بررسي راهبردهاي توسعه عاطفه مثبت ديني براساس آموزه هاي تربيتي قرآن کريم
نويسنده:دکتر مهدي سبحاني نژاد1-حميد علين2-رضا فقيهي3
چکيده
1ـ محورهاي توسعه عاطفه مثبت ديني بنابر نص صريح قرآن کريم شامل، توجه به خدا، کسب فضايل اخلاقي، زدودن رذايل اخلاق و اعتقاد به عالم اخرت قابل توجه مي باشند.
2ـدر محور توجه به خدا بنابرنص صريح قرآن کريم مولفه هايي چون؛ ناظر دانستن خدا در همه امور، انجام عمل فقط براي خدا، ذکر و ياد خدا، اخلاص در ايمان، خوف و خشيت از خدا، توکل برخدا، نفي اطاعت از خدا و رسول قابل توجه مي باشند .
3ـ در محور کسب فضايل اخلاقي بنابر نص صريح قرآن کريم مولفه ايي چون؛ ايثار و فداکاري عفت و حيا، عفو و گذشت، حلم و بردباري، راستي و صداقت، مهرباني و دلسوزي، اعتدال، شجاعت، وفاي به عهد ، رعايت تقوي و فرو وردن خشم و سخاوت قابل توجه مي باشند .
4ـ در محور زدودن رذايل اخلاقي بنابر نص صريح قرآن کريم مولفه هايي چون؛تکبر، بخل، حص، حسد، دروغ، عيب جويي، غرور، پيروي از هواي نفس، غيبت و تجسس، مال اندوزي، و دنيا طلبي، سوء ظن، نفاق غفلت، پيروي از گمان، فتنه گري ، تهمت، اشاعه فحشاء قطع رحم، قلدري و فساد و تبهکاري قابل توجه مي باشند .
5ـ در محور اعتقاد به عالم آخرت بنابر نص صريح قرآن کريم مولفه هايي چون، يادآوري مرگ تاکيد برمعاد، دنيا براي آخرت، ترجيح آخرت بردنيا و بي اعتباري زندگي دنيا قابل توجه مي باشند .
کليد واژه ها:قرآن، عاطفه مثبت ديني، توسعه، راهبردها
مقدمه
نقيب زاده(1381)تربيت را کشاندن آدمي به سوي ارزش ها والاي انساني، چنانکه آن ارزش هاي را بفهمد، بپذيرد، دوست بدارد و عمل کند، تعريف نموده است . زارعان(1379)شکوفا سازي توانايي هاي فرد در ابعاد مختلف را تربيت دانسته است .
عناصر اساسي مطرح در فرآيند به فعليت در آوردن ابعاد گوناگون انسان؛ شامل چهار مشخصه تبيين، معيار، تحرک، دروني و نقادي است. تبيين آن است که فرد، خود نسبت به تغييراتي که قرار است دروي ايجاد شود بصيرت و آگاهي يابد. در واقع معيار بسط مولفه پيشين است . دامنه تبيين از روشن ساختن دليل و حکميت يک رفتار يا حالت معين تا به دست دادن قواعد و معيارهاي کلي گسترش مي يابد . در اين جا قواعد کلي در نظر است که اعمال و رفتار را برحسب آنها مي سنجيم. معيارها مي توانند هر نوع وضعيت مطلوب و نامطلوب را در جريان تربيت مشخص کند(باقري،1379)تحرک دروني، مبين آن است که فرد انگيزه هاي عمل خود را به صورت روشن ملاحظه مي کند. نهايتاً هنگامي که تربيت مستلزم تبيين، به دست دادن معيارها و حرکت دروني باشد به طور طبيعي مشخصه و چهارم يعني، نقادي آشکار مي گردد، متربي شخصا به بررسي و انتقاد مي پردازد و آنچه را منطقي و مستدل داده، مي پذيرد(شريعتمداري،1378)
در مغرب زمين واژه"religion"معادل کلمه دين است. همچنين، دين در زبان عرب به معناي مذهب و شريعت بکار برده شده(طيبي، 1366،س11)و در زبان آرامي نيز، واژه دين به معني حکم و قضا بکار برده مي شده است(حجتي 1358)
به دليل گستردگي حوزه دين، بسياري معتقدند که ارائه تعريفي جامع از دين ميسر نيست، ماکس وبر از بزرگترين دين پژوهان ، ضمن خودداري از ارائه هر گونه تعريفي از دين مي گويد؛ هر چقدر هم که پهنه امور مذهبي را مشخص کنيم، باز هم هميشه حوزه بينا بيني باقي مي ماند و به دشواري مي توان تعيين کرد که مرز جدا کننده دين و غير دين در کجا واقع شده است(هميلتون همکاران، ترجمه تدين،1379)
بيرو(1367)در تعريف دين مي گويد؛ دين گرايش شديد انسان ها به سوي وجود والاي خداوند، يا نيروي برين و احساس ساده وابستگي به آن به منظور تبيين علل وجودي خويشتن در جهان و بازيابي معنايي براي هستي است .
تحقق تربيت ديني مستلزم چهار مولفه اساسي؛ زمينه هاي اعتقادي و فکري، تجربه دروني، التزام دروني و عمل است. در زمينه اعتقادي و فکري بايد فرد آنها را فهميده باشد و با روشن بيني عقلاني نسبت به آنها متقاعد شده باشد . با نظر به همين نکته است که گفته مي شود، عقايد تحقيقي و نه تقليدي هستند. تجربه دروني حکايت از التهاب ها و هيجان هاي دروني انسان دارد . شخص دين دار لازم است يک رشته هيجان هاي دروني را تجربه کند که به طور غالب در ارتباط با مبداء جهان ظهور مي کند. در اين رابطه فريدريک شلايرماخر(1834-1768)معتقد است،دين تجربه شهودي است که اعتبارش قائم به خود و مستقل از مفاهيم و تصورات، اعتقادات يا اعمال مي باشد
اين تجربه نوعي "احساس" است و از حد تمايزات مفهومي فراتر مي رود بنابراين، نمي توانيم آن را توصيف کنيم، چون نوعي تجربه حسي و عاطفي و نه معرفتي است (مايکل پترسون و ديگران،1377). التزام دروني، نيز، متضمن انتخاب نسبت به چيزي و پايبندي نسبت به آن است. يکي از لوازم متدين شدن، ظهور و بروز اين بعد در درون انسان است . عمل آخرين مولفه تدين است و متدين کسي است که به اقتضاي اعتقادات و ايمان به خدا اقدام به انجام عملي کند. براين اساس، مولفه هاي تدين بايد در بستر تبيين، عرضه معيارها، تحرک دروني و نقادي جريان يابد و به نظر مي رسد که تربيت ديني بايد با چنين ويژگي هاي اصلي خود جلوه گر شود .
براين اساس تربيت ديني، فرآيندي است که از طريق اعطاي بينش (شناخت)،التزام قلبي(ايمان)و عمل(فعل)هماهنگ با فطرت و به دور از جبر و فشار بوده و شخص به قرب الهي رهنمون خواهد شد(رحيمي ، 1374)
مسئله اساسي پژوهش حاضر، تبيين راهبردهاي توسعه عاطفه مثبت ديني بنا بر نص صريح قرآن کريم بوده و سعي خواهد شد با بهره گيري از روش علمي تحليل محتوي، محورهاي توسعه عاطفه مثبت ديني به همراه مولفه هاي مطرح در هر يک از محور ها و همچنين، زمينه هاي مصداقي هر يک از آنها استخراج، دسته بندي و به شيوه اي نظام مند ارائه شود .
براين اساس و به منظور بررسي موضوع حاضر، سوالهاي ذيل طرح و مورد بررسي قرار گرفته است:
1ـ محورهاي مطرح در توسعه عاطفه مثبت ديني بنابر مفاد آيات قرآن کريم کدام است؟
2ـ هر يک از محورهاي توسعه عاطفه مثبت ديني بنا بر مفاد آيات قرآن کريم شامل چه مولفه هاي مي باشند؟
3ـ بنابر مفاد آيات قرآن کريم هر يک از محورهاي توسعه عاطفه مثبت ديني بدست آمده، شامل چه مصاديقي مي باشند؟
روش
روش پژوهش
جامعه ، نمونه و روش نمونه گيري
ابزار گردآوري داده ها
نحوه اجراي ابزار و گردآوري داده ها
روش تحليل داده ها
يافته هاي پژوهش
بررسي سوال اول پژوهش
2ـ بنابرنتايج تحليل هاي انجام شده محورهاي توسعه عاطفه مثبت ديني شامل، توجه به خدا، کسب فضايل اخلاقي، زدودن رذايل اخلاقي و اعتقاد به عالم آخرت قابل توجه مي باشد(مشروح محورهاي مطرح طي جداول شماره يک تا چهار مقاله حاضر و در تحليل سوالهاي دوم و سوم پژوهش آمده است).
بررسي سوال هاي دوم و سوم پژوهش
2ـ هر يک از محورهاي توسعه عاطفه مثبت ديني، بنابر مفاد آيات قرآن کريم شامل چه مولفه هايي مي باشند/
3ـ بنابر مفاد آيات قرآن کريم هر يک از محورهاي توسعه عاطفه مثبت ديني به دست آمده، شامل چه مصاديقي مي باشند؟
همانطور که در پاسخ به سوال اول پژوهش تصريح گرديد نتايج حاصل از تحليل انجام شده بيانگر وجود چهار محور توسعه عاطفه مثبت ديني براساس آيات قرآن کريم است. در اينجا پس از ذکر هر يک از چهار محور مذکور به جهت دست يابي به انسجامي جامع در نتايج مولفه هاي مطرح شده در هر يک از محورها و نيز، زمينه هاي مصداقي هر يک از مولفه ها مطرح خواهد شد تا بدين ترتيب، نتايج بررسي سوالهاي دو و سه، البته به همراه مشروح نتايج سوال يک همزان ارائه گردد .
1.محور توجه به خدا
1-1-ناظر دانستن خدا در همه امور به زودي نشانه هاي خود را در اطراف جهان و در درون جانشان به آنها نشان مي دهيم تا براي آنان آشکار گردد که او حق است آيا کافي نيست که پروردگارت برهمه چيز شاهد و گواه است ؟
1-2-انجام عمل فقط براي خدا
بگو:«نماز و تمام عبادات من، و زندگي و مرگ من، همه براي خداوند پروردگار جهانيان است . همتايي براي او نيست؛ و به همين مامور شده ام ؛ و من نخستين مسلمانم!»
1-3-ذکر و ياد خدا
مرداني که نه تجارت و نه معامله اي آنان را از ياد خدا و برپاداشتن نماز و اداي زکات غافل نمي کند، آنها از روزي مي ترسند که در آن، دلها و چشمها زير و رو مي شود .
و همچون کساني نباشيد که خدا را فراموش کردند و خدا نيز آنها را به «خود فراموشي»گرفتار کرد، آنها فاسقانند .
و اينکه ما يقين داريم هرگز نمي توانيم براراده خداوند در زمين غالب شويم و نمي توانيم از (پنجه قدرت)او بگريزيم!
اي کساني که ايمان آورده ايد! خدا را بسيار ياد کنيد.
1-4-اخلاص در ايمان
زنده واقعي اوست؛ معبودي جز او نيست؛ پس او را بخوانيد در حالي که دين خود را براي او خالص کرده ايد! ستايش مخصوص خداوندي است که پروردگار جهانيان است !
ما اين کتاب را بحق برتو نازل کرديم ؛پس خدا را پرستش کن و دين خود را براي او خالص گردان! آگاه باشيد که دين خالص از آن خداست ، و آنها که غير خدا را اولياي خود قرار دادند و دليلشان آن بود که :«اينها را نمي پرستيم مگر بخاطر اينکه ما را به خداوند نزديک کنند».
خداوند روز قيامت ميان آنان در آنچه اختلاف داشتند داوري مي کند؛خداوند آن کس را که دروغگو و کفران کننده است هرگز هدايت نمي کند!
(تنها)خدا را بخوانيد و دين خود را براي او خالص کنيد، هر چند کافران ناخشنود باشند!
1-5-خوف و خشيت از خدا
تو فقط کسي را انزار مي کني که از اين يادآوري(الهي)پيروي کند و از خداوند رحمان در نهان بترسد؛ چنين کسي را به آمرزش و پاداشي پر ارزش بشارت ده!
و هر کس خدا و پيامبرش را اطاعت کند، و از خدا بترسد و از مخالفت فرمانش بپرهيزد، چنين کساني همان پيروز مندان واقعي هستند!
(پيامبران)پيشين کساني بودند که تبليغ رسالتهاي الهي مي کردند و(تنها)از او مي ترسيدند، و از هيچ کس جز خدا بيم نداشتند؛ و همين بس که خداوند حسابگر(و پاداش دهنده اعمال آنها)است !
و از انسانها و جنبندگان و چهارپايان انواعي با رنگهاي مختلف (آري)حقيقت چنين است: از ميان بندگان خدا، تنها دانشمندان از او مي ترسند؛ خداوند عزيز و غفور است !
1-6-توکل بر خدا
تو فقط کسي را انداز مي کني که از اين ياداوري الهي پيروي کند و از خداوند رحمان در نهان بترسد؛ چنين کسي را به آمرزش و پاداشي پرارزش بشارت ده !
و هر کس خدا و پيامبرش را اطاعت کند، و از خدا بترسد و از مخالفت فرمانش بپرهيزد، چنين کساني همان پيروزمندان واقعي هستند!
(پيامبران)پيشين کساني بودند که تبليغ رسالتهاي الهي مي کردند و (تنها)از او مي ترسيدند، و از هيچ کس جز خدا بيم نداشتند؛ و همين بس که خداوند حسابگر(و پاداش دهنده اعمال آنها)است!
و از انسانها و جنبندگان و چهارپايان انواعي با رنگهاي مختلف (آري)حقيقت چنين است: از ميان بندگان خدا، تنها دانشمندان از او مي ترسند؛ خداوند عزيز و غفور است !
1-7-نفي اطاعت از هر کس و هر چيز به جز خدا
ما تورات را نازل کرديم در حالي که در آن، هدايت و نور بود؛ و پيامبران، که در برابر فرمان خدا تسليم بودند، با آن براي يهود حکم مي کردند؛ و همچنين علما و دانشمندان به اين کتاب که به آنها سپرده شده و برآن گواه بودند، داوري مي نمودند. بنابراين(بخاطر داوري برطبق آيات الهي)از مردم نهراسيد!و از من بترسيد!و آيات مرا به بهاي ناچيزي نفروشيد! و آنها که به احکامي که خدا نازل کرده حکم نمي کنند، کافرند
آيا با گروهي که پيمانهاي خود را شکستند، و تصميم به اخراج پيامبر گرفتند، پيکار نمي کنيد؟!در حالي که آنها نخستين بار(پيکار با شما را)آغاز کردند؛ آيا از آنها مي ترسيد؟!با اينکه خداوند سزاوارتر است که از او بترسيد، اگر مومن هستيد!
و از هر جا خارج شدي، روي خود را به جانب مسجد الحرام کن ! و هر جا بوديد، روي خود را به سوي آن کنيد!تا مردم، جز ظالمان(که دست از لجاجت برنمي دارند،)دليلي بر ضد شما نداشته باشند؛(زيرا از نشانه هاي پيامبر، که در کتب آسماني پيشين آمده، اين است که او، به سوي دو قبله نماز مي خواند.)از آنها نترسيد!و(تنها)از من بترسيد!(اين تغيير قبله، به خاطر آن بود که )نعمت خود را برشما تمام کنم، شايد هدايت شويد!
1-8-رضا به قضاي الهي
قطعاً همه شما را با چيزي از ترس، گرسنگي، و کاهش در مالها و جانها و ميوه ها، آزمايش مي کنيم؛ و بشارت ده به استقامت کنندگان!
آنها که هر گاه مصيبتي به ايشان مي رسد، مي گويند:«ما از آن خدائيم و به سوي او باز مي گرديم!»
اينها، همانها هستند که الطاف و رحمت خدا شامل حالشان شده؛ و آنها هستند هدايت يافتگان!
1-9-پناه جويي به درگاه خدا
و هر گاه وسوسه هايي از شيطان متوجه تو گردد؛ از خدا پناه بخواه که او شنونده و داناست
1-10-اطاعت از خدا و رسول
اي کساني که ايمان آورده ايد !اطاعت کنيد خدا را!و اطاعت کنيد پيامبر خدا و اولو الامر[=اوصياي پيامبر]را!و هر گاه در چيزي نزاع داشتيد، آن را به خدا و پيامبر بازگردانيد(و ازآنها داوري بطلبيد)اگر به خدا و روز رستاخيز ايمان داريد! اين کار براي شما بهتر، و عاقبت و پايانش نيکوتر است.
اي کساني که ايمان آورده ايد! خدا و پيامبرش را اطاعت کنيد؛ و سرپيچي ننماييد در حالي که (سخنان او را)مي شنويد!
2.محور کسب فضايل اخلاقي
2-1-ايثار و فداکاري
و براي کساني است که در اين سرا[=سرزمين مدينه]و در سراي ايمان پيش از مهاجران مسکن گزيدند و کساني را که به سويشان هجرت کنند دوست مي دارند، و در دل خود نيازي به آنچه به مهاجران داده شده احساس نمي کنند و آنها را بر خود مقدم مي دارند هر چند خودشان بسيار نيازمند باشند؛ کساني که از بخل و حرص نفس خويش باز داشته شده اند رستگارانند !
2-2-عفت و حيا
(انفاق شما، مخصوصاً بايد)براي نيازمنداني باشد که در راه خدا، در تنگنا قرار گرفته اند؛(و توجه به آيين خدا، آنها را از وطنهاي خويش آواره ساخته؛ و شرکت در ميدان جهاد، به آنها اجازه نمي دهد تا براي تامين هزينه زندگي، دست به کسب و تجارتي بزنند؛ )نمي توانند مسافرتي کنند و(و سرمايه اي به دست آوردند؛)و از شدت خويشتن داري، افراد ناآگاه آنها را بي نياز مي پندارند؛ اما آنها را از چهره هايشان مي شناسي؛ و هرگز با اصرار چيزي از مردم نمي خواهند(اين است مشخصات آنها!)و هر چيز خوبي در راه خدا انفاق کنيد، خداوند از آن آگاه است .
2-3-عفو و گذشت
ولي از آنها در گذر و صرف نظر کن، که خداوند نيکوکاران را دوست مي دارد !
ما آسمانها و زمين را و آنچه را ميان آن دو است، جز بحق نيافريديم؛ و ساعت موعود[=قيامت]قطعاً فراخواهد رسيد(و جزاي هر کس به او مي رسد)!پس، از انها به طرز شايسته اي صرف نظر کن(و آنها را بر نادانيها ملامت ننما)!
2-4-حلم و بردباري
(و به آنان مي گويند:)سلام برشما بخاطر صبر و استقامتتان! چه نيکوست سرانجام آن سراي جاويدان)
با کساني باش که پروردگار خود را صبح و عصر مي خوانند، و تنها رضاي او را مي طلبند!و هرگز بخاطر زيورهاي دنيا، چشمان خود را از آنها برمگير! و از کساني که قلبشان را از ياد خود غافل ساختيم اطاعت مکن! همانها که از هواي نفس پيروي کردند، و کارهايشان افراطي است .
2-5-راستي و صداقت
اما کسي که سخن راست بياورد و کسي که آن را تصديق کند، آنان پرهيزگارانند!
به يقين، مردان مسلمان و زنان مسلمان، مردان با ايما ن و زنان با ايمان، مردان مطيع فرمان خدا و زنان مطيع فرمان خدا، مردان راستگو و زنان راستگو، مردان صابر و شکيبا و زنان صابر و شکيبا، مردان با خشوع و زنان با خشوع، مردان انفاق کننده و زنان انفاق کننده ، و زنان انفاق کننده مردان روزه دار، و زنان روزه دارف مردان پاکدامن و زنان پاکدامن و مرداني که بسيار به ياد خدا هستند و زناني که بسيار ياد خدا مي کنند. خداوند براي همه آنان مغفرت و پاداش عظيمي فراهم ساخته است .
2-5-مهرباني و دلسوزي
سپس از کساني که ايمان آورده و يکديگر را به شکيبايي و رحمت توصيه مي کنند !
2-6-اعتدال
(پسرم!)در راه رفتن، اعتدال را رعايت کن؛ از صداي خود بکاه(و هرگز فرياد مزن)که زشت ترين صداها صداي خران است .
اي کسانيکه ايمان آورده ايد!همواره براي خدا قيام کنيد و از روي عدالت، گواهي دهيد! دشمني با جمعيتي شما را به گناه و ترک عدالت نکشاند!عدالت کنيد، که به پرهيزگاري نزديک تر است! و از (معصيت)خدا بپرهيزيد که از آنچه انجام مي دهيد باخبر است!
2-7-شجاعت
مساجد خدا را تنها کسي آباد مي کند که ايمان به خدا و روز قيامت آورده و نماز را برپا دارد و زکات را بپردازد و جز از خدا نترسد؛ اميد است چنين گروهي از هدايت يافتگان باشند .
2-8-وفاي به عهد
کساني که به عهد خو-د به هنگامي که عهد بستند -وفا مي کنند؛
2-9-رعايت تقوي
اي مردم! ما شما را از يک مرد و زن آفريديم و شما را تيره ها و قبيله ها قرار داديم تا يکديگر را بشناسيد؛(اينها ملاک امتياز نيست). گرامي ترين شما نزد خداوند با تقواترين شماست؛ خداوند دانا و آگاه است !
2-10-فرو خوردن خشم
همانا که در توانگري و تنگدستي، انفاق مي کنند؛ و خشم خود را فرو مي برند؛ و از خطاي مردم در مي گذرند؛ و خدا نيکوکاران را دوست دارد .
2-11-سخاوات
همانها که در توانگري و تنگدستي ، انفاق مي کنند؛ و خشم خود را فرو مي برند؛ و از خطاي مردم در مي گذرند؛ و خدا نيکوکاران را دوست دارد.
3-زدودن رذايل اخلاقي
3-1-تکبر
پروردگار شما گفته است :«مرا بخوانيد تا (دعاي)شما را بپذيرم!کساني که از عبادت من تکبر مي ورزند به زودي با ذلت وارد دوزخ مي شوند!»
زيرا خداوند، کسي را که متکبر و فخر فروش است،(و از اداي حقوق ديگران سرباز مي زند )دوست نمي دارد .
3-2-بخل
کساني که بخل مي ورزند، و آنچه را خدا از فضل خويش به آنان داده، انفاق نمي کنند، گمان نکنند اين کار به سو د آنها است؛ بلکه براي آنها شر است؛ بزودي در روز قيامت، آنچه را نسبت به آن بخل ورزيدند، همانند طوقي به گردنشان مي افکنند. و ميراث آسمانها و زمين ، از آن خداست؛ و خداوند، از آنچه انجام مي دهيد آگاه است.
آنها کساني هستند که بخل مي ورزند ، و مردم را به بخل دعوت مي کنند، و آنچه را که خداوند از فضل (ورحمت)خود به آنها داده کتمان نمايند.(اين عمل، در حقيقت از کفرشان سرچشمه گرفته؛)و ما براي کافران، عذاب خوار کننده اي آماده کرده ايم .
3-3-حرص
آنها در همه چيز نسبت به شما بخيلند؛و هنگامي که (لحظات)ترس (و بحراني)پيش آيد، مي بيني آنچنان به تو نگاه مي کنند و چشمهايشان در حدقه مي چرخد، که گويي مي خواهند قالب تهي کنند!اما وقتي حالت خوف و ترس فرو نشست. زبانهاي تند و خشن خود را با انبوهي از خشم و عصبانيت برشما مي گشايند(و سهم خود را از غنايم مطالبه مي کنند!)در حالي که در آن نيز حريص و بخيلند؛آنها (هرگز)ايمان نياورده اند، از اين رو خداوند اعمالشان را حبط و نابود کرد؛ و اين کار برخدا آسان است .
پس تا مي توانيد تقواي الهي پيشه کنيد و گوش دهيد و اطاعت نماييد و انفاق کنيد که براي شما بهتر است؛ و کساني که از بخل و حرص خويشتن مصون بمانند رستگارانند !
3-4-حسد
و از شر هر حسودي هنگامي که حسد مي ورزد!
بسياري از اهل کتاب، از روي حسد-که در وجود آنها ريشه دوانده -آرزو مي کردند شما را بعد از اسلام و ايمان، به حال کفر بازگردانند؛ با اينکه حق براي آنها کاملا روشن شده است. شما آنها را عفو کنيد و گذشت نماييد؛ تا خداوند فرمان خودش(فرمان جهاد)را بفرستد؛ خداوند برهر چيزي تواناست.
3-5-دروغ
خداوند آن کس را که دروغگو و کفران کننده است هرگز هدايت نمي کند!
و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم .
3-6-عيب جويي
واي بر هر عيبجوي مسخره کننده اي !
اي کساني که ايمان آورده ايد! نبايد گروهي از مردمان شما گروه ديگر را مسخره کنند، شايد آنها از اينها بهتر باشند؛ و نه زناني زنان ديگر را، شايد آنان بهتر از اينان باشند؛ و يکديگر را مورد لعن و عيبجويي قرار ندهيد و با القاب زشت و ناپسند يکديگر را ياد نکنيد، بسيار بد است که بر کسي پس از ايمان نام کفر آميز بگذاريد؛ و آنها که توبه نکنند، ظالم ستمگرند !
3-7-غرور
و روي زمين، با تکبر راه مرو!تو نمي تواني زمين را بشکافي، طول قامتت هرگز به کوه ها نمي رسد!
(پسرم!)با بي اعتنايي از مردم روي مگردان، و مغرورانه برزمين راه مرو که خداوند هيچ متکبر مغروري را دوست ندارد.
3-8-پيروي از هواي نفس
ولي ظالمان بدون علم و آگاهي، از هوي و هوسهاي خود پيروي کردند! پس چه کسي مي تواند آنان را که خدا گمراه کرده است هدايت کند؟!و براي آنها هيچ ياوري نخواهد بود!
3-9-غيبت و تجسس
اي کساني که ايمان آورده ايد! از بسياري از گمانها بپرهيزيد!چرا که بعضي ز گمانها گناه است؛ و هرگز(در کار ديگران)تجسس نکنيد؛ و هيچ يک از شما ديگري را غيبت نکند، و آيا کسي از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟!(به يقين)همه شما از اين امر کراهت داريد؛ تقواي الهي پيشه کنيد که خداوند توبه پذير و مهربان است!
3-10-مال اندوزي و دنيا طلبي
اي کساني که ايمان آورده ايد!بسياري از دانشمندان(اهل کتاب)و راهبان، اموال مردم را بباطل مي خورند، و (آنان را)از راه خدا باز مي داند!و کساني که طلا و نقره را گنجينه (و ذخيره و پنهان)مي سازند، و در راه خدا انفاق نمي کنند، به مجازات دردناکي بشارت ده!
3-11-سوء ظن
اي کساني که ايمان آورده ايد! از بسياري از گمانها بپرهيزيد، چرا که بعضي از گمانها گناه است؛ و هرگز (در کار ديگران)تجسس نکنيد؛ و هيچ يک از شما ديگري را غيبت نکند، آيا کسي از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟!(به يقين)همه شما از اين امر کراهت داريد؛ تقواي الهي پيشه کنيد که خداوند توبه پذير و مهربان است!
3-12-انفاق
و سخناني مي گويند که(به آنها )عمل نمي کنند؟
اي کساني که ايمان آورده ايد! چرا سخني مي گوييد که عمل نمي کنيد؟!نزد خدا بسيار موجب خشم است که سخني بگوييد که عمل نمي کنيد!
3-13-غفلت
و همچون کساني نباشيد که خدا را فراموش کردند و خدا نيز آنها را به «خود فراموشيگرفتار کرد، آنها فاسقانند .
3-14-پيروي از گمان و وهم
از آنچه به آن آگاهي نداري، پيروي مکن، چرا که گوش و چشم و دل، همه مسوولند.
3-15-فتنه گري
از تو، درباره جنگ کردن در ماه حرام، سوال مي کنند؛بگو:«جنگ در آن،(گناهي)بزرگ است ؛ ولي جلوگيري از راه خدا(و گرايش مردم به آيين حق)و کفر ورزيدن نسبت به او و هتک احترام مسجد الحرام، و اخراج ساکنان آن، نزد خداوند مهمتر از آن است؛ و ايجاد فتنه(و محيط نامساعد، که مردم را به کفر، تشويق و از ايمان باز مي دارد)حتي از قتل بالاتر است . و مشرکان، پيوسته با شمار مي جنگند تا اگر بتوانند شما را از آيينتان برگردانند؛ ولي کسي که از آينش برگردد و در حال کفر بميردتمام اعمال نيک(گذشته)او دنيا و آخرت برباد مي رود؛ و آنان اهل دوزخند و هميشه در آن خواهند بود .
3-16-تهمت
و کساني که آنان پاکدامن را متهم مي کنند، سپس چهار شاهد(بر مدعاي خود)نمي آورند، آنها را هشتاد تازيانه بزنيد و شهادتشان را هرگز نپذيريد؛ و آنها همان فاسقانند!
3-17-اشاعه فحشاء
کساني که دوست دارند زشتيها در ميان مردم با ايمان شيوع يابد، دردناکي براي آنان در دنيا و آخرت است؛ و خداوند مي داند و شما نمي دانيد!
3-18-قطع رحم
اگر(از اين دستورها)رويگردان شويد، جز اين انتظار مي رود که در زمين فساد و قطع پيوند خويشاوندي کنيد؟!آنها کساني هستند که خداوند از رحمت خويش دورشان ساخته، گوشهايشان را کرو چشمهايشان را کور کرده است!
3-19-قلدري
و هنگامي که کسي را مجازات مي کنيد همچون جباران کيفر مي دهيد!
3-20-فساد و تبهکاري
بگو:«خداوند، تنها اعمال زشت را، چه آشکار باشد چه پنهان حرام کرده است؛ و(همچنين )گناه ستم بنا حق را؛ و اينکه چيزي را که خداوند دليلي براي آن نازل نکرده شريک او قرار دهيد و به خدا مطلبي نسبت دهيد که نمي دانيد.»
بگو:«بياييد آنچه را پروردگارتان برشما حرام کرده است برايتان بخوانم: اينکه چيزي را شريک خدا قرار ندهيد! و به پدر و مادر نيکي کنيد!فرزندانتان را از(ترس)فقر نکشيد!ما شما و آنها را روزي مي دهيم! و نزديک کارهاي زشت نرويد، چه آشکار باشد چه پنهان!و انساني را که خداوند محترم شمرده، به قتل نرسانيد!مگر بحق(و از روي استحقاق)؛اين چيزي است که خداوند شما را به آن سفارش کرده ، شايد درک کنيد !
4-محور اعتقادات به عالم آخرت
4-1-يادآوري مرگ
هر کسي مرگ را مي چشد؛ و شما پاداش خود را بطور کامل در روز قيامت خواهيد گرفت؛ آنها که از آتش (دوزخ)دور شده، به بهشت وارد شوند نجات يافته و رستگارشده اند زندگي دنيا، چيزي جز سرمايه فريب نيست !
4-2-تأکيد برمعاد
آيا گمان گرديد شما را بيهوده آفريده ايم ، و بسوي ما باز نمي گرديد؟و اينکه رستاخيز آمدني است، و شکي در آن نيست؛ و خداوند تمام کساني را که در قبرها هستند زنده مي کند.
4-3-دنيا براي آخرت
(ولي هنگامي که)به پرهيزگاران گفته مي شد:«پروردگار شما چه چيز نازل کرده است؟»مي گفتند :«خير(و سعادت)(آري)براي کساني که نيکي کردند در اين دنيا نيکي است؛ و سراي آخرت از آن هم بهتر است؛ و چه خوب است سراي پرهيزگاران
بگو:«اي بندگان من که ايمان آورده ايد! از مخالف پروردگارتان بپرهيزيد!براي کساني که در اين دنيا نيکي کرده اند پاداشش نيکي است!و زمين خدا وسيع است (اگر تحت فشار سران کفر بوديد مهاجرت کنيد)که صابران اجر و پاداش خود را بي حساب دريافت مي دارند !
4-4-ترجيح آخرت بر دنيا
اين زندگي دنيا چيزي جز بازي نيست؛ و زندگي واقعي سراي آخرت است ، اگر مي دانستند!
4-5-بي اعتباري زندگي دنيا
اين زندگي دنيا چيزي جز سرگرمي و بازي نيست؛ و زندگي واقعي سراي آخرت است، اگر مي دانستند!
ولي شما زندگي دنيا را مقدم مي داريد، در حالي که آخرت بهتر و پايدارتر است !
بحث و نتيجه گيري
1ـ قرآن کريم سرشار از نکات ارزنده و دستورالعملهاي عيني و هميشگي رفتارهاي ديني است که وابسته به گذشته نيست. به عبارت ديگر فراتر از زمان و مکان و ارائه کننده قواعد عمومي و اصل کلي در زمينه اعتقادات، اخلاق و جنبه هاي مختلف شريعت و رفتارهاي انساني مطلوب و هميشگي است . قرآن بدليل جامعيت، اصالت و اينکه ريشه در وحي دارد. هم اينک نيز براي ايجاد ساختاري قوي و نظام مند به منظور بهبود روابط اجتماعي مي تواند بسيار موثر و راهگشا باشد .
2ـ نتايج پژوهش ، تبيين نظري توسعه عاطفه مثبت ديني و مصاديق آنها براساس آموزه هاي تربيتي قرآن کريم است لذا براي استفاده از نتايج آن در نظام هاي اجتماعي و به خصوص تربيتي کشور بايد دست اندرکاران و برنامه ريزان با انتخاب مباني تربيت اسلامي به عنوان استراتژي بلند مدت به تدوين برنامه هاي مناسب آموزشي و درسي همسو با اهداف تربيت اسلامي و روش هاي تدريس مناسب آن ها پرداخته و فعاليتهاي آموزشي را چنان برنامه ريزي نمايند که اين فعاليت ها مهملي براي تحقق انسانيت حقيقي دانش آموزان به معناي انسان کامل باشند .
3ـ با عنايت به درجه اهميت انسان سازي، کليه دستگاههاي آموزشي و تربيتي حاضر در جامعه اعم از آموزش و پرورش، دانشگاه و در مجموع، انواع آموزش هاي رسمي، غير رسمي و مستمر ضمني بايد اذعان داشت، برنامه ريزان تربيتي در سطوح مختلف با عنايت به نتايج پژوهش لازم است به چهار محور توسعه عاطفه مثبت ديني شامل؛توجه به خدا، کسب فضايل اخلاقي، زدودن رذايل اخلاقي و اعتقاد به عالم آخرت توجه داشته و با عنايت به مولفه هاي مطرح در آنها و نيز زمينه هاي مصداقي مطرح شده فرصت ها زمينه هاي عملي و تجربي متعدد و گوناگوني را در بخش هاي مختلف محتواي برنامه هاي درسي خود جهت تمرين، ممارست و کسب تجربه دانش آموزان ، دانشجويان و ساير اقشار جامعه فراهم آورند.
4.مربيان تربيتي شاغل در کليه دستگاههاي آموزشي و تربيتي حاضر در جامعه، اعم از آموزش و پرورش، دانشگاه و در مجموع، انواع آموزشهاي رسمي، غير رسمي و مستمر ضمني به طور مستقيم و غير مستقيم مي توانند با الگو قرار دادن نص صريح قرآن کريم به عنوان برترين مبناي هدايت بشر، نقش کليدي خود در تربيت اقشار مختلف جامعه را به نحو احسن ايفا نمايند.
5.علاوه بر موسسات آموزشي ذکر شده، برخي رسانه هاي ارتباط جمعي چون صدا و سيما جرايد، سينما، تئاتر و تهيه کنندگان انواع برنامه هاي آموزشي کمک آموزشي و سرگرمي حاضر در جامعه نيز، لازم است با بهره گيري از محورها و مولفه هاي بدست آمده فوق در قالب هاي نمونه هايي از زندگي نوين بشر امروزي به ترويج الگوهاي مطلوب رفتار ديني و رشد رفتارهاي مطلوب منشعب از نص صريح قرآن کريم همت گمارند .
منبع:تبریز، دانشگاه علوم پزشکی ، قرآن و روانشناسی علوم تربیتی ، موسسه انتشاراتی بنیاد پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه،1385
