خواب رفتن، گزگز کردن و مورمور شدن دست و پا را همه مان تجربه کرده ايم، اما همين حس خواب رفتن و مورمور شدن اگر طولاني و مکرر شود، مي تواند نشانه ي وجود برخي مشکلات در بدن ما باشد، فکر مي کنيد اين علامت در چه مواقعي نياز به ارزيابي و بررسي توسط پزشک دارد؟
در گفت و گو با دکتر حميد بهتاش، ارتوپد و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي ايران، کوشيده ام پاسخي براي اين سؤالات بيابيم.
آقاي دکتر! تقريباً همه ي ما، مور مور شدن و خواب رفتن دست را تجربه کرده ايم، اما گاهي اوقات در بعضي افراد، اين مشکل شديد مي شود، چرا؟
افرادي که هميشه از خواب رفتگي دست يا مورمور شدن دست مي نالند، نياز به بررسي بيشتري دارند. شايد به نوعي دچار آسيب شبکه ي عصبي بازويي شده باشند؛ مثلاً اين افراد دچار ضعف، خواب رفتگي و مور مور شدن در يک دست و بازو مي شوند. اين درد، در اثر آسيب کتف يا ناحيه ي زير بغل به وجود مي آيد که بر شبکه ي عصبي، موسوم به کلاف بازويي تاثير منفي مي گذارد.
گاهي اوقات بيماران از خواب رفتگي و مورمور شدن شبانه مي نالند و مي گويند تا بالاي بازوي شان تير مي کشد.
بله، چنين موردي که اشاره کرديد اگر شست، انگشت سبابه و انگشت وسطي را درگير کند، يا اينکه فرد دچار ضعف عضلاني شود، مطرح کننده ي اختلالي موسوم به «نشانگان تونل مچ» است.
اختلال تونل مچ چطور بروز مي کند؟
همان طور که مي دانيد داخل مچ انسان يک مسير عبوري براي وترها و عصب مديان وجود دارد. التهاب يا تورم بافت هاي داخل تونل مي تواند عصب مديان را تحت فشار قرار دهد.
عصب مديان، مسؤول حس لامسه در انگشت شست، انگشت اشاره، انگشت مياني و قسمتي از انگشت حلقه يي است. تحت فشار قرار گرفتن اين عصب موجب توليد بي حسي و درد خاصي مي شود که تحت عنوان «نشانگان تونل کارپال» شناخته مي شود.
بسياري اوقات، اين نشانگان در هر دو مچ دست پديد مي آيد.
چه عواملي ما را مستعد اين اختلال مي کند؟
اگر چه نشانگان تونل کارپال اغلب بدون علت خاصي اتفاق مي افتد، اما تعدادي از عوامل مي توانند شما را مستعد ابتلا به اين بيماري کنند. اين عوامل شامل التهاب مفصل، چاقي، سيگار کشيدن، بارداري و داشتن مشاغلي خاص است که داراي حرکات مکرر و قوي دست هستند؛ مثل قاليبافي، تايپ، قصابي، نواختن پيانو و مکانيکي، در بعضي موارد افرادي که بطور تفريحي گلف، دوچرخه سواي يا قايق سواري انجام مي دهند، نيز گرفتار مي شوند.
عامل اصلي بروز اين مشکل، انجام فعاليت هاي تکراري و با نيروي زايد، با مچ خم شده است. البته نشانگان تونل کارپال مي تواند در بعضي اختلالات غدد درون ريز نظير ديابت، اکرومگالي و ندرتاً کم کاري تيروئيد و آرتريت روماتوييد نيز ديده شود. بطور کلي زناني که به ميانسالي نزديک مي شوند، بيشتر در معرض ابتلا به اين اختلال قرار دارند.
اگر بخواهيم به موارد ديگري از همين قبيل اشاره کنيم، از چه مشکلاتي بايد نام برد؟
آسيب شناسي اعصاب محيطي از ديگر اختلالاتي است که مي تواند باعث احساس مورمور شدن دست ها و پاها شود.
همچنين اين احساس مي تواند با کرختي در همين نواحي و ضعف و درد عضلاني دست و پا نيز همراه باشد. همان طور که مي دانيد اعصاب محيطي امکان برقراري ارتباط ميان مغز، اعضاي بدن، عروق خوني، عضلات و پوست را فراهم مي کند. فرامين مغزي از طريق اعصاب حرکتي منتقل مي شوند و اطلاعات دريافتي توسط بدن از راه اعصاب حسي به مغز مخابره مي شوند. آسيب يک عصب محيطي مي تواند ارتباط بين مغز و ناحيه ي تحت پوشش آن عصب را قطع کند.
اين اتفاق توانايي شما را در حرکت عضلات يا درک طبيعي حواس يا هر دو، در منطقه ي آسيب ديده دچار اختلال خواهد کرد.
آيا اين موضوع همان نوروپاتي محيطي نيست؟
چرا، دقيقا همان است.
علت اين نوروپاتي ها چيست؟
نوروپاتي هاي محيطي علل بي شماري دارند. از جمله ي اين علل مي توان به سوانح، اعمال فشار بر عصب و آسيب عصبي ناشي از يک بيماري خود ايمني مثل لوپوس و روماتيسم مفصلي اشاره کرد. البته برخي از بيماري هاي کبدي، کليوي و تيروييد هم مي توانند به اعصاب محيطي آسيب برسانند.
بسياري از بيماران ديابتي نيز از گزگز شدن دست و پا مي نالند، دليل آن چيست؟
شايع ترين علل، نوروپاتي محيطي ناشي از ديابت است. علايم و نشانه هاي نوروپاتي محيطي ممکن است سال ها پس از ابتلا به بيماري ظاهر شوند. اگر ديابت شما به خوبي کنترل نشده باشد، احتمال بروز زودرس علايم و نشانه هاي عصبي وجود دارد.
نکته ي ديگري باقي مانده است که بخواهيد درباره ي آن توضيح بدهيد؟
بله؛ در ميان افراد معتاد به الکل، رژيم غذايي ناکافي به ويژه کمبود ويتامين تيامين(B1) مي تواند با بروز نوروپاتي در ارتباط باشد. کم خوني هم ممکن است روي دهد و شانس ابتلا به نوروپاتي محيطي را افزايش دهد. اغلب کم خوني ها در اثر کمبود ويتامين (B12)رخ مي دهند. علايم و نشانه هاي نوروپاتي محيطي معمولاً طي چند ماه پيشرفت مي کنند. ولي در برخي از موارد مثل مسموميت با آرسنيک ممکن است فوراً بروز کنند. احساس مورمور شدن معمولاً در انگشتان پا يا نرمه پاها شروع و به سمت بالاي بدن گسترش مي يابد. گاهي اين احساس در دست ها آغاز و به سمت بازوها کشيده مي شود. نوعي احساس کرختي نيز به همين شيوه ممکن است ايجاد شود. پوست شما ممکن است حساس و حتي لمس آرام آن هم دردناک شود. در برخي از نوروپاتي هاي محيطي ممکن است ضعف عضلاني زودتر يا به شکلي محسوس تر از علايم و نشانه هاي حسي بروز کند.
خيلي اوقات برخي افراد که سکته ي مغزي را تجربه کرده اند، دچار مشکلاتي از اين دست مي شوند، چرا؟
ضعف عضلاني يا مورمور شدن يک بازو يا دست از مشخصه هاي سکته مغزي است و معمولاً با نشانه هاي ديگري همچون خواب رفتگي و ضعف عضلات صورت يا يک پا همراه است. در صورت بروز چنين علامتي، بلافاصله به نزديک ترين درمانگاه يا بيمارستان مراجعه کنيد.
مشکلات ناحيه ي گردن هم باعث بي حسي و مورمور شدن دست مي شود؟
بله. فشردگي يا آسيب يکي از اعصاب در گردن مي تواند به خواب رفتن و مورمور شدن منجر شود و تيرکشيدگي کتف، بازو، دست و انگشتان را به دنبال داشته باشد.
اگر مورد ديگري هم وجود دارد که باعث خواب رفتن يا مور مور شدن دست و بازو مي شود، بگوييد.
گاهي اوقات اختلال عملکرد عصب اولنار (عصب اولنار شامل الياف حرکتي و حسي است که مسير خود را در تنه ي تحتاني و طناب داخلي شبکه ي بازويي طي مي کند) نيز مي تواند چنين مشکلاتي به وجود مي آورد. آسيب عصب اولنار در ناحيه ي آرنج باعث مورمور شدن و خواب رفتن ناحيه ي آرنج تا انگشت کوچک و قسمتي از انگشت حلقه مي شود. ضربه زدن به اين ناحيه، نوعي درد و احساس سوزن شدن ايجاد مي کند. ممکن است بيمار دچار ضعف عضلات دست هم بشود.
منبع:هفت روز زندگي شماره 92
