اینجاست که ماده ای که فلسفه و قوام وجودی قلیان و علت پیدایشش به آن بسته است،چه ماده ای است؟چرا ما کوچکترین اطلاعی در این باره نداریم؟ در جواب باید گفت دانشمندان و حکمای ایران زمین برای عفونت ریه چاره اندیشی کردند و دریافتند که می توان از طریق مکش دارو هایی که در رفع عفونت ریه موثر است، دارو را به آن قسمت سوق داده و عفونت را ریشه کن کنند.بدین منظور و با توجه به طبع فرد و این که ریه اش گرم و خشک یا سرد و تر باشد از یکی از این وسایل(قلیان و چپق) استفاده می کردند.
چپق با توجه به خشک بودنش، طبیعت ریه را گرم و خشک می کند، اما قلیان طبیعتش را سرد و تر یا گرمایی که بیشتر به سردی متمایل است، می کند حکما با استفاده از این دو وسیله، داروها را به موضع مورد نظر در ریه می رساندند، به عنوان مثال جهت از بین بردن عفونت که می بایستی مرزنجوش به آن ناحیه برسد، مرزنجوش را خیس کرده، و استفاده می کردند. فردی که طبیعت ریه اش به گرمی و خشکی می زد، مرزنجوش را با قلیان می کشید، اما اگر طبیعتش به سردی می زد، آن را با چپق می کشیده است. این ها تنها نمونه ای کوچک از هزاران مورد درمان از طریق ارسال دارو به موضع درد بوده است که در گذشته های نه چندان دور توسط حکمای ما به بیماران تجویز می شده است که متأسفانه استعمار پیر با تغییر ماهیت آن و جایگزینی آن توانست یکی از مهلک ترین سم ها را به بدن انسان وارد نماید.
جای بسی شگفت است در حالی که قرن ها پیش بزرگان و حکمای ما این شیوه درمانی را به کار می بردند، امروزه سردمداران تکنولوژی غرب با افتخار اعلام می کند که علم و دانش بشری به این نتیجه رسیده است که باید یک سری از بیماری ها را از طریق همان موضع درد و بیماری درمان نماید.مدعیان علم ودانش به کجا می روند؟!
بیماری های ناشی از مصرف قلیان
یکی از متخصصین بيماري هاي قلب و عروق معتقداست: افزايش مصرف سيگار و قليان به خصوص در زنان به همراه بي تحركي ، چاقي و ديابت افزايش شمار مبتلايان به بيماري هاي قلبي و عروقي و متعاقبا سكته هاي قلبي را افزايش داده است.
سرطان ریه، سرطان لب و دهان و حنجره، سرطان مری و معده، لوزالمعده، كبد و سرطان روده بزرگ از عوارض بد‌خیم استفاده از سیگار و قلیان هستند، عوارض خوش‌خیم آن شامل زخم‌های گوارشی هستند. همچنین قلیان باعث ریفلاكس معده(برگشت اسید معده به مری) می شود كه در نتیجه ی آن فرد سوزش شدیدی در سر دل دارد و دچار تهوع می گردد. حتی بیماری ریفلاكس در بعضی موارد منجر به سرطان مری نیز می شود.
کشیدن قلیان حجم تنفسی بدن را کاهش داده و مواد سمی ناشی از نوع توتون و تنباکوی قلیان، سلامت افراد را با خطر روبرو می کند این ترکیب به علت حرارت زیاد، موادی را وارد بدن می کند که عوارض ناگواری برای انسان به دنبال دارد . بر خلاف تصور عمومی که عده‌ای معتقدند وجود آب قلیان جلوی مواد مضر و سمی آن را می گیرد، بیشتر این مواد سمی از جمله نیکوتین و خاکستر وارد ریه می شوند و به خاطر دَم‌های عمیقی که فرد برای جذب دود می زند، تخریب‌های جدی به حبابچه‌های ریه وارد می شود.همچنین به دلیل مرطوب بودن راه‌های هوایی و مجرای خروج دود، قلیان می تواند عامل مهمی جهت رشد میکروب ها و قارچ ها باشد و این میکروب‌ها و قارچ ها به راحتی توسط دود، وارد دستگاه تنفس شده و ایجاد عفونت های مزمن می کند.
در ابتدا شخص متوجه بیماری خود نمی شود، ولی سال های بعد به دلیل نفوذ این قارچ ها و میكروب ها در لایه‌های مختلف ریه، بیماری هایی مثل برونشیت، برونشكتازی، آمفیزم ریه و در نهایت آسم ایجاد می شود. این در حالی است كه شخص هنگامی به بیماری خود پی می برد كه متأسفانه چاره‌ای جز تحمل بیماری تا آخر عمر نخواهد داشت."
شخص مبتلا به بیماریهای مختلف ریه اگر به استعمال دخانیات و كشیدن قلیان ادامه بدهد بدون شك مبتلا به سرطان ریه و دستگاه تنفسی خواهد شد، متأسفانه به اكثر تنباكو‌هایی كه در سال های اخیر به بازار آمده اسانس‌هایی اضافه می شود كه این اسانس ها علاوه بر تحریك دستگاه تنفس موجب حساسیت و آلرژی می گردد، بنابراین علاوه بر بیماریهای ذكر شده، رینیت آلرژیك و سرفه‌های مزمن همراه با خلط را برای فرد به همراه دارد."
مصرف قلیان غیر سیگاری هایی مجاور فرد مصرف کننده قلیان و جنین مادران باردار را نیز با خطر مواجه می کند . مواجهه با مونوکسید کربن در طی حاملگی ممکن است برای جنین خطرناک باشد و تصور می شود که علت وزن کم هنگام تولد و نمره آپگار پایین(سندرم تنباکو – جنین ) مشاهده شده در نوزادان مادران سیگاری به همین علت باشد. سندرم تنباکو جنین مسلماٌ خطری برای زنانی که قلیان هم مصرف می کنند خواهد بود ، این زنان با افزایش خطر داشتن کودکانی با وزن کم هنگام تولد مواجه می باشند
علاوه بر بیماریهای مرتبط با تنباکو ، مصرف اشتراکی قلیان می تواند منجر به افزایش احتمال میکروب سل و ویروسهایی مثل هرپس و هپاتیت شود.موارد دیگری که با مصرف قلیان ارتباط دارد مثل اگزمانی دست ، مشکلات دندان بدنبال کشیدن دندان ( آلوئولیت متعاقب کشیدن دندان) و تحلیل استخوانی بصورت عمودی در ناحیه پری اودنتال.
در مطالعه ای بر روی کودکان لبنانی در مورد ۵/۸ درصد کودکانی که تنها در خانه با دود قلیان مواجهه داشته اند ، نسبت شانس بیماریهای تنفسی نسبت به کودکانی که مواجهه با دود نداشته اند ۵/۲ برابر بوده است ، این نسبت شانس مشابه کودکانی است که تنها با دود سیگار مواجهه داشته اند .
هم چنین تحقیقات ثابت کرده است که افراد سیگاری تا زمانی که میزان نیکوتین دریافتی در آنها به آستانه ی مورد نیاز برای رفع حالت وابستگی برسد، به کشیدن سیگار ادامه می دهند. پس با فرض جذب بخشی از نیکوتین موجود در دود قلیان در اثر عبور آن از آب، مصرف کنندگان قلیان برای رسیدن به آستانه ی ارضای وابستگی، با استنشاق مقادیر بسیار زیادتر دود، در معرض مقادیر بیشتری مواد شیمیایی سرطان‌زا و گازهای خطرناک مثل منو‌اکسید‌کربن قرار می گیرند .این موضوع مصرف کنندگان قلیان و اطرافیان آنها را که در مواجهه با دود تحمیلی آن قرار دارند، همانند مصرف کنندگان سیگار به انواع سرطان ها، بیماری های قلب و عروق، تنفسی و آثار سوء در دوران بارداری مبتلا خواهد ساخت.
قلیان یا سیگار ؟کدام مضرترند؟
در جامعه امروزی به خوبی روشن است که سيگار يكي از عوامل گرايش به انواع مواد مخدراست و يكي از دلايل اصلي بيماري‌هاي قلب و عروقي است.
سيگار دليل 5.12درصد مرگ و ميرها در دنيا است در سيگار 4 هزار ماده مخرب وجود دارد كه اثر نامطلوبي روي سلامت افراد مي‌گذارد.
طبق بررسي‌ها هر بار قليان كشيدن معادل 20 تا 50 نخ سيگار است.
با مصرف قليان 600 ماده سمي وارد ريه مي‌شودچرا که در كارخانه‌هاي ساخت توتون و تنباكو از تفاله و ضايعات توليد سيگار تنباكوي قليان را توليد مي‌كنند.
هر بار مصرف قلیان، دود بسیار زیادتری در مقایسه با کشیدن یک نخ سیگار ایجاد می کند. بصورتی که مصرف یک نخ سیگار بین ۵۰۰ سی‌سی تا یک لیتر دود تولید می کند، اما استفاده ی یک بار از قلیان ۱۰ تا ۲۰ لیتر دود تولید خواهدکرد. دود استنشاق شده از قلیان، نه تنها همه ی مواد سرطان زای دود سیگار را دارا است، بلکه مونوکسیدکربن بیشتری هم دارد.
مدت زمان استعمال سیگار معمولاً 10 دقیقه است، اما قلیان با وجود دفعات کمتر استفاده در مقایسه با سیگار، در هر بار مصرف برای 40 تا 60 دقیقه استفاده می شود. به این ترتیب اثرات مضر قلیان، كمتر از سیگار نیست، اما در فرهنگ جامعه ی ما به این حقیقت علمی توجهی نمی شود.
افراد سیگاری که به طور متداول ۸ تا ۱۲ نخ سیگار در روز مصرف می کنند، به طور متوسط با ۴۰ تا ۷۵ پُک که به مدت ۵ تا ۷ دقیقه به طول می انجامد، حدود ۵ تا ۶ لیتر دود استنشاق می کنند و این در حالی است که مصرف کننده ی قلیان در هر وعده مصرف که به طور متداول ۲۰ تا ۸۰ دقیقه طول می کشد، حدود ۵۰ تا ۲۰۰ پُک می زند که هر پک به طور متوسط حاوی 150 سی سی تا یک لیتر دود است. میزان و عمق دَم در حرکت دادن آب قلیان بسیار مهم است و قلیان با وجود اینکه کمتر مصرف می شود، اما حجم دودی که از طریق آن وارد بدن می شود، ۱۰ تا ۲۰ برابر دود ناشی از مصرف سیگار است.
تحقیقات وزارت بهداشت انگلیس نشان می‌دهد که افرادی که قلیان می‌کشند دچار بالا رفتن میزان منوکسید کربن در خون می‌شوند و این میزان در کشیدن یک قلیان چهار تا پنج برابر کشیدن یک نخ سیگار است.
بالا رفتن مقدار منوکسید کربن حل شده در خون به سلول‌ها بدن از جمله سلول‌های مغز آسیب‌های جدی وارد می کند.
سنجش میزان منوکسید کربن حل شده در خون، به علت متفاوت بودن نوع مصرف دخانیات دشوار است.
با این حال اندازه‌گیری‌ها نشان می دهد که میانگین منوکسید کربن در تنفس افراد غیر سیگاری 3 واحد ppm (نسبت کربن منوکسید به 3 میلیون واحد هوا) یا کمتر از یک درصد اختلال در کارکرد خون آن‌هاست.
این میزان در افرادی که به طور تفننی سیگار می‌کشند 10 تا 20 ppm معادل 2 تا 4 درصد اختلال در کارکرد درست خون و در افراد معتاد به سیگار 30 تا 40 ppm معادل 5 تا 7 درصد اختلال کارکرد خون است.
این مطالعه همچنین نشان می دهد، افرادی که قلیان می‌کشند بین 40 تا 70 ppm منوکسید کربن در تنفس خود دارند که این میزان 8 تا 12 درصد کارکرد خون آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد
به گفته كارشناسان قليان بواسطه وجود نيكوتين موجود در توتون يا چوب تنباكو تمامي مضرات سيگار را دارد و اعتياد ناشي از مصرف مكرر آن فرد را به سردرد، سرگيجه، عدم تمركز و بي‌حوصلگي مبتلا مي‌كند.
حرارت آتش سيگار 900 درجه سانتيگراد و حرارت قليان كمتر از آن است ولي به دليل ناقص سوختن توتون و تنباكو در قليان مونواكسيد كربن توليد ميشود كه اين ماده سمي را به دليل تأثير بسيار منفي آن بر سلامت فرد، عامل مرگ خاموش معرفي كرده‌اند.
یکى دیگر از مضرات قلیان، برخاسته از اسانس هاى شیمیایى با بو و مزه میوه اى است که این نوع توتون ها بر اثر حرارت بالا هیدرولیز مى شوند. در قلیان کش ها، سرطان هاى دهان، حلق و حنجره بیشتر دیده مى شود و در قلیان همانند پیپ و چپق چون حرارت در راه هاى تنفسى فوقانى بسیار اثر مى گذارد، دهان، حنجره و حلق در معرض خطر بیشترى هستند و این در حالى است که سرطان هاى ریوى در افراد سیگارى بیشتر نمود پیدا مى کند مواد بیمارى زایى که از تنباکوى عادى و میوه اى متصاعد مى شود، سازوکار (مکانیسم) دفاعى بدن را از بین مى برد و با مساعد شدن زمینه براى بیمارى ها افراد به برونشیت و انسداد ریوى حاد مبتلا مى گردند در مصرف قلیان مکش ریوى است و باید ریه ها را پر کرد. در حالى که براى سیگار، مکش دهانى هست و دود آن قورت داده مى شود. بنابراین دود قلیان که مضرتر است با مکش ریوى عمیق تر تا انتهایى ترین خانه هاى ریه نفوذ مى کند و گاز مونواکسیدکربن باعث به وجود آمدن زمینه سرطان در خون شده و با غلظت خون، فشار آن نیز پایین آمده و نوسان پیدا مى کند.
ریشه هاى اجتماعى قلیان کشیدن
افزایش مصرف قلیان درمیان جوانان ونوجوانان
متأسفانه مصرف قليان معطر در مراكز تفريحي جنبه تفريحي و تفنني يافته و گاهي براي نشان دادن ميزان صميميت بين افراد خانواده دست به دست بين تمامي اعضاي فاميل مي‌چرخد و مصرف ميشود.
بر اساس تازه‌ترین آمارهای ملی نیز 3 درصد نوجوانان ایرانی سیگار می كشند و 14 درصد آنان از سایر مواد دخانی و عمدتاً از قلیان استفاده می كنند لذا باید با آگاهی دادن به جامعه از طرق مختلف وبخصوص به جوانان ونوجوانان در زمینه باورهای غلط ومضرات استعمال قلیان آموزش فراگیر داده وزمینه ازبین بردن این باورها راایجاد کرد که پیشنهاد می شوددرزمینه های ذیل باید برنامه ریزی واقدام نمود:
▪ اجرای مداخله آموزشی درخصوص ازبین بردن باورهای غلط درمورد قلیان و اتخاذ عملکردهای پیشگیری کننده از کشیدن قلیان به عنوان یک رفتار پرخطر ودروازه سایر رفتارهای پرخطر در بین بزرگسالان و نوجوانان .
▪ مسئولان وزارت بهداشت ودرمان باهماهنگی وزارت آموزش وپرورش نسبت به برنامه ریزی آموزش دانش آموزان براساس الگو های آموزشی وبصورت مستمر جهت اصلاح باورهای غلط و پیشگیری از استعمال قلیان اقدام نمایند.
▪ از گروههای همسالان جهت انتقال آموزشها به عنوان لیدر در مدارس ومحلات استفاده گردد
▪ دربرنامه های آموزشی ودرسی دانش آموزان مطلب آموزشی مناسب جهت اگاهی وراهنمایی دانش آموزان ومعلمان درنظرگرفته شود.
▪ برنامه های آموزشی فراگیرازطریق رسانه های جمعی وهمچنین استفاده از تیزرهای آموزشی جذاب ومناسب بطور مستمر تهیه وارائه گردد.
▪ قوانین پیشگیری از استعمال قلیان به خصوص درمورد نوجوانان بصورت جدی ومستمرتصویب و اجراگردد.
قلیان، زمینه ساز اعتیاد جوانان
خون، خاصیت اعتیادآورى دارد.
البته تهیه و تدارک قلیان پیوسته زمان بر است و آسان نیست به همین خاطر، افرادى که از این شیوه دخانیات استعمال مى کنند، با دشوارى هایى که رو در روى آنان است، روش ساده تر را برمى گزینند و گاهگاهى به سراغ سیگار مى روند. از طرف دیگر کسانى که قلیان را به شکل تفننى استفاده مى کنند وقتى به سطح خونى خاص نیکوتن مى رسند و در واقع معتاد به مصرف دخانیات مى گردند، راهکار آسان ترى را که همان مصرف سیگار است براى رفع نیاز خود در نظر مى گیرند و به راستى اعتیاد در قلیان کشى با روى آوردن فرد معتاد به استعمال سیگار نمایان مى شود.
صاحب نظران اجتماعى که مصرف قلیان را یک ضد ارزش فراگیر مى دانند، براین باورند که قلیان شبیه بازى است و در مصرف آن قبحى وجود ندارد و متأسفانه در میان اقشار جامعه، زشتى ویژه اى در پدیده قلیان مشاهده نمى شود
تا جایى که در صورت استفاده شدن توسط زن ها و بچه ها بیشتر به صورت تفنن و تمسخر شبیه مى گردد.
قلیان کشى، پدیده فعلى جامعه ما نیست. سال ها در اقشار مختلف جامعه ایرانى بوده و از آن به عنوان وسیله اى براى تفنن و سرگرمى یاد مى شود و در تاریخچه مصرف قلیان در ایران، اصلى ترین قشرى که قلیان دامنگیر آنان شده است زنانى بوده اند که در حاشیه شهرهاى استان هاى جنوبى کشور زندگى مى کردند.
قلیان به خاطر شکل و شمایلى که دارد گاهى براى تزیین خانه ها خریدارى مى شود و وسوسه آزمایش آن، خانواده را به سمت قلیان کشى سوق مى دهد و این در حالى است که این پدیده شیوع مصرفى بالایى ندارد بررسى هاى آمارى وزارت بهداشت در سال هاى گذشته در سرشمارى شاخصه هاى بهداشت طرح سلامت نشان مى دهد که در برابر 20 درصد مصرف کنندگان سیگار، 2/3 درصد معتادان قلیانى هستند و این اختلاف بیشتر به سبب اختصاص محل هاى خاص در سفره خانه ها و قهوه خانه ها براى استفاده از قلیان است اگر به شیوه استعمال دخانیات در روش قلیایى بنگریم، درمى یابیم که آماده کردن قلیان از حوصله خارج است در خانه ها، زن خانواده وظیفه قلیان چاق کردن را دارد و با گسترش آپارتمان نشینى این امکان از
آنان سلب شده است و افراد قلیانى براى رفع نیاز نیکوتین خون خود، مشترى ثابت قهوه خانه ها شده اند و از آنجایى که آمد و شد به این مکان ها در هر زمان ممکن نیست به مصرف سیگار روى مى آورند.
به باور یکى از کارشناسان سرطان زایى قلیان کمى بیشتر از سیگار است وى مى افزاید: در قلیان همه عوامل دست به دست هم مى دهند و آن را خطرناک تر از سیگار مى کنند.
قلیان اکسیژن
قلیان حاوی اكسیژن توسط مبتكری به نام نادر مظفری طراحی و ساخته شده است. نادر مظفري درباره ی این اختراع خود می گوید : در قسمت آتشدان بالاي قليان بالني که به کپسول اکسيژن وصل است قرار دارد که موجب تنظيم ميزان استفاده از اکسيژن ميشود . لوله حمل اکسيژن از بالن تا داخل منبع آب قليان از نوع نايلون يا استيل يا برنز است تا بر اثر تماس با اکسيژن اکسيده نشود . در قسمت منبع آب قليان هم ، آب وجود دارد که بر رطوبت آن مي افزايد و ميتوان با افزودن اسانس يا عرقيات نعناع ، ريحان ، کاکوتي و اکاليپتوس براي ضد عفوني کردن مجاري تنفسي استفاده کرد .
در این قلیان اكسیژنی، به جای مواد دخانی، منبع اكسیژن بر روی قلیان نصب شده و دود بالنی جهت سرگرمی در آن استفاده می‌شود.
با استفاده از این قلیان‌ها به جای خروج و پخش دی‌اكسید كربن و مواد دخانی در فضا، اكسیژن مازاد در فضا منتشر شده و باعث ایجاد هوای پاك و مناسب برای تنفس در این مكان‌ها برای افراد خواهد شد.
این قلیان از یك بالن حاوی اكسیژن، منبع آب، شیلنگ دمی اكسیژن و لوله‌های حمل اكسیژن تشكیل شده و علاوه بر این، به آب قلیان اسانس‌های مختلف می‌افزایند تا محتوای اكسیژن بوهای مختلفی داشته باشد.
در حالی‌كه گفته می‌شود چنین طرحی مورد تایید وزارت بهداشت قرار گرفته و حتی در گزارش صدا و سیما هم بر این نكته تاكید شد، ولی ظاهرا نظر كارشناسان وزارت بهداشت چیز دیگری است.
خدیجه محصلی، كارشناس كمیته كنترل دخانیات وزارت بهداشت با این نوع از قلیان مخالفت می کند و می‌گوید: ما به عنوان كارشناسان كمیته كشوری كنترل دخانیات با شكل قلیان به هر صورت مخالفیم.
«در كل هر چیزی كه باعث تبلیغ مواد دخانی شود از نظر ما مغایر با قانون است.» این كارشناس با اشاره به این عبارات ادامه می‌دهد: در ضمن خود بحث اكسیژن درمانی با این قلیان‌ها برای ما جای سؤال است، چون وارد شدن اكسیژن زیادی به بدن آن هم به طور متوالی و در مدت زمان طولانی برای شخص مسلما مضر است.
وی با اشاره به مكاتبات صورت گرفته با وزارت بهداشت برای اجرای طرح قلیان‌های حاوی اكسیژن ادامه می‌دهد: در این مكاتبات وزارت بهداشت نظر خود را اعلام كرده و معتقدیم این طرح ضمن آن كه برای قهوه‌خانه‌ها هزینه‌بر است، در سطح جامعه هم تبلیغی برای محصولات دخانی خواهد بود.
وی با تاكید بر تغییر حرفه در صنف هایی كه استعمال دخانیات مهم ترین منبع درآمدی آنها محسوب می‌شود، می‌گوید: در غیر این صورت قهوه‌خانه‌ها می‌توانند با جایگزین كردن غذاها و خدمات تفریحی دیگر كه درآمدزایی معادل مواد دخانی دارند، به امرار معاش بپردازند.
به عقیده این كارشناس، البته وزارت بهداشت وظیفه معرفی این خدمات جایگزین را ندارد، چون همانطور كه این صنف‌ها توانستند با نام رسوم سنتی، قلیان را به ویژه در طول سال‌های اخیر بین جوانان ترویج كنند، باید خدمات جاذبه‌دار دیگر را نیز پیش‌بینی كرده و به مردم ارائه كنند.
نظرات پزشکان درباره قلیان اکسیژن
دكتر حسن آذری‌پور، عضو كمیته كشوری كنترل دخانیات وزارت بهداشت نیز ضمن اشاره به این كه این قلیان‌ها به هیچ وجه مورد تایید وزارت بهداشت نیستند، می‌گوید: ما فقط اعلام كردیم اگر این قلیان‌ها خاصیت اكسیژن‌درمانی دارند، با توجه به این كه اكسیژن خالص در حد مشخصی به لحاظ پزشكی عوارضی را برای فرد به همراه دارد باید تحت نظر كارشناسان قرار گیرد و مقدار اكسیژن آن مشخص شود، چون به هر حال اكسیژن خالص منجر به مسمومیت شده و در فرد استعمال كننده سردرد ایجاد می‌كند. همچنین منجر به اتساع عروق مغزی شده و برای فرد مشكلات چشمی به همراه می‌آورد. این كارشناس هم معتقد است كه این قلیان‌ها، قباحت كشیدن قلیان را به هیچ وجه نمی‌پوشانند.
به گفته دكتر آذری پور، در یك دوره زمانی در كشورهای اروپایی سیگارهایی تهیه شده بود كه شكل سیگار بودند ولی روشن نمی‌شدند، داخل آن هم مواد طعم‌دهنده قرار داشت، اما این كشورها بعد از مدتی به این نتیجه رسیدند كه چنین سیگارهایی خیلی هم در ترك دخانیات موثر نیستند و این مشكل هم وجود داشت كه این شبه‌سیگارها بین كودكان مد شوند، به طوری كه در بزرگسالی به استعمال دخانیات روی بیاورند.
به عقیده این كارشناس وزارت بهداشت، در حال حاضر بخشی از نگرانی‌های ما در مورد این قلیان‌ها هم همین است. چون باید این اصل را بپذیریم كه قلیان‌های اكسیژن‌رسان یا همان شبه‌قلیان‌ها هم در حال تسهیل كردن استعمال قلیان در بین جوانان هستند.
اثرات مثبت ...یا منفی این نوع قلیان
حداقل هزینه چنین اقدامی هم 5 هزار تومان است. اما آیا كسانی كه به طور ثابت قلیان یا سیگار مصرف می‌كنند، با مصرف قلیان‌های اکسیژن دار، نشاط ناشی از قلیان‌های حاوی تنباكو را تجربه خواهند كرد؟
دكتر زهرا حسامی، سرپرست واحد درمان مركز تحقیقات كنترل دخانیات دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی در این مورد توضیح می‌دهد: مسلما با توجه به این كه این قلیان‌ها حاوی تنباكو نیستند، فرد حالت نشاط سابق ناشی از كشیدن قلیان‌های حاوی تنباكو را پیدا نمی‌كند و فقط دریافت‌كننده اكسیژن است، پس ممكن است بعد از یكی دو بار مصرف، سراغ همان قلیان‌های قبلی برود، ولی رفتار قلیان كشیدن همچنان ادامه دارد.
دكتر هومن شریفی، قائم‌مقام مركز تحقیقات مبارزه با دخانیات دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی نیز در این باره می‌گوید: كسانی كه به طور دائم سیگار یا قلیان می‌كشند، بدنشان مقدار ثابتی نیكوتین احتیاج دارد و این افراد خود تعیین می‌كنند كه چقدر نیكوتین در روز لازم دارند.
چنین كسانی به هر طریق این مقدار از نیكوتین را به بدن خود در طی روز می‌رسانند. پس كسی كه به نیكوتین اعتیاد دارد، مسلما با استفاده از قلیان‌های حاوی اكسیژن هیچ نیكوتینی به بدنش نمی‌رساند و سراغ مواد دخانی دیگر می‌رود.
به عقیده دكتر شریفی، ورود قلیان‌های حاوی اكسیژن در واقع اعتراف به این نكته است كه ما قادر به جمع‌آوری قلیان نیستیم و در مورد آن دست تسلیم بالا آورده‌ایم.
كارشناس مركز كنترل دخانیات دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی تصریح می‌كند: پس این قلیان‌ها به هیچ وجه جنبه درمانی ندارند و اگر هم قرار باشد برای كسانی كه دائما سیگار یا قلیان مصرف می‌كنند خاصیت درمانی داشته باشد، باید تحقیقات زیادی روی آنها صورت گیرد، چون افرادی كه سیگاری هستند چه قلیان‌حاوی اكسیژن را مصرف كنند و چه قلیان حاوی نیكوتین و تنباكو، مطمئنا رفتار جستجوگرانه برای استعمال سیگار پیدا می‌كنند.
با این حال قائم‌مقام مركز تحقیقات مبارزه با دخانیات دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی توضیح می‌دهد: به هر صورت این واقعیت تلخ را باید بپذیریم كه قلیان خرده فرهنگی از فرهنگ استعمال دخانیات است.
وی خاطرنشان می‌كند: در مجموع در مورد مواد مخدر اصطلاحی داریم به نام پارافرنالیا یا آلات و ادوات استفاده از مواد مخدر كه این آلات و ادوات در جوامع مختلف متفاوت هستند. قلیان هم تداعی‌كننده استعمال دخانیات است.
ما می‌خواهیم با ورود قلیان‌های جدید ماهیت قلیان را عوض كنیم، درست مثل اینكه انتظار داشته باشیم فرد با چوب‌سیگار اكسیژن را وارد ریه‌های خود كند.
منابع:
همشهری
پیام زن :: مرداد 1388
پایگاه حوزهhawzah.net
مجله هنر و مردم - شماره ۱۷
لغتنامه دهخدا
ویکی‌پدیا
تبیان
tabnak.ir
farsnews.com
mui.ac.ir
ravazadeh.com
alborznews.net
ايرنا
parsiteb.com
/ج
