رويكردهاي تحول در حوزه هاي علميه

معرفي و بررسي كتاب «مديريت تحول در حوزه هاي علميه ؛ تفسيرها ، رويكردها و راهكارها»
 

دانش آموخته حوزه علميه قم و كارشناس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي
آنچه مي آيد گزارش و بررسي كتابي است با عنوان «مديريت تحول در حوزه هاي علميه» اين كتاب كه حاوي سلسله نشست هاي مديريت تحول در حوزه هاي علميه مي باشد از معدود كتبي است كه به صورت تخصصي به اين مهم پرداخته و به شيوه اي مشخص ديدگاه هاي مختلف را در اين عرصه پوشش داده . كتاب مديريت تحول در حوزه هاي علميه را بايد آخرين نمونه از اين گونه تاليفات دانست ؛ چه آنكه حدود يك ماه پيش از اين، پاييز 89 ، توسط نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي به زيور چاپ آراسته شده است.
نشست هاي علمي گزارش داده شده در كتاب ، به شيوه اي تخصصي و از مناظر متعدد، به عرصه مديريت تحول در حوزه هاي علميه نظر كرده اند و ديدگاه هاي جمعي از نخبگان و صاحبنظران حوزوي را انعكاس داده اند. همچنين يادآوري اين نكته ضروري است كه اين نشست هاي علمي ، از سوي مديريت جنبش نرم افزاري مركز همكاري هاي علمي و پژوهشي پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي برگزار شده است.

بخش اول: مديريت تحول در حوزه هاي علميه ؛ فرصت ها و چالش ها
 

در اين قسمت مطالب آيت الله مقتدايي رئيس مركز مديريت حوزه هاي علميه و حجت الاسلام و المسلمين رباني ، رئيس دفتر تبليغات اسلامي ، منعكس شده است.
مباحث حجت الاسلام و المسلمين آقاي رباني
ايشان ابتدا با نقل حديثي از امام جواد (ع) كه در آن مؤمن را به قبول نصيحت رهنمون كرده است ، تأكيدات مقام معظم رهبري «مدظله العالي» را در خصوص ضرورت تحول در حوزه ، يك نصيحت معرفي مي كند. جناب آقاي رباني ، سپس به محورهاي تحول در حوزه در پنج ساحت مي پردازد. در اين پنج محور با مباحث زير روبه رو مي شويم :

محور اول ، تحول در ساختار حوزه
 

تصدي امور صنفي در شأن مديريت كلان حوزه نيست و جايگاه مديريت حوزه همان جايگاه وزارت علوم نسبت به دانشگاه هاست. ضمن اينكه در سطحي فراتر سياست گذاري ، برنامه ريزي كلان ، آينده نگري ، رصد كردن امور ، نظارت ، حمايت و هدايت حوزه هاي علميه نيز از شئون شوراي عالي حوزه است.

محور دوم ، تحول در نظام گزينشي حوزه هاي علميه
 

جذب منابع انساني مستعد، هوشمند ، متعهد و استعداد هاي برتر و برجسته در توسعه و پيشرفت حوزه موثر بوده و متناسب ساختن پذيرش ها با خروجي ها و نيازمندي هاي حوزه ضروري است.

محور سوم : تحول در نظام آموزشي حوزه
 

نظام آموزشي در حوزه هاي علميه ، ساليان درازي است كه كتاب محور شده است و بر اساس كتاب هاي تأليف شده در چند صد سال گذشته پيش مي رود؛ در حالي كه نظام آموزشي بايد موضوع محور و دانش محور باشد و از آخرين دستاوردهاي علمي در نظام آموزشي بهره مند گردد.

محور چهارم: تحول در نظام اخلاقي و تربيتي حوزه
 

لازم است سازمان حوزه ، نظام تربيتي حاكم بر حوزه ها را بر اساس تحولات مديريت كرده و براي آن چاره جويي كند.

محور پنجم: تحول در نظام پژوهشي حوزه
 

* جهت شكوفايي خلاقيت و نوآوري و توليد علم ، انس و تخصص طلاب و فضلاي حوزه پس از طي مراحل تحصيلي با پژوهش ، از اموري است كه توجه به آن در سياست هاي نظام پژوهشي اهميت ويژه اي دارد.
* توجه به خروجي هاي حوزه از امور ضروري است؛ لذا ما بايد به رشته هاي موجود اكتفا نكرده و در زمينه هاي مورد نياز ، متخصص تربيت كنيم و متناسب با نياز زمان ، رشته ها و گرايش ها را گسترش دهيم ؛ چرا كه كار تبليغي مؤثر در سطح بين المللي ، مستلزم پيشقدمي و برنامه ريزي حوزه است. در واقع تحول بايد به مطالبه جدي حوزوي ها تبديل شود و براي تحقق آن مسوولان بايد مساله را پيگيري كند.
در ادامه ، اين فراز كتاب مباحث آيت الله مقتدايي ، رئيس محترم مركز مديريت حوزه هاي علميه ، ارائه شده است . در اين قسمت نيز مطالب زير را مطالعه مي كنيم:
* تحول در حوزه علميه با توجه به فرصت ها و چالش هاي فراوري آن اجتناب ناپذير است و بر اين اساس مقام معظم رهبري، به جد بر آن تاكيد دارند؛لذا در اصل ضرورت تحول ، شبهه اي نيست و مراجع بزرگوار هم به همين دليل با آن موافقند.
* بايد فقاهت را اصل قرار داده و اقداماتمان در راستاي استمرار فقيه پروري در حوزه ها باشد ، همچنين لازم است ، مجتهدان زبردست ، براي حفظ شيعه و به ثمر رساندن اعتقادات تشيع ، اقدامات فكري و فتوايي صورت دهند. بايد نخبگان را در همه رشته ها و علوم اسلامي ـ به ويژه فقه و اصول ـ شناسايي و حمايت كنيم.
* نكته قابل ذكر ديگر آنكه براي تقويت حوزه هاي شهرستان ها ، طرح جامع مبني بر ارزيابي حوزه شهرستان ها تهيه شده است كه بر اساس آن طرح جمعيت شهرستان ،‌تعداد طلبه هاي شهرستان ، ساختمان هاي حوزوي موجود در آن شهرستان و امكانات آموزشي بررسي مي شود و در صورت نياز ، حمايت جدي از اين حوزه ها به علم مي آيد ، البته اين گروه از فعاليت ها كاركردي مقدماتي جهت
تحول در حوزه ها دارند.
* شناسايي دقيق مدارس در هر استان و برنامه ريزي براي استفاده از علماي مبرز بري درس ها و شرح كتاب هاي سطح عالي حوزه و پررونق شدن منبرها و سخنراني نيز از ديگر اقدامات است .
* ضرورت سامان دهي تبليغ و آسيب شناسي آن و لزوم تمركز بر فرايند اعزام مبلغ نيز از ديگر مسائلي است كه در بحث تحول بايد براي آن اهميت قائل شد .
* تنظيم سند چشم انداز و همچنين توجه به رشته هاي تخصصي در حوزه هاي هم ضرورتي اساسي دارد . به عنوان نمونه راه اندازي رشته قضا و تفسير در حوزه تا حدودي موفق بوده است و دانش آموختگان آن در اين عرصه ها خوش درخشيده اند؛ لذا حوزه بنا دارد رشته هاي تخصصي را تقويت كند.
* از ديگر مسايل مهم در مسير تحول ، كاستن از روزهاي تعطيل حوزه و تدوين تقويم تحصيلي حوزه است.
فراز بعدي، در فصل نخست كتاب ، ارائه كننده مباحث حجت الاسلام و المسلمين مير مدرسي ، مدير «دفتر پيگيري فرامين و مطالبات مقام معظم رهبري» در دفتر تبليغات اسلامي است . در اين فراز مطالب زير را مطالعه مي كنيم.
* اين دفتر ، در نهاد دفتر تبليغات اسلامي ـ كه از ديدگاه مقام معظم رهبري نماد روشنفكري حوزه محسوب مي شود ـ شكل گرفته است .
* قلمرو فعاليت هاي اين دفتر ، بر اساس كارشناسي هاي انجام گرلفته ، در دو ساحت «فرهنگ سازي» و «برنامه ريزي راهبردي» است:
* قلمرو فرهنگ سازي به تأييد همه صاحبنظران و اساتيد رسيده است؛ زيرا فرهنگ سازي به معناي ايجاد و گسترش ادبيات تحول در حوزه است . حتي مي توان گفت اگر هنوز كساني هستند كه يا با تحول مخالفند يا در قبال آن سكوت كرده اند، به دليل مبهم بودن اين مقوله است.
* تبيين مفاهيم مديريت و مهندسي تحول ، مباني و حدود و ثغور آن و بيان تفسيرهاي افراطي و تفريطي و قلمروهايي كه بايد تحول در آن انجام شود و نيز اطلاع رساني از اخبار نشست ها و فعاليت هاي مجموعه هاي درگير امر تحول و حتي انعكاس نگاه ها و فضاهاي مجازي ناهمسو با اين مقوله ، به شفافيت و رفع ابهام كمك مي كند.
* 25 محور از سوي دفتر پيگيري براي فرهنگ سازي امر تحول دنبال شده است . از جمله : انتشار خبرنامه تحول ، تهيه طرح اولين همايش بزرگ تحول و بالندگي در حوزه علميه و تدوين سلسله مجلدات آشنايي با انديشه هاي رهبران و نخبگان عرصه تحول در حوزه هاي علميه .
* بيشتر اين موارد به مرحله اجرا درآمد هاست . همچنين در قالب برنامه ريزي ، اموري مانند تدوين درخواست طرح پيشنهادي نقشه جامع تحول در حوزه و نيز پيگيري ايجاد بانك توسعه اطلاعات در فرآيند مديريتي دانش و بهبود بازسازي حوزه در دفتر مذكور انجام گرفته است.
قسمت بعدي از فصل نخست كتاب حاوي گزارشي از نشست تخصصي «مديريت تحول در حوزه علميه؛ فرصت ها و چالش ها» است.
اين نشست حاصل ميز گردي با حضور حجج اسلام آقايان رضا مختاري و صفايي بوشهري به عنوان سخنران و جناب آقاي شفيعي سروستاني به عنوان دبير علمي است.

مباحث حجت الاسلام و المسلمين صفايي بوشهري
 

* در امر مديريت تحول با هدف تبيين چالش ها و فرصت ها مي توان از چهار زاويه ، مساله را مورد تحقيق قرار داد؛ يعني مي توان موانع و آسيب هاي ناشي از تحول و مزايا و فوايد آن را به عنوان تعريف موضوعي «چالش و فرصت» و همين طور شناختن دقيق مصاديق «چالش و فرصت» در امر تحول را به عنوان تعريف حكمي آن مورد بررسي قرار داد.
* حمايت رهبري ، وجود نيروي كارآمد ، همدلي و پشتيباني ، همسويي جوهره نظام با حوزه ، وجود تجربه هاي ارزشمند و برنامه ريزي هاي موفق در متن حوزه ، به عنوان فرصت تحول است.
* عدم اراده عمومي، ضعف در مديريت اجرايي ، اقتباس هاي نامناسب ، عدم تحمل پرداخت هزينه ها و عدم نظارت و ارزيابي دقيق به عنوان چالش فراروي تحول مطرح است .

مباحث حجت الاسلام و المسلمين مختاري
 

* در مرحله اول بايد اهداف و وظايف حوزه هاي علميه مورد كنكاش قرار گيرد. در نظام آموزشي فعلي حوزه هاي علميه ابهاماتي وجود دارد.
*سطح تحصيلي ، يعني دوره هاي عمومي و تخصصي و عدم استعداد سنجي در درون آنها ، از اين مسائل مي باشد.
* پژوهش و تأليف كتب توسط پژوهشگران و متخصصين حوزه ضروري است و در رفع نواقص و ابهامات نظام آموزشي مؤثر است.

بخش دوم : مديريت تحول در حوزه هاي علميه با رويكرد به ساختار حوزه
 

اين بخش حاصل نشستي است با حضور حجج اسلام و المسلمين صادقي و مختاري به عنوان سخنران و حجت الاسلام و المسلمين اسلامي به
عنوان دبير علمي .

حجت الاسلام و المسلمين اسلامي:
 

* محورهاي كلام مقام معظم رهبري (مدظله العالي) درباره مديريت تحول عبارتند از : ضرورت مديريت تحول براي رسيدن به تحول مطلوب ، توجه به پويايي حوزه و حركت تكاملي آن ، لزوم حركت سريع حوزه متناسب با سرعت رشد فناوري اطلاعات ، توجه به پرورش ظرفيت ها و استعدادها در حوزه ، تثبيت منزلت حوزه ، تثبيت منزل اجتماعي طلاب ، به روز بودن اطلاعات جامع درون سازماني ، شكل بخشي به كرسي هاي آزاد انديشي ، تدوين سند چشم انداز 10 يا 20 ساله ، تمركز مديران در كار مديريت حوزه ، لزوم تحول در شيوه هاي و جياگاه انجمن هاي علمي در سازمان حوزه و استقلال حوزه به لحاظ اعتبار علمي .
ايشان در ادامه به گستره تحول و مديريت آن در حوزه مي پردازد و ميزان مديريت پذيري حوزه و جامعيت مديريت حوزه را تشريح مي كند و مباحثي مانند ابعاد مقدماتي مديريت تحول در ساختار حوزه و ضرورت مطالعه ماهيت حوزه هاي شيعي به عنوان مقدمه اي براي تحول ، سابقه تحول در حوزه و عوامل نقش آفرين در نظام حوزه در اين زمينه اشاره مي كند.

حجت ا لاسلام و المسلمين صادقي:
 

* از جمله مسائلي كه در مقوله تحول بايد لحاظ گردد نياز حوزه به مباحث آينده پژوهانه است . بر اساس همين نياز حوزه ها بايد از دانش آينده پژوهي براي تعريف جايگاه اهداف پيش روي و تعيين آنها بهره بر گرفت.
* لوازم و شاخص هاي تحول در ساختار مديريتي در سه محور لوازم دانشي تحول ، لوازم رواني و شاخصه هاي كنشي و رفتاري متمركز است.
* تحليل محيط ، تنظيم سند چشم انداز و دانش مديريت تحول از لوازم دانشي تحول است .
*اراده قوي در ايجاد تغييرات مطلوب و عزت نفوذ ناپذير ، شجاعت در برخورد با مشكلات ، سعه صدر و انتقاد پذيري ، آمادگي لازم براي ساختار شكني و روحيه جمع گرايي از لوازم رواني تحول است .
*همچنين هدفمند بودن ، قاطعيت در مقام اجرا ، نظم ، برنامه محوري ، هدايت گري ، نظارت، ارزيابي مستمر و اصلاح مستمر روش ها از شاخصه هاي كنشي و رفتاري مي باشد.
* در فرايند تحليل محيط مي توان از حمايت هاي ارزشمند مقام معظم رهبري ، انقلاب اسلامي و نظام جمهوري اسلامي ، ميل و رغبت مردم ، گرايش و اقبال جهاني ، آمادگي شنيدن پيام حوزه، تعامل و هم فكري دولت با حوزه و نهادهاي حوزوي ، همياري نهادي عمومي با حوزه ، ارتباط رسانه ها با حوزه و استفاده از تجربيات اديان و مذاهب ديگر به عنوان فرصت هاي مغتنم تحول در حوزه ياد كرد.
* همچنين از مقوله هايي مانند توطئه هاي دشمنان براي نفوذ ، تلاش جهت ناكارآمد جلوه دادن حوزه در عرصه هاي مختلف و تحميل برخي از شرايط نامناسب از ديگر مراكز آموزشي بر حوزه ، به عنوان تهديد هاي پيراموني ياد نمود.
* فرصت هاي محيطي دروني حوزه شامل محورهايي مانند انگيزه هاي الهي و وجود منابع انساني كارآمد است .
* از اموري مانند نداشتن الگوي صحيح مديريتي ، عدم تفكيك بخش هاي مختلف و تعبد گرايي در امور و نيز بعضي جوانب تمركز گرايي اجرايي ، كه مي تواند زيبانبار باشد ، نيز به عنوان تهديدهاي محيط دروني حوزه مي توان ياد كرد.

حجت الاسلام و المسلمين مختاري
 

* امام موسي صدر نيز منادي تحول در حوزه بود و اين مساله با توجه به شروع آن از زمان ايشان به تأخير افتاده است.
* ساماندهي مقوله آموزش اولين گام در مديريت حوزه است. در ساماندهي متون آموزشي بايد وضعيت آموزش ادبيات عرب در حوزه مورد بررسي قرار گيرد؛ زيرا اين متون در برداشت مفاهيم از منابع فقهي ، فلسفي و اصولي كفايت لازم را ندارند.
پايان اين بخش به پرسش هاي حاضران و پاسخ سخنرانان در مقوله هايي مانند لزوم تحول، معايب ساختار مديريت آموزشي حوزه در سطوح عالي ، بودجه و پيامدهاي آن در حوزه و تدوين كتب درسي اختصاص يافته است .

بخش سوم : مديريت تحول در حوزه هاي علميه با رويكرد به نوآوري
 

اين بخش حاصل نشستي است با حضور حجت الاسلام و المسلمين احمد مبلغي ، استاد دروس خارج حوزه علميه قم و رئيس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي ، حجت الاسلام و المسلمين عليدوست استاد دروس خارج حوزه علميه قم ، جناب آقاي رضا عيسي نيا ، عضو هيأت علمي پژوهشگاه علوم و فرهنگي اسلامي (به عنوان دبير علمي نشست).
ابتدا دبير جلسه با تبيين بحث تحول و مديريت تحول حوزه در نگاه مقام معظم رهبري و ذكر گزيده هايي از بيانات معظم له ، از اساتيد تقاضا مي كند، بحث مديريت تحول را با رويكرد نوآوري توضيح دهند.

حجت الاسلام و المسلمين عليدوست :
 

* قطع ارتباط طلاب با تراث گذشتگان ، معلول وجود اشكالاتي در نظام آموزشي در حوزه است و اصالت دادن به معاصرت از ديگر ضعف هاي آن است .
* با وجود تربيت دانشمندان بسيار بزرگ در حوزه ، عدم توجه كافي به تخصص و تمركز در حوزه و نيز شخصيت گرايي و غافل ماندن از استعداد هاي جوان و خوش فكر از ديگر معايب در نظام آموزشي حوزه به شمار مي رود.»

حجت الاسلام و المسلمين احمد مبلغي
 

* مفهوم مديريت تحول و ويژگي هاي آن را مي توان چنين تعريف كرد: «مديريت تحول در حوزه علميه به معناي مجموعه اي از اقدامات و فعاليت هاي زيربنايي و روبنايي است كه به صورت هدفمند و متمركز به بازآفريني ، بازسازي و در مواردي به باز تأسيس فرهنگ و ساختار مديريتي ، آموزشي ، پژوهشي و تبليغي حوزه ، متناسب با اقتضائات دنياي متحول مي انجامد.»
* نكته آنجاست كه اگر ما تحول را در حوزه ، مديريت نكنيم ، تحول ما را مديريت خواهد كرد.
* راهكار مديريت تحول، استفاده از تحولات عرصه هاي مختلف جهاني به نفع خود است .
* مواضع حوزه در قبال تحولات جهاني به سه دسته تقسيم مي شود : اول ، ايستادگي در مقابل آن ، دوم ، منفعل شدن و سوم تعامل برقرار كردن . موضع سوم تعالي بخش است و ما را به اوج اهداف از پيش تعيين شده مي رساند.
* هدف از نوآوري در جغرافياي مديريت تحول در حوزه علميه ارتقاي جايگاه حوزه براي پاسخگويي موفق به نيازهاي جديد روز است و ذهن هاي مستعد ، اراده جدي و انگيزه كافي و انديشيدن در فضاهاي نو زمينه ساز نوآوري است و تنها نقطه ضعف در اين عرصه كمبود ارزش هاي نوآوري و برانگيزاننده است .
* منحصر ماندن در متون قديمي و عدم اراده براي تغيير اين متون در عرصه آموزش ، يكي از موانع نوآوري است .
* در عرصه پژوهش هم ،‌تلقي كردن نوآوري به معناي مخالفت با بزرگان مانع پيش روي تحول است . بنابر اين جهت شكوفايي بايد از اين تفكرات فاصله گرفت .
* در ساختار مديريت حوزه ، بازسازي بناهاي مديريتي از راهكارهاي نوآوري محسوب مي شود. در پايان اين نشست اساتيد به پرسش هاي حاضران در زمينه هاي مختلف از جمله لزوم استفاده از سرمايه هاي نرم افزاري ، استثنائات علمي در حوزه ، لزوم اصلاح متون آموزشي حوزه ، پاسخ گفت.

بخش چهارم : مديريت تحول در حوزه هاي علميه با رويكرد به جامعه شناسي
 

در اين بخش مباحث حجت الاسلام و المسلمين دكتر خيري و حجت الاسلام و المسلمين تقي زاده به عنوان سخنران و حجت الاسلام و المسلمين دكتر پورياني به عنوان دبير علمي ارائه شده است.
* دراين بخش ابتدا آقاي دكتر پورياني ، دبير علمي جلسه ، با اشاره به جايگاه حوزه در جامعه و ويژگي هاي مثبت ، پتانسيل و ظرفيت هاي آن، حوزه را اصلي ترين مرجع پاسخگويي نيازهاي حكومت اسلامي معرفي مي كنند.
*سپس حجت الاسلام و المسلمين تقي زاده در آغاز سخنان خود به تبيين بحث مديريت تحول از حيث واژگان مي پردازد و ذيل آن عبارات مديريت ، تحول ، روحانيون و حوزه علميه را از منظر جامعه شناسي به صورت مبسوط توضيح مي دهد.
* وي حوزه علميه را يك شبه سازمان چند ماهيتي مي نامد و برنامه ريزي متناسب با نيازهاي روز و توجه به سنت هاي پسنديده و نيز توجه به طرح هاي جديد ارزشي را از راهكارهاي تحول ذكر مي كند.
* حجت الاسلام تقي زاده ، در تكميل مباحث خود ، فرهنگ تحول را لازمه ايجاد تحول دانسته و به لزوم استفاده از تجربيات گذشتگان و روش هاي جامعه شناختي در مديريتي تحول تأكيد مي كند. وي نظريات مطرح را در باب مديريت تحول چنين بر مي شمارد:
ديدگاه اول : عدم مديريت تحولات بوده و به حال خود واگذاشتن آنهاست؛
ديدگاه دوم : همان اقتباس از طرح هاي اجرا شده است؛
ديدگاه سوم : اتكا به مهارت هاي مديران داخلي و سپردن مديريت تحول به آنان است . اين ديدگاه بايد مبنا قرار گيرد.
*سپس حجت الاسلام و المسلمين دكتر خيري با تبيين بحث مديريت تحول ، اهداف معين و ويژگي سازمان ، تصميم گيري و ساختار روان مبتني بر قصد را از ويژگي هاي مديريت تحول بيان مي كند. وي در تبيين آن به زدودن تفكر محافظه كاري و درك درست نياز و حركت بر اساس اين نيازها را از اركان تحويل يك سازمان دانسته و توضيحات مفصلي ارائه مي كند. وي در بيان آسيب شناسي مديريت تحول از منظر جامعه شناسي ، مورادي همچون ضعف در ارائه انديشه هاي ديني و ترويج بعضي انديشه هاي غير ديني مانند عرفي شدن ، عدم توجه به نيازهاي واقعي طلاب ، عدم استفاده بهينه از منابع انساني ، تعطيلي بيش از حد حوزه ، تقدس بخشيدن به مطالب علمي گذشته و محافظه كاري و احتياط بيش از حد ، محور بودن فقه و اصول و توسعه نامتوازن را از آسيب هاي جدي عنوان مي كند و تشكيل ستاد قوي جهت شناسايي فرصت ها و تهديدها ، مجهز شدن به ابزار و ادبيات روز ، ايجاد همدلي ، لزوم تقويت و ساماندهي پايگاه اجتماعي روحانيت و لزوم حضور طلاب در مراكز تصميم گيري با رويكرد عميق علمي را از راهكارهاي غلبه بر آسيب ها بر مي شمارد.

بخش پنجم: مديريت تحول در حوزه علميه با رويكرد به امور مدارس
 

در اين نشست علمي حجت الاسلام و المسلمين شب زنده دار و حجت الاسلام و المسلمين مولايي و حجت الاسلام و المسلمين قوامي به عنوان سخنران و حجت الاسلام و المسلمين اسلامي به عنوان دبير علمي حضور داشتند.
ابتدا دبير علمي با طرح بحث در خصوص اهميت كار تخصصي در حوزه و نقش مراكز تخصصي از سخنرانان دعوت مي كند پيرامون اين محور به بيان نظرات خود بپردازند.
حجت الاسلام و المسلمين شب زنده دار به ضرورت تحول از نگاه آموزه هاي ديني مي پردازد و با بيان روايتي از امام صادق (ع) كه با تعبيرهاي مختلف بيان شده ، اهميت تحول را نشان مي دهد: «من كان آخر يوميه شرهما فهو ملعون ؛ كسي كه ـ اگر دو روزش را با هم مقايسه كنيم ـ روز دومش بدتر از روز قبل باشد، ملعون است.»
ايشان ،‌همچنين ، نقش مراكز تخصصي را در تحول حوزه بي بديل مي خواند و در بيان آسيب شناسي نظام آموزشي به اموري چون عدم ارتباط دانش پژوهان با اساتيد درس خارج ، عدم استفاده بهينه از متون آموزشي ،‌عدم توجه به مقوله تقرير و شيوه نادرست ارزيابي در امتحانات به عنوان مهم ترين آسيب هاي نظام آموزشي اشاره مي كند. وي در تكميل مباحث خود به تقويت ادبيات در حوزه و توجه به مباحثه و كارشناسي دقيق متون درسي تأكيد مي كند.

حجت الاسلام و المسلمين مولايي:
 

* گستره تحول حوزه پس از انقلاب اسلامي بسيار وسيع است و آماري از وضعيت مدارس و چالش هاي فراروي آن ، نشانگر اين واقعيت است
* از منظري آسيب شناسانه مي توان به مباحثي نظير نبود نظام جامع و فراگير آموزشي و پذيرش بيش از حد مدارس حوزه و عدم روز آمد بودن زبان ارتباطي اساتيد و نيز اشكالات متون درسي اشاره كرد و لازم است در عرصه مديريت كلان حوزه از اختلاف سليقه پرهيز شود.»
در ادامه حجت الاسلام و المسلمين قوامي ، سخنران سوم جلسه به تقسيم بندي مدارس حوزه به ابتدايي ، متوسطه و عالي مي پردازد و هر كدام را به صورت مبسوط توضيح مي دهد. سپش به بحث پذيرش و بايسته هاي آن اشاره مي كند و لزوم توجه نخبگان در مدارس ، استعداد سنجي و تشكيل انجمن هاي علمي حوزه را براي تحقق تحول ضروري مي داند.
وي آموزش زبان بيگانه در حوزه هاي علميه را از ديگر ضروريات تحول ذكر مي كند و تربيت سياسي ، اجتماعي و اخلاقي طلاب و نيز تعامل سازنده با علوم جديد را منوط به آموزش زبان در حوزه مي داند.

بخش ششم : مديريت تحول در حوزه هاي علميه با رويكرد به متون درسي
 

اين بخش نيز حاصل نشستي است با حضور حجت الاسلام و المسلمين كعبي و حجت الاسلام و المسلمين اعرافي ، به عنوان سخنران و حجت الاسلام و المسلمين اسلامي به عنوان دبير علمي .
حجت الاسلام و المسلمين كعبي براي آغاز تحول نگاه سازماني به حوزه را پيشنهاد مي كند و پذيرش الزامات اين نگاه را لازمه تحقق تحول مي داند.
و هر كدام را به صورت خلاصه توضيح مي دهد. ايشان امكان تحول در حوزه را از ديدگاه مقام معظم رهبري(مدظله العالي) و شهيد صدر(ره) توضيح مي دهد و در اين راستا كيفيت تحول متون درسي و نظام آموزشي در حوزه را تبيين مي كند. وي در تكميل مباحث خود به موضوعاتي مانند تحول در فقه و حقوق ، مشكلات موجود فراروي آن و رعايت ادبيات جديد در تدوين متون فقهي اشاره مي كند. در ادامه حجت الاسلام و المسلمين اعرافي ، سخنران دوم نشست ، مهندسي فرهنگي كلان را محصول انديشه منسجم مقام معظم رهبري (مد ظله العالي) عنوان مي كند و توجه به آن را ضروري مي د اند.
وي اظهار مي دارد: از جمله محصولات انديشه مقام معظم رهبري (مدظله العالي) مديريت تحول در حوزه علميه است. اين امر بايد مبتني بر اصالت هاي و محورهاي ثابت و ارزش هاي متعالي باشد تا هويت ديني خود را حفظ كند.
وي ايجاد رشته هاي تخصصي و تدوين متون درسي متناسب ، رعايت اعتدال و ترتيب منطقي در تدوين متون و تنظيم حجم دروس حوزوي را از مباحث لازم برشمرده و ذيل هر يك از عناوين توضيحاتي ارائه داده است.

بخش هفتم: مديريت تحول در حوزه هاي علميه با رويكرد به هنر ، حوزه و تبليغ
 

اين بخش با سخنان آقاي فريد عصر ، به عنوان دبير علمي آغاز مي شود. وي جايگاه مقوله هنر در حوزه را با تكيه بر پيشرفت حوزه در اين عرصه تبيين مي كند و رسالت حوزه ها در عرصه هنر را تغذيه مباحث نظري در قلمروي ادب و هنر دانسته و تأسيس رشته تخصصي ادبيات را از اين مقوله مي داند.
در ادامه ، آقاي دكتر موسوي گيلاني به طرح بحث هنر در تاريخ و فرهنگ اسلامي مي پردازد و جايگاه هنر در ميان عرفا و فلاسفه اسلامي را تبيين مي كند. نگاهي به جريان هاي هنري بعد از انقلاب و ضرورت پژوهش ديني در عرصه هنر ، از ديگر
مباحثي است كه آقاي موسوي گيلاني در بخش هفتم اين كتاب به آن پرداخته است.
تخصصي شدن دانش ها و لزوم تدوين آثار پژوهشي در عرصه ادبيات و هنر نيز از مقوله هاي مورد بحث در مديريت تحول با رويكرد هنر است.
در ادامه اين بخش ، مباحث سخنران دوم نشست حجت الاسلام و المسلمين حسيني (ژرفا) منعكس شده است كه ضرورت درك عمق هنر و مفهوم واقعي هنر را در حوزه خواستار مي شود و زبان هنر را همان درك شهودي از لايه هاي هستي مي داند.
ايشان با تكيه بر ديدگاه امام خميني (ره) به هنر و سينما ، از مقاومت بعضي افراد در قبال اين مقولات انتقاد مي كند و جمله مشهور امام را كه « ما با سينما و هيچ هنري مخالف نيستيم ، ما با فحشا مخالف هستيم» بازگو مي كند و ترويج مباحث هنري در سطح علمي حوزه را پيشنهاد مي دهد . وي شناخت هنر را زمينه تفسير و درك صحيح از هستي مي داند و در اين خصوص به ديدگاه هاي شهيد مطهري (ره) مي پردازد.

بخش هشتم: مديريت تحول در حوزه هاي علميه با رويكرد به حوزه هاي علميه خواهران
 

سخنرانان اين نشست خانم ها راستي و علاسوند بود. در اين بخش ابتدا خانم راستي با اشاره به سرعت پيشرفت علم ، به ضرورت تحول همپاي پيشرفت تأكيد مي كند و توليد علم را راهي به سوي آينده نگري در حوزه مي داند. سپس به مفهوم تحول و مديريت پرداخته و نكات محوري مديريت تحول را شناسايي نقاط ضعف ، قوت، فرصت ها و تهديدها عنوان مي كند. وي به مقوله توجه به رشته هاي ميان رشته اي در تحصيلات حوزي هم اشاره كرده و سه عنصر تحول را حذف آزمون ورودي طلاب ، كادر اجرايي قوي و زبان داني طلاب مي داند.
سپس خانم علاسوند به وضعيت حوزه هاي علميه خواهران پس از انقلاب اسلامي مي پردازد و آن را با حوزه هاي پيش از انقلاب قابل مقايسه نمي داند. اما بازبيني در برنامه ها و توجه به گروه هاي ويژه در برنامه ريزي تحول از جمله مديران حوزه ، برنامه ريزان و مخاطبان را ضروري مي داند. وي به مقوله هدف گذاري به عنوان يك امر مهم مي نگرد و بر ترسيم و توجه به اهداف كلان در نظام آموزشي حوزه هاي علميه خواهران تأكيد مي كند. سپس به مبحث لزوم آگاهي از توانايي هاي بانوان و ضرورت ارتقاي تحصيلي آنان اشاره مي كند و بر تدوين برنامه ريزي جامع در نظام آموزشي حوزه تأكيد مي ورزد.
وي در پايان به مباحثي چون مشكلات و آسيب هاي تحصيلات عالي بانوان مي پردازد و منابع مالي و انساني را دو مقوله مهم مساله تحول در حوزه علميه خواهران مي داند و توجه به استعدادهاي بالقوه موجود در حوزه و ضرورت جهت دهي به آن استعدادها و كاربردي كردن علوم را از ديگر مباحثي مي داند كه در بحث مديريت تحول ، كارساز هستند.

بخش نهم: مديريت تحول در حوزه هاي علميه ؛ تفسيرها و رويكردها
 

اين بخش حاصل نشستي است كه با حضور حجج اسلام و المسلمين حقي و دكتر لك زايي و آقاي دكتر فراتي برگزار شده است.
ابتدا آقاي دكتر فراتي به عنوان دبير علمي نشست به تبيين وضعيت حوزه هاي علميه امروز مي پردازد و در يك مقايسه با حوزه هاي قبل از انقلاب ، تحولات عظيم رخ داده در آن را بازگو مي كند.

حجت الاسلام و المسلمين حقي:
 

* حوزه هاي علميه داراي تواني قابل توجه در عرصه پاسخگويي به نيازهاي علمي هستند.
* حوزه هاي علميه مسئوول تبليغ و ارشاد نه تنها در ايران بلكه در ديگر نقاط جهان هستند.
* مسائلي همچون تقويت ساختارها ، تعامل و هماهنگي بين اركان درون حوزوي و صيانت از جايگاه و كاركرد مرجعيت ، ارتباط و تعامل با مراكز علمي ، منفعل نبودن در برابر حوادث و رويدادها و تعريف رابطه حوزه با قدرت سياسي از امور مهمي است كه توجه به آن در حوزه ضروريات است .
* وي دليل مخالفت برخي با تحول در حوزه در مقوله هايي همچون عدم اطلاع صحيح از مسائل روز دنيا را عدم اطلاع از انگيزه و هدف تحول خواهان و نيز بعضي موانع سياسي عنوان مي كند.

حجت الاسلام و المسلمين لك زايي :
 

* تأكيد بر شناسايي نقاط ضعف و رفع آن در حوزه
* نگاه كاربردي در مديريت تحول در حوزه
* برنامه ريزي براي شناسايي فرصت ها و تهديدها در مسير تحول
* ضرورت نگاه جامع و هدفمند به مديريت تحول

پي‌نوشت‌ها:
 

1 ـ شيخ صدوق ، امامي ، اعلمي ، چاپ پنجم ، 1400 ، ص 668.
 

منبع:خردنامه همشهري ش 65