اعتبار کتاب های دعا
برای تبیین موضوع بحث را در سه محور پی می گیریم
1- کتاب هاى یاد شده از دیدگاه مؤلفان و مرحوم مجلسى قابل بررسى و توجه است.
از یک سو باید گفت: نویسندگان این کتاب ها عنایت ویژهاى به کتاب هایشان داشتهاند و به اعتبار روایات و مطالب آن اعتراف نمودهاند، و از سوى دیگر مرحوم مجلسى نسبت به آن کتاب ها و نویسندگان آنها عنایت و عظمت خاصى قائل است.
از باب نمونه: مؤلف کتاب مزار کبیر شیخ عبد اللّه محمد بن جعفر المشهدى، معروف به “ابن المشهدى” است.
اوّلاً: مؤلّف در مقدمه کتابش مىگوید: من در این کتاب زیارات گوناگونى را براى مشاهد مشرّفه و مطالبى که پیرامون ترغیب به مسجدهاى مبارک است و دعاهاى برگزیده و مناجاتها را، با سندهایى آوردهام، که متصل به راویان موثق است و آنان این کلمات را به سادات و بزرگان دینى مىرسانند.
مرحوم کفعمى نیز در مقدمه کتاب خود به نام “البلد الأمین” مىگوید: این کتاب که در آن عوذهها و دعاها و تسبیحها و زیارات نقل شده است، از پیشوایان و امامان (ع) توسط کتاب هایى گرفته شده، که صحیح بودن آنها مورد اعتماد است و ما مأمور به چنگ زدن به آنها هستیم!
ثانیاً: مؤلّف یکى از مشایخ و بزرگان امامیه است که در اجازات نامش آمده است و بزرگانى از او به عظمت یاد کردهاند!؛ مثلاً مرحوم شیخ حرّ عاملى “ابن المشهدى را فاضل جلیل دانسته و به بعضى از کتاب هاى وى اشاره نموده است.[1]
علّامه مجلسى مىگوید: کتاب بزرگى در زیارات به تألیف محمد بن المشهدى است، که سیّد بن طاووس نیز به آن اعتماد نموده و مدحش کرده است، و ما آن کتاب را به “مزار کبیر” نام نهادهایم.[2]
در جاى دیگر مىگوید: مزار کبیر از چگونگى سندش مىفهمیم که کتاب معتبرى است و سیّد بن طاووس بسیارى از اخبار و زیارات خود را از این کتاب گرفته است.[3]
مرحوم کفعمى نیز در مقدمه کتاب خود به نام “البلد الأمین” مىگوید: این کتاب که در آن عوذهها و دعاها و تسبیحها و زیارات نقل شده است، از پیشوایان و امامان (ع) توسط کتاب هایى گرفته شده، که صحیح بودن آنها مورد اعتماد است و ما مأمور به چنگ زدن به آنها هستیم!
اما کتاب مصباح الزائر که تألیف سیّد علی بن موسى بن طاووس است، وقتى به روایات و زیارات آن توجه مىکنیم، و به کتاب هاى علماى گذشته که قبل از ایشان بودهاند مىنگریم، مىبینیم بسیارى از آن روایات و زیارات در کتاب هاى بزرگانى؛ مانند شیخ صدوق، شیخ مفید، شیخ طوسى، ابن قولویه و دیگران آمده است.
ایشان در فصل دوم از مقدمه بحار مىگوید: بدان که بیشتر کتاب هایى که ما بر آن اعتماد نمودهایم از جهت نسبت آنها به مؤلّفشان مشهور و معلومند! مثل کتاب هاى صدوق،… و کتاب هاى بزرگانى از فرزندان طاووس که همه آنها معروف است. و … کتاب هاى کفعمى که شهرت آنها و فضیلت مؤلفش ما را از بیان حال آن کتاب ها و مؤلفش بى نیاز مىکند.[4]
روش متداول چنین است که مىگویند: هر روایتى که در مقام بیان احکام اسلامى یا معارف دینى و اعتقادى باشد باید از نظر یک فقیه بررسى شود که آیا از جهت سند، صحیح و قابل اعتماد است یا نه؟ وقتى بررسى شد و مشکلى از نظر سند نداشت، آن گاه از دلالت، مورد ارزیابى قرار گرفته و هر فقیهى بر اساس مبانى خود به آن تکیه نموده و از آن بهره مىبرد.
آنچه گفته شد، روشى است که از قرنهاى نزدیک به زمان امامان معصوم (ع) و با رهنمودهاى آنان مورد توجه بوده است و لذا شیخ صدوق و مفید و طوسى هم با توجه به علم رجال از روایات قابل اعتماد استفاده مىکردهاند، و در قرنهاى اخیر نیز این موضوع مورد عنایت فقیهان عالى مقام بوده و هست!
بنابراین هر روایتى که در کتابى آمده است، هر چند آن کتاب معروف و مشهور و نویسنده آن شخصیتى بزرگوار و از عالمان بر جسته باشد، از نظر علم رجال و مانند آن مورد تحقیق قرار گرفته و پس از آن مورد عمل واقع مىشود.
از دیدگاه اخبار زیادى که به عنوان “من بلغه الثواب” مطرح شده نیز، قابل عمل و عنایت است و مىتوان از راه توسّل به آنها براى رسیدن به ثواب، امیدوار بود
3- نکته دیگر که راه حلّ خوبى براى موضوع مورد بحث است و براى موارد مشابه آن در همه جا و براى همه کس راه گشا است! فقیهان قاعدهاى به عنوان “اخبار من بلغ” دارند، و نسبت به آن دسته از روایاتى که در کتاب هاى دعا و زیارات و غیره آمده است و تشویق به انجام کارهاى مستحبى نموده، که اگر داوطلبانه انجام شود ثوابى چنین و چنان دارد!، مىگویند: عمل کردن به این روایات بدون تحقیق جایز است، در صورتى که دو شرط رعایت شود: یکى این که دلیلى بر حرام بودن آن عمل نداشته باشیم، و دیگر این که انجام آن کار به قصد و نیّت رسیدن به ثوابش باشد.
دلیل آنان بر این مطلب، روایاتى است که بر این مضمون دلالت دارد، مانند حدیث: “عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (ع) یَقُولُ مَنْ بَلَغَهُ ثَوَابٌ مِنَ اللَّهِ عَلَى عَمَلٍ فَعَمِلَ ذَلِکَ الْعَمَلَ الْتِمَاسَ ذَلِکَ الثَّوَابِ أُوتِیَهُ وَ إِنْ لَمْ یَکُنِ الْحَدِیثُ کَمَا بَلَغَه”؛[5] امام باقر (ع) فرمود: هر کس از سوى خداوند، ثوابى براى کارى به او برسد، و آن کار را به امید رسیدن به آن ثواب انجام دهد، آن ثواب را به او مى دهند، گر چه آن حدیث آن چنان که به او رسیده است، نباشد.
فقیهان و مراجع این اخبار را مورد بحث قرار داده و در کتاب هاى فقهى خود مضمون آنها را پذیرفتهاند.[6]
بنابراین روایاتى که مىگوید: هر کس هنگام وضو این دعا را بخواند، یا به هنگام خوابیدن این ذکر را بگوید، یا در شب قدر این دعا را بخواند، یا هنگام زیارت امامان (ع) این کلمات را بگوید، اجر و پاداشى چنین خواهد داشت، در این موارد عمل به آنها نه تنها ایرادى ندارد، بلکه به حکم عقل و روایات صحیحى که به آنها اشاره شد، مورد تفضل و عنایت خداى بزرگ قرار مىگیرد!
در نتیجه باید گفت: افزون بر این که کتاب هاى مورد استفاده در کتاب مزار مرحوم مجلسى؛ مانند: مصباح الزائر، مصباح کفعمى، المزار الکبیر و…، از دیدگاه بزرگانى که آنها را تألیف کردهاند، مورد اعتماد است و مرحوم علّامه مجلسى نیز اعتبار آنها را پذیرفته است، باید گفت: از دیدگاه اخبار زیادى که به عنوان “من بلغه الثواب” مطرح شده نیز، قابل عمل و عنایت است و مىتوان از راه توسّل به آنها براى رسیدن به ثواب، امیدوار بود.
2- در میان فقیهان و کارشناسان مسائل اسلامى، یکى از علوم مربوط به استنباط احکام شرعى، علم رجال و درایه درباره حدیث است،
ارسال توسط کاربر محترم سایت : mehdigerdali
1- کتاب هاى یاد شده از دیدگاه مؤلفان و مرحوم مجلسى قابل بررسى و توجه است.
از یک سو باید گفت: نویسندگان این کتاب ها عنایت ویژهاى به کتاب هایشان داشتهاند و به اعتبار روایات و مطالب آن اعتراف نمودهاند، و از سوى دیگر مرحوم مجلسى نسبت به آن کتاب ها و نویسندگان آنها عنایت و عظمت خاصى قائل است.
از باب نمونه: مؤلف کتاب مزار کبیر شیخ عبد اللّه محمد بن جعفر المشهدى، معروف به “ابن المشهدى” است.
اوّلاً: مؤلّف در مقدمه کتابش مىگوید: من در این کتاب زیارات گوناگونى را براى مشاهد مشرّفه و مطالبى که پیرامون ترغیب به مسجدهاى مبارک است و دعاهاى برگزیده و مناجاتها را، با سندهایى آوردهام، که متصل به راویان موثق است و آنان این کلمات را به سادات و بزرگان دینى مىرسانند.
مرحوم کفعمى نیز در مقدمه کتاب خود به نام “البلد الأمین” مىگوید: این کتاب که در آن عوذهها و دعاها و تسبیحها و زیارات نقل شده است، از پیشوایان و امامان (ع) توسط کتاب هایى گرفته شده، که صحیح بودن آنها مورد اعتماد است و ما مأمور به چنگ زدن به آنها هستیم!
ثانیاً: مؤلّف یکى از مشایخ و بزرگان امامیه است که در اجازات نامش آمده است و بزرگانى از او به عظمت یاد کردهاند!؛ مثلاً مرحوم شیخ حرّ عاملى “ابن المشهدى را فاضل جلیل دانسته و به بعضى از کتاب هاى وى اشاره نموده است.[1]
علّامه مجلسى مىگوید: کتاب بزرگى در زیارات به تألیف محمد بن المشهدى است، که سیّد بن طاووس نیز به آن اعتماد نموده و مدحش کرده است، و ما آن کتاب را به “مزار کبیر” نام نهادهایم.[2]
در جاى دیگر مىگوید: مزار کبیر از چگونگى سندش مىفهمیم که کتاب معتبرى است و سیّد بن طاووس بسیارى از اخبار و زیارات خود را از این کتاب گرفته است.[3]
مرحوم کفعمى نیز در مقدمه کتاب خود به نام “البلد الأمین” مىگوید: این کتاب که در آن عوذهها و دعاها و تسبیحها و زیارات نقل شده است، از پیشوایان و امامان (ع) توسط کتاب هایى گرفته شده، که صحیح بودن آنها مورد اعتماد است و ما مأمور به چنگ زدن به آنها هستیم!
اما کتاب مصباح الزائر که تألیف سیّد علی بن موسى بن طاووس است، وقتى به روایات و زیارات آن توجه مىکنیم، و به کتاب هاى علماى گذشته که قبل از ایشان بودهاند مىنگریم، مىبینیم بسیارى از آن روایات و زیارات در کتاب هاى بزرگانى؛ مانند شیخ صدوق، شیخ مفید، شیخ طوسى، ابن قولویه و دیگران آمده است.
ایشان در فصل دوم از مقدمه بحار مىگوید: بدان که بیشتر کتاب هایى که ما بر آن اعتماد نمودهایم از جهت نسبت آنها به مؤلّفشان مشهور و معلومند! مثل کتاب هاى صدوق،… و کتاب هاى بزرگانى از فرزندان طاووس که همه آنها معروف است. و … کتاب هاى کفعمى که شهرت آنها و فضیلت مؤلفش ما را از بیان حال آن کتاب ها و مؤلفش بى نیاز مىکند.[4]
روش متداول چنین است که مىگویند: هر روایتى که در مقام بیان احکام اسلامى یا معارف دینى و اعتقادى باشد باید از نظر یک فقیه بررسى شود که آیا از جهت سند، صحیح و قابل اعتماد است یا نه؟ وقتى بررسى شد و مشکلى از نظر سند نداشت، آن گاه از دلالت، مورد ارزیابى قرار گرفته و هر فقیهى بر اساس مبانى خود به آن تکیه نموده و از آن بهره مىبرد.
آنچه گفته شد، روشى است که از قرنهاى نزدیک به زمان امامان معصوم (ع) و با رهنمودهاى آنان مورد توجه بوده است و لذا شیخ صدوق و مفید و طوسى هم با توجه به علم رجال از روایات قابل اعتماد استفاده مىکردهاند، و در قرنهاى اخیر نیز این موضوع مورد عنایت فقیهان عالى مقام بوده و هست!
بنابراین هر روایتى که در کتابى آمده است، هر چند آن کتاب معروف و مشهور و نویسنده آن شخصیتى بزرگوار و از عالمان بر جسته باشد، از نظر علم رجال و مانند آن مورد تحقیق قرار گرفته و پس از آن مورد عمل واقع مىشود.
از دیدگاه اخبار زیادى که به عنوان “من بلغه الثواب” مطرح شده نیز، قابل عمل و عنایت است و مىتوان از راه توسّل به آنها براى رسیدن به ثواب، امیدوار بود
3- نکته دیگر که راه حلّ خوبى براى موضوع مورد بحث است و براى موارد مشابه آن در همه جا و براى همه کس راه گشا است! فقیهان قاعدهاى به عنوان “اخبار من بلغ” دارند، و نسبت به آن دسته از روایاتى که در کتاب هاى دعا و زیارات و غیره آمده است و تشویق به انجام کارهاى مستحبى نموده، که اگر داوطلبانه انجام شود ثوابى چنین و چنان دارد!، مىگویند: عمل کردن به این روایات بدون تحقیق جایز است، در صورتى که دو شرط رعایت شود: یکى این که دلیلى بر حرام بودن آن عمل نداشته باشیم، و دیگر این که انجام آن کار به قصد و نیّت رسیدن به ثوابش باشد.
دلیل آنان بر این مطلب، روایاتى است که بر این مضمون دلالت دارد، مانند حدیث: “عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (ع) یَقُولُ مَنْ بَلَغَهُ ثَوَابٌ مِنَ اللَّهِ عَلَى عَمَلٍ فَعَمِلَ ذَلِکَ الْعَمَلَ الْتِمَاسَ ذَلِکَ الثَّوَابِ أُوتِیَهُ وَ إِنْ لَمْ یَکُنِ الْحَدِیثُ کَمَا بَلَغَه”؛[5] امام باقر (ع) فرمود: هر کس از سوى خداوند، ثوابى براى کارى به او برسد، و آن کار را به امید رسیدن به آن ثواب انجام دهد، آن ثواب را به او مى دهند، گر چه آن حدیث آن چنان که به او رسیده است، نباشد.
فقیهان و مراجع این اخبار را مورد بحث قرار داده و در کتاب هاى فقهى خود مضمون آنها را پذیرفتهاند.[6]
بنابراین روایاتى که مىگوید: هر کس هنگام وضو این دعا را بخواند، یا به هنگام خوابیدن این ذکر را بگوید، یا در شب قدر این دعا را بخواند، یا هنگام زیارت امامان (ع) این کلمات را بگوید، اجر و پاداشى چنین خواهد داشت، در این موارد عمل به آنها نه تنها ایرادى ندارد، بلکه به حکم عقل و روایات صحیحى که به آنها اشاره شد، مورد تفضل و عنایت خداى بزرگ قرار مىگیرد!
در نتیجه باید گفت: افزون بر این که کتاب هاى مورد استفاده در کتاب مزار مرحوم مجلسى؛ مانند: مصباح الزائر، مصباح کفعمى، المزار الکبیر و…، از دیدگاه بزرگانى که آنها را تألیف کردهاند، مورد اعتماد است و مرحوم علّامه مجلسى نیز اعتبار آنها را پذیرفته است، باید گفت: از دیدگاه اخبار زیادى که به عنوان “من بلغه الثواب” مطرح شده نیز، قابل عمل و عنایت است و مىتوان از راه توسّل به آنها براى رسیدن به ثواب، امیدوار بود.
2- در میان فقیهان و کارشناسان مسائل اسلامى، یکى از علوم مربوط به استنباط احکام شرعى، علم رجال و درایه درباره حدیث است،
پي‌نوشت‌ها:
[۱]. امل الآمل، ج ۲ ص ۲۵۲٫
[۲]. بحارالانوار، ج ۱، ص ۱۸٫
[۳]. همان، ص ۳۵٫
[۴]. همان، ص ۳۵ – ۲۶٫
[۵]. کافى، ج ۲، ص ۸۷٫
[۶]. مصباح الاصول، ج ۲، ص ۳۱۸ (تقریرات درس اصول مرحوم آیة الله خویى).
ارسال توسط کاربر محترم سایت : mehdigerdali
/ج
